HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-07)

H.T THÍCH THANH TÖØ

LÔÏI ÍCH CUÛA TU THIEÀN

Giaûng taïi Hoäi Lieân Hieäp KHKT - Haø Noäi - 1996.

Ñeà taøi chuùng toâi noùi hoâm nay laø Lôïi ích cuûa söï tu thieàn, song chæ noùi haïn cheá trong moät phaàn thieát yeáu thoâi.

Tröôùc khi noùi veà lôïi ích cuûa söï tu thieàn, chuùng toâi xaùc nhaän laïi roõ raøng tu thieàn ôû ñaây laø tu theo phöông phaùp cuûa ñaïo Phaät, chôù khoâng phaûi thieàn cuûa caùc moân phaùi khaùc. Neáu chuùng ta hieåu roõ vaø öùng duïng ñuùng caùch, seõ coù nhöõng lôïi ích nhö theá naøo, ñoù laø choã chuùng toâi muoán trình baøy.

Noùi ñeán lôïi ích cuûa tu thieàn nghóa laø noùi ñeán lôïi ích cuûa ñaïo Phaät. Bôûi vì muïc ñích cuûa ñaïo Phaät laø laáy giaùc ngoä giaûi thoaùt laøm neàn taûng. Caùc lôïi ích khaùc neáu coù chæ laø phaàn phuï, chôù khoâng phaûi goác. Neáu chuùng ta tu thieàn theo ñaïo Phaät thì phaûi thaáy roõ laøm sao ñi ñeán choã cöùu kính giaùc ngoä ñöôïc ñaïo, thaáy roõ chaân lyù cuûa kieáp ngöôøi, cuûa chuùng sanh. Ñoàng thôøi, ta laøm chuû ñöôïc moïi söï troùi buoäc moïi söï loâi keùo ñeå thaønh con ngöôøi töï do giaûi thoaùt. Ñoù laø muïc ñích cuûa ñaïo Phaät.

Trong phaàn lôïi ích phuï, tröôùc toâi noùi lôïi ích veà thaân. Taát caû nhöõng vò ñaõ coù yù chí tu haønh, ñeàu bieát caøng tu caøng ñöôïc saùng suoát, chôù khoâng theå trôû thaønh ngöôøi baïc nhöôïc yeáu ñuoái, môø mòt toái taêm. Theá neân ngöôøi tu Phaät thöôøng traùnh nhöõng thaùi ñoä cöïc ñoan, maø phaûi giöõ trung ñaïo.

Nhö Thaùi töû Taát-ñaït-ña khi môùi ñi tu, Ngaøi hoïc hoûi vôùi nhöõng trieát gia hay caùc vò tu tieân, nhöng khoâng thoûa maõn ñöôïc muïc tieâu, baûn hoaøi cuûa mình ñaõ oâm aáp. Vì vaäy Ngaøi tìm ñöôøng tu rieâng. Trong söû keå Ngaøi tu khoå haïnh maáy naêm lieàn, ñeán noãi thaân theå chæ coøn da boïc xöông, cuoái cuøng ñi ñeán ngaát xæu baát tænh. Töø ñoù Ngaøi môùi bieát phöông phaùp khoå haïnh khoâng ñem laïi giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt sanh töû, neân Ngaøi töø boû khoå haïnh. Sau naøy, Ngaøi aên ngaøy moät böõa vaø soáng bình thöôøng, chæ coát toïa thieàn sao cho taâm ñöôïc ñònh, nhôø theá môùi ñi tôùi giaùc ngoä. Vì vaäy Ngaøi daïy ngöôøi hoïc Phaät phaûi traùnh hai thaùi ñoä cöïc ñoan: Moät laø khoå haïnh, hai laø haønh laïc. Haønh laïc noùi theo theá gian laø traùc taùng. Khoå haïnh vaø haønh laïc laø hai thöù beänh maø ngöôøi tu Phaät khoâng neân coù.

Moät soá ngöôøi tu Phaät coù veû kyø bí thì chuùng ta neân xeùt laïi, thaät ra hoï chæ möôïn teân ñaïo Phaät thoâi, chôù khoâng tu ñuùng toân chæ Phaät daïy. Thí duï nhöõng vò tu khoâng aên côm, chæ aên rau hoaëc caùc loaïi khoai cuû, cho ñoù laø tu hay. Coù ngöôøi tu Phaät laïi tònh khaåu, khoâng noùi chuyeän. Nhöng vôùi ñaïo Phaät ñieàu ñoù khoâng quan troïng. Ngöôøi tu Phaät raát bình dò, bieát ñieàu hoøa tieát duïc ñeå ñaày ñuû söùc khoûe, cuoäc soáng an oån bình thöôøng. Khoâng phaûi tu Phaät laø khoâng aên côm, laø tònh khaåu v.v… nhöõng vieäc aáy khoâng phaûi goác cuûa ñaïo Phaät. Do ñoù ngöôøi bieát tu Phaät hay bieát tu thieàn, ñieàu kieän ñaàu tieân laø soáng ñieàu ñoä, bieát tieát duïc. Ñieàu ñoä laø trong cuoäc soáng aên, nghæ chöøng möïc ñieàu ñoä, ñoái vôùi caùc duïc laïc phaûi haïn cheá, khoâng buoâng lung traùc taùng. Nhôø theá cuoäc soáng ñöôïc toát ñeïp. Ñoù laø lôïi ích ñaàu tieân cuûa ngöôøi tu thieàn.

Thöù hai laø lôïi ích cuûa vieäc ngoài thieàn. Ngöôøi bieát ngoài thieàn ñuùng phöông phaùp seõ choáng ñöôïc thôøi tieát thay ñoåi baát thöôøng, ít bò caùc beänh ngoaïi caûm. Taïi sao? Neáu ai coù thöïc taäp ngoài thieàn seõ thaáy, chuùng ta ñang hôi caûm, bò laïnh, muoán soå muõi v.v… nhöng khi baét chaân leân toïa thieàn töø moät giôø trôû leân, chuùng ta thaáy ngöôøi aám laïi. Taát caû nhöõng trieäu chöùng ngoaïi caûm xaâm chieám töø töø tan daàn. Ñoù laø moät leõ thaät. Ngaøy xöa, khoaûng naêm l970 toâi ôû treân nuùi Vuõng Taøu, moãi khi thôøi tieát thay ñoåi, toâi ngoài thieàn thì khoâng bò caûm. Töø ñoù toâi môùi thaáy mình tu khoâng phaûi ñeå trò beänh, khoâng phaûi ñeå soáng dai, nhöng chính nhôø toïa thieàn neân beänh ñöôïc giaûm vaø mình seõ khoâng bò thôøi tieát laøm beänh taät. Ñoù laø lôïi ích thieát thöïc cuûa söï tu, giuùp cho chuùng ta khoûi toån söùc khoûe, khoûi toán hao tieàn baïc thuoác men.

Thöa thaät naêm l961, toâi bò beänh phoåi phaûi vaøo beänh vieän ñieàu trò. Beänh naøy khi thôøi tieát thay ñoåi deã bò caûm laém, moãi laàn caûm laø ho. Nhôø toâi leân nuùi tu thieàn neân khoâng coù beänh caûm. Vì beänh caûm khoâng coù neân beänh phoåi töø ñoù veà sau cuõng khoâng taùi phaùt, maëc duø chuùng toâi vaãn giaûng daïy ñeàu ñaën nhö thöôøng. Roõ raøng söùc tu giuùp cho mình taêng theâm söùc  khoûe.

Khi beänh phaûi sieâng tu, phaûi vui leân môùi mau heát beänh. Beänh maø buoàn thì con ngöôøi seõ thaáy yeáu ñuoái daõ döôïi, neân öa naèm. Caøng naèm laïi caøng beänh, cöù theá söùc khoûe suy kieät daàn, beänh töø nheï böôùc sang naëng. Coøn vui thì beänh coù naëng cuõng thaáy nheï. Nhö khi ta ñang beänh naèm, giaû söû coù ngöôøi baïn chí thieát ñaõ laâu khoâng gaëp, boãng döng veà thaêm, mình möøng quaù noùi chuyeän moät hoài queân ñau luoân. Ñeå thaáy ta vui leân thì nhöõng beänh nhoû nhoû maát heát. Bôûi vaäy neân noäi taâm, neáu boû ñöôïc lo sôï, buoàn raàu thì töï giaûm ñöôïc moät phaàn lôùn beänh hoaïn. Ngöôïc laïi cöù oâm aáp lo buoàn, duø baùc só hay gioûi caùch maáy trò beänh thì cuõng chöa chaéc coù hieäu nghieäm. Toùm laïi veà thaân chuùng ta sanh beänh do hai lyù do, moät laø thôøi tieát, hai laø taâm lyù baát oån.

Baây giôø ngöôøi tu thieàn nhôø toïa thieàn, coù söùc aám ñuoåi tan ñöôïc ngoaïi caûm, ñoù laø choáng ñöôïc thôøi tieát. Buoâng xaû taát caû caùc taâm nieäm lo sôï buoàn raàu, trong loøng thaûnh thôi, beänh cuõng khoâng xaâm nhaäp ñöôïc. Ñoù laø chuùng toâi neâu leân hai phaàn beänh veà thaân.

Keá ñeán noùi beänh veà taâm. Thöù nhaát laø taâm taùn loaïn, boàng boät. ÔÛ theá gian coù nhieàu ngöôøi khi thích caùi gì, hay böïc boäi ñieàu gì trong taâm taùn loaïn, coù nhöõng yù nieäm raát soâi noåi boàng boät, khoâng laøm chuû ñöôïc mình. Do ñoù hoï coù nhöõng taùc ñoäng gaây tai hoïa cho mình, cho ngöôøi khoâng theå löôøng ñöôïc. Chuùng ta tu thieàn coát laøm sao loùng laëng ñöôïc nhöõng taâm nieäm taùn loaïn, boàng boät aáy. Vì vaäy ñoái treân maët taâm nieäm, vieäc tu thieàn coù keát quaû ñaàu tieân laø döøng laëng bôùt taâm taùn loaïn, taâm boàng boät. Ñoù laø lôïi ích thöù nhaát veà taâm.

Thöù hai, ngöôøi bieát tu thieàn seõ keàm cheá ñöôïc tham, saân vaø si. Theá gian khoâng coù khoå gì baèng noùng giaän, ñoù laø saân. Nhöng noùng giaän khoâng phaûi töï noù coù, do ta mong muoán ñieàu gì maø khoâng ñöôïc neân noåi saân. Vì vaäy tu thieàn, chuùng ta seõ keàm cheá ñöôïc noùng giaän, tham lam, vaø nhaát laø deïp ñöôïc si meâ.

Thöù ba, nhaân tu thieàn maø taâm chuùng ta ñöôïc an oån, thanh tònh. Ñoù laø lôïi ích lôùn cuûa  ngöôøi tu thieàn.

Thöù tö, do tu thieàn neân trí tueä caøng ngaøy caøng saùng tieán laàn tôùi giaùc ngoä. Ñaây chính laø lôïi ích lôùn nhaát cuûa söï tu thieàn.

Vì vaäy caùc Thieàn vieän, Taêng Ni ñeàu ñöôïc thöïc taäp toïa thieàn, öùng duïng tu ñuùng vôùi phöông phaùp Phaät daïy ñeå coù lôïi ích thieát thöïc. Tu thieàn laø phaûi öùng duïng, chôù khoâng chæ noùi suoâng. ÔÛ ñaây chuùng toâi noùi lyù thuyeát cho quí vò coù moät caùi nhìn ñuùng ñaén veà tu thieàn, chôù chöa ñi vaøo thöïc taäp, neân cuõng chöa thaáy keát quaû cuï theå.

Coù moät lôïi ích lôùn nöõa cuûa vieäc tu thieàn, ñoù laø khoâng sôï cheát. Taát caû chuùng ta ai cuõng sôï cheát. Cheát laø caùi ñaùng sôï nhaát, neân noù trôû thaønh caùi khoå nhaát cuûa con ngöôøi. Ngöôøi tu thieàn, khi ñaõ nhaän hieåu ñöôïc ñaïo lyù, öùng duïng ñöôïc phöông phaùp tu roài, ñoái vôùi sanh töû seõ theá naøo? Ñaây laø ñieàu heát söùc quan troïng. ÔÛ ñaây toâi xin daãn moät ít caâu chuyeän nhoû veà vieäc naøy.

Caâu chuyeän thöù nhaát cuûa moät Thieàn sö cö só Trung Hoa laø oâng Baøng Long Uaån. OÂng laø moät nho só ñôøi Ñöôøng, nhöng laïi nghieân cöùu veà Phaät, nhaát laø thieàn. Sau naøy oâng ngoä ñaïo ôû hai vò Thieàn sö noåi tieáng laø Maõ Toå Ñaïo Nhaát vaø Thaïch Ñaàu Hy Thieân. Ngoä ñaïo roài, nhöng oâng khoâng xuaát gia, vaãn tu trong hình thöùc cö só. OÂng coù hai ngöôøi con, moät trai, moät gaùi vaø ngöôøi vôï. Vôùi söï kheùo leùo giaùo duïc vôï, con ñeàu bieát tu nhö oâng. Moãi khi gia ñình hoäi hoïp baøn luaän ñeàu ñem chuyeän ñaïo ñöùc, tu haønh maø noùi, chôù khoâng theo theá tuïc.

Khi gaàn tòch, oâng bieát tröôùc neân chuaån bò saün. Hoâm ñoù, oâng baûo ngöôøi con gaùi laø coâ Linh Chieáu: Con ra ngoaøi xem maët trôøi ñuùng ngoï, voâ cho ba hay. Coâ Linh Chieáu chaïy ra nhìn maët trôøi thaáy ñuùng ngoï, nhöng bieát tröôùc yù ñònh cuûa cha neân coâ ñaùnh löøa, noùi: Thöa ba, maët trôøi ñaõ ñuùng ngoï nhöng bò nguyeät thöïc, ba ra coi. OÂng töôûng thaät, böôùc ra ngoaøi xem. Luùc trôû voâ, oâng thaáy coâ con gaùi ñaõ leân ngöïa giöõa ngoài kieát giaø nhaém maét tòch. OÂng cöôøi noùi: Con gaùi ta lanh lôïi quaù, roài oâng lo mai taùng cho con.

Sau ñoù oâng baùo tin cho baïn beø thaân bieát baûy hoâm nöõa oâng seõ tòch. Baûy hoâm sau coù ngöôøi baïn thaân tôùi ngoài baøn ñaïo, hoài laâu oâng noùi: Thoâi toâi moûi meät, anh cho toâi naèm gaù treân ñaàu goái nghæ moät chuùt. Noùi xong, oâng lieàn naèm xuoáng gaù treân ñaàu goái ngöôøi baïn, thôû khì moät caùi roài tòch luoân.

Ngöôøi ta chaïy baùo tin cho baø vôï vaø ngöôøi con trai hay. Baø vôï ñang naáu côm, ngöôøi con trai ñang caøy ruoäng. Khi ñöôïc tin, baø chaïy ra ñoàng cho ngöôøi con trai hay: Con ôi, con nhoû ngu si vaø oâng giaø voâ tri ñi roài. Nghe theá, ngöôøi con trai ñöùng taïi choã tòch luoân. Baø Long Uaån beøn noùi: Caùi thaèng ngu si naøy cuõng ñi nöõa. Lo mai taùng xong xuoâi heát caû nhaø, baø töø giaõ laøng xoùm leân nuùi tòch luoân. Caû moät gia ñình muoán soáng laø soáng, muoán cheát laø cheát, töï taïi. Neân coù moät baøi saùm vieát “In nhö thieàn ñònh hoï Baøng thuôû xöa” laø vaäy.

Ñoù laø vò cö só ôû Trung Hoa, ôû Vieät Nam ta coù ngaøi Tueä Trung Thöôïng Só. Khi saép tòch, Ngaøi baûo ñaët moät caùi giöôøng taïi Döôõng Chaân Trang nôi nhaø giöõa, Ngaøi ra ñoù naèm roài nhaém maét tòch. Maáy baø theâ thieáp hay ñöôïc, chaïy ra khoùc roáng leân. Ngaøi ngoài daäy baûo ñem nöôùc cho Ngaøi suùc mieäng röûa maët, roài quôû: Cheát soáng laø leõ thöôøng nhieân, taïi sao laøm naùo ñoäng chaân taùnh ta? Quôû xong, Ngaøi naèm xuoáng nhaém maét tòch. Nhö vaäy cö só Trung Hoa, cö só Vieät Nam tu haønh vaãn töï taïi nhö thöôøng, chôù khoâng luaän laø ngöôøi xuaát gia.

Ngaøi Tueä Trung Thöôïng Só coù laøm baøi thô “sanh töû nhaøn nhi dó ” töùc cheát soáng laø chuyeän nhaøn thoâi, khoâng coù gì quan troïng. Toâi chæ trích hai caâu choùt ñeå chuùng ta thaáy ñöôïc taùnh caùch sanh töû nhaøn cuûa Ngaøi. Nguyeân vaên chöõ Haùn:

            Ngu nhaân ñieân ñaûo boá sanh töû,

            Trí giaû ñaït quan nhaøn nhi dó.

Dòch:

            Ngöôøi ngu soáng cheát maõi lo aâu,

            Keû trí roõ khoâng nhaøn thoâi vaäy.

Nghóa laø ngöôøi ngu ñieân ñaûo sôï sanh töû, coøn ngöôøi trí thaáu suoát neân nhaøn thoâi vaäy. Ñoái vôùi ngöôøi lieãu ñaït ñöôïc lyù ñaïo, vieäc cheát soáng laø vieäc nhaøn, khoâng coù gì quan troïng heát. Chuùng ta thaáy chaúng phaûi chæ giôùi tu só môùi coù coâng duïng tu haønh töï taïi trong sanh töû, maø keå caû ngöôøi cö só taïi gia, vaãn töï taïi trong sanh töû nhö thöôøng. Ñieàu ñoù heát söùc roõ raøng.

Baây giôø tôùi moät Thieàn sö Vieät Nam laø ngaøi Phaùp Loa. Naêm boán möôi hai tuoåi saép tòch, ñoà ñeä Ngaøi ñeán than thôû, yeâu caàu xin cho ít lôøi keä. Ngaøi ngoài daäy vieát:

            Vaïn duyeân taøi ñoaïn nhaát thaân nhaøn,

            Töù thaäp dö nieân moäng huyeãn gian.

            Traân troïng chö nhaân höu taù vaán,

            Na bieân phong nguyeät caùnh man khoan.

Dòch:

            Muoân duyeân caét ñöùt, moät thaân nhaøn,

            Hôn boán möôi naêm giaác moäng traøng.

            Nhaén baûo moïi ngöôøi thoâi chôù hoûi,

            Beân kia traêng gioù roäng theânh thang.

“Vaïn duyeân taøi ñoaïn nhaát thaân nhaøn”, töùc laø muoân duyeân caét ñöùt moät thaân nhaøn. Luùc heát duyeân ñeå ra ñi, ñoù laø muoân duyeân ñaõ caét ñöùt. Caét ñöùt roài sao? Chæ coøn moät thaân nhaøn. Chöõ thaân nhaøn ñaây ñöøng nghó laø thaân xaùc thòt. “Töù thaäp dö nieân moäng huyeãn gian”, hôn boán möôi naêm chæ laø khoaûng thôøi gian nhö moäng huyeãn, khoâng coù gì quan troïng. “Traân troïng chö nhaân höu taù vaán”, töùc laø noùi cho moïi ngöôøi: Thoâi ñöøng hoûi chi nöõa. “Na bieân phong nguyeät caùnh man khoan”. Na bieân töùc laø beân kia, beân kia traêng gioù raát meânh moâng.

Nhö vaäy vieäc nhaém maét ñoái vôùi Ngaøi khoâng phaûi chuyeän khoå ñau, maø laø ñang höôùng veà moät nôi an nhaøn, theânh thang. Ñoù laø hieän töôïng toát ñeïp cuûa caùc Thieàn sö khi ra ñi. Caùc Ngaøi raát töï taïi vui veû tröôùc giôø phuùt laâm chung, khoâng heà coù chuùt sôï seät. Taïi sao? Toâi thöôøng ví duï nhö ta coù chieác oâ toâ cuõ neân hay hö, coù khi phaûi ñaåy noù môùi chòu ñi, tìm thôï söûa thaät cöïc nhoïc. Chieác xe hö nhö vaäy, chuùng ta khoâng coù tieàn saém moät chieác xe môùi thaät laø khoå. Baây giôø mình tích luõy, daønh duïm ñöôïc moät soá tieàn lôùn, chieác xe naøy hö chuùng ta coù khaû naêng mua chieác xe ñeïp hôn, toát hôn. Ñoù laø vieäc neân buoàn hay khoâng neân buoàn? Chieác xe cuõ hö, chuùng ta saém ñöôïc xe ñeïp môùi toát hôn, taïi sao laïi buoàn? Neáu cöù mang xe cuõ hoaøi, noù chaïy cuïc kòch, mình meät, coù phaûi chaùn khoâng. Cuõng vaäy, ngöôøi bieát tu roài ñoái vôùi thaân naøy, bieát laø thaân baïi hoaïi khoâng theå giöõ maõi. Khi naøo coøn toát duøng ñöôïc thì duøng, khi naøo hö thì thoâi, khoâng luyeán tieác. Taïi sao khoâng luyeán tieác? Vì mình ñaõ bieát tu, ñaõ tích luõy nhöõng nghieäp laønh, gioáng nhö ngöôøi ñaõ tích luõy ñöôïc nhieàu tieàn, hö xe cuõ saém xe môùi ñeïp hôn. Coù gì phaûi buoàn? Do ñoù neân khoâng buoàn, khoâng sôï duø bieát nay mai ta seõ cheát, nhöng loøng vaãn an nhieân töï taïi. Chæ tích luõy nghieäp laønh thoâi ñaõ an oån roài huoáng nöõa chuùng ta tu vaø nhaát laø tu thieàn.

Tu thieàn laø phaûi nhìn thaáy töôøng taän ñöôïc caùi chaân thaät cuûa mình. Ngay thaân taïm bôï naøy coù moät caùi chaân thaät maø chuùng ta queân. Baây giôø nhôù laïi nhaän ra ñöôïc, thì caùi taïm bôï coøn maát khoâng quan troïng neân heát sôï. Neáu chöa nhaän ñöôïc thì maát thaân naøy phaûi sôï, vì khoâng bieát roài ñaây seõ ra sao. Cho neân coù caâu “Ñöôøng tröôùc môø môø khoâng bieát ñi ñaâu?” Nhö ngaøi Phaùp Loa ñaõ noùi “Beân kia phong nguyeät caùnh man khoan” töùc laø beân kia traêng gioù meânh moâng, coù gì buoàn coù gì lo.

Thieàn sö Nam Tuyeàn Phoå Nguyeän, moät hoâm coù vò cö só laø Luïc Hoaøn Coâng hoûi:

- Baïch Hoøa thöôïng, coù ngöôøi nuoâi con ngoãng trong moät caùi bình. Laâu ngaøy noù lôùn vöøa khít caùi bình. Baây giôø muoán ñem con ngoãng ra maø ñöøng ñaäp beå bình, xin Hoøa thöôïng ñem ra giuøm.

Khi ñoù ngaøi Nam Tuyeàn lieàn keâu:

- Luïc ñaïi phu!

Ñaïi phu öùng thinh:

- Daï.

Ngaøi noùi:

- Ra roài.

Ngay ñoù Luïc Hoaøn coâng lieàn tænh ngoä. Ñaây laø moät thuaät kheùo trong nhaø thieàn.

Nhö hieän giôø toâi ñang noùi chuyeän quí vò coù nghe khoâng? Nghe. Nhöng khi toâi im laëng, quí vò coù nghe khoâng? Ña soá traû lôøi khoâng nghe. Toâi noùi quí vò baûo coù nghe, toâi im laëng quí vò baûo khoâng nghe. Nhö vaäy quí vò coù loãi lôùn laø queân mình theo vaät. Taïi sao? Khi toâi noùi thì coù tieáng, quí vò nghe coù tieáng. Khi toâi im laëng thì khoâng coù tieáng, quí vò nghe khoâng coù tieáng, taïi sao baûo khoâng nghe? Tieáng laø ôû toâi, nghe laø nôi tai quí vò. Tai quí vò coù luùc naøo ñieác ñaâu maø baûo khoâng nghe. Nhöng laâu nay chuùng ta coù beänh, coù tieáng thì baûo coù nghe, khoâng tieáng thì baûo khoâng nghe. Ñoù laø queân mình.

Cuõng theá ôû maét, ôû tai, ôû muõi, ôû löôõi, ôû thaân chuùng ta luùc naøo cuõng saün coù tri giaùc. Nhöng nhöõng tri giaùc hieän höõu ñoù, chuùng ta laïi queân, chæ bieát khi suy gaãm chuyeän gì thì cho caùi hieåu bieát, suy gaãm ñoù laø taâm mình. Coøn caùi haèng höõu nghe, thaáy, caûm xuùc v.v… chuùng ta töôûng nhö khoâng phaûi mình neân goïi laø queân mình. Nhöõng suy nghó cuûa chuùng ta coù khi sanh coù khi dieät, coøn caùi nghe, caùi thaáy cuûa mình ñaâu coù sanh dieät. Coù nghe töùc laø coù bieát, coù thaáy laø coù bieát, caùi thaáy bieát ñoù khoâng sanh dieät maø chuùng ta queân.

Trong kinh Laêng Nghieâm coù caâu chuyeän raát lyù thuù. Khi ñöùc Phaät giaûi thích veà caùc taùnh thaáy, nghe… nôi moãi chuùng ta, ngaøi A-nan hoûi:

- Baïch Theá Toân, theo lôøi Phaät daïy con maét luoân luoân thaáy, loã tai luoân luoân nghe. Vaäy ngöôøi muø khoâng coù con maét, hoï coù thaáy khoâng?

Phaät baûo ngaøi A-nan:

- Ngay baây giôø oâng tìm nhöõng ngöôøi muø, hoûi “tröôùc maét thaáy gì”, hoï seõ traû lôøi “toâi thaáy toái ñen”. Ngöôøi muø thaáy toái ñen vaø ngöôøi saùng maét ban ñeâm vaøo caên nhaø toái khoâng coù ñeøn, cuõng thaáy toái ñen. Nhö vaäy caùi thaáy toái ñen cuûa ngöôøi coù maét vaø ngöôøi muø khaùc khoâng? Khoâng khaùc vì ñeàu thaáy toái ñen.

Baây giôø khi baät ñeøn saùng, ngöôøi maét saùng lieàn thaáy caûnh vaät tröôùc maét. Phaät hoûi:

- Laø con maét thaáy hay ngoïn ñeøn thaáy?

Ngaøi A-nan traû lôøi:

- Ñoù laø maét thaáy.

Phaät baûo:

- Nhö vaäy neáu ngöôøi muø ñöôïc moå, caïo nhöõng maây muø, hoï saùng ra lieàn thaáy caûnh vaät beân ngoaøi. Ñoù laø caùi gì thaáy? Neân bieát con maét duø coù, nhöng thieáu ñeøn thieáu aùnh saùng cuõng khoâng thaáy, coøn caùi hay thaáy saün coù nhöng vì bò maây muø che ñaäy neân cô quan aáy hö thì mình khoâng thaáy, söûa laïi lieàn thaáy. Roõ raøng caùi thaáy ñaâu coù vaéng maët. Vì cô quan maét hö, chôù khoâng phaûi caùi thaáy khoâng coù.

Nhö vaäy ñeå chuùng ta nhaän bieát raèng nôi mình coù moät caùi haèng tri, haèng giaùc hieän ôû caùc cô quan maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù, chôù khoâng phaûi chæ suy gaãm môùi goïi laø coù hieåu bieát. Caùi hieåu bieát aáy ñaõ ngaàm saün trong caùc boä phaän ñoù. Khi tu thieàn, laëng heát caùc suy nghó laêng xaêng roài, luùc ñoù chuùng ta caøng saùng roõ hôn, chôù khoâng phaûi khoâng bieát.

Nhö hieän giôø chuùng ta ñöùng treân bôø bieån nhìn xuoáng nhöõng löôïn soùng noåi döôùi maët bieån. Coù löôïn to coù löôïn nhoû. Löôïn soùng naøo quaù to coù khaû naêng ñaùnh ñaém taøu, nhöng neáu nhìn treân maët bieån löôïn soùng aáy chieám chæ moät tí ti toaøn dieän tích maët bieån. Khi traêm ngaøn löôïn soùng nhö theá laëng xuoáng thì maët bieån roäng lôùn chöøng bao nhieâu? Khoâng theå keå ñöôïc. Nhöõng löôïn soùng chæ laø töôùng chaäp chôøn khi coù khi khoâng maø coøn taùc duïng phi thöôøng, huoáng nöõa caùc löôïn soùng ñoù laëng xuoáng, maët bieån theânh thang thì dieäu duïng cuûa noù thaät khoâng theå löôøng.

Cuõng vaäy, taâm nieäm suy gaãm tính toaùn cuûa chuùng ta sanh dieät töøng ñôït. Theá nhöng con ngöôøi ñaõ taïo neân bieát bao hieäu duïng lôùn lao töø nhöõng ñôït taâm nieäm ñoù. Coù theå noùi hoï muoán theá giôùi coøn thì coøn, muoán theá giôùi hoaïi thì hoaïi. Neáu moät ngaøy naøo ñoù, nhöõng taâm nieäm laêng xaêng aáy laëng xuoáng heát, chæ coøn moät theå tri giaùc saùng suoát truøm khaép thì chuùng ta thöû nghó xem dieäu duïng aáy tôùi ngaàn naøo.

Cho neân ngöôøi tu thieàn coát ñaït ñöôïc caùi chaân thaät saün coù nôi mình, ñoù chính laø muïc ñích cöùu kính, laø lôïi ích cuøng toät treân ñöôøng tu. Do ñoù chuùng toâi thöôøng noùi caùi thaät hieän tieàn nôi mình maø mình laïi boû lô, ñi tìm nhöõng thöù gì xa xoâi ôû ñaâu ñaâu. Ñoù laø ñieàu ñaùng tieác vaø cuõng ñaùng traùch nhaát cuûa con ngöôøi meâ muoäi.

Vì vaäy lôïi ích lôùn cuûa tu thieàn trong ñaïo Phaät, laø ñem laïi söï quaân bình cho nhaân loaïi. Ñieàu naøy raát quan troïng. Noùi tôùi ñem laïi söï quaân bình cho nhaân loaïi, chuùng ta phaûi nhìn hieän giôø nhaân loaïi ñang maát quaân bình caùi gì? Tröôùc heát, hieän taïi moïi ngöôøi ñeàu thaáy khoa hoïc kyõ thuaät laø vaïn naêng, coù theå ñem laïi cho con ngöôøi moïi nhu caàu vaät chaát sung maõn. Nhöng khi con ngöôøi lao theo hình thöùc vaät chaát thì laïi queân maát mình.

Ai cuõng theá, khi thieáu caùi aên caùi maëc, thì caém ñaàu lo cho caùi aên caùi maëc, neân queân heát moïi thöù khaùc. Song vieäc aên maëc khoâng coù giôùi haïn. Luùc chöa coù côm ta chæ nghó coù ñöôïc côm laø quí roài, nhöng khi coù côm ta laïi muoán coù thöùc aên ngon. Cöù nhö vaäy muoán theâm, muoán theâm hoaøi. Taát caû nhöõng nhu caàu vaät chaát khoâng bao giôø thaáy ñuû. Vì theá con ngöôøi cöù lao theo vaät chaát, caøng lao theo vaät chaát thì caøng queân maát mình.

Chuùng toâi ñi ra nöôùc ngoaøi, thaáy coù nhieàu Phaät töû Vieät Nam raát ñaùng thöông. Hoï keå laïi coù khi saùng sôùm ñaõ phaûi lo thöùc aên ñem theo voâ sôû laøm. Laøm tôùi tröa nghæ ñöôïc nöûa giôø, roài laøm cho tôùi chieàu toái môùi veà. Ngaøy naøo cuõng nhö ngaøy naøo, ñi phaûi ñi sôùm, treã möôøi laêm phuùt thì bò ñuoåi sôû. Thaønh thöû ai cuõng nôm nôùp lo ñi laøm sôùm, veà cuõng ñuùng giôø, khoâng ñöôïc veà tröôùc, luoân luoân ñi sôùm veà toái. Vì vaäy Phaät töû ôû nöôùc ngoaøi hay duøng töø ñi caøy. Sôùm ñi toái veà nhö vaäy, neân khoâng coøn thì giôø nghó tôùi chuyeän con caùi, chuyeän an oån taâm hoàn.

Roõ raøng caøng ñuoåi theo vaät chaát ngöôøi ta caøng deã queân mình. Maø ñaõ queân mình thì töï nhieân leä thuoäc vaøo maùy moùc. Laøm gì cuõng maùy moùc ñieàu khieån chôù khoâng phaûi con ngöôøi ñieàu khieån maùy moùc nöõa. Giôø naøo vieäc naáy, khoâng sai suyeån ñöôïc. Cho neân caû ngaøy khoâng coù phuùt giaây naøo an oån. Nhö vaäy tuy khoa hoïc vaïn naêng, nhöng neáu chuùng ta cöù ñuoåi theo maõi thì seõ bò queân maát mình. Ñoù laø ñieàu thöù nhaát.

Thöù hai, khoa hoïc laø moân hoïc raát khaùch quan. Caùc nhaø khoa hoïc tìm kieám phaùt minh caùi gì laø ñeå coáng hieán cho nhaân loaïi, chôù khoâng daønh chuû quyeàn cho rieâng mình. Ví duï phaùt minh ra nguyeân töû, hoï ñaâu coù nghó raèng mai kia nguyeân töû seõ trôû thaønh nhöõng quaû bom tieâu dieät nhaân loaïi. Neáu nghó nhö vaäy chaéc caùc nhaø khoa hoïc khoâng phaùt minh ñaâu. Khi phaùt minh thì cöù phaùt minh, nhöng luùc söû duïng laïi coøn tuøy thuoäc ngöôøi khaùc. Ngöôøi toát thì ñem ñeán lôïi ích cho nhaân loaïi, ngöôøi xaáu thì gieo raéc tai hoïa khoâng theå löôøng noåi. Khoa hoïc raát lôïi, raát höõu ích nhöng con ngöôøi duøng noù coù khi lôïi, coù khi haïi. Do ñoù nhieàu ngöôøi noùi raèng khoa hoïc laø con dao hai löôõi. Ñaây laø ñieàu chuùng ta thaáy caån thaän, deø daët.

Nhieàu ngöôøi cho raèng thôøi vaên minh naøy khoù tu. Taïi sao khoù tu? Vì ngoaøi vieäc laøm ôû sôû veà, coøn bao nhieâu thì giôø bò ti-vi chieám heát roài, xem ti vi xong laø laên ra nguû, ñaâu coù nhôù tôùi tu. Cöù nhö vaäy ngaøy qua ngaøy khoâng coù thôøi gian raûnh roãi. Gaàn ñaây baùo chí cho bieát hieän nay tình traïng töï töû cuûa ngöôøi Taây phöông coù theå nhieàu hôn ngöôøi AÙ ñoâng. Taïi sao? Khoâng phaûi vì ngheøo ñoùi töï töû, maø vì dö thöøa quaù neân töï töû! Taïi sao vaäy? Bôûi vì khi chöa coù aên thì lo cho coù aên. Nhöng khi aên maëc thöøa roài thì laïi thaáy cuoäc ñôøi sao voâ vò quaù, khoâng coù gì cao sieâu, töï nhieân thaáy chaùn neân khoâng muoán soáng nöõa. Khi khoa hoïc tieán cao tieán nhanh laïi laø luùc con ngöôøi ta thaáy huït haãng, thieáu moät caùi gì heát söùc caàn thieát trong cuoäc soáng. Thaät laï luøng!

ÔÛ ñaây ñaïo Phaät quay laïi chính mình, giaûi quyeát vaán ñeà con ngöôøi, laøm sao hieåu ñöôïc mình laø caùi gì? Ñoù laø troïng taâm cuûa ñaïo Phaät. Nhö vaäy ñaïo Phaät giuùp con ngöôøi giaûi quyeát ñöôïc khi bò maát mình, khi thaáy cuoäc soáng voâ vò. Neáu bieát trôû laïi mình coù caùi chaân thaät roài thì khoâng coøn chaùn naûn cuoäc ñôøi voâ vò nöõa. Nhö vaäy chính ñaïo Phaät ñem laïi söï quaân bình cho con ngöôøi trong thôøi ñaïi khoa hoïc kyõ thuaät cöïc tieán naøy.

Khi khoa hoïc kyõ thuaät ñöôïc naâng cao quaù möùc, töï nhieân phaàn tinh thaàn ñaïo ñöùc bò suy giaûm. Ñoù laø thieáu quaân bình. Thieáu quaân bình thì ñöa tôùi tai hoïa baûn thaân deã chaùn naûn. Ñoái vôùi xaõ hoäi, nhaân loaïi, deã gaây ra nhöõng hieåm nguy baát thöôøng. Do ñoù coù ñöôïc ñaïo ñöùc chaân thaät seõ giuùp cho con ngöôøi quaân bình cuoäc soáng cuûa mình an oån. Cho neân ñieàu naøy heát söùc thieát yeáu.

Hieän giôø ngöôøi Taây phöông ñang bò maát loøng tin veà ñaïo ñöùc coå truyeàn, cho neân hoï raát huït haãng. Ngöôøi Ñoâng phöông coù phöôùc laø coøn ñöôïc neàn ñaïo ñöùc vöõng chaéc. Neáu ngöôøi Ñoâng phöông vöøa gioûi khoa hoïc vöøa vöõng ñaïo ñöùc thì thaät laø lôïi ích, chaúng nhöõng cho xöù sôû queâ höông mình maø cho caû nhaân loaïi nöõa. Chuùng ta phaûi thaáy roõ lôïi ích cuûa khoa hoïc vaø thaáy roõ lôïi ích cuûa ñaïo ñöùc. Caû hai khoâng theå thieân leäch moät beân, maø phaûi naâng ñeàu nhö nhau. Moät con ngöôøi ñaày ñuû tình thöông, ñaày ñuû trí tueä maø laïi coù nhieàu phöông tieän thieän xaûo thì xaõ hoäi ñeïp khoâng theå töôûng ñöôïc. Ñoù laø ñieàu chuùng toâi haèng mong moûi daân toäc mình ñaït ñöôïc, nhö theá xöù sôû ta daân nhaân ta coù cuoäc soáng hay ñeïp bieát chöøng naøo!

Thieàn sö Höông Haûi ôû Vieät Nam chuùng ta, Ngaøi tu theo heä Truùc Laâm Yeân Töû nhöng caùch khaù xa thôøi Tam toå Truùc Laâm. Khi vua Leâ hoûi Ngaøi:

- Traãm muoán ñöôïc Hoøa thöôïng daïy moät ñöôøng loái tu cuï theå.

Ngaøi lieàn noùi baøi keä:

            Phaûn vaên töï kyû moãi thöôøng quan,

            Thaåm saùt tö duy töû teá khan.

            Maïc giaùo moäng trung taàm tri thöùc,

            Töông lai dieän thöôïng ñoå sö nhan.

Dòch:

            Haèng ngaøy quaùn laïi chính nôi mình,

            Xeùt neùt kyõ caøng chôù deã khinh.

            Trong moäng tìm chi ngöôøi tri thöùc,

            Maët thaày seõ thaáy treân maët mình.

Ngaøi daïy muoán tìm caùi hay cuûa ñaïo Phaät thì phaûi “Phaûn vaên töï kyû moãi thöôøng quan”, töùc laø phaûi luoân luoân nhìn laïi mình cho thaät töôøng taän. Moãi ngaøy, moãi thaùng, moãi naêm hay moãi phuùt moãi giaây, ta thöôøng xem xeùt laïi mình, ñoù laø ñieàu thieát yeáu. “Thaåm saùt tö duy töû teá khan”, töùc laø phaûi xeùt neùt, tra cöùu kyõ caøng vieäc ñoù. Nhö vaäy söï tu cuûa ñaïo Phaät, troïng yeáu laø quan saùt laïi mình.

Quan saùt laïi mình coù hai tröôøng hôïp: Moät laø quan saùt ñeå thaáy mình ñang nghó toát hay ñang nghó xaáu, ñang laøm laønh hay ñang laøm döõ. Bieát nhö theá roài keàm cheá vieäc xaáu dôû vaø nuoâi döôõng vieäc hay toát. Tu laø phaûi luoân luoân quan saùt, thaáy ñöôïc taâm nieäm haønh ñoäng cuûa mình toát hay xaáu. Neáu toát thì chuùng ta nuoâi döôõng, neáu xaáu thì chuùng ta tieâu dieät.

Xa hôn nöõa, nhôø quan saùt nhö theá chuùng ta thaáy ñöôïc nôi mình coù caùi gì thaät, caùi gì hö. Ñoù laø böôùc tieán thöù hai. Quan saùt laïi mình roài keát quaû seõ ra sao? “Maïc giaùo moäng trung taàm tri thöùc, töông lai dieän thöôïng ñoå sö nhan”, ñöøng ôû trong moäng tìm tri thöùc, sau naøy seõ thaáy maët thaày ngay treân maët mình. Coù nhieàu ngöôøi mô öôùc trong moäng gaëp thaày tôùi daïy ñaïo cho mình. Ñoù laø tri thöùc trong moäng, khoâng phaûi thaät, khoâng phaûi chaân lyù. “Töông lai dieän thöôïng ñoå sö nhan”, nghóa laø sau naøy ngay treân maët mình ñaõ thaáy maët thaày roài. Thaày ôû saün nôi mình chôù khoâng phaûi töø ngoaøi ñeán.

Ngöôøi tu Phaät chaân chaùnh phaûi quay laïi, tìm kieám, reøn luyeän, goït duõa chính mình chôù khoâng troâng chôø caùi gì beân ngoaøi ñeán. Phaät giaùo Thieàn toâng laø Phaät giaùo töï taùnh maõnh lieät. Nhôø söùc töï taùnh ñoù chuùng ta môùi coù theå coá gaéng vöôn leân vaø ñaït ñöôïc keát quaû myõ maõn. Neáu taát caû chuùng ta ai cuõng töï tin nhö theá, hieåu roõ vieäc naøo neân laøm, vieäc naøo khoâng neân laøm, vieäc naøo taø vieäc naøo chaùnh, vieäc naøo ñuùng, vieäc naøo sai, ñoù laø ngöôøi trí tueä vaên minh. Ngöôïc laïi, ta khoâng bieát mình chæ nghe ai baûo sao laøm vaäy hoaëc xu höôùng theo nhöõng chuyeän laï luøng beân ngoaøi laø maát mình. Chaúng nhöõng maát mình maø coøn ñem tai hoïa ñeán cho moïi ngöôøi nöõa.

Hoâm nay chuùng toâi noùi sô löôïc moät soá lôïi ích cuûa ngöôøi tu theo ñaïo Phaät, nhaát laø tu thieàn cho  taát caû quí Phaät töû thaáy roõ muïc ñích cuûa ñaïo Phaät. Qua ñoù, chuùng ta bieát theá naøo laø lôïi ích chaùnh, theá naøo laø nhöõng hieäu naêng phuï cuûa vieäc tu thieàn. Nhôø theá môùi khoâng laàm laãn khi aùp duïng tu taäp, ñoàng thôøi bieát ñöôïc keát quaû thieát thöïc cuûa vieäc tu Phaät.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM