HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-10)

H.T THÍCH THANH TÖØ

TOÅ SÖ THIEÀN

Thieàn Vieän Chaân Khoâng . 1998

Noùi ñeán thieàn seõ coù moät soá Phaät töû cuõ nghe deã hieåu, nhöng ngöôøi môùi nghe hôi khoù moät chuùt, tuy nhieân töø töø nghe quen, quí vò cuõng seõ hieåu. Hoâm nay toâi noùi thaúng veà Thieàn Toå sö, goïi theo tieáng Haùn laø Toå sö thieàn.

Thieàn Toå sö ñöôïc truyeàn töø AÁn Ñoä sang Trung Hoa, qua Vieät Nam. Thieàn naøy raát thaúng taét, khoâng noùi quanh co. Vì vaäy khi nghe quí vò chòu khoù nghieàn ngaãm môùi thaáy lyù thuù. Tröôùc tieân toâi keå caâu chuyeän cuûa Thieàn sö.

Moät hoâm coù thaày Tri söï ñeán hoûi Thieàn sö Thaïch Cöïu:

- Baïch Hoøa thöôïng, taïi sao trong tay Boà-taùt Ñòa Taïng coù caàm moät haït chaâu?

Ngaøi Thaïch Cöïu khoâng traû lôøi maø hoûi laïi:

- Trong tay oâng coù khoâng?

Thaày Tri söï bí quaù thöa:

- Khoâng bieát, khoâng bieát.

Ngaøi Thaïch Cöïu baûo raèng:

- Ñöøng noùi doái ñaïi chuùng.

Sau ñoù Ngaøi noùi tieáp boán caâu keä:

            Baát thöùc töï gia baûo,

            Tuøy tha nhaän ngoaïi traàn.

            Nhaät trung ñaøo aûnh chaát,

            Caûnh lyù thaát ñaàu nhaân.

Dòch:

            Baùu nhaø mình chaúng bieát,

            Theo ngöôøi nhaän ngoaïi traàn.

            Giöõa tröa chaïy troán boùng,

            Keû nhìn göông maát ñaàu.

Chuùng ta ñi chuøa thaáy töôïng Boà-taùt Ñòa Taïng tay phaûi caàm caây tích tröôïng coù möôøi hai khoen, tay traùi caàm haït chaâu. Do ñoù thaày Tri söï môùi hoûi “taïi sao trong tay Boà-taùt Ñòa Taïng laïi caàm haït chaâu?” Thieàn sö khoâng traû lôøi thaúng maø hoûi laïi “trong tay oâng coù khoâng?” Ñaây laø ñieåm ñaëc bieät cuûa nhaø thieàn. Toâi seõ giaûi thích töøng phaàn cho quí vò hieåu ñöôïc yù nghóa thaâm traàm aáy.

Khi thaáy hình töôïng Phaät, Boà-taùt thôø ôû chuøa, chuùng ta cöù nghó ñoù laø hình töôïng thaät ñuùng nhö lòch söû, nhöng khoâng phaûi. Caùc töôïng thôø aáy chæ laø hình töôïng bieåu tröng, nghóa laø möôïn hình töôïng ñeå noùi leân ñieàu thaâm saâu hôn beân trong. Ñòa Taïng giaûi thích theo chöõ Haùn, ñòa laø ñaát, taïng laø taøng aån. Boà-taùt Ñòa Taïng caàm haït chaâu töôïng tröng cho haït chaâu aån trong ñaát. Hình aûnh ñoù noùi leân chö Phaät, Boà-taùt vaø taát caû chuùng sanh ai cuõng coù haït chaâu aån trong thaân töù ñaïi naøy. Haït chaâu bieåu tröng nôi chuùng ta coù taâm haèng giaùc baát sanh baát dieät goïi laø chaân taâm. Tuy nhieân, beân caïnh taâm chaân thaät naøy, chuùng ta cuõng coù taâm sanh dieät töông tuïc, nhaø thieàn goïi laø voïng töôûng. Nhö vaäy taâm baát sanh baát dieät coù ngay nôi thaân sanh dieät voâ thöôøng, taâm naøy ñöôïc ví nhö haït chaâu quí.

Treân theá gian naøy, vaøng baïc chaâu baùu, giaøu sang, danh voïng v.v... Taát caû nhöõng thöù ñoù coù ñöôïc cuõng ñöôïc trong voâ thöôøng sanh dieät thoâi, ñöôïc roài maát chôù khoâng thaät. Daøi thì naêm ba möôi naêm, ngaén thì ñoâi ba naêm. Nhöng ngay nôi thaân voâ thöôøng coù moät caùi chaân thöôøng baát sanh baát dieät, neân caùi chaân thöôøng ñoù quí nhö haït minh chaâu vaäy. Haït chaâu tuy quí, tuy coù saün nhöng ta boû queân. Vì queân neân noù bò choân vuøi. Ñòa Taïng laø choân vuøi trong ñaát.

Trong ñaát nguõ uaån hay thaân töù ñaïi coù haït chaâu, maø mình khoâng bieát. Bôûi khoâng bieát neân ngheøo cuøng khoán khoå. Giôø ñaây, qua hình aûnh nôi tay ñöùc Ñòa Taïng caàm haït chaâu, ñeå noùi raèng moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù haït chaâu quí ñang taøng aån. Do ñoù ta phaûi laøm sao phaêng tìm, ñaøo xôùi cho noù hieän ra. Ñoù laø yù nghóa raát thaâm traàm. Bôûi vaäy ngaøi Thaïch Cöïu khoâng traû lôøi caâu hoûi cuûa thaày Tri söï maø hoûi laïi “Trong tay oâng coù chaêng?” Neáu thaày Tri söï hieåu yù seõ ñaùp “Daï coù”. Do khoâng bieát neân thaày noùi “Khoâng bieát, khoâng bieát”. Coù maø khoâng bieát neân töôûng laø khoâng, vì theá Thieàn sö baûo “ñöøng doái gaït ñaïi chuùng”. Coù maø noùi khoâng laø noùi doái roài. Khoâng ai daùm nhaän mình coù haït chaâu heát, nhö vaäy laø chuùng ta noùi gaït nhau.

Baáy giôø Thieàn sö môùi noùi boán caâu keä. “Baát thöùc töï gia baûo” töùc laø khoâng bieát cuûa baùu nhaø mình. “Tuøy tha nhaän ngoaïi traàn”, töùc laø chaïy theo vaät beân ngoaøi, nhaän laáy saùu traàn laøm cuûa mình.  Coù cuûa baùu trong nhaø khoâng bieát, laïi chaïy ra ngoaøi tìm kieám saùu traàn. Caû ngaøy maét chuùng ta ñuoåi theo saéc ñeïp, xaáu. Tai ñuoåi theo tieáng hay dôû, khen cheâ. Muõi ñuoåi theo muøi höông thôm hoâi. Löôõi ñuoåi theo vò ngon dôû. Thaân ñuoåi theo caûm xuùc trôn mòn thoâ nhaùm. YÙ ñuoåi theo phaùp traàn. Cöù theá suoát ngaøy chaïy theo saùu traàn, khoâng bao giôø thöùc tænh bieát mình coù cuûa baùu trong nhaø.

Chuùng ta coù phaûi ñang ñuoåi theo saùu traàn khoâng? Haún nhieân laø ñang ñuoåi theo saùu traàn, khoâng bieát mình coù cuûa baùu neân luoân chaïy tìm kieám beân ngoaøi, khoâng bieát quay laïi mình. Ngöôøi coù cuûa baùu maø khoâng nhaän, chaïy tìm saùu traàn taïm bôï sanh dieät beân ngoaøi coù roài maát, ngöôøi ñoù coù ñaùng thöông khoâng? Raát ñaùng thöông. Taát caû chuùng ta ôû ñaây ñeàu nhö vaäy heát, ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaùng thöông.

Neáu coù cuûa baùu maø khoâng bieát, cöù tìm kieám beân ngoaøi thì gioáng nhö gì? “Nhaät trung ñaøo aûnh chaát”, nhö ngöôøi khôø giöõa tröa chaïy ra ngoaøi trôøi troán boùng. Chuùng ta thaáy coù ai ñang tröa naéng maø chaïy ra ngoaøi trôøi ñeå troán boùng mình chöa? Ngu vöøa thoâi chôù, muoán troán boùng cöù voâ nhaø thì heát ngay, chôù chaïy ra trôøi troán boùng thì quaù ngu roài. Cuõng theá, chuùng ta coù cuûa quí maø khoâng daùm nhaän, cöù ñi tìm caùi hö giaû beân ngoaøi, khaùc naøo ngöôøi chaïy ra trôøi naéng ñeå troán boùng cuûa mình. Ñoù laø moät hieän töôïng khôø daïi.

“Caûnh lyù thaát ñaàu nhaân”. Caûnh laø göông, lyù laø trong. Ngöôøi soi vaøo göông thaáy ñaàu, ñeán khi boû göông xuoáng thaáy maát caùi ñaàu. Ñaây laø daãn tích trong kinh Laêng Nghieâm. Ñöùc Phaät daïy chuùng sanh meâ laàm boû caùi thaät chaïy theo caùi boùng hö aûo. Ngaøi duøng ví duï chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña, moät buoåi saùng anh caàm göông soi maët. Nhìn trong göông thaáy ñaàu maët ñeïp ñeõ quaù, nhöng khi uùp göông laïi ñaàu maët maát tieâu. Luùc ñoù anh oâm ñaàu chaïy la “toâi maát ñaàu roài, toâi maát ñaàu roài”.

Quí vò thaáy khôø khoâng? Coù ai khôø baèng chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña, ñaàu maët trong göông laø thaät hay giaû? Laø boùng hö giaû. Vaäy maø khi uùp göông laïi, maát ñaàu maët giaû laïi oâm ñaàu maët thaät chaïy la “toâi maát ñaàu roài”. Bôûi vì ñaàu thaät coù thaáy ñaâu, chæ thaáy ñaàu maët trong göông neân laàm cho boùng giaû laø thaät. Coù ñaùng thöông khoâng? Thaät laø meâ laàm ñaùng thöông.

Hoøa thöôïng Thaïch Cöïu noùi chuùng ta cuõng vaäy, cöù ñuoåi theo boùng maø queân caùi chaân thaät. Chuùng ta ñang ñuoåi theo boùng nhö theá naøo? Thöôøng thöôøng mình suy nghó, phaân bieät vaø cho ñoù laø taâm mình. Taâm toâi ñang nghó, taâm toâi ñang tính toaùn v.v… Song caùi suy nghó, tính toaùn ñoù coù thaät khoâng? Ai cuõng noùi thaät, nhöng nhaø Phaät noùi noù khoâng thaät. Gaàn nhaát, nhö quí vò ñang giaän ai ñuøng ñuøng, sau ñoù coù ngöôøi lôùn ñuû tö caùch, saùng suoát ñeán khuyeân “Thoâi, ñöøng giaän. Giaän laø khôø”. Nghe theá quí vò lieàn tænh, baáy giôø caùi giaän ñoù troán ôû ñaâu? Hoài naõy giaän, baây giôø heát giaän thì caùi giaän noù chaïy ñi ñaâu. Neáu noù thaät thì töø beân trong ra, khi heát giaän ta phaûi thaáy noù chui vaøo trong laïi chöù. Nhöng thaät tình chuùng ta coù thaáy noù chaïy ra, chaïy vaøo gì ñaâu? Nhö vaäy höõu duyeân noù hieän, thieáu duyeân noù maát, theá thì noùi noù thaät ñöôïc khoâng? Khoâng ñöôïc.

Neáu giaän laø toâi thì khi giaän maát, caùi toâi naøy cuõng phaûi maát. Nhöng thaät ra giaän maát, chôù toâi ñaâu coù maát, theá thì roõ raøng noù khoâng phaûi laø mình. Neân ñöùc Phaät noùi chuùng sanh nhaän boùng cho laø mình, thaät khôø daïi raát ñaùng thöông. Gioáng nhö chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña khi maát ñaàu giaû, laïi oâm ñaàu thaät chaïy la “maát ñaàu”. Chuùng ta cuõng theá, cöù oâm caùi toâi giaän, toâi buoàn cho laø mình thaät maø khoâng bieát caùi toâi thaät ñang hieän höõu luoân beân mình, neân caû ngaøy khoå hoaøi. Heát giaän tôùi buoàn, heát buoàn tôùi thöông, heát thöông tôùi gheùt… Buoàn thöông giaän gheùt, ñoåi thay lieân mieân.

Ai thöông maø ñi vaéng thì khoå, ai gheùt maø gaëp hoaøi cuõng khoå, cho neân caû ñôøi khoå. Baây giôø bieát buoàn, thöông, giaän, gheùt laø caùi taïm bôï, khoâng phaûi mình, noù daáy leân roài maát, khoâng theøm ñeå yù noù nöõa. Ñöôïc vaäy bôùt khoå chöa? Soáng thaûn nhieân töï taïi. Khôûi thöông khôûi gheùt laø giaû doái khoâng theøm theo, töï nhieân ta heát khoå. Ngöôïc laïi chuùng ta theo noù, nhaän noù laø mình thì khoå hoaøi, vì bò noù daøy voø, haønh haï, khoâng phuùt naøo yeân. Ñoù laø moät meâ laàm ñaùng thöông.

Khi khoâng buoàn thöông giaän gheùt, luùc ñoù mình saùng suoát, tænh taùo roõ raøng. Coøn khi buoàn, thöông, giaän, gheùt hay nghó baäy nghó baï, ñuû thöù chuyeän. Theá maø chuùng ta cöù keát noái moät chuoãi daøi laêng xaêng bôûi bao nhieâu laø buoàn thöông giaän gheùt, töï laøm khoå mình khoå ngöôøi, roài than “sao ñôøi toâi khoå quaù!” Coù voâ lyù chöa? Trong cuoäc soáng naøy, chuùng ta thöôøng ñuoåi theo söï meâ laàm aáy, khoâng soáng vôùi caùi thaät.

Toâi thöôøng ví duï, nhö ñeâm raèm traêng saùng, nhöng maây ñen cöù keùo tôùi lieân tuïc thaønh ra maët traêng bò che khuaát, ta khoâng thaáy traêng. Nhö vaäy trong hö khoâng coù traêng hay khoâng coù traêng? Coù traêng nhöng vì maây muø phuû laáp neân coù cuõng nhö khoâng. Cuõng theá, chuùng ta coù taâm chaân thaät nhöng vì buoàn thöông giaän gheùt phuû laáp heát. Heát nghó caùi naøy tôùi nghó caùi kia, trong taâm phieàn naõo laêng xaêng lieân tuïc, laøm sao taâm chaân thaät ngoi ñaàu leân ñöôïc.

Do ñoù ñöùc Phaät môùi daïy chuùng ta ngoài thieàn ñeå ñònh taâm, döøng heát nhöõng laêng xaêng loän xoän aáy. Ngöôøi naøo ngoài thieàn khoâng coù keát quaû, hay nieäm Phaät khoâng coù keát quaû laø taïi vì khoâng döøng taâm laêng xaêng, maø coøn theo noù nöõa. Nhö vaäy laøm sao coù keát quaû ñöôïc. Muoán caùi thaät hieän thì caùi giaû phaûi laéng xuoáng. Caùi giaû noù cöù troài leân hoaøi thì caùi thaät laøm sao maø hieän ñöôïc? Hieåu theá roài, qua caâu chuyeän ñoái ñaùp raát ñôn giaûn cuûa Thieàn sö, chuùng ta thaáy caû moät baøi hoïc thaâm thuùy, chôù khoâng phaûi thöôøng.

Baây giôø toâi keå theâm caâu chuyeän nöõa. Moät hoâm coù thaày Tri söï tôùi Thieàn sö Duyeân Quaùn, toâng Taøo Ñoäng hoûi:

- Baïch Hoøa thöôïng, giaëc nhaø khoù giöõ phaûi laøm sao?

Ngaøi baûo:

- Bieát noù töùc khoâng phaûi oan gia.

- Bieát noù roài laøm gì nöõa?

- Bieát noù roài, ñaøy ñeán ñaát voâ sanh ñi.

- Ñaát voâ sanh ñaâu khoâng phaûi laø nôi an thaân laäp maïng cuûa noù?

- Nöôùc cheát khoâng chöùa ñöôïc roàng.

- Theá naøo laø nöôùc soáng chöùa roàng?

- Daäy moøi maø khoâng thaønh soùng.

- Khi ñoàng nghieâng nuùi ñoå thì theá naøo?

Baáy giôø Thieàn sö ñöùng daäy chuïp vai thaày Tri söï noùi:

- Khoâng öôùt goùc caø sa cuûa laõo taêng.

Ñoù, Thieàn sö ñoái ñaùp nhö vaäy, nghe nhö chuyeän treân trôøi treân maây, raát khoù hieåu. Toâi taïm giaûi thích töøng caâu cho quí vò hieåu ñöôïc yù nghóa thaâm traàm trong nhaø thieàn. Thaày Tri söï hoûi “Giaëc nhaø khoù giöõ phaûi laøm sao?” Giaëc nhaø laø nhöõng phieàn naõo, nghó töôûng laêng xaêng loän xoän cuûa chuùng ta. Ngoài nieäm Phaät cuõng nhö ngoài thieàn, muoán yeân maø noù khoâng chòu yeân, cöù laêng xaêng loän xoän hoaøi keàm khoâng ñöôïc, ñoù goïi laø giaëc nhaø.

Giaëc nhaø khoù giöõ, baây giôø phaûi laøm sao? Ngaøi traû lôøi moät caâu heát söùc ñôn giaûn “Bieát noù thì khoâng phaûi oan gia”. Oan gia töùc keû thuø trong nhaø. Ngöôøi tu thieàn khi nieäm daáy leân, bieát laø voïng töôûng ñöøng theo. Vì nieäm daáy leân laø hö aûo, khoâng thaät neân mình phaûi töï caûnh tænh noù laø voïng töôûng, khoâng theo. Bieát laø voïng töôûng, töï nhieân noù tan. Vì theá Thieàn sö noùi “bieát noù thì khoâng phaûi oan gia”, töùc khoâng phaûi keû thuø trong nhaø. Ngöôïc laïi noù daáy leân mình chaïy theo hoaøi, thaønh ra cöù roái tung. Ngoài thieàn moät giôø hoaëc nöûa giôø maø khoâng yeân ñöôïc phuùt giaây naøo caû. Heát nghó caùi naøy tôùi nghó caùi kia, roái loaïn tôi bôøi.

Tôùi caâu thöù hai, thaày Tri söï hoûi “Bieát noù roài laøm gì nöõa?”, Ngaøi baûo “Ñaøy ñeán ñaát voâ sanh ñi”. Ai coù tu thieàn môùi bieát ñöôïc choã naøy. Khi nieäm khôûi ta khoâng theo thì noù laëng. Nieäm laëng laø taâm khoâng daáy nieäm, töùc khoâng sanh dieät. Khoâng sanh dieät töùc voâ sanh, voâ sanh laø Nieát-baøn. Nieäm khôûi laø ñoäng, laø sanh dieät, nieäm laëng xuoáng thì khoâng ñoäng khoâng sanh dieät. Neân noùi “ñaøy ñeán ñaát voâ sanh ñi”, laø ñöa noù tôùi choã khoâng coøn daáy ñoäng sanh dieät nöõa.

Thaày Tri söï hieåu ñaïo khaù neân hoûi tieáp “Ñaát voâ sanh ñaâu khoâng phaûi laø nôi an thaân laäp maïng cuûa noù?” YÙ hoûi ñaát voâ sanh laø choã cuoái cuøng ñeå chuùng ta ñöôïc an oån tuyeät vôøi phaûi khoâng? Ngaøi traû lôøi “nöôùc cheát khoâng chöùa ñöôïc roàng”. Choã voâ sanh aáy laø nöôùc cheát khoâng chöùa ñöôïc roàng. Taïi sao? Vì taâm laêng xaêng laëng xuoáng roài, ñoù chöa phaûi laø choã cöùu kính cuûa ngöôøi tu thieàn. Thöôøng thöôøng chuùng ta nghe noùi thieàn ñònh. Ñònh laø laëng leõ khoâng coøn daáy ñoäng. Choã khoâng daáy ñoäng aáy chæ laø voïng töôûng khoâng daáy ñoäng thoâi, chôù khoâng phaûi caùi chaân thaät, neân Thieàn sö môùi noùi “nöôùc cheát khoâng chöùa ñöôïc roàng”.

Hoûi: “Theá naøo laø nöôùc soáng chöùa roàng?” Ngaøi ñaùp “daäy moøi maø khoâng thaønh soùng”, nghóa laø gôøn gôïn nhöng khoâng phaûi nhöõng löôïn soùng. Khi naøo chuùng ta nhaän ra nôi mình coù taùnh haèng tri haèng giaùc, khoâng daáy nieäm, khoâng xao ñoäng, ñoù môùi laø choã chaân thaät. Coøn nhaän caùi yeân laëng laø mình thì ñaõ queân taùnh giaùc roài. Choã luoân luoân giaùc, luoân luoân tri maø khoâng thaønh nieäm, khoâng daáy khôûi, ñoù môùi laø choã thaät. Laëng maø haèng tri haèng giaùc, bieát heát nhöng khoâng ñoäng, ñoù môùi laø nöôùc soáng chöùa roàng.

Hoûi: “Khi ñoàng nghieâng nuùi ñoå thì theá naøo?” Ngaøi ñöùng daäy chuïp thaày Tri söï roài noùi “khoâng öôùt goùc caø sa cuûa laõo taêng”. Ñoàng nghieâng nuùi ñoå töùc laø moïi vieäc xaùo troän, lay trôøi ñoäng ñaát, khi ñoù theá naøo? Hoøa thöôïng noùi “khoâng öôùt aùo caø sa cuûa laõo taêng”, töùc ta luoân töï taïi. Soáng ñöôïc vôùi caùi chaân thaät roài thì töï taïi tröôùc taát caû caûnh. Duø ngoaïi caûnh ñoåi dôøi, duø ñaát trôøi rung ñoäng, ta cuõng vaãn töï taïi nhö thöôøng. Khoâng coù gì phieàn baän, khoâng coù gì run sôï.

Chuùng ta thaáy ñöôøng loái tu töø treân xuoáng döôùi coù heä thoáng roõ raøng. Song ngöôøi môùi ñoïc saùch thieàn, nghe maáy caâu ñoù khoâng hieåu noåi. Qua nhöõng caâu ñoái ñaùp aáy, Thieàn sö muoán chæ cho chuùng ta bieát, nôi mình coù caùi chaân thaät saün beân trong maø ta queân. Caùi chaân thaät ñoù nhaø thieàn goïi laø chaân taâm. Thöôøng ngaøy ta soáng vôùi voïng töôûng ñieân ñaûo, suy tính buoàn vui v.v... neân khoâng nhaän ñöôïc chaân taâm, vì vaäy phaûi chòu ñau khoå. Heát khoå naøy tôùi khoå noï, heát khoå vì thöông tôùi khoå vì gheùt, vì giaän hôøn v.v... Cöù nhö vaäy maø khoå hoaøi.

Treân ñôøi naøy, coù ai daùm noùi toâi soáng hoaøn toaøn vui khoâng? Cöù thöông, giaän, gheùt, hôøn, buoàn phieàn lieân mieân. Chuùng sanh si meâ nhaän caùi giaû taïm laøm mình, khoâng bieát caùi chaân thaät saün beân trong. Tôùi khi muoán tu laïi khoâng bieát tu theá naøo? Baây giôø muoán tu thì phaûi boû, ñöøng chaïy theo nhöõng buoàn, thöông, giaän, gheùt nöõa. Bieát noù hö giaû, laø voïng töôûng töø töø noù töï laëng heát. Khi noù laëng heát roài, ta môùi thaáy coøn caùi chaân thaät haèng giaùc haèng tri, khoâng vaéng thieáu luùc naøo. Ñoù môùi laø caùi chaân thaät khoâng sanh dieät, neân thaân naøy hoaïi maø noù vaãn khoâng maát. Vì noù khoâng coù sanh dieät neân khoâng taïo nghieäp, khoâng taïo nghieäp thì khoâng bò luaân hoài sanh töû nöõa, neân noùi giaûi thoaùt sanh töû.

Chính caùi buoàn thöông giaän gheùt môùi taïo nghieäp. Ñeán ñöôïc caùi chaân thaät ta môùi thaät töï taïi, thaät an vui. Tu nhö vaäy môùi thaät laø tu. Chuùng ta  baây giôø tu toaøn laø tu voïng töôûng khoâng, laøm sao giaûi thoaùt ñöôïc. Sau naøy toâi ñoïc saùch veà taâm lyù trò lieäu, thaáy nhöõng töø ngöõ trieát hoïc raát thích hôïp vôùi tinh thaàn thieàn. Hoï noùi ngay nôi thaân chuùng ta coù hai caùi toâi. Caùi toâi ñoái töôïng vaø caùi toâi chuû theå. Theá naøo laø toâi chuû theå, theá naøo laø toâi ñoái töôïng? Nhö con maét cuûa toâi nhìn hoa cuùc, thì con maét laø chuû theå, hoa cuùc laø ñoái töôïng. Ñoái töôïng laø mình hay khoâng phaûi mình? Ñoái töôïng laø caùi ngoaøi mình, bò mình bieát, noù khoâng phaûi mình. Khoa taâm lyù trò lieäu goïi ñoù laø caùi toâi ñoái töôïng, coøn con maét hay thaáy laø caùi toâi chuû theå.

Hieän giôø chuùng ta soáng queân caùi toâi chuû theå, chæ bieát caùi toâi ñoái töôïng, neân nhaän buoàn thöông giaän gheùt laø toâi. Toâi buoàn, toâi giaän, toâi thöông, toâi gheùt. Caùi giaän caùi gheùt laø mình hay khoâng phaûi mình? Khoâng phaûi mình, noù chæ laø boùng daùng, laø ñoái töôïng bò bieát, vaäy maø laâu nay taát caû chuùng ta soáng vôùi caùi toâi ñoái töôïng naøy thoâi. Luùc naøo cuõng oâm aáp buoàn thöông giaän gheùt, maø khoâng bao giôø nhaän ra caùi toâi chuû theå, caùi toâi thaät cuûa mình. Khi mình vöøa daáy nghó buoàn, daáy nghó thöông, daáy nghó gheùt, luùc ñoù coù bieát khoâng. Thaáy bieát roõ raøng, noù laø caùi bò thaáy, bò bieát thì laøm sao laø mình ñöôïc. Vaäy maø ta cöù cho noù laø mình, caû ñôøi saùu baûy chuïc naêm soáng cheát vôùi buoàn thöông giaän gheùt, khoâng bieát coù caùi toâi chuû theå haèng höõu beân mình, roài than khoå.

Nhö vaäy chuùng ta tænh hay meâ? Caùi giaû maø nhaän laøm mình thaät, ñoù laø mình meâ roài. Taát caû chuùng ta ñang meâ, neân ñöùc Phaät noùi chuùng sanh bò meâ laàm cuoán troâi, taïo nghieäp thoï khoå. Neáu chuùng ta tænh, buoàn thöông giaän gheùt daáy leân, mình bieát noù khoâng phaûi mình, neân khoâng theo. Ñoù laø ta laøm chuû, khoâng bò noù loâi daãn ñeán quaû khoå. Khi buoàn thöông giaän gheùt khoâng coøn loâi keùo ta ñöôïc nöõa thì caû ngaøy mình cöôøi hoaøi, vui veû, nheï nhaøng, thaûnh thôi.

Chuùng ta tu phaûi laøm sao thoaùt khoûi meâ laàm, khoâng phaûi tu ñeå vuøi ñaàu trong meâ laàm. Muoán thoaùt khoûi meâ laàm thì phaûi nhaän ra caùi toâi thaät. Chính choã naøy khi xöa toâi giaûng kinh Laêng Nghieâm, tôùi ñoaïn ñöùc Phaät noùi taát caû chuùng sanh queân mình theo vaät, toâi thaáy hay laøm sao! Queân mình theo vaät töùc laø queân chuû theå maø chaïy theo caûnh vaät beân ngoaøi. Ñöùc Phaät ñöa tay leân hoûi ngaøi A-nan thaáy khoâng? Toân giaû traû lôøi thaáy. Phaät ñeå tay xuoáng hoûi thaáy khoâng? Toân giaû traû lôøi khoâng thaáy. Phaät lieàn quôû “oâng ñaõ queân mình theo vaät”. Caùi tay laø vaät ôû ngoaøi, caùi thaáy laø cuûa mình. Coù tay noùi thaáy, ñeå tay xuoáng noùi khoâng thaáy laø maát caùi thaáy roài. Leõ ra phaûi noùi ñöa tay leân thì thaáy coù tay, ñeå tay xuoáng thì thaáy khoâng coù tay, chôù ñaâu phaûi khoâng thaáy. Khoâng thaáy laø muø maát roài. Neân ñöùc Phaät môùi quôû queân mình theo vaät, vì coù vaät thì cho laø coù thaáy, khoâng vaät cho laø khoâng thaáy.

Chuùng ta luoân luoân coù caùi hieän tieàn naèm saün trong thaân naêm uaån naøy. Nôi maét thì thaáy, nôi tai thì nghe, nôi muõi thì ngöûi, nôi löôõi thì neám… Coù vaät noù cuõng bieát, khoâng vaät noù cuõng bieát, ñaâu phaûi khoâng vaät thì khoâng bieát. Caùi thaáy, caùi nghe luùc naøo cuõng hieän tieàn, khoâng phaûi ñôïi coù saéc töôùng hay aâm thanh beân ngoaøi môùi thaáy, môùi nghe.

Chuùng ta xöa nay meâ laàm heát söùc saâu ñaäm, caùi khoâng ñuùng leõ thaät maø cöù chaáp cho laø thaät. Vì vaäy ñöùc Phaät chæ daïy cho chuùng ta bieát caùi gì laø thaät, caùi gì laø giaû nôi mình ñeå ta khoâng coøn si meâ laàm laãn nöõa. Phaät noùi duø chuùng ta nguû caùi nghe cuõng hieän tieàn, caùi thaáy cuõng hieän tieàn. Ngaøi A-nan khoâng chòu, thöa vôùi Phaät “nguû laøm sao thaáy, laøm sao nghe?” Phaät hoûi neáu khi nguû khoâng coù caùi thaáy, khoâng coù caùi nghe, taïi sao coù ngöôøi ñoát ñeøn ta lieàn thaáy, goõ cöûa ta lieàn nghe? Chaúng qua vì caùc caên ñoùng laïi, noù hôi môø moät chuùt thoâi. Neáu nguû khoâng nghe thì ai laøm gì cuõng khoâng nghe heát, taïi sao vöøa goõ cöûa mình nghe lieàn? Chaúng qua chuùng ta ñoùng cöûa saùu caên laïi neân taùnh thaáy, taùnh nghe coù thaàm beân trong. Coøn khi ta thöùc laø môû heát caùc caên, cho neân thaáy nghe roõ raøng saùng toû hôn, chôù luùc naøo khoâng nghe.

Ngaøi A-nan hoûi laïi “nhö vaäy taïi sao nhöõng ngöôøi coù maét maø muø thì khoâng thaáy?” Phaät noùi khoâng phaûi ngöôøi muø khoâng thaáy, ngöôøi muø cuõng thaáy maø hoï thaáy tröôùc maét toái ñen. Thaáy toái ñen töùc laø thaáy. Ngaøi A-nan khoâng chòu, thaáy toái ñen sao goïi laø thaáy? Phaät môùi hoûi laïi, ví nhö trong moät ngoâi nhaø ban ñeâm khoâng coù ñeøn, ngöôøi maét saùng böôùc voâ nhaø toái, thaáy caùi gì? Cuõng thaáy toái ñen. Nhö vaäy laø thaáy hay khoâng thaáy? Baát thaàn coù ngöôøi ñoát ñeøn saùng leân, luùc ñoù thaáy söï vaät chung quanh laø caây ñeøn thaáy hay con maét mình thaáy? Khi naõy thaáy toái ñen noùi khoâng thaáy, baây giôø ñeøn saùng thaáy taát caû vaät, nhö vaäy ñeøn thaáy hay con maét thaáy? Con maét thaáy. Thaáy toái cuõng maét thaáy, thaáy saùng cuõng maét thaáy. Ngöôøi muø cuõng vaäy, hoï khoâng thaáy saùng nhöng thaáy toái, cuõng laø thaáy. Neáu ngöôøi ta trò ñöôïc con maét heát muø, chöøng ñoù hoï cuõng thaáy nhö ngöôøi saùng maét vaäy.

Nhö vaäy ñeå bieát nôi chuùng ta coù saün caùi chaân thaät, haèng höõu maø vì lyù do naøy lyù do noï, noù khuaát ñi chôù khoâng phaûi khoâng coù. Noùi theá ñeå chuùng ta hieåu raèng, ngöôøi tu nhaát laø tu thieàn coát boû taâm voïng töôûng töùc caùi toâi ñoái töôïng ñoù. Noù laëng xuoáng roài thì taâm chaân thaät hieån baøy, töùc caùi toâi chuû theå. Taâm voïng töôûng laø taâm taïo nghieäp, thoï khoå muoân ñôøi muoân kieáp. Baây giôø muoán cho taâm taïo nghieäp ñoù döøng laëng thì phaûi yeân laïi, buoâng boû nhöõng nieäm laêng xaêng ñi thì taâm chaân thaät hieän ra. Taâm chaân thaät coøn goïi laø baûn lai dieän muïc, töùc maët thaät xöa nay cuûa mình.

Luïc Toå khi rôøi Huyønh Mai trôû veà Laõnh Nam, Ngaøi mang theo y baùt cuûa Nguõ Toå trao. Qua soâng roài Ngaøi ñi thaúng veà phöông Nam. Baáy giôø caùc ñoà ñeä cuûa Nguõ Toå hay tin ñuoåi theo ñeå giaønh y laïi. Trong soá ñoù coù Thöôïng toïa Ñaïo Minh tröôùc kia laø töôùng ñi tu, oâng côõi ngöïa gioûi laém neân ñuoåi theo kòp. Luïc Toå thaáy bò ñuoåi saùt sau löng, neân Ngaøi ñeå y baùt treân taûng ñaù, chun voâ luøm troán. Ñaïo Minh tôùi nôi thaáy y baùt möøng quaù. OÂng xuoáng ngöïa, ñònh ñeán taûng ñaù oâm y baùt leân, nhöng khoâng caùch chi oâm noåi. Baáy giôø oâng môùi giöït mình, bieát coù söï maàu nhieäm beân trong, chôù khoâng phaûi leõ thöôøng nhö ngöôøi ta töôûng. Do ñoù oâng khoâng oâm y baùt nöõa, maø voäi höôùng vaøo luøm caây keâu “Haønh giaû, haønh giaû! Toâi ñeán ñaây vì phaùp chôù khoâng phaûi vì y baùt.” Luïc Toå ñang nuùp trong buïi, nghe noùi vì phaùp Ngaøi ñi ra noùi: “Neáu oâng vì phaùp thì haõy im laëng giaây laâu, ta seõ noùi cho”. Ñaïo Minh ñöùng im laëng giaây laâu, Ngaøi hoûi “Khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc, caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh?” Ngay caâu ñoù Ñaïo Minh lieàn ngoä.

Nghó thieän nghó aùc laø caùi toâi ñoái töôïng hay taâm voïng töôûng. Khi khoâng coù nhöõng thöù ñoù, baûn laïi dieän muïc hieän tieàn, roõ raøng khoâng ñaâu xa laï heát. Sôû dó ngöôøi tu phaûi ñònh taâm voïng töôûng laø vì vaäy. Taâm voïng töôûng laëng roài thì theå chaân thaät hieän baøy, ñoù môùi laø choã cöùu kính cuûa ngöôøi tu. Neân bieát ngay nôi thaân taïm bôï giaû doái vaø taâm laêng xaêng sanh dieät, laïi coù caùi theå khoâng sanh khoâng dieät naèm saün ôû trong. Vì vaäy caùc Thieàn sö thöôøng noùi hoa sen trong loø löûa.

Thaân naøy voâ thöôøng, taâm nieäm sanh dieät voâ thöôøng. Voâ thöôøng laø chæ cho loø löûa, luoân luoân ñoåi thay huûy dieät. Nhöng trong ñoù coù moät hoa sen töôi thaém khoâng bò khoâ heùo, neân noùi hoa sen trong loø löûa. Töùc ngay caùi hö giaû coù caùi chaân thaät muoân ñôøi. Tu thieàn chuû yeáu laø nhaän laïi caùi chaân thaät aáy, chôù khoâng phaûi caàu coù thaàn thoâng bay ñi hay bieát quaù khöù vò lai v.v…

Haønh giaû tu thieàn phaûi phaêng cho ra, tìm cho ñöôïc caùi chaân thaät laâu nay cuûa chính mình. Chuùng ta thöû hoûi thaân naøy laø thaân ai? Thaân mình. Nhöng giaû söû moät muït nhoït hay caùi böôùu naøo ñoù ôû trong thaân, ngöôøi ta moå boû ra ngoaøi, mình coù gôùm khoâng? Noù laø mình sao laïi gôùm? Nhö vaäy thaân naøy coù thaät mình chöa? Cho tôùi nhöõng thöù nhö nöôùc mieáng, nöôùc daõi, moà hoâi… ta töôûng laø quí nhöng boû ra roài coù duøng laïi ñöôïc khoâng? Ai cuõng gôùm gheâ, theá laø sao? Ñeå thaáy thaân naøy khoâng phaûi thaät mình neân quaêng ra ta raát gôùm. Vaäy maø luùc bình nhaät, ai ñoäng ñeán moät chuùt cuõng khoâng ñöôïc, mình baûo veä meán yeâu noù tôùi cuøng. Do chaáp giöõ thaân naøy neân hôn thua ñuû thöù, giaønh giöït ñeå laøm khoå cho nhau. Vì chaáp thaân thaät neân moïi nhu caàu cuûa thaân ñeàu giaønh phaàn öu tieân veà mình heát. AÊn ngon, maëc ñeïp, nhaát nhaát ñeàu muoán hôn thieân haï. Do ñoù ai hôn mình lieàn noåi töùc leân, saân si vôùi ngöôøi ta. Ñoù laø laàm chaáp veà thaân.

Keá ñeán chaáp taâm, chuùng ta thöôøng cho taâm laø nhöõng suy nghó cuûa mình. Ta nghó caùi gì cuõng ñuùng, ai nghó khaùc laø noåi saân leân cöï lieàn. Chaáp thaân chaáp taâm khoâng thaät cho laø thaät, neân khoå voâ cuøng. Khoå mình khoå ngöôøi. Baây giôø tu laø nhaän ra ngay nôi thaân khoâng thaät, taâm khoâng thaät ñoù coù caùi chaân thaät. Tìm cho ra caùi chaân thaät aáy, cuõng nhö ta ñaøo bôùi trong ñaát ñeå laáy hoøn ngoïc quí. Nhö theá môùi coù giaù trò, chôù nhöõng thöù khoâng thaät khoâng quí maø laàm töôûng noù quí laø meâ. Vì vaäy phaûi kheùo tu ñeå tìm cho ra caùi chaân thaät, ñöôïc caùi thaät ñoù laø ñöôïc hoøn ngoïc minh chaâu. Chöøng ñoù mình trôû thaønh giaøu nhaát treân ñôøi, khoâng ai bì noåi nöõa. Chæ coù cuûa baùu trong nhaø môùi khoâng ai ñuïng tôùi ñöôïc, môùi thaät giaøu sang. Tu thieàn nhö theá laø tu theo ñöôøng loái cuûa Toå sö, vì vaäy caùc Thieàn sö Trung Hoa goïi laø Toå sö thieàn.

Hoâm nay toâi noùi sô löôïc veà thieàn Toå sö nhö theá, ñeå quí vò neám chuùt chuùt, tu taäp töø töø seõ thaám thía hôn. Laøm sao ngay nôi thaân sanh dieät naøy, tìm cho ra caùi chaân thaät chöa töøng sanh chöa töøng dieät cuûa mình, môùi ñöôïc an vui vónh vieãn, chaám döùt traàm luaân sanh töû trong ba coõi. Ñoù laø muïc ñích cöùu kính ñöùc Phaät muoán truyeàn daïy laïi cho chuùng ta.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM