HOA VOÂ ÖU

TAÄP 08

H.T THÍCH THANH TÖØ

NHAÂN THÖØA VAØ BOÀ TAÙT THÖØA

Chuøa Vieät Nam Washington - Hoa Kyø - 2001

Hoâm nay chuùng toâi seõ noùi veà hai vaán ñeà, moät laø tu baèng caùch naøo ñeå ñem laïi söï an laïc cho taát caû moïi ngöôøi ñôøi naøy vaø ñôøi sau, hai laø tu baèng caùch naøo ñeå ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû.

Vaán ñeà thöù nhaát, tu baèng caùch naøo ñeå chuùng ta ñöôïc an laïc trong ñôøi naøy vaø ñôøi sau. Ñieàu naøy trong kinh coù nhaéc ñeán nhieàu, nhöng ôû ñaây toâi chæ noùi thu goïn cho Phaät töû deã nhôù. Giaùo lyù cuûa ñaïo Phaät coù chia ra Nguõ thöøa Phaät giaùo, töùc laø naêm baäc.

Baäc thöù nhaát laø Nhaân thöøa, töùc giaùo phaùp daïy chuùng ta tu ñeå coù ñöôïc lôïi ích thieát thöïc ngay trong ñôøi naøy vaø caû ñôøi sau. Thöù hai laø Thieân thöøa, töùc giaùo phaùp daïy chuùng ta tu ñeå ñöôïc sanh veà coõi trôøi. Thöù ba laø Thanh vaên thöøa, thöù tö laø Duyeân giaùc thöøa, hai giaùo phaùp naøy ñeàu daïy chuùng ta tu ñeå giaûi thoaùt sanh töû. Thöù naêm laø Boà-taùt thöøa, töùc giaùo phaùp daïy chuùng ta tu vöøa lôïi mình vöøa lôïi ngöôøi, cuoái cuøng ñeàu ñi ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt.

ÔÛ ñaây toâi chæ noùi hai baäc laø Nhaân thöøa vaø Boà-taùt thöøa thoâi. Nhaân thöøa laø tu theá naøo ñeå ñöôïc an laïc cho chuùng ta ngay trong ñôøi naøy vaø ñôøi sau. Boà-taùt thöøa laø tu caùch naøo ñeå ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû cho mình, cho ngöôøi. Hai vaán ñeà naøy laø hai vaán ñeà then choát maø taát caû ngöôøi tu chuùng ta caàn phaûi bieát.

Tröôùc khi muoán giaûi thoaùt sanh töû, chuùng ta phaûi bieát sanh töû coù bao nhieâu ñöôøng. Nhaø Phaät daïy luaân hoài trong Luïc ñaïo laø: ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh, ngöôøi, a-tu-la, trôøi. Chuùng sanh coøn sanh töû luaân hoài seõ ñi trong saùu ñöôøng naøy. Giaùo phaùp Phaät daïy tu ñeå traùnh ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh; keá ñoù leân laøm ngöôøi, chö Thieân, sau cuøng daïy chuùng ta tu giaûi thoaùt sanh töû.

Chuùng ta thöôøng nghe noùi veà ba ñöôøng khoå laø ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh. Ñòa nguïc, ngaï quyû khoå theá naøo ta khoâng thaáy, nhöng suùc sanh thì söï khoå nhan nhaõn ôû tröôùc maét, ai cuõng thaáy. Cho neân ñaõ laø ngöôøi tu ñaïo, nhaát ñònh phaûi traùnh ba ñöôøng khoå aáy. Laøm sao ñeå traùnh? Phaûi qui y Tam baûo, nghóa laø qui y Phaät, qui y phaùp, qui y taêng. Qui y Phaät roài khoûi ñoïa ñòa nguïc, qui y Phaùp roài khoûi ñoïa ngaï quyû, qui y Taêng roài khoûi ñoïa suùc sanh. Taïi sao qui y Phaät roài khoûi ñoïa ñòa nguïc? Vì ñòa nguïc laø choán u minh taêm toái, qui y vôùi Phaät laø baäc giaùc ngoä saùng suoát thì laøm gì xuoáng choã u minh toái taêm. Tu laø traùnh nhöõng ñöôøng khoå nhö theá. Taïi sao qui y phaùp khoûi ñoïa ngaï quyû. Ngaï quyû laø loaøi quyû ñoùi. Vôùi con maét cuûa Phaät, Ngaøi thaáy roõ trong theá gian naøy coù nhöõng loaøi quyû ñoùi, soáng lang thang khoå sôû, chuùng khoâng coù gì aên. Neân Phaät daïy chö Taêng Ni moãi chieàu neân cuùng coâ hoàn, töùc cho caùc loaøi quyû ñoùi aên.

Coù moät laàn ngaøi Muïc Kieàn Lieân nhìn thaáy trong hö khoâng coù nhöõng loaøi quyû ñoùi lang thang, khoå sôû keâu khoùc. Ngaøi xoùt xa baïch vôùi Phaät, Phaät baûo: “Ta cuõng thaáy nhö vaäy nhöng Ta khoâng coù noùi”. Theá thì loaøi quyû ñoùi caàu xin mình, chôù khoâng phaûi ta caàu xin noù. Vaäy maø ngaøy nay nhieàu ngöôøi cuùng ma quyû caàu xin noù hoä ñoä cho mình, thaät laø quaù sai laàm. Bieát theá roài ta chæ thöông chôù khoâng sôï ngaï quyû, vì noù khoå hôn mình. 

Do nhaân naøo ñoïa laøm quyû ñoùi? Phaät daïy nhöõng ngöôøi ñôøi tröôùc oâm loøng tham lam, boûn seûn, hieåm ñoäc seõ sanh vaøo loaøi quyû ñoùi. Vì tham lam neân caùi gì cuõng vô veùt heát, ñöôïc mình maø haïi ngöôøi cuõng chaúng töø nan. Do taâm boûn seûn neân gaëp ngöôøi khoå khoâng giuùp, duø mình raát dö daû. Do hieåm ñoäc neân thöôøng baøy möu naøy keá noï ñeå haïi ngöôøi. Baây giôø mình tu theo Phaät roài, phaûi coù loøng töø bi, roäng löôïng, khoâng ñöôïc tham lam boûn seûn hieåm ñoäc. Nhö vaäy nhôø tu theo Phaät, chuùng ta ñaõ chaän ñöôïc caùc ñöôøng khoå.

Taïi sao qui y Taêng roài khoûi ñoïa suùc sanh. Phaät daïy ngöôøi ñôøi tröôùc do si meâ neân ñôøi naøy ñoïa laøm suùc sanh. Si meâ theá naøo? Si meâ laø khoâng bieát roõ theá naøo laø thieän, theá naøo laø aùc, theá naøo laø toäi, theá naøo laø phöôùc, theá naøo laø taø, theá naøo laø chaùnh. Ngöôøi khoâng phaân bieät raønh roõ thieän aùc, toäi phöôùc, taø chaùnh goïi laø si meâ. Si meâ neân cheát phaûi ñoïa laøm loaøi suùc sanh.

Khi qui y xong quí thaày coù boån phaän giaûng traïch raønh roõ cho quí Phaät töû bieát, theá naøo laø thieän, theá naøo laø aùc, theá naøo laø toäi, theá naøo laø phöôùc, theá naøo laø taø, theá naøo laø chaùnh. Laøm ñau khoå cho ngöôøi laø aùc, ñem laïi lôïi laïc cho ngöôøi laø thieän. Chaúng nhöõng ngöôøi maø ñoái vôùi caùc loaøi khaùc cuõng theá. Noùi chung laøm lôïi laïc cho ngöôøi vaø chuùng sanh goïi laø thieän, laøm ñau khoå goïi laø aùc.

Theá naøo laø taø, theá naøo laø chaùnh? Taø chaùnh ôû ñaây coù nhieàu loái. Thöù nhaát chuùng ta laø ñeä töû Phaät maø ñi caàu cuùng mieáu baø mieáu oâng laø taø. Taïi sao? Bôûi vì do loøng tham neân tôùi caàu xin, maø khoâng bieát ngöôøi mình ñang caàu xin ñoù theá naøo. Phaät daïy chuùng ta lyù nhaân quaû, chôù khoâng daïy caàu xin. Gieo nhaân toát thì gaët quaû toát, gieo nhaân xaáu thì chòu quaû xaáu. Mình laøm mình chòu, neáu caàu xin ñöôïc thì khoâng coù lyù nhaân quaû. Song lyù nhaân quaû laø chaân lyù ôû treân theá gian, khoâng theå choái caõi ñöôïc. Leõ thöïc chuùng ta khoâng laøm, laïi laøm theo töôûng töôïng hö doái neân goïi laø taø. Ñoù laø taø ñoái vôùi chaùnh.

Ngoaøi ra, quan nieäm taø trong ñaïo Phaät caàn phaûi hieåu cho töôøng taän, neáu khoâng kheùo chuùng ta cuõng seõ bò laïc vaøo ñoù. Phaät daïy ba thöù ñoäc laø tham saân vaø si. Neáu ta tham maø bò ai ngaên trôû thì noåi saân, cho neân tham vaø saân goác töø si maø ra. Nhöng Phaät töû baây giôø ñi chuøa coù tham khoâng, tham caùi gì? Tham caàu xin. Quí thaày coâ tuïng kinh cuõng caàu nguyeän, nhö vaäy coù tham khoâng? Quí thaày caàu nguyeän cho taát caû chuùng sanh ñeàu sôùm thöùc tænh, quoác thôùi daân an, moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc aám no haïnh phuùc thì khoâng phaûi tham. Coøn Phaät töû ñeán chuøa cuùng coù moät dóa quaû maø xin thoâi laø xin, thöù naøo cuõng to heát. Ñoù chöa phaûi laø chaùnh. Ngöôøi hieåu ñaïo caàu nguyeän theá naøy, nguyeän cho gia ñình con sôùm thöùc tænh, moïi ngöôøi cuõng bieát thöùc tænh, taát caû ñeàu ñöôïc bình an, nhö vaäy ñaâu coù toäi tham. Ngöôïc laïi neáu chæ caàu cho mình khoâng thoâi, ñoù laø tham. Ñaõ tham thì thuoäc veà taø, chôù khoâng phaûi chaùnh.

Chuùng ta phaûi phaân bieät taø chaùnh raønh roõ môùi khoûi ñoïa vaøo ñöôøng döõ. Ngöôøi bieát roõ thieäc aùc, toäi phöôùc, taø chaùnh baûo ñaûm ñôøi sau khoâng ñoïa laøm suùc sanh. Chö Taêng laø nhöõng vò giuùp cho Phaät töû bieát roõ nhöõng ñieàu naøy neân chuùng ta phaûi quy y Taêng. Khi baét ñaàu qui y Tam baûo, laø chuùng ta ñaõ thoaùt khoûi ba nhaân aùc ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh roài. Treân ñöôøng tu chaéc chaéc khoâng ñoïa laïc vaøo ba ñöôøng aùc, chòu nhieàu ñau khoå. Nhöng laøm sao ñöôïc ñi ñöôøng laønh? Ñöôøng laønh laø ngöôøi, a-tu-la vaø trôøi.

Muoán ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi toát thì phaûi giöõ naêm giôùi. Giöõ naêm giôùi goïi laø tu Nhaân thöøa Phaät giaùo. Giôùi thöù nhaát khoâng saùt sanh, töùc khoâng gieát ngöôøi thì ñôøi naøy ñöôïc bình an, ñôøi sau sinh ra tuoåi thoï laâu daøi. Giôùi thöù hai khoâng troäm cöôùp thì ñôøi naøy khoâng bò tuø toäi, ñôøi sau sanh ra coù nhieàu cuûa caûi. Giôùi thöù ba khoâng taø daâm thì ñôøi naøy nghieâm trang teà chænh, coù phaåm chaát toát, ñôøi sau sanh ra ñeïp ñeõ trang nghieâm. Giôùi thöù tö khoâng noùi doái thì ñôøi naøy ñöôïc moïi ngöôøi tin töôûng, ñôøi sau sanh ra noùi naêng löu loaùt, ai cuõng quí, cuõng tin. Giôùi thöù naêm khoâng uoáng röôïu maïnh, uoáng say, khoâng huùt aù phieän xì ke ma tuùy, thì ñôøi naøy ñöôïc tænh taùo saùng suoát, ñôøi sau sanh ra thoâng minh trí tueä. Chæ tu naêm giôùi thoâi ñôøi naøy laø moät con ngöôøi ñöùng ñaén trong xaõ hoäi, khoâng ai daùm khinh reû, ñôøi sau sanh ra laïi caøng toát ñeïp hôn. Nhö vaäy coù phaûi ñôøi naøy ñöôïc an laïc, ñôøi sau caøng an laïc hôn khoâng?

Vieäc tu coù lôïi ích thieát thöïc, chôù khoâng phaûi chuyeän huyeãn hoaëc mô hoà. Quí Phaät töû kieåm ñieåm laïi, giaû söû trong moät xoùm coù caû traêm gia ñình tu theo Phaät, giöõ troøn naêm giôùi thì xoùm ñoù coù lo sôï gì khoâng? Khoâng lo sôï gì caû, khoâng sôï ngöôøi ta haïi mình, khoâng sôï ngöôøi ta troäm caép cuûa mình, khoâng sôï ngöôøi ta phaù gia can cuûa mình, khoâng sôï ngöôøi ta doái gaït mình, khoâng sôï ngöôøi ta say söa phaù phaùch mình, xoùm laøng ñoù bình an voâ cuøng. Soáng nhö vaäy laø thöïc hieän cuoäc soáng an laïc cho mình vaø cho moïi ngöôøi. Ñaây laø hieäu quaû thieát thöïc cuûa ngöôøi tu Phaät. Tu giuùp cho baûn thaân chuùng ta toát, gia ñình ñöôïc bình an, maø caû xaõ hoäi cuõng toát ñeïp nöõa. Ñaïo Phaät ñem laïi bình an cho moïi ngöôøi, ñem laïi söï toát ñeïp cho xaõ hoäi, maø raát tieác Phaät töû tu theo ñaïo Phaät laïi khoâng bieát mình ñang laøm gì, keát quaû ra sao.

Chuùng ta tu ñuùng theo lôøi Phaät daïy, khi tuoåi thoï saép maõn coù ngöôøi tôùi hoûi: “Anh chò theo ñaïo Phaät, tu cö só taïi gia, vaäy khi cheát ñi ñaâu?” Quí Phaät töû seõ noùi “Baûo ñaûm toâi trôû laïi laøm ngöôøi toát hôn baây giôø”. Cho neân boû thaân naøy khoâng tieác, khoâng sôï cheát, yeân loøng ra ñi vì naém chaéc töông lai saùng suûa hôn, ñeïp ñeû hôn. Roõ raøng vieäc tu coù coâng hieäu voâ cuøng. Coøn keû khoâng bieát ngaøy mai nhaém maét mình seõ ra sao, töông lai muø mòt thì raát sôï cheát. Vieäc naøy roõ raøng nhö theá khoâng nghi ngôø gì caû. Nhö vaäy chuùng ta thaáy giaù trò cuûa söï tu, an laïc ñôøi naøy vaø ñôøi sau. Ñoù laø moät leõ thöïc vaäy.

Keá ñeán noùi veà tu ñeå ñöôïc giaûi thoaùt. Phaàn naøy hôi khoù moät chuùt. Chuùng ta thöôøng tuïng kinh Baùt-nhaõ, trong ñoù Phaät muoán ñöa mình töø con ngöôøi si meâ tieán leân con ngöôøi trí tueä saùng suoát ñeå giaûi thoaùt sanh töû. Nhöng raát tieác Phaät töû tuïng thì tuïng maø hieåu thì khoâng hieåu. Chæ caâu ñaàu thoâi “Quaùn Töï Taïi Boà-taùt haønh thaâm Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch” nghóa laø sao? Boà-taùt Quaùn Töï Taïi khi thöïc haønh saâu trí tueä Baùt-nhaõ, Ngaøi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, neân vöôït qua heát taát caû khoå naïn. Moät caâu ñoù quí Phaät töû coù thaám chöa, coù haønh chöa? Coù leõ quí vò tuïng cho Phaät nghe nhieàu hôn laø ñeå thaám ñeå haønh.

Moät caâu naøy ñuû ñeå thaáy giaù trò sieâu thoaùt trong ñaïo Phaät roài. Ñaây laø baøi kinh trí tueä, maø trí tueä naøy laø trí tueä cuûa Phaät sieâu xuaát theá gian, chôù khoâng phaûi trí tueä theá gian. Chieáu kieán laø duøng trí tueä soi xeùt thaân naêm uaån ñeàu khoâng, taát caû moïi khoå aùch seõ khoâng coøn. Heát söùc giaûn ñôn, chæ moät caâu thoâi chuùng ta vöôït qua taát caû khoå aùch. Nhöng chuùng ta ñaõ tuïng Baùt-nhaõ caû traêm bieán, ngaøn bieán maø heát khoå aùch chöa? Coøn nguyeân. Ñoù laø vì chöa hieåu tinh thaàn Baùt-nhaõ.

Trong Baùt-nhaõ coù chia ra ba phaàn: Vaên töï Baùt-nhaõ, Chieáu kieán hay Quaùn chieáu Baùt-nhaõ vaø Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Vaên töï Baùt-nhaõ gioáng nhö con thuyeàn. Ngoài treân thuyeàn maø khoâng chòu cheøo, khoâng chòu bôi thì chöøng naøo môùi qua soâng? Cho neân Vaên töï roài phaûi Quaùn chieáu. Coù cheøo bôi môùi ñeán nôi, töùc hoïc hieåu quaùn chieáu tu taäp roài môùi qua heát khoå aùch, ñi tôùi Thaät töôùng Baùt-nhaõ laø leân bôø. Chuùng ta chæ tuïng ñoïc maø khoâng soi xeùt töùc chæ laøm vieäc ban ñaàu Vaên töï Baùt-nhaõ. Neáu döøng ngang ñoù, thì chöøng naøo tôùi phaàn thöù hai, thöù ba. Muïc ñích chaùnh laø ñeán bôø, maø ta cöù ngoài treân thuyeàn hoaøi, chaéc thuyeàn muïc chìm luoân, chôù khoâng tôùi bôø beân kia ñöôïc. Ñoù laø choã ña soá chuùng ta hieän giôø ñang maéc keït.

Chöõ “giai khoâng” naøy raát nhieàu ngöôøi hieåu laàm. Cho neân trong nhaø Phaät coù caâu: “Thaø laø chaáp coù baèng nuùi Tu Di, khoâng neân chaáp khoâng baèng haït caûi”, chaáp khoâng laø tai hoïa ñaùng sôï. Nghe noùi chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng ngöôøi ta töôûng ñoù laø chaáp khoâng. Thaät ra khoâng phaûi vaäy. Ñieàu naøy toâi seõ daãn chöùng cuï theå ñeå taát caû chuùng ta thaáy roõ yù nghóa chöõ Khoâng cuûa Baùt-nhaõ.

Nhö toâi ñöa baøn tay leân, co naêm ngoùn laïi. Khi co naêm ngoùn laïi thì coù naém tay. Baây giôø chuùng ta phaûi nhaän cho ra naém tay laø thaät hay khoâng thaät? Ñang thaáy naém tay noùi khoâng sao ñöôïc, nhöng neáu noùi noù thaät thì khi toâi buoâng naêm ngoùn tay ra, naém tay coù khoâng? Coøn co thì coù, buoâng ra thì khoâng. Nhö vaäy noùi theá naøo cho ñuùng nghóa cuûa naém tay. Noùi khoâng khoâng ñöôïc, noùi coù cuõng khoâng ñöôïc. Chuùng ta khoâng coù quyeàn noùi naém tay thaät coù vì ñoù laø sai laàm, cuõng khoâng coù quyeàn noùi thaät khoâng vì maét ñang thaáy roõ raøng. Noùi thaät coù, noùi thaät khoâng ñeàu laø chaáp moät beân, ñeàu laø sai laàm.

ÔÛ ñaây toâi chia ra ba thôøi. Thôøi thöù nhaát tröôùc khi toâi co naêm ngoùn laïi, coù naém tay khoâng? Khoâng coù naém tay. Thôøi thöù hai khi toâi ñang co naêm ngoùn laïi, nhöng neáu nhìn treân töøng ngoùn phaân tích ñaây ngoùn caùi, ngoùn troû, ngoùn giöõa… moãi ngoùn rieâng bieät thì coù naém tay khoâng? Khoâng coù naém tay. Ñoù laø ñang luùc coù maø cuõng laø khoâng. Thôøi thöù ba khi buoâng naêm ngoùn ra, coù naém tay khoâng? Cuõng khoâng coù naém tay. Nhö vaäy ba thôøi tröôùc giöõa vaø sau hay quaù khöù, hieän taïi vaø vò lai, naém tay baûn taùnh laø khoâng. Ñôïi naêm ngoùn co laïi laø duyeân hôïp môùi coù, ñaõ laø duyeân hôïp thì phaûi tan chôù khoâng theå coøn hoaøi ñöôïc. Phaøm nhöõng gì coù hôïp coù tan thì khoâng theå goïi laø thaät. Naém tay baûn taùnh noù laø khoâng, ñôïi duyeân hôïp môùi coù. Duyeân hôïp môùi coù neân coù laø giaû coù chôù khoâng phaûi thaät. Ñaây laø moät leõ thaät.

Ñi xa hôn, taát caû moïi thöù chung quanh ta ñeàu laø duyeân hôïp taùnh khoâng, giaû coù. Taùnh khoâng naøy khoâng rôøi caùc phaùp, nhö ngay nôi naém tay, ta bieát roõ taùnh noù laø khoâng. Naém tay laø saéc töôùng maø ta thaáy taùnh khoâng neân kinh noùi “saéc töùc thò khoâng”. Khoâng ôû ñaây khoâng phaûi khoâng ngô, maø khoâng laø taùnh khoâng. Roài “khoâng töùc thò saéc” laø töø taùnh khoâng, duyeân hôïp neân coù saéc. Nhö vaäy töø hình saéc giaû töôùng thaáy ñöôïc taùnh khoâng, töø taùnh khoâng duyeân hôïp neân coù hình saéc. Hieåu nhö vaäy laø hieåu ñöôïc Baùt-nhaõ.

Trôû laïi thaân chuùng ta ñaây laø thaät hay giaû? Giaû. Neáu giaû khi bò ai nheùo moät caùi hoaëc maéng moät caâu coù giaän khoâng? Ñaây laø choã thieát yeáu cuûa söï tu. Chuùng ta thaáy ñuùng nhö thaät roài öùng duïng tu, phaûi thaáy chôù khoâng theå töôûng töôïng. Thaân naøy goàm saéc uaån töùc hình saéc do ñaát, nöôùc, gioù, löûa hôïp laïi thaønh. Neáu phaân tích saâu hôn nöõa, Phaät noùi trong thaân coù voâ soá vi truøng “nhaân thaân chi noäi höõu voâ soá vi truøng taïi trung di truù”. Vi truøng chia laøm hai loaïi: hoä truøng laø loaïi truøng baûo veä thaân naøy vaø hoaïi truøng laø loaïi truøng phaù hoaïi thaân naøy. Y hoïc ngaøy nay goïi laø teá baøo. Coù nhöõng teá baøo phaù hoaïi, coù nhöõng teá baøo baûo veä mình. Taïi sao Phaät goïi teá baøo laø vi truøng? Bôûi vì noù coù hoaït ñoäng, coù söï soáng. Boán thöù khoâng theå thieáu moät, ñaát hoaïi cuõng cheát, nöôùc caïn cuõng cheát, gioù döøng cuõng cheát, hôi aám tan heát cuõng cheát.

Trong kinh Phaät duøng ví duï, neáu caøng nghó ta caøng thöông xoùt mình. Phaät noùi nhö ngöôøi ñem caùi loàng baét boán con raén ñoäc boû vaøo ñoù. Chuùng cöï loän hoaøi, oâng chuû vöøa lo cho noù aên, vöøa can giaùn cho noù ñöøng caén nhau raát cöïc. Giöõ gìn ñaùo ñeå moät thôøi gian, caùi gioû luûng moãi con chaïy moãi goùc. OÂng chuû nhaø leõ ra phaûi möøng, nhöng ñaèng naøy oâng laïi buoàn, voäi vaõ saém caùi gioû môùi roài tieáp tuïc tìm boán boán con raén khaùc veà nuoâi nöõa. Cöù nhö vaäy maø nuoâi raén, ñôøi naøy nuoâi raén, ñôøi sau nuoâi raén, tieáp tuïc maõi maõi nuoâi raén cöïc khoå nhö vaäy. Chuùng ta nghó oâng chuû ñoù coù ñaùng thöông khoâng? Thaät laø ñaùng thöông, toäi gì laøm nhö vaäy.

Ñöùc Phaät baûo chuùng sanh cuõng theá, raát ñaùng thöông xoùt. Ñaát nöôùc gioù löûa laø boán con raén ñoäc. Thieáu nöôùc thì cho ly nöôùc, thieáu gioù thì kieám choã naøo khoâng khí trong laønh hít thôû, thieáu ñaát thì kieám côm, thieáu aám thì kieám aùo. Ít böõa ñaát laán nöôùc hoaëc nöôùc laán ñaát, theá laø beänh taät phaùt sanh. Ít böõa gioù thoåi maïnh quaù, ñaát rung rinh cuõng sanh beänh. Cho neân khi truùng gioù thì phaûi caïo gioù, ñuoåi ra. Khi noùng thì phaûi kieám ñoà maùt uoáng voâ. Luùc naøo cuõng can thieäp, doøm chöøng hoaøi. Caû ñôøi lo nuoâi noù, can thieäp cho noù hoøa hôïp. Vaäy maø khi noù saép hoaïi maát thì hoaûng sôï tieác nuoái, tìm ñuû moïi caùch ñeå giöõ noù laïi, coù ñaùng thöông khoâng?

Leõ ra khi thaân naøy saép maát, ta phaûi thöùc tænh thoâi ñöøng nuoâi nöõa. Nhöng khoâng, boû caùi gioû naøy laøm caùi gioû khaùc chaéc hôn ñeå nuoâi nhöõng con raén khaùc. Ñoù laø voøng luaân hoài laån quaån cuûa chuùng ta. Vieäc laøm naøy gioáng nhö vieäc laøm cuûa con daõ traøng, cöù se caùt thaønh caùi cuïm, moät ngoïn soùng uøa voâ cuoán maát heát, noù laïi tieáp tuïc laøm caùi khaùc. Phaät thöông chuùng sanh laø vì vaäy.

Bôûi thaáy thaân naøy thaät neân nhöõng nhu caàu noù caàn, phaûi ñaùp öùng cho noù thoûa maõn. Noù theøm thöùc aên ngon phaûi chaïy tìm thöùc aên ngon. Noù thích maëc ñeïp phaûi tìm y phuïc ñeïp. Caøng laøm noù laïi caøng khoâng thoûa maõn. Ñöôïc moät noù ñoøi hai, ñöôïc hai noù ñoøi boán, cöù taêng leân hoaøi khoâng bao giôø bieát ñuû. Neáu taát caû theá gian ai cuõng muoán thoûa maõn nhu caàu cuûa thaân xaùc thòt naøy, coù ñuïng chaïm quyeàn lôïi nhau khoâng? Vì mình muoán thoûa maõn nhu caàu ñoù neân ai cuõng muoán gom goùp taát caû veà mình. Ñoù chính laø nguyeân nhaân daãn ñeán ñaáu tranh, goác cuûa moïi thöù ñau khoå.

Neáu chuùng ta bieát noù laø giaû, khoâng giaønh giöït vôùi ai heát, soáng vöøa ñuû thoâi. Lôõ mang thaân naøy thì nuoâi cho noù khoûe maïnh, chöøng naøo heát duyeân noù tan raõ, khoâng coù gì quan troïng. Nhôø theá ta khoâng tham, khoâng tham thì bôùt khoå. Thaáy ñöôïc saéc uaån khoâng thaät chuùng ta seõ bôùt tham, bôùt khoå cho baûn thaân vaø moïi ngöôøi chung quanh. Ñoù laø noùi veà phaàn saéc thaân.

Keá ñeán phaàn taâm. Hieän giôø taát caû chuùng ta khi suy nghó moät vieäc gì raát kyõ, mình cho raèng suy nghó ñoù laø ñuùng, neáu ai phaûn ñoái baûo sai ta seõ theá naøo? Noåi giaän ngay. Bôûi vaäy choã naøy chuùng ta phaûi ñi saâu môùi thaáy giaù trò cuûa noù. Suy nghó cuûa mình khoâng coù gì baûo ñaûm ñuùng caû. Bôûi suy nghó laø taâm hö giaû sanh dieät, khoâng phaûi laø chaân lyù. Con ngöôøi suy nghó laø do kinh nghieäm, söï töøng traûi roài keát luaän nhö vaäy laø ñuùng. Nhöng neáu kieåm tra laïi, giaû söû suy nghó aáy coù ñuùng cuõng chæ ñuùng trong moät giai ñoaïn, moät phaïm vi naøo thoâi. Qua giai ñoaïn khaùc, qua hoaøn caûnh khaùc noù khoâng coøn ñuùng nöõa. Nhöng khi ta ñaõ cho suy nghó cuûa mình laø ñuùng roài, ngöôøi khaùc noùi sai ta noåi giaän nhieàu ít? Chính vì caùi ñuùng sai ñoù maø trong gia ñình, ngoaøi xaõ hoäi xaûy ra khoâng bieát bao nhieâu söï buoàn khoå. Choàng nghó moät ñaøng, vôï nghó moät ngaû thì khoâng bao giôø coù haïnh phuùc, chæ coù chia ly thoâi. Anh em ruoät maø keû nghó theá naøy, ngöôøi nghó theá khaùc, luoân luoân ngöôïc nhau thì khoâng coøn tình thaân nöõa. Thaäm chí cha vôùi con maø suy nghó khaùc cuõng daãn tôùi tai hoïa nhö thöôøng.

Nhö taát caû toå tieân chuùng ta ai khoâng toân troïng ñöùc Khoång Töû laø baäc Thaùnh, nhöõng gì Ngaøi noùi ñeàu laø khuoân vaøng thöôùc ngoïc. Nhöng neáu baây giôø Ngaøi soáng laïi, thaáy phuï nöõ chaúng nhöõng ôû caùc nöôùc khaùc maø ngay caû Trung Hoa, Ngaøi chæ coøn coù nöôùc laéc ñaàu thoâi. Khoâng coøn caùi thuôû khueâ moân baát xuaát, tam tuøng töù ñöùc, taïi gia tuøng phuï, xuaát giaù tuøng phu, phu töû tuøng töû nöõa. Hoï khoâng theå chaáp nhaän moät heä thoáng cha, choàng roài tôùi con nhö theá ñaâu. Nhö vaäy laø chuû tröông cuûa ñöùc Khoång Töû khoâng coøn ñöôïc chaáp nhaän roài, noùi gì laø toân troïng! Nhöõng caùi phaûi cuûa taäp theå naøy khoâng laø caùi phaûi cuûa taäp theå khaùc. Hai caùi phaûi khaùc nhau gaëp nhau thì daãn tôùi ñaùnh nhau laø chuyeän dó nhieân thoâi. Roõ raøng coù chaáp laø coù khoå, chaáp thaân hay chaáp taâm gì cuõng theá. Khoå ñoù khoå voâ cuøng chôù khoâng phaûi thöôøng.

Thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng thuoäc veà taâm. Thoï laø caûm giaùc vui buoàn, thích hay khoâng thích… Töôûng laø taâm töôûng. Haønh laø suy tö. Thöùc laø phaân bieät. Tuy coù boán nhöng noùi goïn hôn laø nhöõng suy tö phaân bieät cuûa mình. Nhöõng suy tö naøy khoâng phaûi laø chaân lyù, noù chæ ñuùng ôû khía caïnh hoaëc tröôøng hôïp naøo thoâi. Vì vaäy noù khoâng thaät, khoâng coá ñònh. Ñöùc Phaät daïy: “Ngöôøi toân troïng chaân lyù laø khi nghó ñieàu gì, thì noùi ñaây laø caùi nghó cuûa toâi”, ñöøng theâm chöõ ñuùng. Khoâng coù chöõ ñuùng thì khoâng caõi nhau, bôûi vì ai cuõng coù quyeàn nghó rieâng cuûa mình. Hieåu nhö vaäy laø toân troïng chaân lyù. Neáu ta noùi ñuùng maø ngöôøi khoâng nghe thì mình phaûn baùc laïi. Ñoù laø beänh ñoäc taøi.

Saéc uaån vaø taâm uaån, chuùng ta bieát hai thöù naøy khoâng thaät laø ñoä taát caû khoå aùch roài. Vì vaäy lôøi Phaät laø lôøi vaøng. Chæ moät caâu neáu chuùng ta kheùo tìm hieåu thaáu ñaùo, öùng duïng tu haønh thì seõ vöôït qua heát caùc khoå naïn. Ngöôøi hoïc ñaïo phaûi coù caùi nhìn töôøng taän, chôù khoâng phaûi ñoïc thuoäc loøng lôøi Phaät daïy laø ñuû. Nhìn töôøng taän roài öùng duïng trong cuoäc soáng môùi laø tu. Nhö thaáy thaân khoâng thaät, taâm suy nghó khoâng thaät neân heát khoå. Ñoù laø ta ñaõ soáng an laønh töï taïi vì khoâng giaønh giöït nhau treân vaät chaát, khoâng ñoäc taøi treân tinh thaàn.

Ñaïo Phaät ñaëc bieät ôû ñieåm daïy chuùng ta tu, chôù khoâng baét chuùng ta phaûi tin theo. Ñieàu naøy heát söùc roõ raøng. Nhö khi quí thaày giaûi thích naêm giôùi roài hoûi laïi Phaät töû, giôùi thöù nhaát suoát ñôøi khoâng ñöôïc saùt sanh, Phaät töû giöõ ñöôïc khoâng? Neáu giöõ ñöôïc, quí vò töï noùi “Daï, con giöõ ñöôïc”. Neáu giöõ chöa ñöôïc thì laøm thinh, Phaät khoâng baét buoäc chi caû. Vì lôïi ích cho chuùng ta Phaät phöông tieän cheá ra caùc giôùi luaät nhö vaäy, chôù khoâng phaûi ta giöõ giôùi cho Phaät. Hieåu theá môùi thaáy giaù trò cuûa ñaïo Phaät.

Töø taùnh khoâng Phaät noùi saùu caên, saùu traàn, saùu thöùc cuõng ñeàu do duyeân hôïp, taùnh khoâng. Ñeán caùc giaùo lyù quan troïng nhö phaùp Töù ñeá, Thaäp nhò nhaân duyeân, kinh ñieån Nguyeân thuûy xem laø chaân lyù, nhöng vôùi con maét Baùt-nhaõ cuõng laø taùnh khoâng duyeân hôïp. Khi xöa toâi hôi khoù xöû veà ñieåm naøy. Caùc phaùp theá gian duyeân hôïp hö giaû thì ñuùng, coøn giaùo lyù cuûa Phaät laø lôøi vaøng ngoïc maø giaû sao? Nhöng baây giôø toâi môùi thaáy hay, vì Phaät noùi phaùp Phaät daïy nhö ngoùn tay chæ maët traêng hay thuoác ñeå trò beänh cho ngöôøi. Beänh do uoáng thuoác maø laønh, neáu beänh khoâng thaät thì khi beänh laønh roài, thuoác cuõng phaûi boû. Neáu ai laønh beänh maø cöù tieáp tuïc uoáng thuoác hoaøi thì seõ thaønh beänh nöõa. Neân bieát beänh heát thì thuoác cuõng phaûi boû, beänh giaû thì thuoác cuõng khoâng thaät.

Töø ñoù toâi môùi thaám thía ñieàu trong kinh keå laïi. Khi Phaät ngoài döôùi coäi Boà-ñeà ñöôïc giaùc ngoä, leõ ra Ngaøi ñi giaùo hoùa ngay, nhöng ñöùc Phaät cöù truø tröø maõi, khoâng muoán thuyeát phaùp. Ñôïi ñeán luùc chö Thieân naêm laàn baûy löôït thænh caàu, Ngaøi môùi duøng phöông tieän giaùo hoùa. Qua ñoù ñeå thaáy choã chaân thaät khoâng phaûi deã chæ cho moïi ngöôøi, maø phaûi duøng phöông tieän giuùp ngöôøi nghe hieåu, öùng duïng tu töø töø môùi thaáy ñaïo. Cho neân Töù ñeá, Thaäp nhò nhaân duyeân laø phöông tieän cuûa Phaät daïy. Ñaõ laø phöông tieän thì ñaâu phaûi chaân thaät, nhöng nhôø ñoù chuùng sanh bôùt beänh, daàn daàn môùi khoûe maïnh haún. Nhôø theo lôøi chæ daïy cuûa Phaät chuùng ta bieát ñöôïc leõ thaät, tu haønh môùi heát khoå. Heát khoå roài thì phaùp cuõng boû luoân, cuõng nhö beänh nhaân laønh beänh thì thuoác cuõng phaûi ngöng.

Coøn moät ñieåm ñaëc bieät nöõa trong kinh Baùt-nhaõ, neáu ngöôøi ñoïc khoâng kheùo seõ thaáy maâu thuaãn: “dó voâ sôû ñaéc coá Boà-ñeà taùt-ñoûa y Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña coá taâm voâ quaùi ngaïi v.v..”, vì khoâng coù sôû ñaéc neân taâm Boà-taùt khoâng ngaên ngaïi, vì khoâng ngaên ngaïi neân xa lìa khuûng boá, cöùu kính Nieát-baøn. Chö Phaät ba ñôøi cuõng nhôø Baùt-nhaõ maø ñöôïc Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc.

Voâ sôû ñaéc, taïi sao laïi ñaéc? Neáu ñoïc suoâng ta seõ thaáy noù maâu thuaãn, nhöng ñoïc kyõ môùi thaáy caùi hay laï luøng ñoù. Khi chuùng ta ñaõ boû heát nhöõng coá chaáp veà thaân, veà taâm roài thì khoâng coøn sôû ñaéc. Sôû dó noùi voâ sôû ñaéc laø vì nhöõng meâ laàm ñaõ deïp heát, deïp luoân caû phaùp nöõa, taát caû caùc thöù ñeàu khoâng theå ñöôïc. Taâm ta luùc ñoù khoâng coøn dính chaáp thöù gì heát, roãng rang töï taïi. Ngöôøi ñôøi cöù sôï khoâng chaáp thaân, khoâng chaáp taâm laáy gì ñeå soáng. Nhöng söï thöïc khoâng phaûi vaäy. Khi khoâng chaáp taát caû thì taâm chaân thaät cuûa mình hieän tieàn. Taâm chaân thaät hieän tieàn naøy ñöa ta tôùi giaùc ngoä vieân maõn, thaønh Phaät, neân noùi ñöôïc. Ñöôïc maø khoâng coù gì ñeå ñöôïc caû. Ñaây chính laø choã saâu xa vi dieäu cuûa Baùt-nhaõ vaäy.

Bôûi chuùng ta meâ chaáp thaân, meâ chaáp taâm laêng xaêng voïng töôûng neân queân maát caùi chaân thaät cuûa chính mình. Khi ruoàng deïp heát hai thöù chaáp ñoù thì caùi chaân thaät hieån loä ra. Vì noù ñaõ saün trong ta töø xöa ñeán nay neân noùi ñöôïc khoâng ñuùng. Cho neân Phaät noùi taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh. Vì chaáp laàm thaân taâm neân ta khoâng nhaän ra, khi heát chaáp thì taùnh Phaät hieän ra. Boà-taùt nöông nôi ñoù maø xa rôøi nhöõng sôï seät, nhöõng khuûng boá, ñeán ñöôïc cöùu kính Nieát-baøn. Ba ñôøi chö Phaät cuõng nhôø trí tueä ñoù maø ñeán choã giaùc ngoä vieân maõn goïi laø Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc.

Nhö vaäy Phaät nhôø trí tueä Baùt-nhaõ, ban ñaàu deïp phaù ñöôïc caùc thöù chaáp, sau môùi thaønh Phaät. Boà-taùt cuõng theá. Tu moät baøi kinh Baùt-nhaõ ñuû cho chuùng ta giaûi thoaùt roài. Caùc Toå luoân luoân thaáy noù quan troïng vaäy, neân tuïng kinh gì khoâng boû qua Baùt-nhaõ. Nhöng toäi cho chuùng ta tuïng maø khoâng thaáy ñöôïc ñieàu naøy. Tuïng caû naêm naøy thaùng kia maø khoâng phaù ñöôïc chuùt chaáp naøo heát, vì vaäy vieäc tu khoâng tieán. Neáu tieán ñöôïc chuùng ta ñaõ heát khoå laâu roài. Gioáng nhö maáy ñöùa hoïc troø, hoïc baøi xong traû baøi cho coâ giaùo laø xem nhö troøn boån phaän, khoâng bieát hoïc nhö theá laø hoïc cho mình. Chuùng ta cuõng vaäy, ñoïc kinh cho Phaät nghe, coøn mình thì khoâng chòu tu taäp gì caû.

Soáng giöõa ñôøi naøy khoâng giaønh giöït veà vaät chaát, khoâng chaáp neâ veà tinh thaàn, thì ñôøi coøn gì laø khoå, quaû vò Phaät caùch ñaâu bao xa. Vì vaäy Phaät noùi chuùng sanh meâ laàm thaät ñaùng thöông. Trong kinh coù caâu naøy: “Caùi khoå cuûa ñòa nguïc bò thieâu ñoát chöa phaûi laø khoå. Caùi khoå laøm ngaï quyû ñoùi khaùt cuõng chöa phaûi laø khoå. Caùi khoå laøm suùc sanh keùo caøy, keùo xe cuõng chöa phaûi laø khoå. Chæ si meâ khoâng bieát loái ñi môùi thaät laø khoå”. ÔÛ trong ñòa nguïc duø bao nhieâu kieáp cuõng coù ngaøy maõn, ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi. Ngaï quyû, suùc sanh cuõng vaäy, traû heát nghieäp cuõng ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi. Coøn si meâ cöù laån quaån khoâng coù ngaøy cuøng. Ñoù laø caùi ñau khoå nhaát maø chuùng sanh khoâng thaáy, thaät laø ñaùng thöông.

Cho neân hieåu Phaät phaùp roài, chuùng ta nhìn laïi thaät laø ñaùng thöông cho mình. Ngöôøi xöng huøng xöng baù choã naøy choã kia, cuõng laø nhöõng ngöôøi ñaùng thöông thoâi, chôù coøn khoâng coù gì thaät heát. Nhö vaäy hai ñoaïn ñöôøng, ñoaïn ñöôøng ñaàu tu theo Phaät ñeå ñöôïc an laønh trong ñôøi naøy vaø ñôøi sau, ñoaïn ñöôøng thöù hai tu theo Phaät ñeå thaáu trieät leõ thaät, chuùng ta deã ra khoûi voøng sanh töû. Ñoù laø trí tueä Baùt-nhaõ.

Nhö vaäy trí tueä theá gian vôùi trí tueä cuûa Phaät khaùc nhau xa hay gaàn? Raát xa. Neáu ai cuõng hoïc ñöôïc Phaät vaø coù trí tueä nhö vaäy thì theá gian naøy khoâng coøn khoå nöõa, moïi ngöôøi thöông nhau khoâng heát, coù ñaâu giaønh giöït. Vì vaäy ñaïo Phaät laø ñaïo cuûa töø bi vaø trí tueä, chuùng ta traûi loøng thöông taát caû vaø an uûi chuùng sanh cuøng trong coõi khoå cuûa mình. Ta töï tu taäp vaø giuùp cho moïi ngöôøi cuøng tu taäp bôùt khoå, tænh saùng khoâng coøn laàm meâ nöõa. Ñoù laø muïc ñích chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM