HOA VOÂ ÖU

TAÄP 08

H.T THÍCH THANH TÖØ

COÄI GOÁC SANH TÖÛ VAØ NIEÁT-BAØN

Chuøa Hoàng Pha Toronto - 1994

Hoâm nay theå theo lôøi yeâu caàu cuûa chö Taêng Ni taïi ñaây, chuùng toâi seõ thuyeát moät thôøi phaùp cho taát caû Taêng Ni Phaät töû nghe, vôùi ñeà taøi Coäi goác sanh töû vaø coäi goác Nieát-baøn.

Thaät ra ngöôøi tu khoâng phaûi ham tu laø tu ñöôïc, maø ñoøi hoûi phaûi thaâm nhaäp Phaät phaùp cho saâu, sau ñoù öùng duïng tu môùi ñaït keát quaû toát. Neáu chæ bieát tu maø khoâng hieåu Phaät phaùp, ñoù laø moät thieáu soùt lôùn, coù theå daãn ñeán nguy haïi. Bôûi ngöôøi khoâng hieåu Phaät phaùp deã ñi leäch laïc, rôi vaøo taø ñaïo luùc naøo khoâng hay. Vì vaäy ñoái vôùi Taêng Ni cuõng nhö Phaät töû, hieåu Phaät phaùp laø maáu choát troïng yeáu treân ñöôøng tu.

Chuùng ta tu ai cuõng muoán giaûi thoaùt sanh töû, theá neân tröôùc heát caàn phaûi bieát nguyeân do naøo chuùng ta phaûi traàm luaân trong sanh töû. Bieát goác traàm luaân sanh töû roài môùi bieát nhaân giaûi thoaùt. Vì theá ôû ñaây toâi neâu leân hai vaán ñeà goác sanh töû vaø goác giaûi thoaùt, ñeå chuùng ta bieát caùi naøo hieåm nguy thì traùnh, caùi naøo cao sieâu lôïi ích thì haønh. Trong kinh Phaät daïy ñaày ñuû taát caû ñöôøng loái tu trì, nhöng vì chuùng ta khoâng ñuû duyeân neân khoâng nghe, khoâng nhaän ñöôïc.

Tröôùc tieân noùi veà coù vaø khoâng hay khen vaø cheâ, toâi xin daãn kinh Tröôøng A-haøm. Moät hoâm ñöùc Phaät treân ñöôøng veà Tinh xaù Truùc Laâm, coù hai thaày troø ngoaïi ñaïo theo sau. OÂng thaày tìm ñuû caùch chæ trích cheâ bai ñöùc Phaät, ngöôïc laïi ngöôøi troø duøng moïi lôøi leõ toát ñeïp taùn thaùn khen ngôïi Nhö Lai. Vì theá chö Tyø-kheo böïc boäi khoâng vui, veà tôùi Tònh xaù caùc thaày lieàn baïch Phaät:

- Baïch Theá Toân, taïi sao ñoái vôùi ñöùc Phaät maø oâng thaày thì cheâ, ngöôøi troø laïi khen, nhö vaäy ai ñuùng?

Ñöùc Phaät traû lôøi:

- Caùc ngöôi ñöøng noùi ai ñuùng, neáu nghó khen laø ñuùng, cheâ laø ñuùng thì caùc ngöôi seõ bò phieàn naõo. Neáu noùi khen ñuùng thì ngöôøi ñöôïc khen sinh taâm ngaïo maïn. Neáu noùi cheâ ñuùng thì ngöôøi bò cheâ seõ sanh ra böïc boäi. Nhö vaäy ñöøng ñeå khen cheâ laøm cho taâm mình sanh phieàn naõo.

Phaät töû ñoái vôùi vieäc khen vaø cheâ theá naøo? Chuùng ta ñöôïc khen coù vui khoâng, bò cheâ coù buoàn khoâng? Ta neân nhôù chaéc gì ngöôøi khen laø thöïc khen, nhieàu khi hoï khen xaõ giao cho ñöôïc loøng mình. Hoaëc nhieàu khi ngöôøi ta gheùt neân cheâ cho mình böïc boäi, nhö vaäy cheâ cuõng khoâng ñuùng. Thaønh ra khen cheâ khoâng coù leõ thaät. Nhö vaäy nghe khen vui, nghe cheâ buoàn laø mình saùng suoát hay khoâng saùng suoát? Chaéc chaén laø khoâng saùng suoát roài.

Baây giôø laøm sao ngöôøi ta khen mình ñöøng voäi möøng, ngöôøi ta cheâ mình ñöøng voäi giaän maø phaûi xeùt laïi mình? Ñieàu naøy heát söùc nhoû nhöng chuùng ta phaûi caån thaän ñöøng bò laàm. Phaät noùi coù nhöõng ñieàu ngöôøi ta khen Theá Toân nhöng caùi khen ñoù chæ laø hình thöùc beà ngoaøi, khoâng coù gì quan troïng. Coøn moät ñieàu quan troïng hôn, ñaùng ñeå khen hôn cuûa moät vò Tyø-kheo laø khi maét ñoái vôùi saéc, taâm khoâng dính, khoâng nhieãm, bieát roõ raøng maø khoâng bò noù coät troùi. Ñaây laø ñieàu ñaùng khen maø theá gian khoâng bieát, chæ coù nhöõng ñeä töû chöùng A-la-haùn môùi khen nhöõng ñieàu ñoù.

Khi tai ta nghe tieáng, bieát roõ raøng tieáng khen tieáng cheâ maø taâm khoâng dính, khoâng bò coät troùi. Khi muõi ngöûi muøi bieát roõ thôm hoâi nhöng cuõng khoâng dính maéc… cho ñeán löôõi neám vò, thaân xuùc chaïm, yù ñoái vôùi phaùp traàn khoâng dính khoâng maéc moät thöù naøo heát môùi ñaùng ñöôïc khen ngôïi, nhöng ngöôøi ñôøi laïi khoâng bieát. Chæ coù nhöõng vò A-la-haùn môùi bieát khen ngôïi nhö theá thoâi.

Ngöôøi theá gian thöôøng khen nhöõng hình thöùc giaû taïm beân ngoaøi, coøn caùi thöïc laø ñoái vôùi saùu traàn bieát roõ raøng maø khoâng dính khoâng nhieãm thì khoâng khen. Ví duï quí Phaät töû thaáy chö Taêng Ni tu, ngöôøi naøo ra ñöôøng nghieâm trang teà chænh, ñi ngoù döôùi ñaát, khoâng ngoù qua ngoù laïi, hoaëc thaáy thaày coâ naøo aên maëc raùch röôùi sô saøi… quí vò khen thaày coâ ñoù tu raát nghieâm chænh ñaïm baïc. Coøn nhöõng thaày coâ ñöôïc ngöôøi ñem bieáu taëng vaät gì ñeïp maét nhöng khoâng ham, khoâng nhaän, quí vò laøm sao bieát maø khen? Nhö vaäy chuùng ta chæ thaáy hình thöùc beân ngoaøi, coøn taâm nieäm trong saùng khoâng dính khoâng maéc beân trong ngöôøi ñôøi ít ai thaáy ñöôïc.

Ngöôøi tu hình thöùc tuy raát nghieâm trang nhöng noäi taâm coøn dính maéc thì vaãn khoâng theå giaûi thoaùt nhö thöôøng. Coøn ngöôøi tuy hình thöùc taàm thöôøng nhöng moïi dính maéc ñeàu khoâng coät troùi ñöôïc, ngöôøi ñoù töï nhieân ñöôïc giaûi thoaùt. Cho neân chuùng ta phaûi bieát roõ troïng taâm khen cheâ khoâng phaûi ôû hình thöùc maø ôû taâm nieäm cuûa moãi ngöôøi. Ai ñaõ thoaùt ñöôïc, ñaõ thaùo gôõ ñöôïc nhöõng coät troùi cuûa duïc laïc theá gian, ñoù laø ngöôøi ñaùng khen. Coøn hình thöùc beân ngoaøi nghieâm trang nhöng ñuïng ñaâu dính ñoù thì chöa ñaùng khen.

Baây giôø toâi daãn trong kinh Taïp A-haøm, coù moät baøi kinh keå laïi caâu chuyeän theá naøy. Hoài Phaät coøn taïi theá, ngaøi Phuù-laâu-na ñeán baïch vôùi Phaät raèng:

- Baïch Theá Toân, con muoán tìm nôi vaéng veû chuyeân tu cho choùng ñöôïc Nieát-baøn. Cuùi xin Theá Toân vì con giaûng noùi choã taâm yeáu, ñeå con choùng vaøo Nieát-baøn.

Ñöùc Phaät daïy:

- Muoán ñaït ñöôïc choã taâm yeáu ñoù khoâng gì hôn laø maét thaáy saéc ñöøng bò saéc troùi coät, ñöøng dính vôùi saéc. Tai nghe tieáng ñöøng ñeå tieáng loâi cuoán, ñöøng dính nhieãm vôùi tieáng. Muõi ngöûi muøi ñöøng bò muøi coät troùi, ñöøng dính maéc vôùi muøi. Löôõi neám ñöøng bò vò troùi buoäc, ñöøng dính maéc vôùi vò. Thaân xuùc chaïm duø cho eâm aùi nheï nhaøng vui thích hay thoâ nhaùm khoù chòu cuõng khoâng bò dính coät troùi, ñöøng dính maéc vôùi xuùc. YÙ duyeân vôùi phaùp traàn khoâng bò phaùp traàn loâi daãn, khoâng dính maéc vôùi phaùp traàn. Neáu maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù khoâng dính maéc vôùi saùu traàn, ñoù laø nhaân ñeán Nieát-baøn.

Nghe Phaät daïy nhö vaäy roài, ngaøi Phuù-laâu-na ñaûnh leã töø giaõ Theá Toân, xin tìm moät choã vaéng veû tu. Ñöùc Phaät hoûi Ngaøi ñònh ñi ñaâu, Ngaøi thöa ñònh sang moät nöôùc ôû phöông Taây ñeå tu. Ñöùc Phaät noùi:

- Ta nghe daân xöù aáy hung döõ laém, oâng qua ñoù hoï laøm khoù, laøm sao tu ñöôïc?

Ngaøi Phuù-laâu-na baïch:

- Baïch Theá Toân, neáu ngöôøi ta khoù deã vôùi con, con vaãn can ñaûm tinh taán tu.

Phaät hoûi:

- Giaû söû nhö hoï chöûi maéng oâng thì oâng nghó sao?

- Baïch Theá Toân, neáu hoï chöûi maéng con laø vaãn coøn hieàn vì chöa ñaùnh ñaäp con.

- Giaû söû hoï duøng tay chaân thoi ñaùnh oâng thì oâng nghó sao?

- Baïch Theá Toân, neáu hoï duøng tay chaân thoi ñaùnh con laø vaãn coøn hieàn vì chöa duøng dao gaäy ñaùnh con.

- Giaû söû hoï duøng tôùi dao gaäy ñaùnh oâng thì oâng nghó sao?

- Baïch Theá Toân, neáu hoï duøng dao gaäy ñaùnh con laø vaãn coøn hieàn vì chöa gieát con.

- Giaû söû hoï gieát oâng thì oâng nghó sao?

- Baïch Theá Toân, neáu hoï gieát con thì caøng toát vì hoï giaûi quyeát sôùm duøm con thaân oâ ueá naøy. Con caùm ôn hoï nhieàu hôn.

Baáy giôø Phaät baûo:

- Neáu oâng ñöôïc nhö vaäy thì neân qua ñoù tu.

Ngaøi Phuù-laâu-na vôùi phaùp Phaät daïy vaø yù chí saét ñaù ñaõ qua xöù aáy tu, chæ ba thaùng thoâi lieàn chöùng quaû A-la-haùn.

Chuùng ta thaáy muoán ñöôïc quaû A-la-haùn deã hay khoù? Tu ba thaùng maø chöùng A-la-haùn thì quaù deã phaûi khoâng? Nhöng muoán nhö vaäy, phaûi laøm ñöôïc hai vieäc. Thöù nhaát bò ngöôøi ta ñaùnh ñaäp chöûi maéng, nhaãn ñeán gieát mình cuõng khoâng giaän. Chöa ñöôïc nhö vaäy e khoù vaøo Nieát-baøn. Vì coøn giaän laø coøn phieàn naõo, coøn phieàn naõo laøm sao ñöôïc Nieát-baøn? Neân ñieàu thöù nhaát laø tröôùc moïi thöû thaùch nhö chöûi maéng, ñaùnh ñaäp cho tôùi bò gieát mình cuõng khoâng buoàn khoâng giaän, taâm khoâng thoái chuyeån môùi coù theå vaøo Nieát-baøn moät caùch mau choùng. Thöù hai laø maét, tai, muõi, löôõi ñoái vôùi saùu traàn khoâng dính khoâng maéc.

Chuùng ta coøn dính maéc nhieàu quaù, thaáy caùi gì ñeïp troá maét nhìn hoaøi khoâng chaùn. Nghe ai noùi gì ñuïng chaïm tôùi mình thì quaïu leân lieàn, khoâng tha ñöôïc. Nhö vaäy maét thaáy saéc dính saéc, tai nghe tieáng dính tieáng, muõi ngöûi muøi dính muøi, löôõi neám vò dính vò… dính ñuû heát. Bôûi dính neân tu khoâng ñeán ñöôïc Nieát-baøn, neáu ñöøng dính thì ñöôïc Nieát-baøn deã chôù ñaâu coù khoù. Ta thöû nghó ñoái tröôùc taát caû hoaøn caûnh khoù khaên, bò ñaùnh ñaäp hay cheøn eùp maø mình khoâng phieàn khoâng giaän, nhö vaäy taâm an laønh bieát maáy, söï tu coù gì phieàn naõo ñaâu.

Sôû dó chuùng ta hay phieàn naõo laø taïi sao? Vì bò cheâ moät chuùt lieàn noåi giaän, giaän hai ba ngaøy chôù khoâng phaûi giaän moät buoåi. Giaän hai ba ngaøy töùc laø hai ba ngaøy heát tu. Ñoù laø duyeân nghòch. Coøn gaëp duyeân thuaän nhö thaáy ngöôøi ñeïp vaät ñeïp taâm sanh öa thích, höôùng theo ñoù maõi cuõng heát tu. Vì theá caû ngaøy taâm cöù chaïy theo nhöõng traàn caûnh beân ngoaøi, khoâng chuùt yeân oån. Tôùi giôø tuïng kinh nieäm Phaät cuõng khoâng yeân. Tay caàm quyeån kinh mieäng ñoïc maø laùt nhôù chuyeän naøy chuyeän noï, chôù khoâng chòu nhôù kinh. Ñoù laø thoùi quen luoân ñuoåi theo vaø dính maéc vôùi saùu traàn cuûa chuùng ta, vì vaäy bò troùi buoäc maõi khoâng coù ngaøy thoaùt ra.

Qua hai caâu chuyeän treân, chuùng ta thaáy thaät ra ñaïo khoâng xa, nhöng vì mình ñaém nhieãm quaù thaønh ra caùch xa. Giaû söû baây giôø coù ai maéng chöûi mình, ta vaãn laëng thinh khoâng buoàn khoâng giaän, ñoù laø dôû hay laø hay? Chaéc khoâng phaûi dôû roài. Ngöôïc laïi, neáu ngöôøi ta chöûi mình moät, mình chöûi laïi hai ba thì hay hay dôû? Môùi nhìn thaáy nhö hôn, nhöng hôn caùi hung döõ cuûa theá gian, coøn thua veà maët ñaïo ñöùc. Vì ñöùng treân ñaïo ñöùc caøng tranh hôn tranh thua thì caøng maát ñaïo ñöùc. Ñaõ laø ngöôøi tu chuùng ta phaûi chuù troïng ñaïo ñöùc sao cho moãi ngaøy moãi taêng tieán hôn, taäp khí theá gian moãi ngaøy moãi giaûm bôùt ñi. Nhö vaäy môùi xöùng goïi laø Phaät töû chöù.

Chuùng sanh luoân bò ba thöù ñoäc tham saân si sai söû. Nghe ngöôøi ta noùi caâu gì traùi tai thì chuù ñoäc saân noåi leân, thuùc mình phaûi aên thua vôùi ngöôøi ta. Ta laøm döõ vôùi thieân haï, thaéng ñöôïc thieân haï töùc laø ñaõ thua vaø ñaàu haøng chuù saân roài. Ngöôïc laïi khi nghe moät caâu noùi traùi tai, chuù saân vöøa muoán thuùc mình laøm döõ, ta lieàn deïp chuù, khoâng nghe chuù, baét chuù neùp phuïc mình, ñoù laø ta ñaõ thaéng ñöôïc chuù ñoäc saân roài. Phaät daïy ngöôøi tu laø ngöôøi töï thaéng mình. Thaéng moät vaïn quaân khoâng baèng thaéng mình, thaéng mình laø chieán coâng oanh lieät nhaát.

Phaät töû vaøo chuøa thöôøng thaáy taám bieån to ghi boán chöõ “Ñaïi huøng baûo ñieän”, ñoù laø lôøi taùn thaùn ñöùc Phaät laø ñaáng ñaïi huøng ñaïi löïc. Ngaøi ñaïi huøng choã naøo, ñaïi löïc choã naøo? Ñaïi huøng vì Ngaøi thaéng ñöôïc Ngaøi, ñaïi löïc vì Ngaøi thaéng ñöôïc taát caû ma quaân. Coøn chuùng ta baây giôø huøng vôùi ngöôøi ngoaøi maø thua vôùi chính mình neân khoâng theå goïi laø ñaïi huøng ñaïi löïc. Ngöôøi tu phaûi töï chieán thaéng ñöôïc mình, môùi thaät laø ñaïi huøng ñaïi löïc, môùi coù theå thaønh töïu Phaät quaû.

Vì theá nhaø Phaät daïy chuùng ta tu laø phaûi nhìn cho kyõ, thaáy cho roõ mình nhö theá naøo ñoái vôùi saùu traàn, coù dính coù nhieãm khoâng? Neáu dính nhieãm thì phaûi gôõ boû. Chöøng naøo khoâng coøn dính, khoâng coøn nhieãm nöõa môùi thaät laø ngöôøi bieát ñi treân con ñöôøng giaûi thoaùt.

Trôû laïi vaán ñeà caùi gì laø goác daãn chuùng ta ñi trong traàm luaân sanh töû vaø caùi gì laø goác daãn chuùng ta tôùi Nieát-baøn giaûi thoaùt? Kinh Laêng Nghieâm noùi raát roõ veà vieäc naøy. Moät hoâm ngaøi A-nan baïch vôùi Phaät: “Baïch Theá Toân, caùi gì laø coäi goác cuûa sanh töû, caùi gì laø coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn?”. Ngay luùc ñoù ñöùc Phaät khoâng traû lôøi. Laùt sau boãng döng nghe treân hö khoâng möôøi phöông chö Phaät ñeàu ñoàng thinh traû lôøi raèng: “Naøy A-nan, coäi goác cuûa sanh töû laø saùu caên cuûa oâng, coäi goác Boà-ñeà Nieát-baøn cuõng laø saùu caên cuûa oâng”.

Saùu caên laø maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù. Ñoù laø coäi goác cuûa traàm luaân sanh töû vaø cuõng laø coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn. Taïi sao? Chuùng ta söû duïng saùu caên theá naøo ñeå ñöôïc thoaùt ly sanh töû, hoaëc chìm trong traàm luaân sanh töû. Nhö toâi ñaõ keå, maét ñuoåi theo saéc dính vôùi saéc neân bò noù daãn daét, loâi keùo. Tai nghe tieáng, muõi ngöûi muøi, löôõi neám vò cuõng nhö theá. Ví duï löôõi neám nhöõng thöùc aên ngon ta thaáy thích, thöùc aên khoâng ngon ta thaáy böïc. Do ñoù thay vì aên ñeå soáng, chuùng ta laïi aên ñeå phieàn naõo. Bôûi ñaâu coù böõa côm naøo cuõng vöøa vôùi löôõi heát. Neáu vöøa yù thích thì ta theøm aên theâm töùc laø tham. Neáu khoâng vöøa yù thích ta böïc doïc töùc laø saân, ñoù laø phieàn naõo. Maø phieàn naõo laø coäi goác daãn ñi trong traàm luaân sanh töû.

Neáu xeùt kyõ troïng taâm ngon dôû ôû taïi choã naøo? Taïi bao töû. Bao töû troáng thieáu thì ñem voâ caùi gì cuõng ngon heát, coøn bao töû ñaày thì cuûa quí cuõng thaønh khoâng ngon. Nhö vaäy caùi ngon dôû ñaâu coù giaù trò thaät, nhöng vì ta queân chæ nhôù söï ñoøi hoûi cuûa caùi löôõi thoâi, thaønh ra chaïy theo noù maõi. Loã muõi, con maét, loã tai… cuõng nhö vaäy. Roài thoûa maõn thaân nöõa, caû ñôøi laøm khoâng dö xu naøo heát cuõng vì nhöõng söï ñoøi hoûi naøy. Nhieàu ngöôøi than khoå quaù, ñi laøm hoaøi khoâng ñöôïc nghæ. Ai ñaøy ñoïa mình maø khoå nhö vaäy? Coù phaûi maét, tai, muõi, löôõi, thaân noù haønh khoâng?

Theá neân ngöôøi bieát tu soáng vöøa phaûi, ñöøng leä thuoäc vaøo nhöõng thöù aáy töï nhieân ñöôïc an nhaøn. AÊn ñeå maø soáng thì aên caùi gì cuõng ñöôïc, mieãn no buïng thoâi. Maëc ñeå che thaân thì maëc gì cuõng ñöôïc, mieãn laønh laën laø toát roài. Thaân naøy duø xaáu ñeïp gì vaøi möôi naêm cuõng phaûi cheát, nhö vaäy chaúng leõ ta thoûa maõn ñeå roài cheát sao? Muoán maø khoâng ñöôïc thì ñau khoå, chôù coù lôïi ích chi. Thaân naøy khoâng thaät, haïnh phuùc cuõng khoâng thaät, chuùng ta laàm meâ töôûng laø thaät neân phaûi chòu troâi laên trong traàm luaân sanh töû maõi.

Ñoái vôùi ngöôøi bieát tu thì saùu caên ñoái vôùi saùu traàn: saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp khoâng dính khoâng nhieãm, ñoù laø coäi goác Boà-ñeà Nieát-baøn. Saéc laø hình saéc ñeïp xaáu, thanh laø nhöõng aâm thanh hay dôû, höông laø muøi thôm hoâi, vò laø nhöõng vò ngon dôû, xuùc laø nhöõng caûm giaùc xuùc chaïm cuûa cô theå, phaùp laø nhöõng boùng daùng trong noäi taâm hieän ra. Khi saùu caên ñoái vôùi saùu traàn coù dính coù nhieãm thì ñi trong sanh töû. Khi saùu caên ñoái vôùi saùu traàn khoâng dính khoâng nhieãm laø Boà-ñeà Nieát-baøn.

Ví nhö coù ngöôøi thích uoáng röôïu. Ban ñaàu uoáng moät coác chôi, laàn laàn uoáng hai coác ba coác, thôøi gian naêm thaùng baûy thaùng sanh ghieàn. Hoài ñaàu uoáng chôi neân coøn töï do, muoán uoáng thì uoáng, khoâng muoán thì thoâi. Nhöng khi ghieàn roài, khoâng coù röôïu phaûi chaïy ra quaùn mua röôïu veà uoáng. Caùi gì daãn hoï chaïy? Caùi ghieàn röôïu. Maø ghieàn laø taäp nhieàu laàn thaønh thoùi quen neân ghieàn. Ñaõ ghieàn thì phaûi leä thuoäc vaøo noù, do ñoù bò noù daãn ñi, maát heát töï do. Chính mình taïo roài mình maát töï do, neáu khoâng taïo thì ñaâu coù maát.

Töï do töùc laø nhaân cuûa giaûi thoaùt, coøn bò caùc traàn daãn ñi laø goác cuûa traàm luaân, chôù coù gì laï ñaâu. Chuùng ta töï kieåm laïi mình xem ta ñang chuaån bò ñi leân hay bò loâi xuoáng. Bò loâi xuoáng laø khoå, coøn giaûi thoaùt ñi leân thì an nhaøn. Neáu bò nhöõng sôû thích loâi keùo, khoâng laøm chuû ñöôïc laø bieát mình bò loâi xuoáng. Neáu nhöõng gì theá gian thích maø mình vaãn khoâng bò dính khoâng bò maéc, ñoù laø ñi leân. Cho neân söï tu cuûa mình khoâng phaûi ñi hoûi ngöôøi naøy ngöôøi kia. Toâi thöôøng bò nhieàu Phaät töû hoûi: “Thöa Thaày, Thaày xem giuøm con coù caên tu khoâng?”. Toâi traû lôøi: “Ai cuõng coù caên tu heát, chæ muoán tu hoaëc khoâng muoán tu thoâi”. Taïi sao ai cuõng coù caên tu? Bôûi Phaät noùi ai cuõng coù taùnh Phaät, töùc laø coù caên tu. Ngöôøi chòu tu thì tu ñöôïc, ngöôøi khoâng chòu tu thì tu khoâng ñöôïc, chôù ñöøng hoûi coù hay khoâng coù.

Quí Phaät töû thöû xeùt trong taâm mình coù bao giôø hoaøn toaøn nghó xaáu hay hoaøn toaøn nghó toát khoâng? Coù khi nghó toát, coù khi nghó xaáu. Nhö vaäy nôi taâm chuùng ta coù ñuû thieän aùc. Baây giôø tu laø laøm sao? Boû aùc, giöõ thieän, chæ vaäy thoâi. Coù thieän saün laø coù caên roài, coøn hoûi ai chi nöõa? Cho neân chuùng ta tu laø loaïi tröø ñieàu döõ, nuoâi döôõng ñieàu laønh cho taêng tröôûng. Nhö vaäy ai cuõng coù caên heát. Coù laém vò ñi coi ngaøy coi thaùng coi tuoåi thöû xem mình tu ñöôïc hay khoâng? Nhieàu vò xuaát gia hay vaøo chuøa cuõng phaûi löïa ngaøy laønh thaùng toát môùi ñi, toâi cho nhö vaäy laø quaù kyõ. Vôùi toâi ngaøy naøo ñi tu cuõng laø ngaøy toát, coøn ngaøy naøo ñi aên troäm cuõng laø ngaøy xaáu heát.

Nhö vaäy ai cuõng coù ñuû saùu caên töùc laø coù ñuû coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn vaø coäi goác cuûa traàm luaân sanh töû. Chæ ñöøng ñeå saùu caên nhieãm dính vôùi saùu traàn laø giaûi thoaùt, ngöôïc laïi laø traàm luaân, chôù khoâng gì laï. Chuùng ta xeùt thaät kyõ môùi thaáy söï tu cuûa mình khoâng phaûi ôû treân maây xanh, maø noù ngay nôi con ngöôøi chaân thaät cuûa chính mình. Baây giôø coù ngöôøi naøo khoâng aên chay, khoâng tuïng kinh nhöng thaáy saéc ñeïp khoâng tham, nghe tieáng hay khoâng nhieãm, khen khoâng möøng, cheâ khoâng giaän laø ngöôøi ñoù coù tu. Coøn ngöôøi aên chay tröôøng, tuïng kinh gioûi maø thaáy saéc, nghe tieáng, ngöûi muøi… caùi gì cuõng dính cuõng nhieãm laø chöa bieát tu. Neân tu laø kheùo gôõ ñöøng coät troùi ñöøng dính maéc.

Ngöôøi tu laø ngöôøi gôõ bôùt söï dính nhieãm cuûa saùu caên, ngöôøi khoâng bieát tu chaúng nhöõng khoâng gôõ maø coøn taäp theâm, ñaõ nhieãm caøng nhieãm theâm. Vì vaäy khoå hoaøi töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc. Ñoù laø toâi giaûi thích roõ vì sao saùu caên laø coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn, saùu caên cuõng laø goác cuûa traàm luaân sanh töû.

Trong kinh Kim Cang, ngaøi Tu-boà-ñeà xin Phaät daïy laøm theá naøo haøng phuïc taâm vaø an truï taâm ñeå tieán leân quaû vò Boà-ñeà? ÔÛ ñaây, toâi chæ noùi phaàn an truï. Phaät daïy: “Baát öng truï saéc sanh taâm, baát öng truï thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm, öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, nghóa laø khoâng neân dính maéc nôi saéc sanh taâm Boà-ñeà, khoâng neân dính maéc nôi thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm Boà-ñeà, neân khoâng dính maéc maø sanh taâm Boà-ñeà. Nghe caâu naøy Luïc Toå Hueä Naêng ñaïi ngoä, coøn chuùng ta khoâng ngoä gì heát. Taïi sao? Vì muoán taâm an truï ñeå ñöôïc giaùc ngoä thì ñoái vôùi saùu traàn taâm ñöøng dính maéc. Chuùng ta coøn dính maéc neân taâm khoâng an, khoâng an laøm sao giaùc ngoä giaûi thoaùt ñöôïc.

Ví duï tay toâi naém caùi ly thì dính maéc ôû caùi ly neân khoâng theå naém ñöôïc caùi khaùc. Vì vaäy coøn baùm vaøo moät vaät gì laø maéc keït vaøo vaät ñoù. Neáu treân baøn coù naêm ba thöù nhöng tay toâi khoâng naém thöù naøo heát neân raûnh rang khoâng dính maéc. Nhôø khoâng dính haún vaøo moät vaät neân toâi coù theå caàm vaät naøo cuõng ñöôïc. Khoâng baùm neân khoâng dính maéc, ñoù laø voâ sôû truï. Choã khoâng dính maéc aáy laø taâm Boà-ñeà.

Toâi thöôøng ví duï nhö ngöôøi vaùc cuïc ñaù to leo nuùi, vieäc naøy raát khoù. Vì ñaù naëng maø treøo doác cao nöõa neân raát khoù ñi. Baây giôø coù ngöôøi khuyeân keû ñoù boû cuïc ñaù xuoáng, nhö vaäy khoù hay deã? Boû xuoáng khoûe ru phaûi khoâng? Cuõng theá, chuùng ta ñang dính ñang nhieãm, Phaät baûo mình buoâng ñi, ñöøng dính nhieãm nöõa, nhö vaäy deã hay khoù? Theá maø chuùng ta laïi than khoù! Taïi sao buoâng xuoáng nheï maø laïi khoù? Nghe khen, nghe cheâ buoâng boû heát cho khoûe, deã quaù, taïi sao mình khoâng chòu buoâng? Thaät laï luøng.

Ví duï nhö ngöôøi ghieàn röôïu, moãi ngaøy phaûi toán tieàn ñi quaùn bao nhieâu laàn, khoå hay söôùng? Khoå. Baây giôø bieåu boû röôïu ñi, ñöøng uoáng nöõa khoûi toán tieàn, heát khoå nhöng hoï noùi boû röôïu khoù quaù. Taïi sao khoù? Taïi vì ñeo mang quen roài, buoâng ra thaáy khoù. Neáu chuùng ta can ñaûm buoâng moät caùi thì deã thoâi, loãi laø taïi mình khoâng gan. Bôûi vaäy ngöôøi tu ñoøi hoûi phaûi coù yù chí, phaûi gan daï.

Taát caû caùc nghieäp thieän cuõng nhö nghieäp aùc ñeàu do chính mình laø chuû nhaân taïo neân. Ta ñaõ taïo cho mình khoå thì cuõng chính ta laøm cho mình heát khoå, chôù ñaâu coù ai theá ñöôïc. Gan moät chuùt boû heát ñi thì heát khoå; khoâng chòu gan roài cöù keâu khoå hoaøi. Roõ raøng ta khoâng ñuû can ñaûm laøm nhöõng vieäc lôïi ích cho baûn thaân mình, thì mong gì giuùp ích cho ai? Vì theá khoâng noùi tu töø ñaâu, maø chính nôi saùu caên cuûa mình bieát gôõ boû, töï nhieân chuùng ta yeân laønh töï taïi.

Sôû dó ta nieäm Phaät, tuïng kinh, toïa thieàn maø taâm vaãn baát an laø taïi vì nhôù saéc, nhôù thanh. Nhö buoåi chieàu coù ai noùi moät caâu naëng, mình traû lôøi chöa vöøa yù; laùt sau ngoài thieàn hay nieäm Phaät khoâng yeân. Cöù tìm caâu ñoái ñaùp cho xöùng vôùi caâu noùi hoài chieàu. Roõ raøng taâm mình khoâng an laø taïi vì dính saéc traàn, thanh traàn beân ngoaøi. Baây giôø ñeán giôø tu thì gaùc qua moät beân, khoâng nhôù nghó chi heát, töï nhieân taâm an. Cho neân Phaät daïy chæ taâm khoâng dính maéc vôùi saùu traàn laø an truï. An truï ñöôïc taâm ñoù môùi tieán tôùi Boà-ñeà, giaûi thoaùt.

Phaät töû cöù sôï khoâng bieát sau khi cheát mình ñi ñaâu neân tìm heát thaày naøy ñeán thaày khaùc ñeå hoûi. Sao khoâng töï hoûi mình? Bình thöôøng thöông ngöôøi naøy giaän ngöôøi kia, trong taâm hieän leân hình aûnh nhöõng keû aáy hoaøi thì khi cheát seõ bò chuùng daãn ñi thoâi. Neáu taâm coøn oaùn thuø hôøn giaän thì oaùn thuø hôøn giaän seõ daãn mình ñi gaëp nhau ñeå traû thuø. Chuùng ta coù maâu thuaãn maø khoâng bieát. Mình gheùt ai khoâng muoán gaëp thì leõ ra buoâng luoân ñöøng nhôù ngöôøi ñoù, ñaèng naøy khoâng muoán gaëp maø cöù nhôù hoaøi. Nhôù göông maët sao deã gheùt, gioïng noùi cuõng khoù öa… oâm aáp trong loøng hoaøi. Nhö vaäy khi gaàn nhaém maét nhöõng hình aûnh ñoù soáng trôû laïi khieán cho gaëp nhau ôû ñôøi sau nöõa. Ñoù laø maâu thuaãn.

Chuùng ta tu maø chaát chöùa buoàn phieàn thuø haän hoaøi thì khi nhaém maét seõ baát an. Ñoù laø ñi theo ñöôøng khoå. Cho neân chæ caàn nhìn laïi loøng mình trong hieän taïi laø bieát cheát seõ veà ñaâu, gaëp ai, khoûi caàn hoûi thaày coâ naøo heát. Chuùng ta bieát tu roài gôõ boû bôùt, ñöøng theøm giaän nhau chi. Buoàn giaän nhieàu coù ñi tôùi ñaâu? Phuùt cuoái cuøng ai roài cuõng phaûi cheát, mang giaän hôøn theo chi cho khoå. Vì vaäy Phaät daïy ngöôøi tu phaûi hyû xaû, vui veû boû heát ñeå ñöôïc an vui khi soáng cuõng nhö luùc cheát. Neân nhôù ngaøy mai chuùng ta tieán leân hay luøi xuoáng ñeàu tuøy taâm nieäm trong hieän taïi.

Nhieàu ngöôøi noùi quí thaày tu xaû ñöôïc, chôù chuùng toâi ñaâu coù xaû noåi. Trong saùch nhaø Phaät coù noùi caâu naøy: “Taêng haän baát caùch tuùc”, nghóa laø taêng giaän khoâng ñöôïc quaù moät ñeâm. Phaät thoâng caûm cho quí thaày coøn phaøm taêng cuõng giaän, nhöng khoâng quaù moät ñeâm. Vaäy quí Phaät töû giaän chöøng bao laâu? Naêm möôøi naêm chöa queân. Ñoái vôùi ngöôøi tu ñaïo löïc coøn yeáu, gaëp caûnh traùi nghòch cuõng böïc boäi, nhöng moät chuùt thoâi roài boû ñi, khoâng ñöôïc oâm aáp laâu. Ngöôøi khoâng bieát tu khi gaëp caûnh traùi nghòch giaän hoaøi khoâng queân.

Nhö vaäy chæ caàn nhìn laïi mình, ta bieát söï tu tieán nhieàu ít. Hoài chöa bieát tu ai laøm gì traùi yù, mình giaän möôøi naêm. Baây giôø bieát tu, ai laøm traùi yù, mình giaän chöøng ba naêm laø ñaõ coù tieán boä. Ñeán khi khaù hôn chuùt nöõa, ai laøm gì traùi yù, mình giaän chöøng ba boán ngaøy thoâi. Bao giôø giaän chæ moät ñeâm thoâi laø laøm taêng ñöôïc roài ñoù. Cuoái cuøng gaëp thuaän nghòch chi mình cuõng cöôøi, khoâng giaän ai heát, ñoù laø chuùng ta baét ñaàu tieán leân böôùc giaûi thoaùt.

Luïc Toå Hueä Naêng khi nghe caâu “Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, chaúng nhöõng Ngaøi khoâng dính maéc saùu traàn maø coøn thaáy ngay nôi thaân naøy coù taâm theå thanh tònh, neân Ngaøi lieàn thoát leân: Ñaâu ngôø taâm mình xöa nay thanh tònh, ñaâu ngôø taâm mình voán töï ñaày ñuû, ñaâu ngôø taâm mình truøm khaép taát caû v.v... Chuùng ta do yù nieäm daáy ñoäng chaïy theo saùu traàn saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp neân dính maéc saùu traàn. Theá maø ta laïi coøn cho yù nieäm ñoù laø taâm mình nöõa. Taâm toâi nhôù hình saéc, taâm toâi nhôù aâm thanh v.v... Cöù theá lieân mieân heát nieäm naøy khôûi tôùi nieäm kia ñuoåi theo boùng daùng saùu traàn neân baát an. Nhöng hoûi laïi taâm ñoù coù thaät khoâng? Nhôù caùi naøy nhôù caùi noï, laùt sau maát heát, nhö vaäy noù ñaâu coù thaät. Baây giôø neáu chuùng ta döøng laïi, khoâng ñuoåi theo saùu traàn nöõa thì ñöôïc an ngay.

Khi nhaän taâm nieäm dính vôùi saùu traàn laø taâm mình, ta thaáy taâm aáy sanh dieät lieân tuïc. Coøn neáu nhöõng taâm nieäm ñoù laëng xuoáng heát, khoâng coøn dính boùng daùng naøo nöõa, luùc ñoù taâm mình ra sao? Theânh thang truøm khaép, neân khoâng sanh dieät töøng chaäp töøng chaäp nhö tröôùc. Hieåu thaáu vaø öùng duïng ñöôïc nhö theá laø ta giaûi thoaùt roài. Hoïc kinh nhieàu maø khoâng öùng duïng ñöôïc thì coù lôïi ích gì? Chuùng ta hoïc kinh Phaät ñeå tu, chôù khoâng phaûi ñeå tuïng cho Phaät nghe. Mình khoâng chòu öùng duïng tu, cöù toái tuïng laïi cho Phaät nghe, thöû hoûi coù phuï loøng Phaät khoâng? Ví nhö coâ giaùo daïy hoïc troø khi ra ñöôøng gaëp caùc cuï giaø phaûi giôû noùn chaøo, chaáp tay cuùi ñaàu, thöa daï ñaøng hoaøng. Con beù ñoù thuoäc loøng lôøi daïy treân, nhöng khi ra ñöôøng gaëp caùc cuï noù khoâng theøm giôû noùn chaøo, khoâng chaáp tay cuùi ñaàu. Tôùi luùc voâ tröôøng noù laïi ñoïc thuoäc loøng cho coâ giaùo nghe. Thöû hoûi neáu coâ giaùo bieát ñöôïc chuyeän naøy coù khen khoâng?

Chuùng ta cuõng vaäy, nhö trong kinh Baùt-nhaõ Phaät daïy “Quaùn töï taïi Boà-taùt haønh thaâm Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch”. Nghóa laø Boà-taùt Quaùn töï taïi khi thöïc haønh saâu Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña, Ngaøi soi thaáy naêm uaån khoâng thaät lieàn qua taát caû khoå naïn. Quí thaày coâ cuûa mình cöù ñoïc thuoäc laøu cho Phaät nghe nhö theá maø khoâng chòu haønh thaâm, neân roài khoå naïn tôùi lieân mieân phaûi khoâng. Phaät bieát chaéc Ngaøi cuõng buoàn laém. Bôûi Phaät daïy laø muoán chuùng ta thöïc haønh ñeå heát khoå, chôù khoâng phaûi ñem lôøi Phaät daïy ra ñoïc hoaøi maø khoâng chòu tu. Cho neân ngöôøi hoïc ñaïo thöïc haønh moät caâu Phaät daïy quí baèng hoøn ngoïc voâ giaù ôû theá gian. Vì vaäy toâi thöôøng nhaéc nhôû chö Taêng Ni cuõng nhö quí Phaät töû, chuùng ta ñoïc kinh nhöng phaûi öùng duïng tu, chôù khoâng neân ñoïc suoâng.

Chuùng ta tu phaûi raùng laøm sao ñöøng ñeå dính vôùi saùu traàn laø ñöôïc giaûi thoaùt, ngöôïc laïi cöù dính maéc saùu traàn hoaøi thì traàm luaân khoâng coù ngaøy ra khoûi. Nhö vaäy saùu caên laø nhaân giaûi thoaùt neáu chuùng ta khoâng dính vôùi saùu traàn, hoaëc saùu caên laø nhaân traàm luaân sanh töû neáu dính vôùi saùu traàn. Neân bieát tu ngay nôi saùu caên, chôù khoâng ôû ñaâu khaùc. Quyeàn ñònh ñoaït ñöôïc giaûi thoaùt hay traàm luaân laø cuûa chuùng ta. Chính mình can ñaûm, chuû ñoäng ñeå ñöôïc giaûi thoaùt, cuõng chính mình chuû ñoäng ñeå traàm luaân trong sanh töû, khoâng theå traùch moùc keâu than ai heát. Nhö vaäy ñaïo Phaät toân troïng quyeàn töï do tuyeät ñoái, khoâng ai baét ta traàm luaân, cuõng khoâng ai naâng ta leân giaûi thoaùt. Hieåu nhö theá roài, chuùng ta khoâng ñöôïc quyeàn ñoå thöøa taïi trôøi hay taïi ai laøm cho mình khoå, maø phaûi bieát roõ laø taïi mình.

Ñoù laø yù nghóa thaâm traàm vaø saâu xa cuûa ñaïo Phaät veà coäi goác sanh töû vaø coäi goác Nieát-baøn. Mong taát caû nghe hieåu vaø öùng duïng tu ñaït ñöôïc keát quaû vieân maõn.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM