TAÂM THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

TIN MÌNH ÑEÅ TU

Ngöôøi tu neáu khoâng coù nieàm tin thì vieäc tu khoù ñi ñeán nôi ñeán choán. Nieàm tin naøy phaûi laø chaùnh tín, tin ôû chính mình, chöù khoâng phaûi tin moät caùch muø quaùng hay vì bò baét buoäc phaûi tin.

Ñöùc Phaät ñaõ töøng noùi: “Nhö Lai khoâng baét ai phaûi tin mình caû. Haõy nghe nhöõng gì Nhö Lai noùi, suy gaãm, thöïc haønh thaáy coù lôïi ích thieát thöïc roài haõy tin vaø ñeán vôùi Nhö Lai”. Roõ raøng ñöùc Phaät khoâng baét buoäc ai tin Ngaøi vaø ñeán vôùi Ngaøi caû. Nhieàu ngöôøi tin moät caùch noâng caïn, cöù tin caøn tin böôùng maø khoâng caàn suy xeùt ñieàu mình tin coù ñuùng hay khoâng?

Ñaïo Phaät daïy lyù nhaân duyeân quaû baùo. Taát caû nhöõng gì chuùng ta coù ngaøy hoâm nay ñeàu töø nhaân duyeân hoaëc ñôøi tröôùc hoaëc trong ñôøi naøy. Khoâng coù quaû naøo maø khoâng töø nhaân ra. Cuõng vaäy, vieäc tu hoïc cuûa chuùng ta cuõng khoâng theå do moät ai ban cho. Mình taïo nhaân laønh thì ñöôïc phuùc quaû toát ñeïp, muoán chaám döùt maàm khoå ñau thì ñöøng taïo nhaân ñau khoå. Tu söûa nhöõng vieäc xaáu, sieâng laøm nhöõng vieäc laønh, phuùc quaû toát ñeïp coù ñöôïc töø coâng phu tu taäp, seõ ñem ñeán cho chuùng ta nieàm tin, söï hieåu bieát vaø loøng nhieät thaønh.

Khi coù ñöôïc nieàm tin töø chính coâng phu cuûa mình roài, chuùng ta môùi noã löïc tieán tu. Caøng tu caøng chieâm nghieäm giaùo phaùp thì nieàm tin laïi caøng vöõng chaéc. Vì vaäy neáu vieäc tu hoïc laõng xao, khoâng coù keát quaû thieát thöïc thì cuõng seõ khoâng coù nieàm tin. Trong kinh noùi: “Loøng tin laø meï cuûa caùc coâng ñöùc”. Nieàm tin chaéc thaät moät khi ñaõ ñuû thì khoâng gì coù theå laøm cho noù khuaát laáp hay bò maát ñöôïc. Cho neân ngöôøi con Phaät chuùng ta phaûi xaây döïng, boài döôõng thaät vöõng chaéc nieàm tin ñoái vôùi ñaïo. Tin baèng trí tueä, ta ñeán vôùi ñaïo baèng trí tueä baèng söï hieåu bieát. Chöa hieåu maø ñeán, nieàm tin aáy goïi laø meâ tín.

Moät nieàm tin khoâng ñöôïc xaây döïng baèng trí tueä, thoâng qua caùi ngaõ maø coù söï caûm thoâng, tin kính thì nieàm tin aáy deã bò lung lay laém. Ngöôøi theá gian ñoái vôùi gia ñình, baïn beø, moïi ngöôøi chung quanh, moät khi ñaõ bò maát nieàm tin roài thì cuoäc soáng cuõng maát phöông höôùng. Hoï rôi vaøo tình traïng baát ñaéc chí, soáng khoâng coù lyù töôûng, maát ñieåm töïa. Trong ñaïo Phaät khoâng chaáp nhaän con ngöôøi soáng trong tình traïng nhö theá. Vì vaäy chuùng ta phaûi xaây döïng nieàm tin cuûa mình thaät vöõng. Nieàm tin ñoù laø tin vaøo chaùnh phaùp, tin ôû khaû naêng coù theå thaønh Phaät cuûa chính mình.

Phaät daïy taát caû caùc phaùp ñeàu voâ thöôøng. Qua hoïc hoûi hieåu bieát, qua kinh nghieäm cuoäc soáng, chuùng ta thaáy roõ ñieàu ñoù neân tin chaéc nhö vaäy. Quan troïng laø do kinh nghieäm baûn thaân, chuùng ta thaáy quaû thöïc lôøi Phaät noùi ñuùng neân ta tin, vì chính mình cuõng thaáy cuõng nhaän nhö vaäy. Ñoù goïi laø nieàm tin chaéc thaät. Khi ñaõ coù söï khaúng ñònh nhö vaäy roài thì duø trôøi lay ñaát chuyeån, ta vaãn cöù tin. Ngöôøi tu neáu khoâng coù nieàm tin ñoái vôùi chaùnh phaùp, raát deã daøng boû ñaïo. Vaøo chuøa nghe quí thaày noùi ñaïo lyù thì tin, nhöng laùt nöõa ra ngoaøi nghe ai noùi caùi gì laï laï, lieàn boû caùi tröôùc chaïy theo caùi sau. Ngöôøi ñi tôùi hai ba böôùc, thuït luøi hai ba böôùc thì chöøng naøo maø ñeán nôi. Ñöôøng ñaïo daøi laém chöù khoâng phaûi ngaén ñaâu. Vì vaäy Hoøa thöôïng thöôøng nhaéc nhôû chuùng ta, phaûi phaùt taâm tröôøng vieãn kieân coá môùi ñi ñeán nôi ñeán choán ñöôïc.

Loøng tin gioáng nhö voïng gaùc ôû moät goác thaønh. Thöôøng thöôøng thaønh vua hay nhöõng cô quan quan troïng, ngöôøi ta xaây khung thaønh raøo laïi, roài ñaët nhöõng voïng gaùc ôû goác thaønh. Voïng gaùc phaûi ñöôïc giöõ gìn caån maät, kieân coá môùi canh chöøng keû gian xaâm phaïm vaøo beân trong ñöôïc. Neáu voïng gaùc khoâng ñaûm baûo, thì nhöõng phaàn töû xaáu beân ngoaøi xaâm nhaäp vaøo trong phaù roái taát caû. Cuõng theá, ngöôøi khoâng vöõng nieàm tin, gaëp vieäc gì cuõng chao ñaûo, khoâng giöõ ñöôïc laäp tröôøng neân maát phöông höôùng vaø keát quaû laø daãn ñeán söï thaát baïi.

Trôû veà vieäc tu hoïc cuûa chuùng ta, neáu muoán laøm nhöõng vieäc coâng ñöùc thì phaûi tuaân theo söï chæ daïy cuûa Phaät, cuûa thaày toå. Ví duï nhö Phaät töû taïi gia thì quy y Tam Baûo, thoï trì naêm giôùi. Nhôø theo ñuùng nhö vaäy ta coù ñöôïc keát quaû lôïi laïc neân cuoäc soáng an oån vui veû. Töø ñoù maø coâng ñöùc vaø nieàm tin phaùt sanh. Ta ñaõ quyeát taâm thöïc haønh nhö vaäy, cöù töøng böôùc böôùc maø ñi. Duø cho chung quanh coù chöôùng ngaïi, ta vaãn cöù ñi, ñaûm baûo seõ tôùi nôi.

Noùi ñeán ñaïo Phaät laø noùi ñeán tu taâm, töùc laø mình tu trong loøng mình, khoâng ai ngaên caûn ñöôïc. Taïi mình voïng ñoäng, tu khoâng ñöôïc neân than phieàn ngöôøi naøy traùch cöù ngöôøi kia, thaønh ra vieäc tu taäp bò ngaên ngaïi, chöù coù ai nhaûy vaøo loøng mình caûn ñaâu. Nhieàu ngöôøi tu maáy chuïc naêm maø khoâng bieát gì heát. Nghe noùi tu taâm thì “ÔØ, tu taâm”, nghe noùi döôõng taùnh thì döôõng taùnh, nghe noùi tu thieàn cuõng tu thieàn, ai ruû ñi nuùi ñi non cuõng cöù ñi. Thaät ra chaúng bieát chi neân chaúng tôùi ñaâu heát.

Chuùng ta khoâng theå tu haønh nhö vaäy ñöôïc, phaûi söûa laïi. Töøng böôùc töøng böôùc theo doõi quaùn saùt vieäc tu hoïc cuûa mình trong ba nghieäp. YÙ nghó gì, thaân laøm gì, mieäng noùi gì? Ñieàu ta nghó, ta laøm, ta noùi ñoù coù ñuùng vôùi chaùnh phaùp hay khoâng, ñuùng thì tieáp tuïc laøm, khoâng ñuùng thì boû ngay. Phaûi thöïc taäp töøng böôùc nhö vaäy môùi goïi laø tu chöù. Gioáng nhö ôû ñaây, Hoøa thöôïng ñöa Taêng Ni vaøo trong moät caùi khuoân, ñuøm boïc daïy doã nhaéc nhôû, höôùng daãn töøng böôùc moät töø chaëng ñaàu cho ñeán chaëng cuoái. Maáy chuù phaûi tu nhö vaäy nhö vaäy. Ví duï ngöôøi môùi ngoài thieàn, Hoøa thöôïng daïy ngoài nöûa tieáng thoâi, roài taêng daàn töø nöûa tieáng leân boán möôi laêm phuùt, moät giôø, moät giôø röôûi, hai giôø. Dìu daãn töøng böôùc nhö vaäy môùi ñaûm baûo.

Ngöôøi coù quaù trình tu taäp theo moät neàn taûng nhö vaäy, chaéc chaén seõ khoù bò lung lay bôûi nhöõng caùm doã khaùc. Giaû duï nhö vieäc thöïc taäp toïa thieàn cuûa mình ñaõ traûi qua moät quaù trình töø laï ñeán quen, baây giôø coù ngöôøi tôùi noùi “Toâi ngoài thieàn moät tieáng ñoàng hoà coù theå bay leân hö khoâng hay bieát quaù khöù vò lai…” Ta vaãn bình thaûn, khoâng coù gì chao ñaûo. Vì mình ñaõ traûi qua nhöõng giai ñoaïn ñoù roài, ñaõ ñöôïc söï höôùng daãn caën keõ cuûa Thaày toå vaø ñang trong voøng theå nghieäm ñaây. Nghe thì nghe nhöng khoâng ai laøm aûnh höôûng ñeán vieäc tu hoïc haèng ngaøy cuûa ta ñöôïc. Ñoù laø nieàm tin ñaõ vöõng. Nieàm tin naøy xuaát phaùt töø coâng phu tu taäp maø ra.

Trong nhaø thieàn, caùc Thieàn sö thöôøng daïy taâm bình thöôøng laø ñaïo. Hoûi ñaïo laø gì? Taâm bình thöôøng. Sinh hoaït ñaïo lyù haèng ngaøy nhö theá naøo? Ñöøng ñeå taâm voïng ñoäng. Soáng trong caùi bình thöôøng trong caùi hieän taïi, trong söï vaän haønh lieân tuïc cuûa caùc phaùp maø khoâng bò ñaém tröôùc, saùng suoát tænh taùo, ñoù laø soáng ñaïo. Ngöôøi soáng ñöôïc nhö vaäy laø ngöôøi coù nieàm tin vöõng chaéc. Chuùng ta cöù töôûng ñaïo laø caùi gì ôû treân trôøi treân maây, chæ coù caùc oâng Thaùnh môùi laøm noåi, coøn mình voâ phaàn. Do ñoù ta töï ñaùnh maát caùi quyù giaù nhaát cuûa mình. Ñaïo thaät ra ôû saùt moät beân ta, nhöng vì noù quaù gaàn neân mình khoâng thaáy, khoâng nhaän ra. Nhö toâi ngoài ñaây coù theå nhìn xa taän ngoaøi vöôøn tôùi maáy chuïc meùt, nhöng caùi loã muõi tröôùc maét toâi laïi khoâng thaáy. Bôûi vì noù gaàn quaù, thöôøng quaù neân mình ñaâu coù quan taâm.

Phaät noùi cuõng theá, taùnh Phaät naèm saün trong moãi chuùng ta maø mình laïi khoâng nhaän ra, cöù chaïy ngöôïc chaïy xuoâi, leân non leân nuùi, tìm thaày tìm toå ban cho. Ñaõ sai laàm nhö vaäy thì bieát ñeán bao giôø môùi nhaän ñöôïc. Cho neân ngöôøi tu phaûi tænh taùo, xoay laïi mình ñöøng phoùng ra ngoaøi nöõa, thì môùi khoâng maát mình. Nhaø thieàn noùi phaûn quan töï kyû, nghóa laø xoay laïi xem xeùt laáy mình. Tu laø laøm nhöõng vieäc raát bình thöôøng nhöng trong tinh thaàn tænh taùo saùng suoát, chöù khoâng meâ laàm coá chaáp. Bôûi theá coù khi toâi noùi tu raát deã. Vì ta vaãn laøm vieäc bình thöôøng thoâi, chæ ñöøng chaïy theo caùc duyeân laø ñuû. Vaäy maø maáy ai laøm ñöôïc? Bôûi vì mình khinh thöôøng caùi hieän höõu gaàn keà cho neân khoâng quan taâm ñeán noù, thaønh ra cuoái cuøng maát ñi.

Ví duï theo thôøi khoùa, buoåi saùng mình ngoài thieàn, aên côm, laøm vieäc, nghæ tröa. Chieàu hoïc hoaëc ngoài thieàn, tuïng kinh, ngoài thieàn roài nghæ toái. Raát laø bình thöôøng, khoâng khoù khaên gì. Nhöng neáu ta khoâng vöõng nieàm tin thì tôùi giôø tuïng kinh mình baän vieäc, coù khaùch, tôùi giôø ngoài thieàn thaáy ñau löng meät moûi, thay vì ngoài thieàn mình laïi naèm thieàn. Tôùi giôø aên, noùi aên khoâng noåi. Theá laø mình laøm xaùo troän ñi caùi bình thöôøng. Cho neân ngöôøi giöõ vöõng, ñeàu ñaën nhöõng chuyeän bình thöôøng, tôùi giôø aên cöù aên, tôùi giôø nghæ cöù nghæ, ñoù laø ngöôøi bieát haønh ñaïo vaø gaàn vôùi ñaïo. Theá thì ñaâu coù khoù khaên gì, phaûi khoâng? Taïi mình baát thöôøng neân môùi thaáy khoù khaên. Vì vaäy Toå Taêng Xaùn noùi: “Chí ñaïo voâ nan, duy hieàm giaûn traïch”, nghóa laø choã toät cuøng cuûa ñaïo khoâng khoù, chæ ngaïi vì ngöôøi hay choïn löïa maø thoâi.

Nhöõng vieäc cô baûn baét ñaàu töø thôøi beù thô, mình böôùc ñi chaäp chöõng, meï mình cuõng chæ höôùng daãn thoâi chöù ñaâu coù ñi theá mình ñöôïc, ruûi ro coù vaáp ngaõ thì mình cuõng töï ñöùng daäy. Ñoù laø chuyeän bình thöôøng. Cuõng theá, vieäc tu haønh ñöøng troâng mong coù moät thaàn löïc naøo luoân beân caïnh, chôø mình teù laø ñôõ. Ñöøng mong nhö vaäy, maø baèng trí tueä, baèng ñoâi tay ñoâi chaân cuûa mình, ta töï ñöùng daäy. Chæ coù caùch ñoù laø baûo ñaûm nhaát.

Trong kinh Phaät daïy: “Loøng tin laø goác ñaïo, laø meï cuûa caùc coâng ñöùc, laøm taêng tröôûng taát caû caùc phaùp laønh, dieät tröø taát caû caùc nghi hoaëc, thò hieän môû baøy ñaïo voâ thöôïng”. Loøng tin laø goác cuûa ñaïo, laø meï cuûa taát caû caùc coâng ñöùc, nhö toâi ñaõ noùi, laøm vieäc gì maø khoâng vöõng nieàm tin thì chaúng tôùi ñaâu heát. Nhö Phaät töû ñi chuøa nghe phaùp, thôø Phaät, aên chay maáy naêm roài nhöng khoâng hieåu bieát chính xaùc gì veà ñaïo. Hoâm naøo ñoù nghe ngöôøi ta noùi aên chay coi chöøng bò ung thö, lieàn hoaûng sôï boû cuoäc. Mình quyeát ñònh boû cuoäc chôùp nhoaùng nhö vaäy laø ñaõ maát maáy naêm coâng phu roài. Ñoù laø do nieàm tin ñaõ bò lung lay. Theá gian voâ thöôøng, ta coâng phu chöa ñöôïc bao nhieâu maø ñaõ boû cuoäc thì tu haønh khoâng bieát ñeán bao giôø môùi xong. Thôøi giôø qua roài, khoâng trôû laïi, vieäc tu taäp neáu khoâng coù loøng tin vöõng chaéc thì coâng ñöùc laøm sao coù ñöôïc? Neân kinh noùi: “Loøng tin laø goác cuûa ñaïo, laø meï cuûa taát caû caùc coâng ñöùc”, maát loøng tin laø maát taát caû.

Phaùp cuûa Phaät daïy tuy nhieàu, nhöng chæ caàn naém vöõng moät phaùp thoâi cuõng ñuû cho chuùng ta tu roài. Nhö Thieàn sö Phaùp Thöôøng ôû nuùi Ñaïi Mai chæ tin moät caâu “Töùc taâm töùc Phaät” cuûa Maõ Toå thoâi, maø Ngaøi hoaøn thaønh ñaïi söï, giaùc ngoä giaûi thoaùt ngay trong hieän ñôøi.  Neáu quyeát taâm maø laøm thì ñaûm baûo hieän taïi khoâng coù gì lay chuyeån ta noåi. Ví duï nhö ta ñang tu thieàn, nhöng nghe noùi tu thieàn ñieân, ta vaãn bình thöôøng. Taïi sao mình bình thöôøng? Vì chính mình ñang tu thieàn ñaây nhöng coù ñieân ñaâu. Ngöôøi tu chaân chaùnh giöõ ñöôïc möùc bình thöôøng laø ngöôøi coù nieàm tin kieân coá, khoâng gì lay chuyeån noåi. Vui khoâng quaù vui, buoàn khoâng quaù buoàn, aên khoâng quaù no, nguû khoâng quaù nhieàu, khoâng noùi nhieàu, nghó nhieàu, ñi nhieàu. Noùi nhieàu thì taûn thaàn, ñi nhieàu thì moûi chaân, nghó nhieàu thì loaïn ñoäng.

Thöôøng phaûn quan töï kyû, soi xeùt laïi mình. Caùch tu naøy, ñoái vôùi Phaät giaùo Vieät Nam nhaát laø thôøi Traàn raát ñöôïc thònh haønh. Phaûn quan töï kyû, töùc laø nhìn laïi mình, khoâng bò ñoäng, khoâng chaïy ra beân ngoaøi. Xoay laïi mình ñeå laøm gì? Ñeå thaáy caùi dôû thì giaûm laïi, boû ñi. Nhö bôùt noùi moät chuùt, bôùt dính daùng vieäc chung quanh moät chuùt, mình seõ caûm thaáy nheï nhaøng ngay. Noùi toùm laïi laø töï soi laïi mình ñeå laøm chuû ba nghieäp, ñöøng phaïm loãi laàm. Nhö vaäy thì khoâng gaây taïo nhaân khoå, chaéc chaéc khoâng chuoác quaû khoå, roát raùo ñöôïc an vui.

Ñöùc Phaät töøng noùi trong kinh Phaùp Cuù “Töï chieán thaéng mình laø chieán coâng hieån haùch nhaát”. Chieán thaéng traêm ngaøn quaân ñòch chöa phaûi laø chieán coâng vó ñaïi, maø ngöôøi töï chieán thaéng mình môùi laø ngöôøi coù chieán coâng hieån haùch. Töï chieán thaéng mình laø chieán thaéng caùi gì? Chieán thaéng nhöõng taäp khí xaáu cuûa mình, nhöõng thöù quaù ñaø, phieàn naõo loâi thoâi. Nhieät tình quaù cuõng ñaâm ra phieàn naõo, lo laéng quaù cuõng sanh phieàn naõo. Caùi gì vöøa phaûi thì bình thaûn, muoán theá phaûi bieát choã neân döøng. Ñoù laø ngöôøi bieát ñieàu quaân ra traän, khi naøo tieán khi naøo thoaùi, moãi moãi ñeàu nhòp nhaøng, hôïp thôøi hôïp luùc, goïi laø khoâng sa ñaø thaùi quaù.

Nieàm tin taêng tröôûng thì taát caû phaùp laønh sanh, dieät tröø moïi nghi hoaëc. Kinh noùi “Loøng tin kieân coá, lìa caáu taâm, tröø saïch kieâu maïn, sanh cung kính. Tin laø kho baùu phaùp baäc nhaát”. Nghóa laø ngöôøi naøo coù loøng tin kieân coá thì taát caû phieàn naõo döùt saïch, sanh taâm cung kính Tam Baûo. Vì theá tin laø kho baùu baäc nhaát. Chuû tröông cuûa ñaïo Phaät laø tænh saùng, khoâng laàm laãn vaø bò keùo loâi bôûi nhöõng hieän töôïng chung quanh. Thaønh ra ngöôøi vöõng nieàm tin seõ giaûm thieåu nhöõng phieàn böïc roái raém, nhöõng baát an trong loøng.

Phieàn naõo khoâng phaûi töø ñaâu ñeán, maø töø trong loøng chuùng ta daáy khôûi. Vì vaäy noùi tu taâm laø mình nhìn thaáy roõ raøng saép xeáp oån ñònh. Noùi ñieàu gì gaây söï baát oån cho mình cho ngöôøi thì ta khoâng noùi. Laøm ñieàu gì gaây aûnh höôûng khoâng toát cho mình cho ngöôøi thì ta khoâng laøm. Loøng mình cöù bò vieäc naøy vieäc kia xaùo troän thì laøm sao trong saùng. Thaønh ra nhöõng gì khoâng ñaùng, khoâng quan troïng, khoâng phaûi vieäc chính yeáu cuûa söï tu haønh thì gaùc qua moät beân, ñeå taâm ñònh tænh trong saùng, thì phieàn naõo môùi khoâng coù choã caém duøi ñöôïc.

Ngöôøi phaùt taâm tu haønh, tröôùc nhaát phaûi coù nieàm tin kieân coá. Nieàm tin ñoù töø söï hieåu bieát, theå nghieäm ñaïo lyù maø ra, sau ñoù môùi phaùt taâm tu haønh. Tu haønh ñeå laøm gì? Ñeå thaønh Phaät, ñeå heát khoå ñöôïc vui. Phaät töû naøo voâ chuøa laïy Phaät nguyeän con tu haønh cho phaùt taøi phaùt loäc laø traùi vôùi tinh thaàn ñaïo lyù roài ñoù. Phaùt taâm tu ôû ñaây laø phaùt taâm thaønh Phaät, phaùt taâm giaùc ngoä giaûi thoaùt. Phaùt taâm naøy khoù laém, vì chaáp nhaän maát taát caû môùi nhaän laïi ñöôïc oâng Phaät cuûa chính mình. Khi ñaõ phaùt taâm laïi phaûi kieân coá tröôøng vieãn, chöù khoâng theå deã duoâi ñöôïc.

Quí vò thaáy Taêng Ni vöøa phaùt taâm xuaát gia laø toùc tai ruïng heát roài. Nhaùt dao ñaàu tieân thaày Boån sö ñeå leân ñaàu vôùi lôøi nhaéc nhuû raèng toùc naøy laø oâ nhieãm, laø phaùp theá gian, laø phieàn naõo caáu tröôïc. Töï con khoâng caïo ñöôïc, baây giôø thaày vì con maø caïo boû cho. Ñieàu ñoù noùi leân yù nghóa moät khi ta ñaõ phaùt taâm tu thì taát caû nhöõng quan heä theá thöôøng töø gia ñình cho ñeán baïn beø ngang ñoù caét heát, khoâng nhö hoài xöa nöõa.

Ñeán giai ñoaïn thöù hai, phaùt taâm caét ñöùt taát caû nhöõng aân aùi ôû theá gian. Giai ñoaïn naøy baét ñaàu khoù roài ñoù. Sôïi daây luyeán aùi gia ñình laø moät thöù tình caûm raát khoù böùt rôøi. Nhö ngöôøi ta noùi meï sanh ra con laø caét nuùm ruoät cuûa mình, ñau xoùt laém. Tình caûm naøy buoäc troùi mình töø kieáp naøo tôùi baây giôø, khoâng deã gì trong giaây phuùt maø coù theå caét ñöùt ñöôïc. Ñaõ khoâng caét ñöôïc thì cöù buoäc raøng quaán quít nhau ñôøi ñôøi kieáp kieáp, cho neân Phaät noùi chuùng sanh traàm luaân trong sanh töû laø vaäy. Muoán thaønh Phaät maø coøn ñem theo nhöõng sôïi daây aân aùi kieåu naøy thì luoäm thuoäm quaù, laøm roái tung coõi Phaät voán thanh tònh thì khoâng ñöôïc ñaâu. Cho neân xuaát gia roài maø coøn dính nhieàu quaù, chaéc Phaät phaûi caém toùc laïi cho mình thoâi.

Ngöôøi xöa thoâng minh laï thöôøng. Khi mình quyø xuoáng caàu xin phuûi toùc, caùc Ngaøi ñaõ noùi ñaây laø vieäc laøm cuûa caùc oâng, toâi vì caùc oâng maø caïo boû raâu toùc cho, chöù khoâng cöôõng eùp. Caùc oâng töï laøm thì sau naøy ñöøng than, ñöøng noùi toát noùi xaáu nghe! Ñoù laø caùc Ngaøi raên ñe chuùng ta haõy giöõ vöõng taâm duõng maõnh ban ñaàu. Hoài môùi tu thì thaáy nhö döùt khoaùt laém, ñöôïc thôøi gian sau nay ñau mai yeáu, kieám chuyeän veà thaêm gia ñình. Cöù theá daàn daàn thoái Boà-ñeà taâm, thoâi thì “tu ñaâu cho baèng tu nhaø, thôø cha kính meï hôn laø ñi tu”. Vaäy laø xong moät ñôøi. Chuùng ta coù nhieàu lyù leõ ma mî laém, vì vaäy con ñöôøng Phaät ñaïo khoâng khoù maø trôû thaønh khoù.

Ñeán giai ñoaïn keá tieáp, ngöôøi tu laø haøng Thích töû cuûa Nhö Lai  neân phaûi caét ñöùt taát caû nhöõng quan heä trong tam giôùi, goïi laø xuaát theá tuïc gia. Giai ñoaïn naøy khoù hôn nöõa, laøm hoaøi laøm maõi, ñôøi naøy laøm chöa roài, ñôøi sau laøm tieáp, laøm maõi cho tôùi chöøng naøo roài môùi thoâi. Nghóa laø bao giôø ta hoaøn toaøn laøm chuû ñöôïc mình, khoâng coøn keït trong baát cöù phaùp naøo, duø laø theá gian hay xuaát theá gian. Khoù thì khoù nhöng chuùng ta laøm ñöôïc, chöù khoâng phaûi khoâng laøm ñöôïc. Laøm nhö theá naøo? Laøm baèng con maét trí tueä.

Con maét trí tueä laø sao? Ví duï nghe noùi ngöôøi ñoù ñeïp, baây giôø ta khoâng nhìn baèng maét thöôøng maø nhìn baèng con maét trí tueä. Thaáy thaân ngöôøi ñoù ñöôïc hình thaønh töø nhieàu nhaân toá, beân ngoaøi da phuû mòn maøng nhöng beân trong maùu huyeát tanh hoâi, chöa keå ñeán ñôøm daõi xuù ueá thöôøng tieát ra caùc cô quan baøi tieát. Tìm thöû xem caùi ñeïp töø ñaâu ra. Caøng tìm caøng thaáy gôùm, thì laøm sao say ñaém thaân theå aáy ñöôïc. Thaân ngöôøi nhö vaäy, thaân ta cuõng chaúng khaùc, theá thì chaáp noù thaät laø mình, quyù troïng noù ôû choã naøo. Theá laø nhôø con maét trí tueä, ta thaáy roõ baûn chaát duyeân hôïp, khoâng thaät, baát tònh cuûa thaân maø lìa ñöôïc luyeán aùi. Nhö vaäy tu ñaâu coù quaù khoù!

Roài baèng con maét trí tueä, ta thaáy cuoäc ñôøi laø voâ thöôøng, sôùm coøn toái maát. Maïng ngöôøi ngaén nguûi, neáu khoâng noã löïc tieán tu, moät mai quyû voâ thöôøng ñeán ñoøi maïng, laøm sao trôû tay cho kòp. Ñöôøng tröôùc toái taêm, nghieäp thöùc meânh mang, chöøng ñoù haän chaúng sôùm lo lieäu thì ñaõ muoän roài. Cho neân ngöôøi coù trí tueä laø ngöôøi coù caùi nhìn thaáu ñaùo, bieát lo xa, chuaån bò cho mình nôi ñi choán ñeán an oån, khoâng hoaûng sôï baát an khi soáng cuõng nhö luùc cheát. Cho neân neáu kheùo bieát, thì vieäc tu coù theå thöïc hieän ñöôïc toát ñeïp, baèng khoâng bieát thì töï mình ñöa mình ñeán neûo khoå thoâi.

Tu laø söûa. Söûa caùi gì? Ví duï hoài xöa mình thöông nhieàu quaù, baây giôø söûa laïi, thöông vöøa vöøa thoâi. Hoài ñoù mình meâ thích caùi gì laø theo cheát caùi ñoù, baây giôø söûa laïi thích vöøa vöøa thoâi. Hoài xöa mình gheùt caùi gì soáng ñeå daï cheát mang theo, baây giôø söûa laïi gheùt moät chuùt thoâi. Hoài xöa mình thích nhaø cao cöûa roäng, aên sang maëc ñeïp, baây giôø söûa laïi ôû ñaâu cuõng ñöôïc, aên sao cuõng ngon, caøng giaûn dò caøng toát. Tu taäp laàn laàn nhö vaäy, chaéc chaén khoâng sôùm thì muoän chuùng ta cuõng seõ ñeán ñöôïc bôø Nieát-baøn giaûi thoaùt, khoâng coøn chìm ñaém trong bieån khoå sanh töû nöõa.

Sôû dó chuùng ta khoå laø vì khoâng buoâng boû ñöôïc, maø cöù gom goùp theâm vaøo. AÊn moät böõa ñeå daønh traêm böõa. Gaàn cheát maø cuûa caûi taøi saûn chöa saép ñaët xong thì cheát khoâng yeân. Phuùt laâm chung maø taâm voïng ñoäng daáy leân thì noù keùo ñi lieàn, trong luùc hoát hoaûng, thaàn thöùc toái taêm, chui vaøo da löøa buïng ngöïa khoå caøng theâm khoå. Trong kinh coù keå caâu chuyeän theá naøy.

Moät hoâm Phaät ñi khaát thöïc, ngang nhaø moät vò cö só raát giaøu coù. Chuû nhaø ta ñi vaéng, con choù trong nhaø thaáy Phaät suûa döõ. Ñöùc Phaät môùi noùi: “Ngöôi do loøng tham khoâng buoâng ñöôïc, mang thaân loâng laù, naèm giöõ cuûa nhö vaäy maø chöa tænh, coøn laøm döõ nöõa”. Con choù nghe roài buoàn xo, naèm co laïi khoâng aên uoáng gì caû. OÂng chuû ñi veà thaáy con choù cöng cuûa mình buoàn xo, hoûi ra môùi bieát ñöùc Phaät laø nguyeân nhaân laøm cho noù boû aên boû uoáng. OÂng töùc quaù, lieàn ñi tìm Phaät. Gaëp Theá Toân, oâng lieàn lôùn tieáng hoûi:

- Sa moân Cuø Ñaøm! Con choù cuûa toâi giöõ nhaø toát nhö vaäy, baây giôø oâng laøm sao noù buoàn ñeán boû aên, toâi baét ñeàn oâng ñoù.

Ñöùc Theá Toân ñeå cho oâng noùi heát, roài töø toán giaûi thích:

- Con choù aáy laø meï cuûa oâng ñoù. Ngaøy tröôùc meï oâng saép qua ñôøi, coøn cuûa caûi ñeå trong caùi huõ choân döôùi gaàm giöôøng, chöa kòp daën oâng. Vì taâm luyeán tieác, moät laø thöông oâng, hai laø thöông cuûa neân baây giôø phaûi ñoïa laøm thaân choù naèm giöõ cuûa cho oâng. OÂng chaúng bieát meï mình khoå sôû tôùi böïc naøo, laïi coøn lôùn tieáng vôùi Nhö Lai! Neáu khoâng tin, oâng veà ñaøo döôùi gaàm giöôøng leân seõ thaáy roõ.

Nghe ñeán ñaây, oâng hoaûng quaù chaïy ngay veà nhaø, theo lôøi ñöùc Phaät noùi, oâng ñaøo döôùi gaàm giöôøng quaû thaät thaáy nhöõng huõ vaøng vaãn coøn naèm ñoù. Chöøng aáy, oâng môùi ñeán khoùc loùc naên næ ñöùc Theá Toân daïy cho caùch cöùu meï. Ñöùc Phaät daïy oâng nhöõng gì laâu nay buoäc thì baây giôø môû ra. Con choù ñaõ ñöôïc Phaät khai thò, noù hieåu ra roài neân ñaõ thoaùt kieáp suùc sanh. OÂng veà choân caát töû teá roài phaùt taâm cuùng döôøng, boá thí hoài höôùng coâng ñöùc aáy cho meï. Ñoàng thôøi cuõng môû roäng loøng ra, ñöøng tham luyeán taøi saûn theá gian nöõa, laøm laønh laùnh döõ. Nhö vaäy môùi mong sau naøy khoâng khoå. Töø ñoù oâng Tröôûng giaû trôû thaønh ngöôøi Phaät töû tín taâm kieân coá vaø hoä phaùp raát ñaéc löïc.

Nhaân quaû roõ raøng nhö theá, daáy taâm ñoäng nieäm khoâng toát thì seõ bò buoäc raøng trong ba coõi. Cho neân Hoøa thöôïng thöôøng nhaéc nhôû chuùng ta phaûi raùng tu, phaûi tin hieåu Phaät phaùp moät caùch ñuùng ñaén, roài töøng böôùc aùp duïng vaøo ñôøi soáng tu taäp cuûa mình. AÙp duïng ñöôïc, coù coâng phu roài seõ ñöôïc lôïi laïc thieát thöïc, ñieàu naøy khoâng nghi. Noùi tin hieåu, noùi phaùt taâm, laø giai ñoaïn chuaån bò, baây giôø chuùng ta phaûi baét tay vaøo laøm. Muoán haønh ñaïo cho coù keát quaû phaûi laøm sao? Trong kinh daïy:

“Ñaïo khoâng hình töôùng, bieát suoâng voâ ích, caàn phaûi thuû chí tu haønh, ví nhö ngöôøi lau göông saïch buïi, göông saùng thì lieàn thaáy boùng mình. Ngöôøi haønh ñaïo maø döùt duïc, chöùng khoâng, ñaïo chaân thaät hieän baøy tröôùc maét”. Ñoù laø nhöõng lôøi daïy heát söùc giaûn dò, maø cuõng heát söùc thieát yeáu. Noùi ñeán haønh ñaïo, Phaät ví duï nhö lau göông. Göông ñeå laâu roài, beân ngoaøi buïi baùm daày ñaëc neân göông bò môø, baây giôø noùi lau göông, thaät ra laø lau buïi. Ngöôøi bieát haønh ñaïo laø ngöôøi bieát lau buïi, töùc haèng ngaøy haèng giôø haèng phuùt giaây lau cho saïch taát caû nhöõng buïi baëm phieàn naõo baùm treân göông taâm. Lau saïch buïi roài thì göông töï saùng, khoâng theâm gì heát. Thaät ra, göông vaãn saùng töø hoài naøo ñeán giôø, nhöng vì buïi baùm neân ta khoâng thaáy aùnh saùng phaùt ra beân ngoaøi. Baây giôø lau cho heát buïi thì göông saùng ngay.

Haønh ñaïo cuõng vaäy, sôû dó chuùng ta nieäm Phaät, tuïng kinh, ngoài thieàn laø vì giaëc phieàn naõo quaáy nhieãu loaïn ñoäng quaù. Muoán noù yeân thì phaûi möôïn phöông tieän ñeå coät taâm laêng xaêng loän xoän laïi, ñöøng cho noù phoùng chaïy ra ngoaøi nöõa. Khi caùc thöù voïng töôûng ñaõ yeân roài, caùi chaân thaät beân trong töï hieän, ñaâu phaûi töø ñaâu ñem ñeán. Tuy nhieân, neáu ta khoâng taåy röûa phieàn naõo, khoâng ñeå chuùng loùng laëng xuoáng, thì khoâng theå nhaän ra maët muõi thaät cuûa mình ñöôïc.

Chuùng ta tu, phaùt taâm haønh ñaïo thì ñöøng vöôùng maéc gì heát. Nhö ñaàm nöôùc trong hieän boùng con nhaïn bay qua, Nhaïn bay thì cöù bay, noù khoâng coù yù löu boùng trong ñaàm nöôùc. Ñaàm nöôùc trong hieän boùng nhaïn thì cöù hieän, cuõng khoâng coù taâm giöõ boùng chi heát. Nhö vaäy caû ñaàm vaø nhaïn ñeàu voâ taâm. Chuùng ta cuõng vaäy, trong ñôøi soáng coù voâ vaøn vieäc phaûi laøm. Phaät Toå cho pheùp mình laøm nhöng ñöøng dính maéc vôùi noù. Laøm sao loøng mình yeân oån nhö ñaàm nöôùc trong, moïi vieäc ñeán roài ñi, khoâng löu laïi daáu veát gì. Coá gaéng trong hieän taïi ta laø baàu trôøi trong, laø ñaàm nöôùc trong, nhö vaäy mình laø ngöôøi coù trí tueä.

Chuùng ta tu laø soáng trôû laïi phuùt ban ñaàu bình thöôøng giaûn dò khi cha meï môùi sanh, khoâng tính toan baän bòu trong loøng. Cho neân trong nhaø thieàn thöôøng noùi ñeán “haïnh anh nhi” laø vaäy. Ñöøng ñaém tröôùc, ñöøng vöôùng maéc, ñöøng baûo thuû, ñöøng coù caùi cuûa mình. Töø choã bình thöôøng maø nhìn thaáy moïi vaät thì chaân trôøi kieán ñeá môû ra, ta thaáy ñaïo. Ñaïo lyù khoâng ôû ngoaøi nhöõng caùi thoâng thöôøng naøy. Thaáy nhö theá, noùi nhö theá, laøm nhö theá, aên nhö theá, nghó nhö theá, ñi ñöùng tieáp xuùc ngoaïi giao taát caû ñeàu nhö theá.

Sôû dó mình laåm caåm, laån thaån laø vì cöù tuïng ñi tuïng laïi nhöõng hình aûnh beân ngoaøi. Ngöôøi tu phaûi côûi môû, buoâng heát, khoâng ñeå vöôùng maéc baát cöù thöù gì. Ñoù laø caùch haønh ñaïo hay nhaát. Ñi bieát mình ñi, aên bieát mình aên, thaân naøy coù roài bieát seõ hoaïi, bieát roõ nhö vaäy, khoâng ñaém tröôùc, khoâng vöôùng maéc, khoâng yû laïi. Bieát nhö vaäy laø bieát ñuùng chaân lyù. Ñieàu naøy khoâng phaûi ai cho mình, maø töï mình gaày döïng, töï mình tu taäp, töï mình vöõng nieàm tin, töï mình phaùt taâm vaø haønh ñaïo.

Cuoái cuøng toâi möôïn lôøi Phaät daïy ñeå keát thuùc baøi giaûng hoâm nay: “Ñeä töû ta, duø ôû xa ta ngaøn daëm, taâm nghó ñeán giôùi cuûa ta maø tu thì ñöôïc ñaéc ñaïo. Traùi laïi duø keû ôû beân caïnh ta maø taâm taø cuõng chaúng bao giôø ñaéc ñaïo”. Daãn caâu naøy cho taát caû chuùng ta yù thöùc raèng, duø baây giôø mình caùch Phaät quaù xa, nhöng neáu thöïc haønh ñuùng lôøi Phaät daïy thì cuõng nhö gaàn Phaät. Chuùng ta vöõng nieàm tin haønh ñaïo thì nhaát ñònh seõ ñaït ñaïo. Ñoù môùi goïi laø ngöôøi bieát ôn vaø baùo ôn chö Phaät.

Chuùc toaøn theå quyù vò ñaày ñuû nieàm tin vöõng tieán treân con ñöôøng Phaät ñaïo.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM