HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-10)

H.T THÍCH THANH TÖØ

ÑAÏO PHAÄT THÖÏC TEÁ KHOÂNG HUYEÀN HOAËC

Paris - 1994

Phaät giaùo toàn taïi trong loøng nhaân loaïi ñeán nay ñaõ treân 2000 naêm. Do ñaâu ñöôïc nhö theá? Chính laø nhôø Phaät giaùo noùi ñuùng leõ thaät, ñöa con ngöôøi trôû veà vôùi söï thaät muoân ñôøi, vì vaäy coù theå noùi Phaät giaùo raát thöïc teá, khoâng phaûi huyeàn hoaëc. Ñoù laø ñeà taøi chuùng toâi muoán noùi vôùi quí vò hoâm nay.

Taïi sao chuùng toâi noùi ñeà taøi naøy? Bôûi vì ña soá ngöôøi theo ñaïo Phaät, nhaát laø caùc vò lôùn tuoåi khoâng tìm hieåu ñuùng chaùnh phaùp. Traùi laïi cöù tin töôûng theo taäp quaùn coå truyeàn, do ñoù ñaïo Phaät khoâng coøn thöïc teá laïi trôû thaønh huyeàn hoaëc. Ñoù laø moät trong nhöõng ñieàu khieán cho Phaät phaùp ñi ñeán suy taøn. Neáu ñeå caùi ñaø naøy nhö theá maõi, caùc theá heä Phaät töû veà sau chaéc seõ traùnh xa ñaïo Phaät, vì thaáy ñaïo Phaät khoâng coøn thích hôïp vôùi thôøi ñaïi môùi, vôùi neàn khoa hoïc hieän ñaïi. Vì vaäy chuùng toâi muoán noùi roõ ñaïo Phaät khoâng phaûi huyeàn hoaëc, maø raát thöïc teá.

Nghe vaäy, quí vò seõ ñaët caâu hoûi: Laáy ñaâu laøm baèng chöùng? Toâi xin daãn baøi kinh ñaàu tieân, ñöùc Phaät daïy naêm vò Tyø-kheo tröôùc kia ñaõ töøng theo Ngaøi tu khoå haïnh. Ñoù laø baøi Töù Dieäu Ñeá. Ñaây laø baøi kinh heát söùc cuï theå, thöïc teá, khoâng coù gì khoù hieåu hay huyeàn hoaëc. Töù Dieäu Ñeá laø boán chaân lyù chaéc thaät. Trong ñoù ñeá ñaàu tieân laø Khoå ñeá. Nghe töø Khoå ñeá, thieân haï voäi keát luaän ñaïo Phaät bi quan.

Khoå ñeá, chöõ “ñeá” nghóa laø chaéc thöïc, khoâng sai chaïy. Nhö vaäy caùi khoå Phaät ñöa ra laø moät leõ thöïc, khoâng ai choái caõi ñöôïc. Khoå coù maáy thöù? Ñaàu tieân laø khoå veà thaân. Thaân naøy coù sanh, giaø, beänh, cheát, boán thöù ñoù Phaät noùi laø khoå. Coù ngöôøi chöa chòu sanh laø khoå, vì luùc môùi loït loøng meï coù bieát gì ñaâu maø khoå. Noùi khoâng bieát gì hôi quaù ñaùng, khoâng bieát vaäy chôù ai khoùc? Bieát khoùc töùc laø coù caûm giaùc khoå. Traêm ñöùa beù loït loøng meï ñeàu khoùc, chöùng toû chuùng coù thoï khoå. Ñoù laø khoå khi sanh.

Ngoaøi ra coøn coù nhöõng noãi khoå trong cuoäc soáng. ÔÛ ñôøi neáu ñöôïc nhöõng vieäc nhö yù thì ngöôøi ta vui, khoâng nhö yù thì buoàn, buoàn töùc laø khoå. Moãi vò nhìn laïi cuoäc ñôøi mình xem ñöôïc nhieàu ñieàu nhö yù hay nhieàu ñieàu baát nhö yù? Ai cuõng baûo mình gaëp nhöõng ñieàu baát nhö yù. Ngöôøi coù dieãm phuùc thì ñieàu baát nhö yù ít hôn, nhöng taát caû ñeàu coù gaëp vieäc baát nhö yù. Ñaõ baát nhö yù thì khoå hay vui? Khoå. Nhö vaäy ñôøi soáng cuûa chuùng ta thöôøng gaëp khoå nhieàu hôn vui. Khi loït loøng meï ñaõ coù caûm giaùc khoå, roài trong cuoäc soáng keùo daøi maáy möôi naêm cuõng khoå. Vì vaäy Phaät noùi sanh khoå, chuùng ta choái caõi ñöôïc khoâng? Theá nhöng nhieàu ngöôøi laïi cöù töôûng nhö vui, ñoù laø vui trong töôûng töôïng thoâi chôù khoâng coù thaät. Vaäy maø thieân haï cöù baûo cuoäc ñôøi haïnh phuùc, cuoäc ñôøi coù nhieàu thuù vui, noùi lung tung nhöng roát cuoäc ai cuõng vôõ moäng heát. Haïnh phuùc ñaâu khoâng thaáy, chæ nghe ñau khoå eâ cheà. Ñoù laø khoå thöù nhaát, sanh khoå.

Thöù hai laø giaø khoå. Xöa nay coù ai voã ngöïc noùi giaø vui quaù khoâng? Hay ai cuõng than giaø khoå ñuû thöù. Khoå vì thaân yeáu ñuoái, aên uoáng khoâng ngon, trí nhôù keùm coûi, ñi ñöùng maát töï do v.v… Nhöõng ñang giaø, ñaõ giaø bieát raát roõ ñieàu naøy, khoâng nghi ngôø gì nöõa. Ñoù laø khoå thöù hai, giaø khoå.

Thöù ba laø beänh khoå. Töø beù cho tôùi lôùn, ai cuõng ñeàu bieát beänh laø khoå heát. Coù ngöôøi naøo beänh khoâng reân khoâng khoùc ñaâu. Beänh ít ít khaû dó caén raêng chòu noåi, chôù beänh nhieàu reân la laø ñieàu khoâng choái caõi ñöôïc roài. Ñoù laø khoå thöù ba, beänh khoå.

Thöù tö laø cheát khoå. Nhö chuùng ta thaáy ngöôøi thaân khi saép laâm chung ñau ñôùn quaèn quaïi raát thoáng khoå. Ñoù laø chöa keå thaàn thöùc hoân meâ, ngöôøi saép cheát thaáy nhöõng caûnh giôùi gì ñoù hieän ra, loøng hoï hoaûng sôï, keâu gaøo than khoùc, thaät laø thaûm thöông. Ñoù laø khoå thöù tö, cheát khoå.

Phaät noùi thaân hieän taïi cuûa chuùng ta ñaây, mang tính chaát ñau khoå töø luùc môùi sanh, tröôûng thaønh cho tôùi giaø, beänh, cheát ñeàu khoå heát. Ñoù laø moät leõ thöïc. Môùi nghe ngöôøi ta thaáy ñaïo Phaät nhö bi quan, nhöng khoâng phaûi vaäy. Neáu noùi thaúng thì ñaïo Phaät raát laïc quan, chôù khoâng bi quan. Taïi vì ñaïo Phaät noùi roõ leõ thaät cuûa cuoäc ñôøi, ñeå con ngöôøi khoâng laàm laãn, soáng bình thaûn treân nhöõng khoå vui ñoù. Nhö vaäy khoâng phaûi laïc quan laø gì?

Ví duï nhö ta ñang gaùnh moät gaùnh naëng laâu quaù moûi meät, neáu ñeå ñöôïc gaùnh naëng aáy xuoáng, luùc ñoù vui hay khoå? Vui. Gaùnh naëng treân vai thì khoå, ñeå xuoáng heát naëng laø vui. Sau khi bieát khoå roài môùi thaáy vui, chôù vui khoâng ngoaøi khoå. Nhö ôû nhaø buoàn ñi xem haùt thaáy vui, chôù neáu ôû nhaø vui caàn gì ñi xem haùt? Nhö vaäy chuùng ta tìm caùi vui sau khi bò khoå. Cuõng theá, ñaïo Phaät noùi khoå ñeå chuùng ta phaêng tìm nguoàn goác cuûa noù maø deïp tröø, khoå heát thì vui ñeán. Ñoù laø boán caùi khoå veà thaân.

Keá ñeán coøn boán thöù khoå veà taâm nöõa, toång coäng vöøa thaân taâm laø taùm thöù. Neáu keå tieáp theo thì thöù naêm laø aùi bieät ly khoå. Khoå do thöông meán maø xa lìa. Ngöôøi mình thöông meán maø phaûi xa lìa, coù hai tröôøng hôïp: xa lìa trong luùc ñang soáng vaø xa lìa vì keû aâm ngöôøi döông, töùc keû cheát ngöôøi soáng. Luùc ñoù vui hay khoå? Khoå. Neân noùi aùi bieät ly khoå. AÙi nhieàu thì khoå nhieàu, neáu khoâng coù aùi thì khoå khoâng thaønh. Bôûi vì ñaâu phaûi ai ñi xa mình cuõng khoå, chæ ngöôøi mình thöông ñi xa ta môùi khoå thoâi. Khoå naøy goác töø tham maø ra. Do khao khaùt, tham muoán soáng gaàn ngöôøi mình thöông meán maø phaûi xa, khoâng ñöôïc toaïi yù neân khoå.

Thöù saùu laø oaùn taéng hoäi khoå. Ngöôïc laïi vôùi meán thöông laø oaùn gheùt. Ngöôøi mình gheùt maø cöù hieän dieän tröôùc maët hoaøi, ta raát böïc boäi khoù chòu, muoán hoï ñi ñaâu cho khuaát maét. Nhöng ngaët noãi, treân ñôøi naøy ngöôøi mình thöông thì cöù phaûi chòu xa lìa, coøn keû mình gheùt thöôøng hay gaëp gôõ. Khoå naøy goác töø saân maø ra. Do saân haän neân ngöôøi mình oaùn gheùt maø phaûi soáng chung thì khoå.

Thöù baûy laø caàu baát ñaéc khoå. Nhöõng gì mình muoán maø khoâng ñöôïc thì khoå. Ví duï ñi thi mong muoán ñöôïc ñaäu, maø lôõ rôùt thì sao? Khoå. Ngoaøi vieäc thi cöû ra, coøn bao nhieâu thöù caàu mong khaùc nöõa. Nhö trong coâng vieäc laøm aên, trong tình caûm… Nhieàu ngöôøi muoán töï vaän vì caàu mong maø khoâng ñöôïc nhö yù.

Thöù taùm laø nguõ aám xí thaïnh khoå. Khoå do thaân naêm aám naøy chung hôïp laïi. Vì söï chung hôïp naøy ñöôïc keát noái bôûi caùc thöù duyeân coù khuynh höôùng nghòch nhau, beân trong luoân maâu thuaãn, choáng traùi nhau. Vì vaäy maø khoå. Nhieàu ngöôøi coøn treû nghe noùi thaân naøy khoå khoâng tin. Vì hoï nghó ñeán töông lai haïnh phuùc, laøm sao khoå ñöôïc? Coù ngöôøi noùi raèng khi naøo xuùc chaïm phaûi nhöõng ñieàu traùi yù môùi khoå. Neáu xuùc chaïm nhöõng ñieàu nhö yù thì ñaâu coù khoå. Ví duï loã tai nghe nhöõng aâm nhaïc hay, loã muõi ngöûi muøi thôm, löôõi neám vò ngon… nhöõng luùc aáy laø vui chôù ñaâu coù khoå? Do ñoù Phaät noùi khoå laø Ngaøi hôi nghieâng veà moät beân, nghóa laø chæ thaáy toaøn khoå maø khoâng thaáy vui.

Söï thöïc khoâng phaûi vaäy. Phaät noùi thaân naøy laø goác cuûa khoå. Taïi sao? Vì voâ thöôøng neân khoå. Ngaøy nay treû ngaøy mai lôùn leân, roài giaø, beänh vaø cuoái cuøng laø cheát, khoâng döøng ôû moät choã. Noùi chung nhöõng gì luoân bieán ñoåi, khoâng döøng ôû moät choã thì laøm cho ngöôøi ta khoå. Quí vò khi boán möôi tuoåi ít ai nhôù mình seõ giaø tôùi, maø cöù nhôù hoài coøn hai möôi, möôøi taùm. Tôùi chöøng naêm möôi tuoåi cuõng khoâng nhôù mình naêm möôi tuoåi nöõa, cöù nhôù hoài ba möôi boán möôi. Taïi sao laïi cöù nhôù luùc treû hoaøi? Maáy oâng giaø baûy taùm möôi tuoåi ngoài laïi keå chuyeän, toaøn chuyeän thôøi ñoù trai treû oai huøng nhaát laøng. Ít khi naøo keå baây giôø ba giaø laåm caåm, run raåy, chaäm luït… Luoân luoân nhôù veà thuôû coøn sung söùc vui töôi, khoâng chòu nhaän luùc mình ñang ñuoái söùc, gaày moøn.

Phaät noùi thaân naøy voâ thöôøng neân khoå, chôù khoâng vui. Giaû söû coù nhöõng caûm giaùc vui thì cuõng vui trong taïm bôï voâ thöôøng. Qua roài khoå laïi, chôù khoâng coù vui thaät. Vui cuûa voâ thöôøng, Phaät noùi vui trong ñau khoå, khoâng phaûi vui thaät neân noùi chung taát caû ñeàu laø khoå. Phaät daïy coát ñeå chuùng ta nhaän ñònh kyõ veà cuoäc ñôøi naøy, luoân khoå khoâng vui. Nhö vaäy chuùng ta phaûi coù thaùi ñoä theá naøo? Buoàn, nhaên maët nhíu maøy caû ngaøy phaûi khoâng? Neáu vui cöôøi thì e traùi lôøi Phaät daïy. Quí vò nghó sao cho ñuùng?

Thaät ra Phaät daïy khoå khoâng coù nghóa ñeå chuùng ta oâm aáp noãi khoå ñoù suoát ñôøi. Phaät noùi khoå ñeå mình dieät khoå, heát khoå. Cuõng nhö baùc só xem maïch bieát beänh nhaân bò beänh nguy hieåm, nhöng beänh traïng chöa xuaát phaùt neân ngöôøi beänh khoâng bieát. Baùc só vì muoán cho ngöôøi ñoù sôùm trò heát beänh neân buoäc loøng phaûi noùi caùi nguy hieåm cuûa caên beänh kia. Noù baét ñaàu khôûi maàm nhö theá naøo, phaùt trieån nhö theá naøo v.v… Noùi cho hoï hieåu ñeå lo trò sôùm, trò sôùm thì seõ laønh beänh. Neáu baùc só thaáy maàm beänh roõ raøng nguy hieåm maø khoâng chòu noùi thì chöøng naøo beänh nhaân môùi trò heát beänh ñöôïc?

Cuõng vaäy, Phaät thaáy ñöôïc noãi khoå cuûa chuùng sinh, ñoù laø quaû xuaát phaùt töø nhaân hoï ñang gaây taïo hoaëc ñaõ gaây taïo. Neân khi noùi Khoå ñeá Phaät lieàn noùi qua Taäp ñeá. Khoå khoâng phaûi töï coù maø do nhaân duyeân gom goùp laïi taïo thaønh. Nhaân aáy nhaø Phaät goïi laø Taäp ñeá. Nhö vaäy Phaät ñi töø quaû phaêng tôùi nhaân. Bôûi vì khoâng bieát nhaân laøm sao trò taän goác khoå ñöôïc?

Taäp ñeá laø nhöõng coäi goác cuûa phieàn naõo, laø taäp nhaân taïo thaønh quaû khoå. Coäi goác phieàn naõo coøn ñöôïc goïi laø caên baûn phieàn naõo. Coù saùu thöù: Tham, saân, si, maïn, nghi, aùc kieán. Saùu thöù naøy laø nhaân taïo thaønh quaû khoå. Neáu ai dieät heát saùu thöù ñoù seõ heát quaû khoå. Ví duï ngöôøi bieát tu boû saïch loøng tham, thì coù khoå vì caàu baát ñaéc khoâng? Khoâng. Ngöôøi dieät boû noùng giaän thì coù khoå vì oaùn taéng hoäi khoâng? Khoâng. Caùc thöù khaùc cuõng theá.

Ñeán ngaõ maïn töùc thaáy ta cao, ta quan troïng. Do thaáy nhö theá neân khi saép maát raát khoå. Baây giôø neáu thaáy ta laø hö giaû, taïm bôï thì coù phaùch loái vôùi ai khoâng, thaân naøy saép hoaïi coù khoå khoâng? Sôû dó chuùng ta khinh ngöôøi laø vì thaáy mình cao quí quaù, quan troïng quaù. Baây giôø thaáy mình laø taïm bôï, giaû doái thì ñaâu coù gì quan troïng. Khoâng troïng mình neân ñaâu coù khinh ngöôøi. Roõ raøng chæ caàn chuùng ta coù moät chuùt trí tueä thaáy ñuùng nhö thaät, thì khoå veà sanh giaø beänh cheát heát lieàn.

Neáu lyù giaûi baèng trí tueä thì thaät thaân naøy khoâng coù gì quan troïng heát. Chaúng qua chæ laø moät nhoùm nhaân duyeân tuï hoäi laïi chôù coù gì ñaâu. Nhieàu ngöôøi thöôøng voã ngöïc xöng toâi, nhöng hoûi caùi gì laø toâi thì traû lôøi khoâng chaïy. Neáu da thòt laø toâi thì khi noù beänh baùc só moå boû ñi, caùi toâi ñoù thaønh gì? Chæ caàn da thòt coù veát thöông hoâi thoái, luùc ñoù mình quí hay muoán boû? Khi coøn laønh laën ta thaáy quí, khi noù hö hoaïi xem khoâng ra gì, boû ñi khoâng chuùt thöông tieác. Roõ raøng caùi ta khoâng phaûi nhöõng gì mình ñang mang ñaây.

Phaät noùi ví duï theá naøy. Nhö ngöôøi ñi qua khu röøng vaéng vaøo ban ñeâm, chæ moät mình khoâng coù baïn beø. Luùc meät moûi quaù anh thaáy moät tuùp leàu ngöôøi ta caát ñeå laøm raãy, lieàn vaøo ñoù truù ñôõ qua ñeâm. ÔÛ trong ñoù chöa bao laâu, anh thaáy moät con quæ to vaùc thaây ngöôøi ñem vaøo quaêng döôùi ñaát. Sôï quaù anh ñöùng nuùp saùt keït vaùch. Keá ñoù moät con quæ khaùc xoâng tôùi, hai ñöùa giaønh nhau caùi thaây cheát. Con quæ thöù hai noùi xaùc naøy cuûa noù, con quæ thöù nhaát cuõng noùi cuûa noù. Giaønh giaät vôùi nhau moät hoài, chuùng phaùt hieän ra anh ñang nuùp trong keït vaùch. Theá laø anh ñöôïc loâi ra cöû laøm troïng taøi.

Do chöùng kieán töø ñaàu tôùi cuoái, neân khi boïn chuùng hoûi xaùc naøy cuûa ai, anh traû lôøi cuûa con quæ thöù nhaát. Giaän quaù con quæ thöù hai giöït caùnh tay cuûa anh quaêng ra ngoaøi. Con quæ thöù nhaát lieàn xeù caùnh tay cuûa xaùc cheát raùp laïi cho anh. Con thöù hai giöït tieáp caùnh tay coøn laïi cuûa anh quaêng ra ngoaøi. Con thöù nhaát laïi raùp caùnh tay cuûa xaùc cheát vaøo. Cöù theá, moät con giöït moät con raùp töøng thaân phaàn cuûa xaùc cheát vaøo ngöôøi anh. Roát cuoäc tay chaân cuûa xaùc cheát ñaõ ñöôïc raùp vaøo cho anh. Hai con quæ baáy giôø moûi meät quaù, thaáy hai tay hai chaân quaêng ra ngoaøi ñoù, lieàn laáy chia nhau aên. AÊn xong chuùng boû ñi.

Baáy giôø anh chaøng toäi nghieäp kia nhìn laïi thaáy roõ raøng thaân mình bò quaêng ra roài, baây giôø tay chaân naøy cuûa ai? Nghó vaäy, anh môùi ñi tìm moät vò A-la-haùn hoûi: “Thöa Thaày, toâi coù phaûi laø toâi khoâng?” Vò A-la-haùn noùi raèng: “Neáu anh bieát anh khoâng phaûi laø anh thì gaàn vôùi ñaïo roài”. Ngay ñoù anh phaùt taâm tu, chaúng bao laâu sau chöùng ñöôïc A-la-haùn.

Phaät keå caâu chuyeän naøy ñeå laøm gì? Bôûi chuùng ta thaáy thaân naøy quaù thaät neân tu hoaøi vaãn khoâng tôùi ñaâu. Luùc naøo mình cuõng thaáy caùi ngaõ laø quí laø thaät neân khoå vì noù. Neáu chuùng ta bieát caùi ngaõ khoâng thaät, khoâng quí thì boû noù moät caùch deã daøng, khoâng ñau khoå tí naøo heát. Coøn ngaõ maïn vì thaân laø coøn ñau khoå, heát ngaõ maïn môùi heát ñau khoå. Ñoù laø nguõ aám xí thaïnh khoå.

Taùm caùi khoå ñoù khoâng phaûi töï coù maø do caùc thöù beänh sanh ra. Beänh tham, beänh saân, beänh si, beänh maïn, beänh nghi, beänh aùc kieán. Rieâng nghi coù chia ra hai thöù: Moät, nghi do phaân vaân khoâng quyeát ñoaùn ñieàu hay leõ thaät, caùi nghi naøy laøm chöôùng ngaïi vieäc tu. Hai, trong nhaø thieàn thöôøng duøng caâu “Ña nghi ña ngoä”, nghóa laø nghi nhieàu ngoä nhieàu. Taïi sao? Vì caùi nghi cuûa nhaø thieàn laø nghi ñeå phaêng tìm. Do phaêng tìm môùi saùng leân, coøn cöù moät beà nghe sao hay vaäy, khoâng thaéc maéc gì caû thì khoâng bao giôø hieåu thaáu ñaùo ñöôïc. Cho neân noùi ña nghi ña ngoä. Caùi nghi naøy laø nghi toát, giuùp cho chuùng ta tieán treân con ñöôøng tu.

Cuoái cuøng laø beänh aùc kieán. Ñaây laø beänh raát traàm troïng. Chöõ kieán laø nhaän ñònh, chöõ aùc laø sai laàm. Khi nhaän ñònh sai laàm, laïi coá chaáp nhaän ñònh cuûa mình laø ñuùng thì trôû thaønh aùc, gaây ra toäi loãi. Vì nhaän ñònh sai laàm maø coá chaáp vaøo ñoù seõ daãn ñeán daùm laøm nhöõng ñieàu tai hoïa cho nhaân loaïi. Do ñoù aùc kieán laø caùi nguy hieåm nhaát. Song ôû theá gian laïi coù nhieàu aùc kieán.

Ví duï chuùng ta nghó tu laø ñöôïc vui, ñöôïc sanh veà caùc coõi laønh hoaëc ñöôïc giaûi thoaùt. Vì theá cöù tu cho mình maø khoâng nghó tôùi nhöõng ngöôøi chung quanh nhö cha meï,  anh em v.v... Khoâng caàn bieát tôùi moïi chuyeän trong sinh hoaït haèng ngaøy. Ai sao maëc, mieãn ta yeân oån tu laø ñöôïc. Neáu coù ngöôøi khuyeân baûo, nhaéc nhôû traùch nhieäm, lieàn ñoå quaïo baûo ma vöông phaù khoâng cho tu. Nghó vì mình nhieàu quaù neân caøng tu moïi ngöôøi chung quanh caøng chaùn mình. Bôûi hoï thaáy ta ích kyû. Tu maø ñeå cho ngöôøi ta phieàn haø khoù chòu cuõng laø coá chaáp. Cho neân aùc kieán cuõng laø moät trôû ngaïi treân ñöôøng tu cuûa chuùng ta.

Phaät goïi saùu thöù beänh ñoù laø saùu thöù phieàn naõo caên baûn. Neáu deïp saïch saùu thöù naøy môùi ñöôïc an vui thaät söï. Nhö vaäy Phaät noùi khoå khoâng phaûi ñeå chuùng ta chòu khoå, maø noùi khoå ñeå chuùng ta deïp heát goác khoå, ñöôïc vui. Cho neân môùi coù ñeá thöù ba laø Dieät ñeá, nghóa laø dieät saïch heát nhaân khoå. Khi heát khoå, Phaät noùi heát khoå chôù khoâng noùi vui. Taïi sao? Thöôøng thöôøng chuùng ta cöù maéc keït treân ñoái ñaõi khoå vui, muoán heát khoå ñeå ñöôïc vui. Nhöng söï thöïc heát khoå laø vui roài. Heát khoùc töùc heát buoàn, coøn buoàn thì coøn khoùc. Khoâng noùi vui maø vaãn töï vui.

Phaät noùi cöùu kính Nieát-baøn töùc laø Dieät ñeá. Sao noùi dieät maø khoâng noùi ñöôïc caùi gì heát? Khoâng noùi ñöôïc ta caûm thaáy buoàn. Phaät bieát chuùng sanh naëng veà beänh tham caàu neân trong kinh Baùt-nhaõ, Ngaøi daïy “dó voâ sôû ñaéc coá Boà-ñeà-taùt-ñoûa y Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña coá, taâm voâ quaùi ngaïi, voâ quaùi ngaïi coá, voâ höõu khuûng boá, vieãn ly ñieân ñaûo moäng töôûng, cöùu kính Nieát-baøn. Tam theá chö Phaät y Baùt-nhaõ-ba-la-maät-ña...” nghóa laø vì khoâng coù sôû ñaéc neân Boà-taùt môùi xa lìa ñieân ñaûo moäng töôûng, cöùu kính Nieát-baøn. Ba ñôøi chö Phaät cuõng y Baùt-nhaõ maø thaønh Phaät. Roõ raøng Phaät noùi cöùu kính cuûa coâng phu tu haønh khoâng coù sôû ñaéc.

Nhöng tu maø khoâng ñöôïc gì, thieân haï khoâng chòu, ñoøi phaûi ñöôïc. Heát khoå phaûi ñöôïc vui. Söï thöïc heát khoå laø vui roài. Vui maø noùi “ñöôïc” thì khoâng phaûi thaät vui. Taïi sao? Vì khi noùi “ñöôïc” laø caùi ñoù khoâng phaûi töï mình coù. Nhö khi ta ñi ñöôøng löôïm ñöôïc moät taám giaáy baïc thì noùi toâi löôïm ñöôïc giaáy baïc naøy. Neáu giaáy baïc aáy saün trong tuùi, ra chôï ta laáy ra xaøi thì khoâng noùi “ñöôïc”, vì noù laø cuûa mình maø. Noùi ñöôïc thì caùi ñoù khoâng phaûi cuûa mình.

Laâu nay chuùng ta coù beänh ñoøi “ñöôïc” maø khoâng bieát caùi ñöôïc ñoù khoâng phaûi cuûa mình. Bieát roõ choã naøy môùi tu haïnh Boà-taùt vaø ñi tôùi quaû Phaät ñöôïc, coøn ñoøi ñöôïc seõ khoâng bao giôø ñöôïc. Ña soá ngöôøi tu laàm laãn ñieàu naøy neân deã bò ngöôøi ta ñaùnh löøa. Nghe noùi tu theo toâi ba thaùng, baûy thaùng ñöôïc caùi naøy caùi kia, thích quaù theo lieàn. Tu phaûi ñöôïc caùi naøy caùi kia môùi vui chöù. Tu nhö quí thaày daïy khoâng ñöôïc gì heát, buoàn quaù.

Khoå voán khoâng töï coù maø do nhaân tham, saân, si, maïn, nghi, aùc kieán môùi coù. Neáu nhöõng nhaân naøy dieät heát thì vui töï ñeán. Saïch heát nhaân khoå thì quaû vui hieän ra, chôù ñaâu coù ai ñem cho chuùng ta caùi vui maø noùi ñöôïc. Neân bieát vui naøy khoâng phaûi töø ngoaøi maø ñöôïc. Noùi nhö theá nghe hôi khoù hieåu, nhöng neáu quí vò chòu khoù nghieàn ngaãm kyõ seõ thaáy. Ñöùc Phaät khoâng muoán noùi tu ñeå ñöôïc caùi naøy ñöôïc caùi kia gì heát. Taïi sao? Vì trong chuùng ta coù hai thöù: Moät laø taùnh saùng suoát thanh tònh, hai laø taâm oâ nhieãm loaïn ñoäng. Baây giôø muoán taùnh saùng suoát thanh tònh hieån baøy thì phaûi deïp boû taâm oâ nhieãm. Phaät khoâng theå cho chuùng ta söï giaùc ngoä, maø chính mình deïp saïch caùc nhaân phieàn naõo thì töï saùng leân, ñoù laø giaùc ngoä.

Nhö khi ñoïc kinh saùch chuùng ta hieåu, caùi hieåu ñoù nhôø ñöùc Phaät höôùng daãn, nöông nôi Phaät maø hieåu. Coøn neáu chuùng ta ngoài thieàn, taâm yeân trí saùng hieåu bieát thaáu ñaùo, ñuùng ñaén moïi vieäc. Ñoù laø do ñaâu? Do chính oâng Phaät cuûa mình hieän ra neân trí tueä saùng suoát vieân maõn, thaáy bieát taát caû. Khi ñöùc Phaät Thích-ca giaùc ngoä döôùi coäi Boà-ñeà laø do Ngaøi thieàn ñònh, chôù ñaâu phaûi suy gaãm hay nghieân cöùu vaán ñeà gì, chæ laø taâm ñònh. Taâm ñònh thì trí saùng môùi thaáy taát caû, goïi laø giaùc ngoä. Phaät thöôøng tuyeân boá “ta hoïc ñaïo khoâng coù thaày”, töùc khoâng coù ai daïy maø töï giaùc ngoä.

Nhö vaäy giaùc ngoä naøy laø trí tueä saün cuûa mình, chôù khoâng phaûi ai ñem ñeán. Cho neân ngöôøi naøo tu Phaät maø phoùng taâm öôùc mô gaëp nhöõng hieän töôïng laï beân ngoaøi ñeàu goïi laø ngoaïi ñaïo. Tìm ñaïo ôû ngoaøi mình laø ngoaïi ñaïo. Hieåu theá môùi thaáy söï thaâm traàm cuûa ñaïo Phaät. Ñöùc Phaät chæ daïy chuùng ta deïp saïch heát nhöõng nhaân ñau khoå mình haèng chöùa chaáp thì heát ñau khoå. Khi heát khoå chuùng ta töï an vui. Ñoù laø leõ thöïc.

Nhö vaäy coâng phu tu haønh laø coâng phu cuûa ai? Chính mình phaûi töï gaïn loïc nhöõng nhaân xaáu nhaân khoå loaïi ra. Loaïi heát nhaân xaáu khoå thì töï nhieân ñöôïc vui. Dieät heát caùc nhaân khoå goïi laø Dieät ñeá töùc heát khoå. Nhöng dieät baèng caùch naøo? Vì vaäy Phaät ñöa ra Ñaïo ñeá, töùc con ñöôøng dieät khoå. Ñaây laø ñeá thöù tö trong Töù ñeá.

Ñaïo ñeá laø nhöõng phöông tieän, nhöõng caùch thöùc ñeå chuùng ta öùng duïng tieâu dieät caùc nhaân khoå. Ñaïo ñeá theo giaùo lyù Nguyeân thuûy coù ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo. ÔÛ ñaây khoâng coù thì giôø noùi heát, chæ neâu teân cho taát caû coù khaùi nieäm thoâi. Ñuû duyeân quí vò neân nghieân cöùu theâm.

Nhö vaäy baøi thuyeát phaùp ñaàu tieân cuûa ñöùc Phaät raát cuï theå, raát thöïc teá, khoâng coù gì huyeàn hoaëc. Nhöng baây giôø chuùng ta tu coù gioáng lôøi Phaät daïy chöa? Ñoù laø vaán ñeà caàn ñöôïc neâu leân ñeå chuùng ta thaáy roõ caùi gì thöïc, caùi gì hö. Caùc ngoâi chuøa coå ôû Vieät Nam cuõng nhö nöôùc ngoaøi ñeán nay vaãn coøn öùng duïng theo neáp cuõ, ña soá chuù troïng veà nghi thöùc. Maø nghi thöùc nhò thôøi khoùa tuïng phaùt xuaát töø ñôøi nhaø Thanh cuûa Trung Quoác.

Ñôøi naøy Phaät giaùo suy vi, nguyeân quaùn vua chuùa nhaø Thanh ôû gaàn Hy Maõ Laïp Sôn neân ña soá naëng veà Maät giaùo. Do ñoù hoï yeâu caàu caùc Thieàn sö soaïn nghi Nhò thôøi khoùa tuïng, phaàn nhieàu ñeàu cuûa Maät giaùo. Ñaàu hoâm tuïng kinh Di-ñaø, sau ñoù tuïng chuù. Troïn moät buoåi khuya tuïng Laêng Nghieâm, Thaäp chuù ñeàu thuoäc veà Maät toâng heát. Theá laø phaàn giaùo lyù uyeân thaâm cuûa ñöùc Phaät khoâng thaáy nhaéc ñeán, khoâng ñöôïc ñem ra öùng duïng.

Phaät giaùo Vieät Nam chuùng ta laïi aûnh höôûng Trung Hoa, neân cuõng tu theo nghi thöùc cuûa ngöôøi Trung Hoa soaïn vaøo thôøi kyø Phaät giaùo taïi nöôùc hoï suy ñoài. Nghi cuûa ngöôøi Trung Hoa soaïn thì khoâng phaûi laø cuûa Phaät thôøi xöa, maø chuùng ta laáy ñoù laøm neáp tu haønh suoát ñôøi thì thaät laø ñaùng buoàn! Thí duï nhö baây giôø Phaät söï cuûa Taêng Ni laø gì? Phaät töû coù cha meï maát thì ñi hoä nieäm. Nhö vaäy cuõng toát, nhöng hoä nieäm xong roài tôùi gì nöõa? Caàu sieâu trong maáy tuaàn thaát. Maáy tuaàn thaát xong roài gì nöõa? Tôùi ba thaùng, boán möôi chín ngaøy, roài giaùp naêm, sau ñoù laâu laâu laø gioã. Nhö vaäy cöù lieân mieân Phaät töû naøy ñeán Phaät töû khaùc, ai ñoøi cuõng phaûi ñi. Thaønh ra Taêng Ni ñi toái ngaøy, khoâng raûnh chuùt naøo heát laáy chi maø coâng phu.

Song toâi ñaët caâu hoûi laïi, thaày coâ tuïng kinh caàu sieâu cho Phaät töû, nhöng coù baûo ñaûm raèng hoï sieâu hay khoâng? Coù ai daùm kyù giaáy giao keøo “toâi caàu nhaát ñònh ngöôøi ñoù sieâu” khoâng? Khoâng daùm kyù. Ta laøm moät vieäc khoâng baûo ñaûm, khoâng chaéc chaén maø cöù laøm nhö vaäy coù hôïp lyù, coù thöïc teá khoâng?

Trong kinh A-haøm coù keå laïi theá naøy. Moät hoâm sau khi ñöùc Phaät thoï trai xong, coù naêm baûy vò Baø-la-moân tôùi hoûi:

- Thöa ngaøi Coà-ñaøm, ñeä töû Ngaøi khi cheát, Ngaøi caàu cho hoï sanh veà coõi trôøi ñöôïc khoâng?

Phaät khoâng traû lôøi maø hoûi laïi:

- Neáu ñeä töû caùc oâng cheát, caùc oâng coù caàu cho hoï sanh veà coõi trôøi ñöôïc khoâng?

Caùc vò Baø-la-moân ñaùp:

- Ñöôïc.

Phaät lieàn duøng ví duï theá naøy ñeå hoûi caùc thaày Baø-la-moân:

- Nhö coù ngöôøi laên moät cuïc ñaù to xuoáng gieáng, sau ñoù hoï yeâu caàu caùc thaày chaáp tay caàu nguyeän cho cuïc ñaù ñöøng chìm, caùc thaày laøm ñöôïc khoâng?

Caùc thaày Baø-la-moân ñaùp:

- Khoâng ñöôïc.

- Taïi sao?

- Vì ñaù naëng quaù, rôùt xuoáng gieáng nhaát ñònh chìm, caàu caùch chi cuõng khoâng theå naøo noåi ñöôïc.

Phaät laïi noùi:

- Giaû söû coù ngöôøi ñem daàu ñoå leân maët nöôùc, sau ñoù yeâu caàu caùc thaày chaáp tay caàu nguyeän cho daàu chìm taän ñaùy gieáng ñöôïc khoâng?

- Khoâng ñöôïc.

- Taïi sao?

- Vì daàu nheï nhaát ñònh phaûi noåi leân treân maët nöôùc, coù caàu maáy cuõng khoâng chìm ñöôïc.

Phaät noùi:

- Cuõng vaäy, ngöôøi laøm nghieäp aùc phaûi ñoïa, caùc oâng caàu sao cho khoûi ñoïa. Coøn ngöôøi laøm nghieäp thieän duø caùc oâng coù aùc yù muoán caàu hoï ñoïa, hoï cuõng sanh leân coõi trôøi nhö thöôøng.

Qua ví duï naøy chuùng ta nghó sao? Nghieäp thieän nghieäp aùc laø nhaân chuû yeáu ñeå sanh leân hay ñoïa xuoáng, chôù khoâng phaûi do caàu maø ñöôïc. Sôû dó Phaät giaùo Vieät Nam gaàn ñaây theo neáp cuùng kính nhieàu, chaúng qua laø aûnh höôûng Phaät giaùo Trung Quoác. ÔÛ Trung Quoác, Nho giaùo laø goác. Bôûi theá neân hoï naëng veà hình thöùc nghi leã. Cha meï cheát phaûi ñeå tang, phaûi ra naèm giöõ moä ba thaùng, phaûi ñeå raâu toùc… ñuû thöù nghi leã röôøm raø. Khi Phaät giaùo sang Trung Hoa so vôùi Nho giaùo nghi leã raát nghieâm trang, neáu ngöôøi theo ñaïo Phaät khoâng leã meã nhö vaäy, hoï buoàn khoâng chòu theo, buoäc loøng caùc thaày cuõng cheá ra nghi leã. Theá laø Phaät töû coù cha meï cheát cuõng röôùc quí thaày laïi ñeå hieán töûu, hieán traø, hieán phaïn ñaøng hoaøng. Ñoù laø phöông tieän ñoä ngöôøi Trung Hoa thôøi ñoù, cho hoï thaáy ñaïo Phaät cuõng coù nghi leã nghieâm chænh, khoâng thua suùt nhaø Nho. Ngöôøi sau khoâng hieåu phöông tieän tuøy thôøi cuûa caùc baäc tieàn boái, laïi ñem phöông tieän bieán thaønh choã cöùu kính, laøm cho giaùo lyù nhaø Phaät bò sai laïc. Thaät laø ñaùng tieác!

Chuùng ta phaûi hieåu ñaïo Phaät töø goác, khoâng neân theo ngoïn. Do ñoù toâi phaûi nhaéc ñeå quí vò nhôù, thaät ra ñaïo Phaät raát cuï theå, raát thöïc teá, chôù khoâng huyeàn hoaëc nhö nhieàu ngöôøi laàm töôûng. Trong nhöõng baøi thuyeát phaùp ñaàu tieân cuûa Phaät cuõng nhö nhöõng baøi phaùp sau naøy, Phaät ñeàu khoâng chaáp nhaän cuùng kính caàu nguyeän laø vieäc chính cuûa caùc Tyø-kheo. Theá maø baây giôø mình laïi laáy cuùng kính caàu nguyeän laøm Phaät söï chính, roài caû ñôøi tu cöù doàn vaøo ñoù, coù phaûi ñaùng tieác khoâng?

Ngöôøi tu laø ngöôøi tìm ra con ñöôøng saùng suoát giaùc ngoä cho mình vaø moïi ngöôøi. Taêng baûo laø nhöõng vò taêng thanh tònh cao caû, truyeàn trì maïng maïch cuûa Phaät phaùp, chôù khoâng phaûi thaày cuùng ñi ñaùm cho Phaät töû vui. Chuùng ta thaêm vieáng khi höõu söï cho coù ñaïo tình moät chuùt vôùi Phaät töû, taïo nieàm an uûi ñeå höôùng daãn hoï ñi theo con ñöôøng chaùnh thì ñöôïc. Coøn cöù maûi mieát theo caùi thöôøng tình theá gian, roài maéc keït ra khoâng ñöôïc goïi laø sa laày trong phöông tieän.

Ngöôøi hoïc Phaät phaûi thaáy roõ chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät laø cöùu khoå. Ñaõ laø cöùu khoå thì phaûi chæ caùi khoå cho ngöôøi ta thaáy. Bieát khoå roài khoâng nghi ngôø nöõa, keá ñoù ta chæ nhaân gaây ra ñau khoå ñeå tieâu dieät noù. Nhaân ñau khoå heát thì quaû ñau khoå cuõng heát. Muoán theá phaûi coù phöông phaùp cuï theå, öùng duïng moät caùch thieát thöïc, chôù khoâng phaûi caàu nguyeän suoâng. Ñoù laø vieäc laøm chính cuûa ngöôøi tu só Phaät giaùo.

Phaät khoâng tu theá cho chuùng ta ñöôïc, maø töï mình tu taäp ñeå ñöôïc giaûi thoaùt. Laâu nay toâi hôi khoå moät chuùt laø vì bò Phaät töû baét toâi vuoát ñaàu. Cöù noùi “thaày vuoát ñaàu cho con tu tinh taán”. Toâi khoå gheâ maø khoâng coù cô hoäi ñeå giaûi thích. Thaät ra quí vò phaûi töï tinh taán laáy, chôù khoâng phaûi do toâi vuoát ñaàu maø sieâng ñöôïc. Phaät töû cöù mô öôùc ngöôøi khaùc laøm theá mình, khoâng chòu töï laøm. Ñoù laø moät loái yû laïi khoâng toát. Hieåu nhö vaäy roài thì khoûi hoûi ai toâi tu ñöôïc khoâng, hoïc haønh ñoã ñaït khoâng, cuùng kính caàu nguyeän ñöôïc khoâng? Töï chuùng ta quyeát ñònh laáy, khoâng caàn phaûi hoûi ai, vì khoâng ai coù theå traû lôøi ñöôïc ngoaøi mình.

Toâi nghó raèng muoán cho ngöôøi sau thaáy ñöôïc caùi hay cuûa ñaïo Phaät, baây giôø Taêng Ni phaûi khai saùng, giaûng traïch nhöõng gì ñuùng nhöõng gì sai cho Phaät töû hieåu. Khoâng neân che laáp nhöõng khieám khuyeát, sai traùi coøn toàn ñoïng trong loøng Phaät giaùo. Bôûi vì neáu che laáp nhö vaäy maõi thì theá heä con chaùu cuûa chuùng ta sau naøy seõ boû ñaïo. Vì chuùng thaáy ñaïo Phaät chaúng coù gì hay, chæ mang maøu saéc meâ tín thaàn bí ñaâu ñaâu, khoâng giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà hieän thöïc trong ñôøi soáng con ngöôøi. Nhö theá voâ tình chuùng ta ñaõ phaù ñaïo roài.

Ñöùc Phaät thöôøng tuyeân boá Ngaøi laø moät vò ñaïo sö, töùc vò thaày daãn ñöôøng, chôù khoâng phaûi ngöôøi ñöa chuùng sanh leân coõi Cöïc Laïc. Neáu Phaät ñöa ñöôïc thì baây giôø chuùng ta khoâng coøn ngoài ñaây nöõa. Hieän giôø ta coøn lang thang ñaây thì bieát raèng Phaät khoâng duøng pheùp thaàn thoâng ñöa ta ñöôïc. Ngaøi höôùng daãn chæ ñöôøng cho mình ñi, ta khoâng chòu ñi Phaät cuõng boù tay. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy ñaïo Phaät raát cuï theå, raát thöïc teá.

Trong kinh Tieãn Duï, coù moät vò Tyø-kheo tôùi hoûi Phaät: Theá giôùi laø höõu bieân hay voâ bieân, chuùng sanh laø höõu bieân hay voâ bieân? v.v... Phaät im laëng khoâng traû lôøi. Vò Tyø-kheo kia noùi Phaät khoâng traû lôøi töùc laø Ngaøi khoâng bieát neân khoâng hoûi nöõa, cuõng khoâng theøm tu. Baáy giôø Phaät noùi ví duï, nhö coù ngöôøi bò truùng teân ñoäc. Khi aáy thaân nhaân anh ta röôùc thaày thuoác ñeán moå khöû ñoäc. OÂng thaày ñònh nhoå muõi teân ra, anh ta ngaên laïi: Khoan ñaõ, ñöøng nhoå gaáp, ñeå toâi hoûi xem muõi teân naøy töø ñaâu baén laïi, ngöôøi baén laø ai ôû ñaâu, cao hay thaáp, traéng hay ñen. Traû lôøi xong nhöõng thaéc maéc naøy roài seõ nhoå.

Thaày nghó sao? Chöa traû lôøi heát nhöõng caâu hoûi kia thì anh ñaõ thaám thuoác ñoäc cheát maát roài. Cuõng vaäy, ñôïi ta noùi chuyeän theá giôùi höõu bieân hay voâ bieân, chuùng sanh höõu bieân hay voâ bieân thì kieáp soáng thaày ñaõ qua maát roài. Maïng ngöôøi coù maáy chuïc naêm quaù ngaén nguûi, khoâng lo tu haønh cöù tìm hieåu theá giôùi höõu bieân voâ bieân v.v... Thöïc teá hoûi mình coù ñau khoå hay khoâng, taïi sao ñau khoå, laøm caùch naøo ñeå heát khoå, ñoù môùi laø chuyeän caàn laøm ngay. Theá maø chuùng ta khoâng chòu laøm vieäc aáy tröôùc, hoûi chi chuyeän xa xoâi?

Ñöùc Phaät raát thöïc teá, cuï theå, khoâng vieån voâng mô hoà. Chuùng ta tu theo Ngaøi cuõng phaûi nhö vaäy, khoâng chaáp nhaän vieäc gì khoâng bieát keát quaû ra sao maø vaãn cöù laøm. Khi naøo xeùt thaáy roõ raøng, nhaân quaû töông öng nhö theá ta môùi laøm. Ví duï Phaät daïy taùm caùi khoå treân laø do saùu nhaân phieàn naõo caên baûn maø coù. Baây giôø bôùt tham thì khoâng coù khoå caàu baát ñaéc, bôùt aùi thì khoâng coù khoå aùi bieät ly, bôùt chaáp ngaõ thì khoâng coù khoå veà thaân nguõ aám. Laøm ñöôïc caùi naøo keát quaû ngay caùi ñoù, khoâng nghi ngôø.

Thôøi ñaïi cuûa chuùng ta hieän nay khoa hoïc ngaøy caøng phaùt trieån. Neáu ñaïo Phaät mang maøu saéc huyeàn bí thì daàn daàn seõ khoâng ñuû söùc thuyeát phuïc nhöõng theá heä sau. Truyeàn giaùo nhö theá thì ñaïo Phaät sôùm ñi ñeán ngaøy caùo chung. Do ñoù chuùng ta, haøng xuaát gia cuõng nhö cö só taïi gia phaûi yù thöùc ñöôïc boån phaän, troïng traùch cuûa mình ôû ngaøy mai. Ñöøng nuoâi lôùn nhöõng tö töôûng sai laàm cho ngöôøi ñeå cuoäc soáng cuûa mình ñöôïc an nhaøn. Ñoù laø chuùng ta coù toäi vôùi Phaät phaùp, coù toäi vôùi chuùng sanh.

Ñeå keát thuùc, chuùng toâi xin nhaéc taát caû Taêng Ni cuõng nhö Phaät töû noã löïc tu taäp ñeå chuyeån nghieäp cuûa mình. Vì chæ khi naøo döùt nghieäp, saïch nghieäp chuùng ta môùi thaáy ñöôïc chaân giaù trò cuûa ñaïo Phaät, laø ñöa con ngöôøi thoaùt khoûi ñau khoå moät caùch trieät ñeå. Lôïi ích aáy voâ cuøng lôùn lao vaø thieát thöïc.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM