HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-07)

H.T THÍCH THANH TÖØ

GIAÙO LYÙ TOÁI THÖÔÏNG

Giaûng taïi chuøa Linh phong - Thuïy Só 1994

Tröôùc tieân chuùng toâi coù lôøi thaêm hoûi taát caû quí Phaät töû. Toâi thaät söï raát möøng khi ñöôïc bieát Phaät töû Vieät Nam soáng ôû xöù ngöôøi maø vaãn khoâng queân coäi nguoàn goác gaùc cuûa daân mình, nhaát laø vaãn coøn ñeå taâm ñeán Phaät phaùp. Nhieàu ngöôøi cöù nghó Phaät töû soáng taïi haûi ngoaïi vaät chaát sung tuùc coù leõ seõ queân tu, nhöng khoâng ngôø ngöôïc laïi Phaät töû xa xöù coøn ham tu hôn luùc ôû nhaø.

Tuy nhieân noùi veà söï tu haønh, toâi cuõng chöa bieát quí Phaät töû tieán nhö theá naøo, lôïi ích nhieàu hay ít. Vì vaäy hoâm nay gaëp gôõ laïi quí vò, toâi cuõng coù vaøi lôøi nhaéc nhôû treân böôùc ñöôøng tu haønh. Quí Phaät töû hieåu tu laø laøm sao? AÊn chay, ñi chuøa, leã Phaät, tuïng kinh phaûi tu chöa? Phaûi maø chöa phaûi. Coù Phaät töû baûo tu laø söûa taâm. Nhö taâm mình bò voïng töôûng daãn daét laøm caùc vieäc tham saân si, gaây nghieäp khoâng toát. Baây giôø mình bieát tu, söûa taâm laïi cho hieàn thieän, soáng ñuùng vôùi Phaät phaùp. Nhö vaäy laø tu. Thaät ra noùi söûa taâm laø môùi noùi coù moät phaàn thoâi.

Baây giôø toâi boå tuùc theâm. Tu laø chuyeån hoùa nhöõng gì xaáu dôû trôû thaønh hay toát. Noùi chuyeån hoùa xaùc thaät hôn noùi söûa, vì taâm ra sao maø söûa. Chieác xe hö söûa ñöôïc, caùi nhaø hö söûa ñöôïc, coøn taâm laøm sao söûa. Cho neân chuùng ta coù theå duøng töø chuyeån hoùa, nghóa laø chuyeån töø xaáu thaønh toát. Neân noùi tôùi tu laø noùi tôùi chuyeån hoùa. Chuyeån hoùa töø lôøi noùi, haønh ñoäng, yù nghó cuûa mình. Ngaøy xöa chöa bieát tu ta laøm nhöõng ñieàu dôû, baây giôø bieát tu roài caùi gì dôû boû ñi, caùi gì hay thì laøm. Ngaøy xöa chöa bieát tu khi vui mình noùi lôøi thanh nhaõ, khi buoàn noùi lôøi coïc caèn khoù nghe. Baây giôø bieát tu roài hieåu lôøi noùi khieán cho ngöôøi böïc boäi khoâng toát, neân mình chuyeån, duø buoàn böïc cuõng gaéng keàm loøng, noùi lôøi nheï nhaøng tao nhaõ, khieán moïi ngöôøi meán thöông. Ngaøy xöa chöa bieát tu, taâm nieäm mình coù khi nghó toát, cuõng coù khi nghó xaáu veà ngöôøi naøy ngöôøi noï, baây giôø bieát tu roài ta chæ neân nghó toát cho ngöôøi, nhöõng gì xaáu thì boû ñi, khoâng nghó ngôïi lung tung.

Nhö vaäy quí Phaät töû kieåm laïi veà thaân, ta  khoâng laøm gì cho ngöôøi phieàn. Veà mieäng ta khoâng noùi gì cho ngöôøi buoàn. Veà yù ta khoâng nghó xaáu cho ai. Ngöôøi ñoù coù deã thöông khoâng? Raát laø deã thöông. Trong gia ñình, ngöôøi con bieát tu nhö vaäy thì cha meï ñaâu coù buoàn giaän, em uùt ñaâu coù gheùt. Taát caû moïi gia ñình ñeàu bieát tu heát thì theá gian bieán thaønh thieân ñöôøng ngay. Cho neân vieäc tu coù lôïi ích thieát thöïc cho cuoäc soáng cuûa chuùng ta, chôù khoâng phaûi noùi ñi chuøa, tuïng kinh laïy Phaät laø tu, nhö theá chöa ñuû. Laøm sao mình tu maø baûn thaân vaø gia ñình coù haïnh phuùc môùi ñöôïc. Coù theá vieäc tu cuûa chuùng ta seõ gaây aûnh höôûng toát cho nhöõng ngöôøi chung quanh.

Phaät töû Vieät Nam xa xöù maø khoâng bieát thöông yeâu ñuøm boïc nhau, giuùp ñôõ khuyeân nhaéc nhau tu haønh, maø coøn cöï caõi naøy noï ñoù laø caùi nhuïc cuûa daân toäc. Coøn neáu bieát tu chuùng ta seõ ñem laïi tieáng thôm cho daân mình cho xöù sôû, khieán moïi ngöôøi phaûi kính neå, khoâng daùm xem thöôøng. Roõ raøng tu laø moät ñieàu kieän raát thieát yeáu duø chuùng ta ôû baát cöù nôi ñaâu.

Ngöôøi bieát ñaïo tu theo Phaät coù hai traùch nhieäm phaûi nhôù. Thöù nhaát nhôù mình laø ngöôøi Phaät töû phaûi xöùng ñaùng vôùi danh hieäu con cuûa Phaät. Thöù hai nhôù mình laø ngöôøi Phaät töû Vieät Nam khoâng ñöôïc laøm xaáu toå tieân daân toäc mình. Ta khoâng ñem tieáng toát veà cho queâ höông xöù sôû maø khieán cho ngöôøi khinh cheâ, ñoù laø moät loãi raát lôùn. Do ñoù quí Phaät töû ôû nöôùc ngoaøi raùng tu sao cho coù lôïi ích cuï theå trong ñôøi soáng cuûa mình vaø moïi ngöôøi. Chuùng ta phaûi theå hieän cho ngöôøi nöôùc ngoaøi thaáy tinh thaàn daân toäc Vieät Nam laø bieát ñuøm boïc, thöông yeâu nhau vaø bieát toân troïng giaù trò cuûa toå tieân mình.

Hoài xöa ôû Trung Hoa coù moät Thieàn sö teân OÂ Saøo. OÂ laø con quaï, Saøo laø caùi oå. Vì Ngaøi thöôøng ngoài thieàn treân chaûng ba caây coå thuï, xung quanh loùt coû gioáng nhö oå quaï. Ngaøi tu ñaéc löïc neân ngöôøi trong nöôùc ñeàu meán phuïc. Hoâm ñoù nhaø thô Baïch Cö Dò noåi tieáng ñôøi Ñöôøng tìm tôùi hoûi cöông yeáu cuûa ñaïo Phaät. Ngaøi ngoài treân aáy ñoïc baøi keä:

            Chö aùc maïc taùc,

            Chuùng thieän phuïng haønh,

            Töï tònh kyø yù,

            Thò chö Phaät giaùo.

Dòch:

            Chôù laøm caùc ñieàu aùc,

            Vaâng giöõ caùc vieäc laønh,

            Töï thanh tònh yù mình,

            Ñoù lôøi chö Phaät daïy.

Nghe baøi keä aáy, Baïch Cö Dò cöôøi noùi:

- Baøi keä naøy ñöùa con nít taùm tuoåi cuõng thuoäc.

Thieàn sö noùi:

- Tuy nhieân, con nít taùm tuoåi cuõng thuoäc nhöng oâng giaø taùm möôi laøm chöa xong.

Nghe theá, nhaø thô söïc tænh leã taï Thieàn sö.

Chö aùc maïc taùc, chuùng thieän phuïng haønh, töùc laø thaân mieäng cuûa chuùng ta khoâng laøm khoâng noùi nhöõng ñieàu aùc, luoân luoân laøm nhöõng ñieàu thieän. Töï tònh kyø yù laø phaûi giöõ yù trong saïch, thò chö Phaät giaùo, ñaây laø lôøi daïy cuûa chö Phaät, chôù khoâng rieâng ñöùc Thích Ca. Neân bieát nhöõng ñieàu naøy laø cöông yeáu cuûa Phaät giaùo. Song nghe thuoäc thì con nít cuõng laøm ñöôïc, maø haønh thì oâng giaø taùm möôi tuoåi cuõng chöa chaéc ñaõ roài.

Ngöôøi xöa muoán nhaéc chuùng ta phaûi nhôù chuyeån hoùa thaân mieäng yù trôû thaønh thieän toát, ñoù laø goác cuûa söï tu. Chôù khoâng phaûi aên chay, tuïng kinh nieäm Phaät laø goác. Noùi vaäy khoâng coù nghóa laø phuû nhaän aên chay, tuïng kinh, nieäm Phaät nhöng ñoù laø coâng phu khi ta raûnh roãi môùi thöïc hieän ñöôïc. Coøn caên baûn cuûa söï tu laø phaûi chuyeån hoùa nôi mình, laøm sao cho ba nghieäp ñöôïc thanh tònh. Neáu quí Phaät töû öùng duïng troïn veïn ba ñieàu thaân mieäng yù ñeàu trong saïch thì chaúng nhöõng ngay nôi cuoäc soáng hieän taïi ñöôïc an vui haïnh phuùc, maø luùc nhaém maét cuõng theá. Trong kinh coù caâu “Tam nghieäp haèng thanh tònh, ñoàng Phaät vaõng Taây phöông”, nghóa laø ba nghieäp thöôøng trong saïch, ñoàng vôùi Phaät veà coõi Phaät.

Nhö vaäy tu coù lôïi caû hai ñôøi, hieän taïi vaø caû vò lai. Chuùng ta tu khoâng coù thieät thoøi cho mình maø coøn coù lôïi ích ngaøy nay vaø caû mai sau. Theá maø khoâng chòu tu thì uoång bieát maáy. Toâi thöôøng noùi ngöôøi tu laø ngöôøi bieát lo xa. Theá gian thöôøng noùi ngöôøi khoân thì thaáy xa hieåu roäng. Neáu chæ thaáy chuyeän tröôùc maét, khoâng thaáy xa hieåu roäng thì khoâng goïi laø ngöôøi khoân. Theá thì coù theå noùi ngöôøi tu laø keû daïi ñöôïc khoâng? Chuùng ta tu baûn thaân ñöôïc toát, gia ñình haïnh phuùc vaø mai kia cuõng ñöôïc ñi con ñöôøng laønh. Lôïi ích quaù roõ raøng, khoâng nghi ngôø gì nöõa.

Ñeán ñaây toâi muoán noùi sô qua veà giaùo lyù toái thöôïng trong ñaïo Phaät, ñeå quí Phaät töû hieåu roõ muïc ñích chuùng ta tu ñeå laøm gì vaø tu nhö theá naøo môùi ñuùng. Tröôùc tieân toâi keå caâu chuyeän “Giaùo lyù Thöôïng thöøa” trong cuoán Goùp Nhaët Caùt Ñaù cuûa ngöôøi Nhaät. Chuyeän keå veà moät gaõ muø ñi thaêm ngöôøi baïn thaân. Gaëp baïn anh noùi chuyeän say söa tôùi khuya môùi veà. Thaáy trôøi toái, ngöôøi baïn thaân thaép cho anh moät caây ñeøn caàm ñi, nhöng anh cöôøi noùi: “Vôùi toâi ñeâm nhö ngaøy, ngaøy nhö ñeâm anh thaép ñeøn laøm gì maát coâng”. Anh baïn giaûi thích: “Anh khoâng caàn ñeøn nhöng ban ñeâm trôøi toái coù caây ñeøn, ngöôøi khaùc thaáy khoâng ñuïng anh”. Nghe coù lyù, anh lieàn caàm loàng ñeøn ñi. Giöõa ñöôøng coù moät ngöôøi ñuïng vaøo anh raát maïnh, giöït mình anh la:

- Anh khoâng thaáy toâi sao?

Ngöôøi kia baûo:

- Thöa baïn toâi khoâng thaáy.

- Toâi caàm caây ñeøn sao anh khoâng thaáy?

Ngöôøi kia noùi:

- Thöa baïn, caây ñeøn cuûa baïn ñaõ taét töø bao giôø.

Caâu chuyeän döøng laïi ngang ñoù. Chuùng ta thöû thöû tìm hieåu xem noù muoán noùi gì maø coù teân laø “Giaùo lyù Thöôïng thöøa”. Ñeå giaûi thích yù nghóa caâu chuyeän treân, toâi xin keå theâm vaøi caâu chuyeän nöõa, coù theå nhaân ñoù quí vò nhaän ra yù chæ cuûa noù.

Caâu chuyeän tieáp theo xuaát phaùt töø Trung Hoa. Coù moät vò Thieàn sö tröôùc kia raát thoâng hieåu kinh luaät. Khi nghe ôû phöông Nam caùc Thieàn sö noùi “töùc taâm töùc Phaät”, Ngaøi khoâng baèng loøng vì cho raèng theo kinh daïy ngöôøi tu phaûi tinh taán trong voâ soá kieáp deïp boû phieàn naõo môùi ñaït ñöôïc ñaïo quaû. Nay noùi “töùc taâm töùc Phaät” voâ lyù quaù, oâng khoâng tin neân muoán ñi veà phöông Nam deïp heát boïn ma noùi “töùc taâm töùc Phaät”.

Ngaøi beøn quaûy moät gaùnh kinh Kim Cang ñi veà phöông Nam tìm caùc Thieàn sö ñeå phaù deïp. Saùng noï ñoùi buïng, gaëp moät baø giaø baùn baùnh, Ngaøi keâu baø giaø doïn cho ít moùn ñieåm taâm. Baø giaø hoûi:

- Thaày ñi ñaâu?

- Toâi tìm caùc Thieàn sö.

- Chi vaäy?

- Ñeå phaù deïp vì hoï daùm noùi “töùc taâm töùc Phaät”, traùi vôùi ñaïo lyù quaù.

Nghe vaäy, baø giaø hoûi:

- Thaày quaûy gaùnh gì ñoù?

- Kinh Kim Cang sôù sao.

Baø giaø noùi:

- Baây giôø toâi xin hoûi Thaày moät caâu, Thaày traû lôøi ñöôïc thì toâi xin cuùng döôøng baùnh ñieåm taâm, baèng khoâng traû lôøi ñöôïc thì xin Thaày quaûy gaùnh ñi choã khaùc.

Thieàn sö ñoàng yù. Baø giaø daãn trong kinh Kim Cang hoûi:

- Phaät daïy: “Quaù khöù taâm baát khaû ñaéc, hieän taïi taâm baát khaû ñaéc, vò lai taâm baát khaû ñaéc”, chaúng hay Thaày muoán ñieåm caùi taâm naøo?

Ngaøi nghe caâu hoûi ñoù thaát kinh, khoâng traû lôøi ñöôïc, beøn hoûi laïi baø giaø:

- Gaàn ñaây coù Thieàn sö khoâng?

Nhaân ñaây baø giaø môùi giôùi thieäu Thieàn sö Long Ñaøm Suøng Tín ôû treân nuùi gaàn ñoù. Ngaøi traû lôøi khoâng troâi neân quaûy gaùnh kinh ñi thaúng. Vöøa tôùi Long Ñaøm, Ngaøi ñeå gaùnh kinh xuoáng thì thaáy ngaøi Suøng Tín ôû trong ñi ra, Ngaøi lieàn noùi: “ÔÛ xa nghe danh Long Ñaøm, khi tôùi gaàn Long khoâng hieän maø Ñaøm cuõng chaúng thaáy”. Long laø roàng, Ñaøm laø ñaàm, yù muoán noùi ñeán ñaây ñaàm chaúng thaáy maø roàng cuõng khoâng hieän.

Ngaøi Long Ñaøm Suøng Tín traû lôøi:

- Nhö vaäy thì oâng gaàn Long Ñaøm roài.

Chæ moät caâu nheï xìu theá aáy maø Ngaøi giaät mình xin ôû laïi hoïc ñaïo. Moät hoâm tôùi phieân Ngaøi haàu Thieàn sö Suøng Tín. Thaáy khuya quaù, ngaøi Suøng Tín Ngaøi baûo:

- Ñeâm khuya, sao khoâng ñi xuoáng?

Ngaøi lieàn veùn reøm böôùc ra ngoaøi thaáy trôøi toái ñen, neân trôû voâ thöa:

- Baïch Thaày, ngoaøi kia toái ñen.

Ngaøi Suøng Tín ñoát caây ñeøn ñöa, Ngaøi môùi vöøa caàm Thieàn sö lieàn thoåi taét. Ngay ñoù Ngaøi ngoä ñaïo, suïp xuoáng laïy toå Suøng Tín. Ngaøi Suøng Tín hoûi:

- OÂng thaáy ñaïo lyù gì maø ñaûnh leã?

Ngaøi traû lôøi:

- Töø ñaây veà sau con khoâng coøn laàm ñaàu löôõi cuûa caùc Hoøa thöôïng nöõa.

Töø ñoù veà sau Ngaøi noåi danh laø moät trong caùc baäc long töôïng ñöông thôøi. Ngaøi chính laø Thieàn sö Ñöùc Sôn.

Qua hai caâu chuyeän treân chuùng ta hieåu theá naøo veà giaùo lyù toái thöôïng? Trôû laïi caâu chuyeän ñaàu, anh baïn thaép caây ñeøn cho ngöôøi baïn muø ñi khoûi bò ngöôøi khaùc ñuïng, nhöng khi bò ñuïng anh muø la: “khoâng thaáy toâi caàm caây ñeøn sao? Ngöôøi kia traû lôøi: “Thöa baïn, caây ñeøn cuûa baïn ñaõ taét töø bao giôø”. Bao nhieâu ñoù ñuû ñeå noùi leân yù nghóa saâu xa roài. Khi chuùng ta khoâng ngoä ñöôïc baûn taâm, khoâng saùng ñöôïc baûn taùnh cuûa mình, ngöôøi khaùc thöông giuùp cho chuùng ta, nhö keû muø ñöôïc baïn cho caây ñeøn saùng maø trong taâm toái moø. Trong taâm ñaõ toái thì duø coù phöông tieän gì ñi nöõa, chuùng ta cuõng khoâng giaûi quyeát ñöôïc cho mình. Nhö keû muø kia tuy tay caàm ñeøn, töôûng luùc naøo cuõng chaùy maø khoâng ngôø noù taét töï bao giôø. Vì muø neân gaõ khoâng thaáy, neáu saùng thì khoâng nhö vaäy.

Cuõng theá, chính mình toái duø ngöôøi khaùc coù thöông mình trao ñeøn cho, ta cuõng khoâng duøng ñöôïc. Ngöôøi tu coát phaûi saùng ñöôïc taâm mình, chôù ngöôøi ngoaøi giuùp bao nhieâu maø ta khoâng saùng cuõng khoù ñaït ñöôïc lôïi ích. Ñoù laø yù nghóa thöù nhaát cuûa giaùo lyù thöôïng thöøa, phaûi laøm sao saùng taâm, coát ngoä ñöôïc baûn taâm, chôù khoâng theå vin vaøo phöông tieän beân ngoaøi cho laø cöùu kính.

Caâu chuyeän thöù hai, ngaøi Chu Kim Cang ñeán vôùi Thieàn sö Suøng Tín. Vöøa ñeán coång noùi tôùi ñaây Long khoâng thaáy maø Ñaøm cuõng khoâng hieän, nghóa laø coù yù cheâ. Nhöng ngaøi Long Ñaøm chæ noùi moät caâu nheï thoâi, “oâng ñaõ gaàn Long Ñaøm roài”, töùc laø gaàn ta roài. Gaàn choã naøo? Chuùng ta tìm xem caùi thaâm traàm cuûa nhaø thieàn ôû choã naøo? Roàng laø noùi con vaät, ñaàm ñeå noùi caûnh. Ngöôøi theá gian do chaáp ngaõ laø mình laø ngöôøi, chaáp phaùp laø caûnh, hai thöù chaáp ñoù laø goác cuûa meâ laàm. Moät khi thaáy hai caùi ñoù khoâng thaät thì ñaõ thaønh Boà-taùt maát roài. Cho neân nghe vò taêng noùi khoâng thaáy roàng, khoâng thaáy ñaàm, nhö vaäy ñoàng nghóa vôùi khoâng thaáy ngaõ, khoâng thaáy phaùp chôù gì. Khoâng thaáy ngaõ, khoâng thaáy phaùp töùc ñaõ gaàn Thieàn sö roài.

Nghe theá, ngaøi Chu Kim Cang môùi giöït mình thì ra Thieàn sö khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi noùi roãng. Lôøi cuûa caùc Ngaøi aån chöùa giaù trò thaâm traàm cuûa söï tu, chôù khoâng phaûi lôøi roãng, vì vaäy Ngaøi môùi xin ôû laïi laøm ñeä töû. Tröôùc kia theo trong kinh noùi tu ba voâ soá kieáp môùi thaønh Phaät, nhöng nghe caùc Thieàn sö noùi “töùc taâm töùc Phaät”, Ngaøi böïc quaù, quyeát tình phaù deïp. Ñoù laø nhieät taâm ñoái vôùi Phaät phaùp cuûa Ngaøi. Nhöng khi ñöôïc Thieàn sö Long Ñaøm chieát phuïc, Ngaøi môùi hieåu luùc tröôùc mình nghó sai, vì vaäy baây giôø raát kính phuïc, môùi ngoä lôøi daïy cuûa chö Toå.

Ñeán giai ñoaïn hai, moät hoâm Ngaøi ñöùng haàu Toå thaâu ñeâm, Toå baûo xuoáng. Ngaøi böôùc ra ngoaøi thaáy trôøi toái ñen, neân vaøo thöa “ngoaøi kia toái ñen”. Ñoù cuõng laø taâm traïng cuûa Ngaøi coøn toái ñen, muoán caàu xin thaày chæ daïy cho saùng leân. Toå Suøng Tín beøn caàm caây ñeøn trao cho. Ngaøi vöøa caàm laáy, Thieàn sö lieàn thoåi taét. Ngay ñoù Ngaøi ngoä ñaïo. Trong nhaø thieàn daïy cho chuùng ta bieát, ngöôøi thaày khoâng laøm cho ñeä töû saùng ñöôïc, maø phaûi chính mình coá gaéng nghieàn ngaãm thaáu ñaùo, boãng döng phaùt saùng, chôù khoâng do ngöôøi khaùc maø ñöôïc. Bôûi nhöõng gì ngöôøi ta cho khoâng phaûi laø cuûa mình thì ta khoâng theå duøng ñöôïc. Hieåu theá roài, chuùng ta thaáy caùc Thieàn sö noùi nhöõng caâu laï luøng nhöng raát thaáu ñaùo, raát thaâm traàm, chôù khoâng phaûi lôøi noùi roãng. Ñoù laø ñieåm kyø ñaëc cuûa nhaø thieàn.

ÔÛ Vieät Nam, Phaät töû tuïng kinh Phaùp Hoa nhieàu laém. Trong kinh Phaùp Hoa coù phaåm Tuøng ñòa duõng xuaát, ñöùc Phaät Thích Ca noùi raèng: “Chö Boà-taùt hay caùc vò A-la-haùn phaûi coá duy trì kinh Phaùp Hoa naøy treân theá gian, ñöøng ñeå hoaïi dieät”. Coù moät soá Boà-taùt ôû tha phöông ñeán nghe theá roài, ñi nhieãu Phaät ba voøng, quì xuoáng chaáp tay baïch:

- Baïch Theá Toân, chuùng con xin nguyeän baûo hoä nhöõng ngöôøi trì kinh Phaùp Hoa ôû coõi naøy.

Ñöùc Phaät noùi:

- Thoâi ñi, ta khoâng caàn caùc ngöôi.

Ñöùc Theá Toân vöøa döùt lôøi, boãng döng thaáy quaû ñaát ruùng ñoäng, coù voâ soá Boà-taùt töø döôùi ñaát voït leân, nhieãu quanh Phaät ba voøng roài quì xuoáng thöa:

- Chuùng con xin baûo hoä nhöõng ngöôøi trì kinh Phaùp Hoa ôû coõi naøy.

Khi aáy, ñöùc Phaät gaät ñaàu:

- Ñöôïc! Caùc ngöôi neân baûo hoä nhöõng ngöôøi trì kinh Phaùp Hoa.

Nhö vaäy ñöùc Phaät coù kyø thò Boà-taùt ôû xöù khaùc khoâng? Caùc Ngaøi ñeán xin baûo hoä ngöôøi trì kinh Phaùp Hoa, Phaät khoâng höùa khaû. Coøn Boà-taùt ôû döôùi loøng ñaát voït leân xin baûo hoä thì Ngaøi chòu. Nhieàu khi chuùng ta tuïng kinh Phaùp Hoa maø thaät ra khoâng hieåu gì veà kinh Phaùp Hoa.

Boà-taùt laø höõu tình giaùc, moät chuùng höõu tình ñaõ giaùc ngoä. Trong nhaø Phaät coù chia ra hai thöù trí: höõu sö trí vaø voâ sö trí. Höõu sö trí laø trí do hoïc maø ñöôïc. Coøn taâm mình an ñònh phaùt sinh trí tueä ñoù goïi laø voâ sö trí. Hai trí naøy heát söùc quan troïng ñoái vôùi ngöôøi tu. Trong nhaø Phaät, ngöôøi môùi vaøo ñaïo Phaät daïy ba tueä hoïc: Vaên tueä, Tö tueä, Tu tueä. Ba tueä naøy do hoïc maø ñöôïc neân laø trí tueä höõu sö. Luùc ñaàu chuùng ta khoâng bieát, phaûi nhôø thaày höôùng daãn. Sau khi ñöôïc thaày höôùng daãn roài, ta baét ñaàu tu theo ba moân giaûi thoaùt, töùc laø giôùi, ñònh, tueä. Töø giôùi coù ñaïo ñöùc sanh thieàn ñònh. Do ñònh taâm loùng laëng trong saùng neân phaùt sanh trí tueä. Trí tueä ñoù töø söï tu cuûa mình maø coù neân noù laø trí voâ sö. Ñaây môùi thaät laø trí tueä giaûi thoaùt.

Trí tueä höõu sö do thaâu löôïm töø ngoaøi ñöôïc neân khoâng phaûi thaät cuûa mình. Noùi theo ngöôøi theá gian, chuùng ta hoïc moân naøy, moân noï ñöôïc baèng cöû nhaân tieán só v.v... coù kieán thöùc roäng raõi. Nhöng vôùi nhaø Phaät ngöôøi tu phaûi boû heát caùc thöù kieán thöùc aáy môùi phaùt sinh ñöôïc trí tueä voâ sö.

Coù moät Thieàn sö Nhaät Baûn noåi danh noï ñöôïc nhieàu ngöôøi ñeán hoûi ñaïo. Hoâm ñoù moät tieán só tôùi hoïc thieàn. Thieàn sö roùt nöôùc môøi khaùch, trong khi nhaø hoïc giaû kia huyeân thuyeân giôùi thieäu mình heát hoïc vò tieán só naøy tôùi hoïc vò tieán só noï. Thieàn sö cöù bình thaûn roùt nöôùc, maëc duø chung nöôùc ñaõ traøn caû ra ngoaøi. Hoïc giaû noï voäi ra daáu nhaéc: “Thöa Thaày, nöôùc ñaõ ñaày traøn, xin ñöøng roùt nöõa”. Thieàn sö noùi: “Phaûi, ñaày roài maø theâm nöõa laø traøn. Cuõng theá caùi ñaàu cuûa Ngaøi hieän giôø ñaõ ñaày roài, neáu hoïc theâm nöõa noù seõ traøn”. Bôûi vì oâng ta giôùi thieäu hai ba baèng tieán só nghóa laø sôû ñaéc quaù nhieàu roài, nhö vaäy hoïc theâm thieàn nöõa laø traøn.

Hoïc thieàn hay laø hoïc ñaïo giaûi thoaùt, khoâng phaûi caùi hoïc do doàn chöùa nhieàu. Bôûi ngöôøi ta thöôøng töôûng taát caû nhöõng thöù hoï doàn chöùa laø kieán thöùc cuûa mình, thöïc söï noù laø cuûa vay möôïn, khoâng phaûi cuûa mình. Trí vay möôïn neân thuoäc töôùng sinh dieät. Hoài hoïc thì nhôù, boû laâu lieàn queân, muoán nhôù phaûi oân tôùi oân lui hoaøi, vì noù khoâng phaûi thöù thieät cuûa mình. Ñoù goïi laø trí höõu sö. Trí naøy khoâng coù khaû naêng baûo veä tri kieán Phaät cuûa kinh Phaùp Hoa noùi. Boà-taùt töø phöông xa ñeán, duï cho trí töø beân ngoaøi laïi, noù thuoäc veà töôùng sanh dieät neân khoâng ñuû tö caùch baûo veä tri kieán Phaät. Coøn Boà-taùt töø döôùi ñaát voït leân duï töø thaân töù ñaïi naøy hieän ra taùnh giaùc thöïc cuûa mình. Ñoù laø trí voâ sö, trí naøy môùi ñuû khaû naêng baûo veä tri kieán Phaät.

Trôû laïi ñöùc Phaät Thích Ca, khi Ngaøi tìm hoïc vôùi caùc vò tieân nhaân, Ngaøi thaáy chöa ñuùng sôû nguyeän cuûa mình neân boû heát, töï tu khoå haïnh. Cuoái cuøng, khoå haïnh cuõng khoâng coù keát quaû, Ngaøi boû luoân khoå haïnh, duøng söõa trôû laïi. Khi söùc khoûe phuïc hoài, Ngaøi tôùi coäi Boà-ñeà thieàn ñònh thaâm saâu boãng döng trí tueä saùng ra, Ngaøi giaùc ngoä thaønh Phaät, ñaày ñuû tam minh luïc thoâng.

Khi chöùng ñaïo roài Ngaøi nhìn treân khoâng trung, thaáy voâ soá haønh tinh. Ñoù laø nhöõng quaû ñòa caàu hoaëc lôùn hoaëc nhoû, nhö quaû ñòa caàu chuùng ta hieän ñang sinh soáng ñaây. Neân trong kinh coù nhöõng caâu noùi Phaät thaáy haèng haø sa soá theá giôùi, nghóa laø Phaät thaáy theá giôùi nhieàu nhö caùt ôû soâng Haèng beân AÁn Ñoä vaäy.

Nhö vaäy trí tueä cuûa Phaät sieâu vieät taát caû, tôùi baây giôø khoa hoïc cuõng chöa bieát heát nhöõng haønh tinh chung quanh mình nöõa, maø Phaät ñaõ thaáy töø hôn hai möôi laêm theá kyû tröôùc. Ngaøi coøn coù theå nhìn thaáy voâ soá vi truøng trong moät baùt nöôùc. Cho neân Phaät daïy caùc thaày Tyø-kheo hoài xöa khi uoáng nöôùc phaûi laáy ñaõy loïc nöôùc vaø tuïng keä “Phaät quaùn nhaát baùt thuûy, baùt vaïn töù thieân truøng”. Nghóa laø Phaät nhìn trong baùt nöôùc coù boán muoân taùm ngaøn vi truøng v.v…

Qua ñoù ñuû thaáy voâ sö trí vöôït hôn taát caû nhöõng kieán thöùc do kinh nghieäm ngöôøi tröôùc trao cho ngöôøi sau. Trí voâ sö laø voâ cuøng voâ taän coù saün nôi chính mình, maø chuùng ta khoâng bieát, khoâng quan taâm khai thaùc, laïi lo tìm caàu nhöõng thöù sanh dieät beân ngoaøi.

Chuùng ta thöôøng nghe caùc vò toân ñöùc noùi kinh Phaùp Hoa laø cao caû, laø toái thöôïng v.v... vì kinh naøy chæ cho chuùng ta tri kieán Phaät saün coù ñoù. Phaøm phu ai cuõng coù ñaày ñuû, chôù khoâng phaûi chæ rieâng Phaät Boà-taùt môùi coù. Neân trong kinh Phaùp Hoa coù ñoaïn, neáu ngöôøi naøo chæ chaép tay xaù hay nieäm Nam-moâ Phaät, ngöôøi ñoù cuõng seõ thaønh Phaät. Bôûi coù tri kieán Phaät saün, neân höôùng veà laø thaønh Phaät ngay.

Nhö vaäy chuùng ta ñaõ hieåu taïi sao tu Phaät phaûi ngoài thieàn. Ñieàu naøy neáu khoâng hoïc, khoâng bao giôø chuùng ta hieåu taàm quan troïng cuûa noù. Bôûi vì saùu caên ta thöôøng phoùng chaïy theo saùu traàn: maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù chaïy theo saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp. Vì theá ít khi naøo ta thaáy ñöôïc mình, hieåu ñöôïc mình. Cöù hieåu caùi beân ngoaøi, coøn chính mình laïi khoâng bieát gì. Nhö quí Phaät töû hieän dieän ai cuõng voã ngöïc xöng “toâi”, nhöng thöû hoûi “toâi laø caùi gì” thì khoâng bieát. Ñoù laø ñieàu raát ñaùng buoàn.

Hoïc ñaïo töùc laø hoïc Phaät, hoïc Phaät töùc laø hoïc mình. Theá thì ta phaûi tìm cho ra mình laø caùi gì? Nhaø Phaät goïi phaûn quan töï kyû, phaûi soi saùng laïi chính mình. Bieát ñöôïc mình roài thì bieát taát caû ôû ngoaøi, coøn khoâng bieát mình thì duø coù bieát ôû ngoaøi bao nhieâu ñi nöõa cuõng laø bieát roãng thoâi, chôù chöa thöïc bieát. Vì sao? Vì trong nhaø Phaät noùi con ngöôøi laø chaùnh baùo, muoân vaät beân ngoaøi laø y baùo. Y baùo laø choã nöông töïa, chaùnh baùo môùi laø chuû. Cuõng nhö chuû nhaø quan troïng hôn caùi nhaø vaäy. Nhaø xaây döïng ñöôïc, ñaäp phaù ñöôïc, quan troïng nôi ngöôøi chuû.

Ngoài thieàn laø coát nhìn laïi, töùc soi saùng laïi xem mình laø caùi gì, tìm cho ra con ngöôøi thaät cuûa chính mình, laéng heát taâm tö ñeå thaáy ñöôïc con ngöôøi thaät aáy. Chöøng naøo caùi thaät hieän ra chöøng ñoù môùi xong vieäc. Chuùng ta cöù phoùng ra ngoaøi neân khoâng bieát mình. Baây giôø muoán bieát mình phaûi laøm sao? Phaûi nhìn laïi, soi saùng laïi. Muoán soi saùng laïi phaûi ngoài im laëng suy gaãm. Ngoài thieàn coù nghóa laø phaûn quan, soi chieáu laïi chính mình tìm ra con ngöôøi thaät, chôù khoâng phaûi ngoài chôi, hay ngoài ñeå ñöôïc khoûe maïnh.

Con ngöôøi laên loän trong sinh hoaït haèng ngaøy, hao toån tinh thaàn, baây giôø ngoài laïi cho tinh thaàn saùng suoát, thì môùi thaáy bieát ñöôïc moïi thöù chính xaùc. Ñöùc Phaät nhôø ngoài thieàn maø ñöôïc giaùc ngoä. Sau khi giaùc ngoä roài, Ngaøi môùi thaáy taát caû nhöõng thöù beân ngoaøi, töø ñoù daïy cho chuùng ta tu. Cho neân ngoài thieàn coù moät yù nghóa raát quan troïng. Ngöôøi tu Phaät maø khoâng bieát thieàn ñònh thì khoù mong phaùt sanh trí tueä. Trí tueä ñaõ khoâng sanh thì laøm sao giaùc ngoä giaûi thoaùt ñöôïc?

Ngöôøi tu Phaät khoâng bao giôø haøi loøng hay thoûa maõn vôùi chuùt ít coâng ñöùc höõu vi. Bôûi vì taát caû nhöõng thöù ñoù ñeàu laø töôùng sinh dieät, chöa phaûi laø caùi baát sanh baát dieät, chöa phaûi trí voâ sö saün coù cuûa mình. Caùi thaáy bieát Phaät saün nôi mình, töï ta phaùt ra chôù khoâng phaûi ôû ñaâu ñeán ñöôïc. Chuùng ta tu coát khai thaùc trí tueä saün coù ñoù. Trong kinh Phaùp Hoa Phaät thöôøng noùi chuùng ta coù haït minh chaâu saün trong cheùo aùo nhöng vì say röôïu neân queân maát, thaønh ra coù chaâu maø khoâng duøng ñöôïc, phaûi chòu laøm keû aên maøy lang thang khoå sôû. Chæ chöøng naøo nhaän ra haït minh chaâu trong cheùo aùo, caàm trong tay roài, söû duïng ñöôïc haït minh chaâu chöøng ñoù môùi thaønh ngöôøi giaøu sang sung söôùng.

Chuùng sanh khoå goác taïi meâ, nhö coù haït chaâu maø queân, queân töùc laø meâ. Töø caùi meâ ñoù maø chaïy ñuoåi beân ngoaøi, boû ñi cuûa baùu nhaø mình. Giôø ñöôïc nhaéc thì ta phaûi nhôù laáy hoøn ngoïc baùu ta duøng, chôù ñöôïc nhaéc maø khoâng chòu laáy ra duøng thì coù cuõng nhö khoâng, ñöôïc lôïi ích gì. Thieän tri thöùc laø ngöôøi coù boån phaän nhaéc cho chuùng ta nhôù, chôù khoâng phaûi laøm cho mình. Moãi ngöôøi phaûi töï nhaän töï duøng, khoâng ai theá cho ai ñöôïc caû.

Hình aûnh Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh suoát ñôøi ñi ñaâu, gaëp ai Ngaøi cuõng baùi noùi: “Toâi khoâng daùm khinh caùc ngaøi, vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät”, ñoù laø nhaéc cho chuùng ta nhôù mình coù taùnh Phaät saün. Xoay trôû laïi nhaän ra taùnh giaùc aáy thì thaønh Phaät töùc thì, chôù coù gì laï. Neân bieát kinh Phaùp Hoa coát giuùp cho chuùng ta thaáy bieát ñöôïc mình coù khaû naêng thaønh Phaät, coù saün tri kieán Phaät chôù khoâng ai thieáu heát.

Trì kinh Phaùp Hoa laø soáng laïi vôùi Tri kieán Phaät cuûa mình chôù khoâng phaûi trì chöõ, trì nghóa. Nhöng ña soá Phaät töû baây giôø cöù tuïng trì treân chöõ nghóa thoâi. Tuïng kinh tính boä, vì vaäy muoán ñöôïc nhieàu boä phaûi raùng goõ moõ tuïng cho mau ñeå tính soå vôùi Phaät. Thaät ñaùng buoàn cöôøi! Ngöôøi thaâm nhaäp, hieåu thaáu roài khoâng bao giôø trì tuïng kinh nhö vaäy. Bao nhieâu kinh ñieån Phaät daïy coát khai thaùc caùi thaät nôi moãi con ngöôøi, laøm sao cho chuùng ta khôi daäy ñöôïc trí voâ sö cuûa mình. Khai daäy ñöôïc trí ñoù môùi giaùc ngoä. YÙ nghóa kinh Phaät thaâm traàm nhö vaäy, maø chuùng ta laïi laøm leäch laïc quaù nhieàu, thaät laø coù loãi vôùi chö Phaät, Boà-taùt.

Moät ñieàu quan troïng nöõa laø Phaät töû ñeán vôùi ñaïo Phaät chæ coù loøng tin. Tin Phaät, tin quí thaày maø chính mình chöa nhaän ra ñöôïc caùi chaân thaät thì nieàm tin aáy khoâng kheùo seõ trôû thaønh muø quaùng. Cho neân vieäc tu laø quan troïng hôn caû, caøng tu chöøng naøo thì caøng saùng chöøng aáy. Chuùng ta tu tôùi luùc naøo nhaän ra caùi chaân thaät nôi mình thì nieàm tin môùi kieân coá. Tin nhö vaäy goïi laø töï tín, coøn chæ tin ôû Phaät ôû thaày thoâi, chöa phaûi laø nieàm tin chaéc thaät.

Laøm sao ñeå tin nôi mình coù caùi chaân thaät? Toâi taïm möôïn caùc caâu chuyeän trong nhaø thieàn ñeå noùi veà ñieàu naøy. Coù moät cö só hoûi Thieàn sö Nam Tuyeàn:

- Baïch Hoøa thöôïng, coù ngöôøi nuoâi con ngoãng trong moät caùi bình. Con ngoãng lôùn daàn ñaày heát caû bình, baây giôø laøm sao ñem con ngoãng ra maø ñöøng ñaäp beå caùi bình. Xin Hoøa thöôïng ñem ra giuøm.

Ngaøi Nam Tuyeàn beøn goïi:

- Ñaïi phu!

- Daï.

Thieàn sö noùi:

- Ra roài.

Cö só lieàn leã taï. Deã nhö trôû baøn tay vaäy. Ñoù laø caâu chuyeän thöù nhaát.

Caâu chuyeän thöù hai trong kinh Laêng Nghieâm, ñöùc Phaät keå laïi chuyeän anh chaøng Dieãn Nhaõ Ñaït Ña. Moät buoåi saùng anh caàm göông soi maët, thaáy maët muõi mình ñaøng hoaøng. Xong anh uùp göông xuoáng thaáy maët muõi ñaâu maát, anh hoaûng oâm ñaàu vöøa chaïy vöøa la: “Toâi maát ñaàu roài, toâi maát ñaàu roài”.

Trong nhaø Phaät thöôøng chæ cho chuùng ta caùi chaân thaät aáy nhöng khoâng noùi thaúng. Ngöôøi khoâng coù caên khí nhaïy beùn ít khi nhaän ra ñöôïc. Nhö caâu chuyeän con ngoãng nuoâi trong bình. Bình laø duï cho thaân töù ñaïi, con ngoãng duï cho taâm cuûa mình. Hai caùi naøy khoâng taùch rôøi nhau, neân noùi con ngoãng lôùn baèng caùi bình. Caùi bình voâ tri, con ngoãng coù taùnh bieát, nhöng laøm sao ñem noù ra? Ngay nôi caùi voâ tri naøy, chuùng ta nhaän ra ñöôïc caùi tri giaùc, töùc taâm theå saùng suoát cuûa mình, neân Thieàn sö Nam Tuyeàn chæ goïi teân, cö só daï, Ngaøi noùi ra roài. Nôi maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù chuùng ta ñeàu coù saün tri kieán Phaät, nhöng ta khoâng bao giôø soáng vôùi noù. Khi goïi lieàn daï, töùc chæ caàn chaïm ñeán lieàn öùng, ñaâu töøng vaéng thieáu bao giôø. Vì vaäy phaûi ngay nôi maét, tai, muõi, löôõi… maø nhaän laáy caùi chaân thaät naèm saün nôi caùi sanh dieät. Ñoù laø taát caû nhöõng gì chö Phaät vaø Toå sö muoán chæ baøy cho chuùng ta.

 Trong kinh Laêng Nghieâm, Phaät chia ra hai thöù: chaân taâm vaø voïng taâm. Voïng taâm laø taâm laêng xaêng phaân bieät chôït coù chôït khoâng, coøn chaân taâm laø taâm haèng höõu cuûa chính mình khoâng bao giôø vaéng thieáu, ñoù laø caùi bieát luoân naèm saün nôi saùu caên cuûa chuùng ta. Nhöng vì meâ laàm chuùng sanh chæ nhaän nhöõng nghó suy laø taâm, thaønh ra queân maát taâm chaân thaät. Thaáy bieát phaân bieät theo taâm suy nghó neân sanh khen cheâ toát xaáu, ñuû chuyeän thò phi, theo ñoù maø taïo nghieäp khoâng cuøng. Gioáng nhö anh chaøng Dieãn Nhaõ ñaït ña chaáp boùng trong göông maø queân caùi ñaàu thaät. Vì vaäy oâm ñaàu thaät chaïy keâu maát ñaàu. Phaät noùi chuùng sanh queân mình theo vaät cuõng nhö vaäy.

Chuùng ta luoân luoân queân mình, cöù chaïy theo caûnh vaät beân ngoaøi, thaønh ra ñieâu ñöùng khoå sôû. Caû theá gian ñeàu nhö vaäy, chæ bieát caùi beân ngoaøi maø khoâng nhôù laïi mình. Chuùng sanh meâ laàm thaät khoâng theå töôûng töôïng noåi. Bôûi vaäy ñöùc Phaät baét mình ngoài laïi, queân caùi beân ngoaøi ñeå nhaän ra caùi thöïc cuûa mình, ñoù laø vieäc laøm heát söùc quan troïng. Cho neân muïc ñích cuûa ngöôøi tu Phaät laø phaûi nhaän cho ra baûn taâm chaân thaät baát sanh baát dieät cuûa mình, ngoaøi ra khoâng coù vieäc gì quan troïng hôn nöõa. Giaùo lyù toái thöôïng cuûa chö Phaät cuõng khoâng gì hôn moät baûn taâm aáy. Hieåu nhö theá chuùng ta môùi vaïch cho mình moät phöông höôùng tu haønh ñuùng ñaén.

Giaùo lyù nhaø Phaät quaù thaâm saâu, neân ngöôøi thöôøng nghe khoâng hieåu cho raèng ñaïo Phaät coù maøu saéc huyeàn bí. Thaät ra ñaïo Phaät heát söùc thöïc teá. Chuùng ta laø nhöõng keû voâ lyù vôùi bao nhieâu laø suy nghó tính toaùn. Nghó, tính laø toâi, toâi ñang nghó toâi ñang tính, baát thaàn khoâng nghó khoâng tính lieàn la hoaûng “toâi ñaâu maát roài”. Khoâng ngôø chính caùi khoâng suy nghó tính toaùn maø thöôøng thaáy nghe hieåu bieát roõ raøng aáy laø caùi chaân thaät cuûa mình. Bôûi vaäy chuùng ta cöù theo boùng daùng, baùm vaøo boùng daùng cho laø taâm mình, thaønh ra maát mình.

Ta ñang soáng vôùi taâm hieän höõu khoâng vaéng luùc naøo maø laïi chaïy ñi tìm noù trong caùi hö giaû beân ngoaøi. Vì theá caû ñôøi laêng xaêng loän xoän, taïo khoâng bieát bao nhieâu thöù nghieäp traàm luaân trong sanh töû. Phaät daïy chæ caàn laëng taâm voïng xuoáng thì taâm chaân thaät hieän tieàn, khoâng ñôïi ôû ñaâu tôùi. Chính khi ñang laêng xaêng noù cuõng hieän höõu, chôù khoâng vaéng maët nhöng vì ta chaïy theo caùi laêng xaêng neân khoâng nhaän ra ñöôïc.

Choã naøy toâi taïm duøng moät ví duï, nhö toâi ñang ngoài trong thaát. Luùc coù caùc Phaät töû tôùi ñoâng ñaûo, toâi bieát luùc naøy ñang coù khaùch. Khi quí Phaät töû ñi veà, tröôùc maét toâi chæ coù khoaûng khoâng troáng vaéng thì toâi seõ noùi luùc naøy khoâng coù khaùch. Thaáy coù khaùch, thaáy khoâng khaùch laø chuû nhaø thaáy. Chuû nhaø luùc naøo cuõng coù, chæ khaùch môùi khi coù khi khoâng. Cuõng vaäy, khi suy nghó ta bieát mình ñang suy nghó, khi khoâng suy nghó ta cuõng bieát mình khoâng suy nghó. Bieát coù nghó, bieát khoâng nghó laø mình bieát chôù ai. Coøn suy nghó laø ñoái töôïng bò bieát, thì noù ñaâu phaûi laø mình. Nhö vaäy nhaän khaùch laøm chuû laø queân maát oâng chuû thaät roài.

Cho neân hieåu ñaïo môùi thaáy giaù trò cuûa kinh Phaät, giaù trò cuûa ngöôøi tu. Neáu khoâng chuùng ta cöù töôûng tu laø tìm chuùt ít coâng ñöùc ñeå daønh ñôøi sau höôûng, khoâng nghó tôùi caùi cao sieâu hôn maø theá gian ñang queân maát. Neân Phaät noùi taát caû chuùng sinh ñeàu ñaùng thöông laø vaäy. Duø ngöôøi giaøu maáy, hoïc gioûi maáy maø khoâng nhaän ra ñöôïc mình cuõng ñeàu ñaùng thöông caû.

Mong taát caû Phaät töû nhaän hieåu muïc ñích tu Phaät cuûa mình. Töø ñoù thaáy ñöôïc giaùo lyù nhaø Phaät laø toái thöôïng, giaûi quyeát vaán ñeà then choát cuûa con ngöôøi laø giaûi thoaùt sanh töû. Coù vaäy vieäc tu cuûa chuùng ta môùi coù yù nghóa vaø giaù trò thieát thöïc.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM