HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-10)

H.T THÍCH THANH TÖØ

OÂNG THIEÄN OÂNG AÙC

Laøng Hoàng - Phaùp - 1994

Hoâm nay chuùng toâi xin giôùi thieäu sô löôïc vôùi quí vò moät vaøi loái nhìn cuûa Phaät giaùo Vieät Nam qua kinh ñieån Phaät daïy. Neáu nhaän ñònh chín chaén chuùng ta seõ thaáy Phaät giaùo Vieät Nam coù nhöõng öu ñieåm ñaùng cho mình hoïc taäp vaø öùng duïng theo.

Nhöõng ngoâi chuøa coå ôû Vieät Nam, töø ngoaøi coång ñi vaøo chuùng ta nhìn beân phaûi thaáy töôïng moät vò raát hieàn hoøa, daân gian goïi ñoù laø oâng thieän, beân traùi töôïng moät vò raát döõ daèn, daân gian goïi ñoù laø oâng aùc. Nhieàu ngöôøi thaéc maéc chuøa laø nôi höôùng daãn Phaät töû trôû veà con ñöôøng laønh, thôø oâng thieän ñuû roài, taïi sao laïi thôø oâng aùc?

Nhöng vôùi caùi nhìn cuûa chuùng toâi, baûn yù cuûa chö Toå qua hai hình töôïng oâng thieän oâng aùc, mang moät yù nghóa thaâm traàm, cao sieâu hôn. Bôûi vì loøng töø bi trong nhaø Phaät luùc naøo cuõng muoán ñem laïi söï an vui lôïi laïc cho taát caû chuùng sanh. Nhöng vì trình ñoä chuùng sanh khoâng gioáng nhau, neân caùc phöông tieän hoùa ñoä cuûa chö Phaät, Boà-taùt cuõng khaùc nhau. Coù ngöôøi duøng lôøi hieàn hoøa, cöû chæ thöông yeâu chæ daïy hoï lieàn caûm meán nghe theo. Coù ngöôøi ngang böôùng duøng lôøi hieàn hoøa noùi hoï khoâng chòu nghe, buoäc loøng phaûi coù thaùi ñoä döôøng nhö aùc döõ môùi chuyeån hoï ñöôïc.

Ngöôøi duøng lôøi hieàn hoøa chæ baûo daïy doã chuùng ta, nhaø Phaät goïi laø thieän höõu tri thöùc. Ngöôïc laïi nhöõng ngöôøi raày raø maéng chöûi chuùng ta, nhaø Phaät goïi laø aùc tri thöùc. Nghe noùi aùc laø mình khoâng öa, ñieàu naøy haàu heát Phaät töû ñeàu nhìn nhaän nhö vaäy. Nhöng nhaø Phaät khoâng nghó theá. Bôûi vì vôùi ngöôøi tu nhaát laø tu Phaät, chuùng ta khoâng neân nhìn moät maët, maø phaûi nhìn thaáu suoát toaøn dieän. Khi gaëp khoù khaên, nhöõng luùc thoái chí, chuùng ta phaûi nhôø thieän höõu tri thöùc hieàn laønh an uûi nhaéc nhôû, môùi coá gaéng vöôn leân ñöôïc. Nhöng khi tu haønh an oån, töï thaáy nhö mình ñaït ñaïo tôùi nôi thì taâm sanh kieâu maïn, töï haøo. Trong tröôøng hôïp naøy neáu khoâng coù cô hoäi caûnh tænh thì chuùng ta raát khoù thöùc tænh, cho neân phaûi coù aùc tri thöùc thöû thaùch ñeå hoã trôï.

Ví duï nhö chuùng ta nguyeän tu haïnh nhaãn nhuïc. Neáu ai cuõng quí kính, taùn thöôûng thì mình thaáy nhö thaønh coâng tôùi nôi roài. Nhöng thaät tình khoâng coù gì ñeå laøm baèng chöùng raèng ta ñaõ thöïc haønh haïnh nhaãn nhuïc. Hoâm naøo baát thaàn coù ngöôøi ñeán chöûi maéng, luùc ñoù mình ra sao? Chaéc ta nghó ngöôøi chöûi maéng kia laø keû aùc muoán phaù hoaïi söï tu haønh cuûa mình. Nghó nhö vaäy laø nhìn coù moät maët. Chính cô hoäi bò chöûi maéng chuùng ta môùi thaáy mình coøn noùng giaän, böïc töùc khoâng? Bò chöûi maéng maø coøn noùng giaän, böïc töùc thì haïnh nhaãn nhuïc chöa thöïc haønh ñöôïc.

Neáu ngöôøi yeáu heøn nhuùt nhaùt bò chöûi maéng deã thoái lui. Coøn ngöôøi thaáy roõ keû chöûi maéng laø aùc tri thöùc, laø ngöôøi caûnh tænh ñeå ta ñöøng maéc beänh töï maõn. Nhôø chöûi maéng neân mình thaáy ñöôïc mình. Neáu coøn dôû thì coá gaéng tu theâm, neáu an nhaãn ñöôïc tröôùc söï chöûi maéng, loøng vaãn thaûn nhieân töï taïi thì möøng haïnh nhaãn nhuïc ñaõ thaønh coâng. Nhö vaäy ngöôøi chöûi maéng laø oâng giaùm khaûo cuûa chuùng ta. Nhôø oâng maø ta bieát mình ñaäu hay rôùt. Theá thì ñoù laø ngöôøi aân hay laø keû oaùn? Ngöôøi chöûi maéng cho mình tieán leân, ñaït ñöôïc sôû nguyeän tu haønh laø ngöôøi aân, chôù ñaâu phaûi keû oaùn.

Moät beân an uûi voã veà khích leä chuùng ta tieán tu. Moät beân chöûi maéng laøm nhuïc mình maø ta vaãn töï taïi. Hai ngöôøi ñoù khaùc nhau khoâng? Tuy hai haønh ñoäng khaùc nhau nhöng keát quaû ñeàu ñöa chuùng ta ñi leân chôù khoâng phaûi dìm xuoáng. Tröø ngöôøi chöa bieát tu hoaëc tu doái doái thì gaëp cô hoäi ñoù noåi saân leân oaùn hôøn ngöôøi ta. Chôù thaät ra caû hai ñeàu laø aân nhaân thaønh töïu ñaïo nghieäp cho mình caû. Chuùng ta tu phaûi coù ñuû hai maët. Coù khi ñöôïc ngöôøi khuyeân lôn voã veà ñeå khích leä mình tieán leân trong luùc yeáu ñuoái, nhöng cuõng coù khi nhôø ngöôøi maïnh baïo daùm chöûi maéng, daùm duøng nhöõng thuû ñoaïn aùc ñeå khöû tröø beänh ngaõ maïn, giuùp chuùng ta tieán leân. Cho neân caû hai ngöôøi ñeàu laø baïn thaân cuûa chuùng ta. Nhìn nhö theá môùi hôïp vôùi ñaïo lyù Phaät daïy.

Chuùng ta thöôøng coù beänh phaân bieät ñaây laø ngöôøi thaân, kia laø keû thuø. Ñaõ coù thaân coù thuø töùc coù thöông coù gheùt, phieàn naõo töø ñoù maø phaùt sanh. Baây giôø phaûi söûa laïi, ngöôøi giuùp mình thaân ñaønh roài, ngöôøi phaù hoaïi cuõng thaáy laø ngöôøi thaân luoân. Ñöôïc vaäy ñaâu coù thuø gheùt ai, ñaâu coù phieàn naõo daáy khôûi. Theá neân oâng thieän laø bieåu tröng cho haïnh töø bi thuaän, phuø hôïp vôùi vieäc laønh; coøn oâng aùc laø bieåu tröng cho haïnh töø bi nghòch, phuø hôïp vôùi haïnh döõ. Neáu hieåu ñöôïc vaäy, quí Phaät töû tu haønh seõ tieán nhanh, khoâng thaáy gì trôû ngaïi heát. Coøn khoâng hieåu theá, tu moät luùc deã thoái taâm. Bôûi vì treân ñöôøng tu khoâng phaûi luùc naøo cuõng gaëp vieäc nhö yù.

Nhieàu ngöôøi khoâng hieåu cöù than vôùi chuùng toâi, taïi sao tu maø vaãn bò phaù phaùch. Vì cho raèng phaù phaùch laø laøm trôû ngaïi söï tu haønh cuûa mình. Phaät töû cöù nghó moät beà, tu laø ai cuõng thöông cuõng quí kính mình heát, ñoù laø sai laàm. Chuùng ta tu trong nhaø Phaät duøng töø chuyeân moân laø khai chieán vôùi ma quaân. Do khai chieán neân bao nhieâu hieåm nguy doàn tôùi mình, ñeå laøm gì? Ñeå thaáy ta laø chieán só thaéng traän hay baïi traän. Neáu khoâng coù nhöõng thöû thaùch ñoù, chaéc raèng treân ñöôøng tu khoâng ai laø ngöôøi xöùng ñaùng heát. Voâ chuøa gaëp vieäc gì cuõng hay cuõng toát, laâu ngaøy mình maéc beänh töï cao ngaõ maïn khoâng hay. Cho neân nhöõng caùi khoù, nhöõng trôû ngaïi laø cô hoäi toát ñeå chuùng ta tieán tu

Nhö ôû ngoaøi xaõ hoäi coù cô quan töø thieän, cuõng coù cô quan caûnh saùt. Thöôøng thöôøng nghe cô quan töø thieän chuùng ta coù caûm tình, nhöng nghe cô quan caûnh saùt chuùng ta hôi khoù chòu. Song thöû hoûi laïi töø thieän vaø caûnh saùt, cöùu kính theá naøo? Moät beân giuùp ngöôøi khoå naïn ñeå hoï ñöôïc an vui, moät beân gìn giöõ traät töï an ninh cho daân chuùng soáng bình yeân. Caû hai ñeàu coù chung moät muïc ñích laø giuùp cho moïi ngöôøi soáng an oån. Theá thì ta ñeàu phaûi quí phaûi thöông heát hai beân môùi phaûi, taïi sao moät beân thöông, moät beân khoâng thích. Roõ raøng ñoù laø quan nieäm sai laàm.

Trong kinh Phaät thöôøng daïy, ngöôøi tu phaûi boû hai beân, ñöøng oaùn ñöøng thaân. Töùc keû oaùn ñöøng chöùa chaáp trong loøng, ngöôøi thaân ñöøng troùi buoäc theâm. Muoán boû hai beân phaûi coù loái nhìn nhö chuùng toâi ñaõ noùi, ngöôøi thaân laø oâng thieän, ngöôøi oaùn laø oâng aùc. OÂng thieän oâng aùc ñeàu laø ngöôøi giuùp cho mình tieán leân, neân caû hai ñeàu bình ñaúng ñoái vôùi söï tu tieán cuûa chuùng ta. Beân naøo cuõng ñöa mình leân chôù khoâng beân naøo muoán haï mình xuoáng. Neáu coù xuoáng laø taïi vì chuùng ta coøn yeáu ñuoái thoâi. Noùi ngöôøi ta laøm khoù toâi tu khoâng ñöôïc, ñieàu ñoù sai laàm. Chæ neân noùi vì toâi yeáu ñuoái neân gaëp caûnh khoù toâi thoái lui. Loãi ôû mình chôù khoâng phaûi loãi ôû caûnh.

Ña soá chuùng ta hay ñoå thöøa ngoaïi caûnh maø ít nhaän loãi nôi mình. Baây giôø neân taäp nhìn khoù vaø deã, thieän vaø aùc ñoái vôùi chuùng ta ñeàu laø cô hoäi toát. Nhìn töôøng taän nhö vaäy thì treân ñöôøng tu khoâng coù gì caûn trôû mình ñöôïc, chaéc chaén chuùng ta seõ tieán vaø tieán maõi. Tinh thaàn naøy trong kinh Phaùp Hoa, Phaät ñaõ noùi roõ qua phaåm Ñeà-baø-ñaït-ña. Ñöùc Phaät tuyeân boá Ñeà-baø-ñaït-ña ñaõ töøng haïi Ngaøi nhieàu ñôøi nhieàu kieáp, nhôø theá neân Ngaøi môùi choùng thaønh Phaät quaû. Cho neân Ñeà-baø-ñaït-ña chính laø ngöôøi aân, laø nghòch haïnh tri thöùc baäc nhaát taùc thaønh ñaïo nghieäp cho Theá Toân.

Do hieåu ñaïo lyù chuùng ta nhìn ngöôøi ngaên trôû gaây khoù khaên cho mình laø aân nhaân côû lôùn, chôù khoâng phaûi aân nhaân thöôøng. Vì ngöôøi hieàn laønh khoâng daùm chöûi ai, sôï mang toäi. Chæ coù ngöôøi daùm chòu toäi chöûi ta ñeå thöû xem mình vöôn leân ñöôïc khoâng, ñoù môùi laø tri thöùc côû lôùn, laø baäc Boà-taùt hy sinh vì chuùng sanh. Ngöôøi an uûi khuyeán khích chuùng ta tieán leân thì deã quaù, coù phöôùc chôù ñaâu sôï toäi. Coøn vì lôïi cho ngöôøi maø daùm gaùnh toäi veà mình môùi coù coâng ñöùc lôùn, chuùng ta phaûi baùi phuïc hoï chôù khoâng neân giaän hôøn. Ñoù laø Phaät töû nhìn ñuû caû hai maët, khoâng nhìn phieán dieän. Ñaây laø ñieåm thöù nhaát.

Ñieåm thöù hai, Phaät giaùo luoân luoân daïy chuùng ta phaûi bieát taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät. Ai cuõng coù taùnh Phaät neân ai cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät. Kinh Phaùp Hoa ñaõ noùi raát roõ veà ñieàu naøy. Trong phaåm Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh, Phaät baûo Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh ñi ñaâu, gaëp ai cuõng chaáp tay leã baùi noùi: “Toâi khoâng daùm khinh caùc ngaøi, vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät”. Nhö vaäy Ngaøi coù tu, coù laøm lôïi ích gì cho ai chöa?

Chuùng ta coù beänh khi noùi ñeán Phaät thì nghó Ngaøi laø baäc cao caû tuyeät vôøi, mình khoâng bao giôø vôùi tôùi. Do töï ti maëc caûm nhö theá neân chæ mô öôùc mình tu mai kia ñöôïc laøm toâi tôù cuûa Phaät laø phöôùc laém roài, chôù mong chi laøm Phaät. Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh muoán phaù taâm töï ti maëc caûm ñoù, neân Ngaøi luoân chaáp tay baùi chuùng ta “toâi khoâng daùm khinh caùc ngaøi, vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät”. Ñoù laø Ngaøi trao cho chuùng ta moät nieàm tin raèng mình coù khaû naêng laøm Phaät.

Taïi sao chuùng ta tin nhö vaäy? Bôûi vì ñöùc Phaät Thích-ca cuõng laø moät con ngöôøi, Ngaøi soáng trong hoaøng cung cuõng coù vôï coù con, chôù ñaâu phaûi laø oâng thaùnh töø treân trôøi rôi xuoáng. Nhôø noã löïc tu Ngaøi thaønh Phaät. Chuùng ta cuõng laø con ngöôøi, neáu noã löïc tu chuùng ta cuõng seõ thaønh Phaät, khoâng nghi. Taát caû chuùng ta ñeàu coù khaû naêng nhö Ngaøi, nhöng taïi ta maëc caûm neân cöù thaáy Ngaøi ôû treân maây xanh, coøn mình ôû döôùi ñaát. Giôø ñaây chuùng ta thaáy roõ mình coù khaû naêng thaønh Phaät neân coá gaéng tu ñeå ñaït keát quaû nhö nhau. Chæ khi khoâng coá gaéng, khoâng chòu tu chuùng ta môùi xa Phaät thoâi.

Moät khi nhìn ra ai cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät, thì khoâng chæ giôùi xuaát gia môùi coù khaû naêng thaønh Phaät, maø keå caû haøng cö só taïi gia cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät. Khoâng chæ trong phaïm vi ngöôøi tu theo Phaät môùi coù khaû naêng thaønh Phaät maø ngöôøi khoâng tu theo Phaät cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät. Neân noùi caùi nhìn cuûa ñaïo Phaät khoâng phaân bieät toân giaùo, khoâng phaân bieät maøu da, chuûng toäc, taát caû moïi ngöôøi ai cuõng coù theå thaønh Phaät, neáu bieát tu.

Nhìn thaáy ai cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät laø Phaät nhaân. Tu haønh tôùi cöùu kính vieân maõn laø thaønh Phaät quaû. Ví duï chuùng ta ñaõ saün coù trong tuùi haït baép toát. Giôø ñaây muoán coù caây baép, quaû baép thì chòu khoù gieo hoät troàng. Neáu coù troàng coù chaêm soùc thì caây baép seõ vöôn leân cho hoa cho traùi. Chæ ngöôøi löôøi bieáng khoâng chòu troàng, coù haït gioáng maø ñeå ñoù thì khoâng bao giôø ñaït ñöôïc keát quaû. Cuõng theá, Phaät taùnh saün coù trong moïi ngöôøi, nhöng neáu ai chòu khoù veùn nhöõng lôùp voâ minh phieàn naõo, phaù heát caùc beänh töï cao ngaõ maïn, môùi coù theå thaønh töïu Phaät quaû. Coøn ngöôøi bieát mình coù khaû naêng thaønh Phaät, nhöng khoâng phaù tröø phieàn naõo, töï cao töï ñaïi thì coù Phaät nhaân maø khoâng ñöôïc Phaät quaû neân vaãn khoå nhö bao nhieâu chuùng sanh khaùc. Leõ thaät nhö theá, chôù khoâng ai cao hôn ai caû.

Toâi thöôøng ví duï nhö cha meï giaøu, coù nhieàu hoøn ngoïc quí nhö nhau. Trong gia ñình naêm ba anh em, khi cha meï gaàn maát môùi ñem ngoïc quí ñoù chia moãi ñöùa moät vieân. Ngöôøi anh caû bieát ñem baùn ra xaøi thì seõ giaøu coù sang troïng. Nhöng maáy ngöôøi em maûi lo vieäc hoïc haønh hay vieäc naøy vieäc noï, hoï caát kyõ vieân ngoïc vaø queân luoân. Ngöôøi anh caû nhaø cöûa sang troïng thaáy maáy ñöùa em nhaø cöûa xaáu xí nhöng coù daùm khinh khoâng? Tuy hình thöùc hieän taïi thaáy mình hôn caùc em, nhöng thaät ra cuûa baùu beân trong chuùng noù cuõng nhö mình. Do ñoù ñaâu daùm khinh.

Hieåu nhö vaäy taát caû chuùng ta duø tu tröôùc hay tu sau ñeàu bieát ai cuõng coù theå thaønh Phaät. Cho neân khoâng bao giôø nghó ta tu cao ngöôøi kia tu thaáp. Hoaëc ta bieát tu, ngöôøi kia khoâng bieát tu… Ngöôøi coù cuûa quí maø bieát duøng thì ñöôïc sang troïng. Ngöôøi coù cuûa quí nhöng queân laõng, khoâng bieát duøng thì taïm thôøi ngheøo khoå, chôù thaät söï khoâng phaûi ngheøo. Traùch nhieäm cuûa chuùng ta laø nhaéc nhôû, ñaùnh thöùc nhau laáy cuûa baùu ra duøng. Tình thöông cöùu giuùp nhö vaäy nhaø Phaät goïi laø loøng töø bi. Cho neân töø bi trong ñaïo Phaät laø laøm sao moïi ngöôøi coù cuûa quí ñeàu bieát duøng, ñeå cuøng ñöôïc sung söôùng nhö nhau. Vì coù tình thöông ñoù neân ñaïo Phaät khoâng cho pheùp chuùng ta ngoài ngoù lô, ai khoå maëc hoï, khoâng theøm bieát tôùi, soáng nhö vaäy thì ích kyû quaù.

Caùc chuøa Vieät Nam ña soá ñeàu khuyeân Phaät töû neân tuïng kinh Phaùp Hoa, coù khi tuïng caû tuaàn leã. Ñoù laø vì kinh Phaùp Hoa raát quan troïng, raát caàn thieát, quí thaày coâ muoán taát caû Phaät töû ai cuõng ñeàu hieåu, ñeàu soáng ñuùng vôùi tinh thaàn aáy. Song raát tieác coù nhöõng ngöôøi tuïng maø khoâng öùng duïng. Neáu bieát hoïc theo göông cuûa Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh, chuùng ta seõ tieán ñöôïc nhieàu ít? Beänh lôùn cuûa con ngöôøi laø töï cao ngaõ maïn, thaáy ai hôn mình thì ñaâm ra böïc töùc ñoá kî, thaáy ai thua mình thì khinh reû. Ai ôû cho vöøa loøng mình? Cöù nghó ai hôn laø laán löôùt mình, ai thua laø heøn haï hôn mình, maø khoâng ngôø mình vaø moïi ngöôøi ñeàu coù khaû naêng thaønh Phaät nhö nhau. Hôn thua chaúng qua laø nghieäp taäp thoâi.

Ví duï ngöôøi coù phöông tieän ñi hoïc coù caáp baèng naøy caáp baèng noï, coøn ngöôøi khoâng coù phöông tieän khoâng ñöôïc ñi hoïc neân queâ doát. Ngöôøi queâ doát vaø ngöôøi hoïc cao coù khaùc ôû söï huaân taäp. Huaân taäp hay thì trôû thaønh hay, huaân taäp dôû thì trôû thaønh dôû. Huaân taäp laø caùi môùi chôù khoâng phaûi caùi saün, caùi saün thì ai cuõng nhö nhau cho neân khoâng coù cao thaáp. Chuùng ta nhìn treân maët huaân taäp sai bieät, maø khoâng nhìn ngay coäi nguoàn caên baûn, ñeå thaáy ai cuõng coù khaû naêng giaùc ngoä. Nhìn nhö theá môùi khoâng daùm khinh mieät ai heát.

Ngöôøi coù taâm ñoá kî laø do nhìn treân nghieäp töôùng sai bieät, maø khoâng nhaän ra baûn taùnh bình ñaúng cuûa muoân loaøi. Hieåu theá roài chuùng ta phaûi laøm sao coù caùi nhìn thaáu suoát roõ raøng raèng ai cuõng coù taùnh Phaät. Ñaõ coù taùnh Phaät thì moïi ngöôøi ñeàu coù khaû naêng thaønh Phaät, quaû vò Phaät khoâng chæ daønh rieâng cho mình, coøn ngöôøi khaùc khoâng coù. Ai cuõng coù quyeàn laøm Phaät heát. Ngöôøi hieåu ñaïo ñi tröôùc nhaéc ngöôøi ñi sau, ñeå cuøng nhau nhaän ra taùnh Phaät bình ñaúng aáy, khoâng ai khinh khi ai. Ñöôïc vaäy ñöùc khieâm toán seõ ñeán vôùi mình, chaáp ngaõ daàn daàn tieâu maát.

Chæ caàn hai caùi nhìn, thöù nhaát laø khoâng coù thaân vaø thuø. Keû thaân ngöôøi thuø chaúng qua laø phöông tieän giuùp chuùng ta tieán tu thoâi. Ai cuõng ñöôïc xem nhö aân nhaân cuûa mình heát. Ñaõ laø aân nhaân thì khoâng coù chuyeän thöông ngöôøi naøy gheùt ngöôøi kia, ta ñeàu thöông meán moïi ngöôøi nhö nhau. Tình thöông ñoù môùi bình ñaúng, môùi goïi laø töø bi chöù. Caùi nhìn thöù hai laø ai cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät, do ñoù ta khoâng daùm khi ngöôøi naøy, ñoá kî ngöôøi kia. Chuùng ta soáng trong tinh thaàn bao dung hoøa hôïp, khieâm toán, cung kính moïi ngöôøi. Cho neân Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh suoát ñôøi chæ laøm moät vieäc, gaëp ai Ngaøi cuõng baùi noùi “Toâi khoâng daùm khinh caùc ngaøi, vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät”. Môùi nghe qua chuùng ta thaáy nhö Ngaøi khoâng ñem lôïi laïc gì cho ai, nhöng ñöùc Phaät Thích-ca ñaõ noùi: Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh ngaøy xöa laø tieàn thaân cuûa Ngaøi. Do tu haïnh ban raûi nieàm tin ñeán cho moïi ngöôøi, giuùp hoï nhaän ra mình coù khaû naêng thaønh Phaät, maø Ngaøi ñöôïc thaønh Phaät hieäu Thích-ca. Chuùng ta thaáy nhaân döôøng nhö quaù ñôn giaûn maø quaû to lôùn voâ cuøng. Ñoù laø hai caùi nhìn toát ñeïp trong tinh thaàn Phaät giaùo Vieät Nam noùi rieâng cuõng nhö tinh thaàn Phaät giaùo noùi chung.

Ñeán caùi nhìn thöù ba laø caùi nhìn cuûa Thieàn sö. ÔÛ Vieät Nam coù phaùi thieàn Truùc Laâm Yeân Töû, Sô toå laø moät oâng vua ñi tu töùc vua Traàn Nhaân Toâng. Ngaøi xuaát gia tu haønh ngoä ñaïo, sau ñoù laäp ra heä phaùi thieàn Truùc Laâm Yeân Töû. Sau naøy Ngaøi ñöôïc toân laø Sô toå Truùc Laâm. Chuùng toâi thaønh laäp Thieàn vieän cuõng ñeå teân Thieàn vieän Truùc Laâm laø muoán noùi leân tinh thaàn cuûa Thieàn toâng Vieät Nam.

Theá thì Thieàn toâng Vieät Nam coù nhöõng ñieåm gì ñaùng cho chuùng ta phaûi löu taâm? ÔÛ ñaây toâi noùi qua moät neùt nhoû thoâi, vì khoâng ñuû thôøi gian noùi nhieàu. Quí vò naøo coù ñoïc baøi phuù Cö Traàn Laïc Ñaïo baèng vaên Noâm cuûa vua Traàn Nhaân Toâng, seõ nhôù phaàn keát thuùc Ngaøi vieát boán caâu keä baèng chöõ Haùn theá naøy:

            Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân,

            Cô taéc xan heà khoán taéc mieân.

            Gia trung höõu baûo höu taàm mích,

            Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn.

Dòch: 

            ÔÛ ñôøi vui ñaïo haõy tuøy duyeân,

            Ñoùi ñeán thì aên meät nguû lieàn.

            Trong nhaø coù baùu thoâi tìm kieám,

            Ñoái caûnh khoâng taâm chôù hoûi thieàn.

Chæ boán caâu thoâi maø yù nghóa thaät tuyeät dieäu. ÔÛ ñôøi vui ñaïo haõy tuøy duyeân laø soáng giöõa coõi traàn tuïc, töùc ngay giöõa loøng ñôøi, chuùng ta vaãn vui vôùi ñaïo. Laøm sao ñeå ñöôïc vui? Ngaøi daïy phaûi kheùo tuøy duyeân. Tuøy duyeân theá naøo? Ñoùi ñeán thì aên meät nguû lieàn, deã quaù phaûi khoâng? Ai cuõng baèng loøng nhö theá. Nhöng thöa ñöøng hieåu laàm choã naøy. Ai khoâng ñoùi aên meät nguû. Nhöng boán chöõ ñoùi aên meät nguû naøy mang tính chaát cuï theå cuûa yù nghóa tuøy duyeân. Cuï theå theá naøo?

Bôûi vì tuøy duyeân laø khi nhu caàu ñeán chuùng ta giaûi quyeát ngay nhu caàu ñoù, ñöøng baên khoaên, ñöøng lo lieäu, ñöøng sôï haõi. Ñoùi aên, meät nguû töùc laø nhöõng nhu caàu trong sinh hoaït bình thöôøng cuûa chuùng ta. Tuøy theo hoaøn caûnh maø mình giaûi quyeát, ñöøng tính toaùn baên khoaên hay troâng ñôïi gì caû, ñoù laø tuøy duyeân. Neáu chuùng ta baên khoaên, tính toan, lo sôï v.v… tröôùc hoaøn caûnh hieän taïi, cöù do döï maõi neân khoâng giaûi quyeát ñöôïc gì caû, ñoù laø chöa bieát tuøy duyeân. Nghóa laø khi naøo coù söï vieäc xaûy ñeán, chuùng ta cöù ngay ñoù giaûi quyeát, khoâng nghó ñaây laø vieäc to roài hoài hoäp sôï haõi; khoâng noùi ñaây laø lôïi taâm sanh vui möøng, hoaëc ñaây laø haïi neân böïc boäi töùc toái. Tuøy duyeân giaûi quyeát, vieäc gì ñeán thì laøm moät caùch an nhaøn töï taïi, ñoù laø soáng tuøy duyeân. Coøn giaûi quyeát baèng caùch cau coù böïc boäi laø chöa bieát tuøy duyeân.

Muoán soáng giöõa coõi ñôøi maø vaãn vui vôùi ñaïo thì phaûi bieát yù nghóa tuøy duyeân aáy. Neáu gaëp vieäc thuaän thì möøng, vieäc nghòch thì giaän laø chöa tuøy duyeân. Ngöôøi nhö theá khoâng theå tìm nguoàn vui cuûa ñaïo ôû trong loøng cuoäc ñôøi. Hai caâu naøy ñaõ noùi leân moät phaùp tu roài. Tu caû ñôøi cuõng chöa xong nöõa. Laøm sao trong cuoäc soáng naøy moïi vieäc xaûy ra ñeàu ñöôïc nhö yù chuùng ta heát. Phaàn nhieàu söï vieäc nhö yù ít maø vieäc baát nhö yù thì nhieàu. Neáu mình khoâng bieát tuøy duyeân, gaëp vieäc baát nhö yù buoàn khoå naêm baûy ngaøy, nhö vaäy moät ñôøi ngöôøi chuùng ta laên loän trong coõi traàn chòu khoå ñeán bao nhieâu? Laøm sao vui vôùi ñaïo ñöôïc!

Nhôø bieát tuøy duyeân, söï vieäc ñeán chuùng ta bình thaûn giaûi quyeát, khoâng lo laéng sôï seät. Cuõng nhö khi ñoùi gaëp côm thì aên. Coù gì aên naáy khoâng ñoøi hoûi moùn naøy moùn noï, khoâng cheâ khen ngon dôû. Khi meät naèm xuoáng lieàn nguû, khoâng nghó xa nghó gaàn, khoâng toan tính vieäc gì caû. Ngöôøi soáng nhö vaäy laø tuøy duyeân. Chôù ñöøng nghó tuøy duyeân ñoùi aên meät nguû, roài ñoùi luùc naøo loâi côm aên luùc aáy, meät luùc naøo naèm ì ra nguû luùc ñoù, khoâng bieát giôø khaéc tu haønh gì heát, thì khoâng ñöôïc. Hieåu nhö theá chuùng ta môùi thaáy tinh thaàn tu cuûa Sô toå Truùc Laâm.

Trong nhaø coù baùu thoâi tìm kieám, Ngaøi thaáy roõ nôi con ngöôøi chuùng ta coù hoøn ngoïc quí saün beân  trong, neân baûo mình ñöøng chaïy tìm kieám ôû ñaâu cho nhoïc. Chuùng ta ñaõ coù ngoïc, ngoïc ñoù laø taùnh giaùc, laø Phaät. Nhö vaäy muoán tìm Phaät ñaâu caàn phaûi leo leân non hay laën xuoáng bieån, chæ ngay nôi mình xoay ñaàu nhìn laïi laø coù Phaät thoâi. Chuùng ta kheùo ñöøng ñeå nhöõng phieàn naõo oâ nhieãm che laáp taùnh giaùc saün coù. Laëng heát phieàn naõo oâ nhieãm thì oâng Phaät cuûa mình hieän tieàn. Cho neân nhieàu ngöôøi tôùi chuøa thaáy thôø caùc vò A-la-haùn, coù vò phaïch ngöïc ra, beân trong coù hình Phaät ngoài. Ñoù laø ñeå chæ oâng Phaät saün ñaây roài, chæ caàn vaïch heát phieàn naõo nhôùp nhuùa sang moät beân, thì Phaät hieän ra ngay, khoâng khoù khaên gì heát.

Ñeán caâu choùt laø caâu raát chí thieát trong nhaø thieàn. Ñoái caûnh khoâng taâm chôù hoûi thieàn. Ñoái caûnh töùc laø maét thaáy saéc, tai nghe tieáng, muõi ngöûi muøi v.v… Khi saéc ñeïp ñeán, maét vaãn thaáy maø khoâng coù taâm muoán ñöôïc, khoâng dính maéc ôû saéc ñeïp. Tai nghe tieáng, bieát roõ maø khoâng coù taâm khen cheâ. Muõi ngöûi muøi phaân bieät roõ raøng thôm hoâi, nhöng khoâng vì hoâi maø böïc, khoâng vì thôm maø nhieãm. Löôõi neám vò coù ngon dôû, nhöng khoâng vì ngon maø ñoøi theâm, khoâng vì dôû maø chaùn böïc. Toùm laïi, ñoái vôùi saùu traàn chuùng ta khoâng coù nieäm ñuoåi theo, khoâng coù nieäm dính maéc. Ngay ñoù laø thieàn roài, khoûi caàn hoûi ai heát. Raát ñôn giaûn.

Thieàn raát ñôn giaûn nhöng taïi chuùng ta khoâng chòu giaûn ñôn thaønh ra cöù naém, cöù dính hoaøi. Ñöøng theøm dính thì ñôn giaûn voâ cuøng. Neân bieát thieàn khoâng phaûi caùi gì huyeàn bí xa xoâi, chæ caàn ñöøng ñuoåi theo, ñöøng dính maéc vôùi naêm traàn beân ngoaøi. Ngöôøi khoâng dính maéc vôùi naêm traàn  coù töï taïi, coù an laïc khoâng? Töï nhieân laø töï taïi, laø an laïc. Coøn ngöôøi ñuoåi theo, dính maéc vôùi naêm traàn thì dó nhieân laø bò noù troùi buoäc loâi ñi. Ñieàu ñoù quaù roõ raøng, chuùng ta ñaõ bieát heát roài, chæ khoâng öùng duïng tu neân chöa ñöôïc an laïc, chöa ñöôïc töï taïi thoâi.

Nhö vaäy thieàn cuûa ñaïo Phaät daïy cho chuùng ta ñöøng dính maéc vôùi naêm traàn beân ngoaøi vaø phaùp traàn beân trong, noùi chung laø saùu traàn. Ñöøng dính vôùi saùu thöù ñoù thì töï taïi an nhaøn. Quí vò kieåm nghieäm laïi xem, nhöõng sai laàm cuûa mình töø tröôùc ñeán giôø coù phaûi do ta khoâng soáng ñuùng vôùi tinh thaàn Phaät daïy khoâng? Neáu chuùng ta öùng duïng hai caâu treân, tuøy duyeân soáng trong coõi ñôøi maø vui vôùi ñaïo, thì cuoäc soáng raát thong dong, töï taïi. Thaáy roõ nôi mình coù cuûa baùu roài, khoûi ñi hoûi ai, khoûi tìm caàu nôi naøo khaùc. Ta töï an oån baèng caùch laøm cho hoøn ngoïc quí cuûa mình hieän ra.

Ngöôøi ñôøi khoå vì maét thaáy saéc cho laø ñeïp, muoán ñöôïc veà mình, khoâng ñöôïc thì buoàn. Tai nghe tieáng hay muoán tieáng ñoù tieáp tuïc maõi, khoâng ñöôïc cuõng buoàn. Löôõi thích vò ngon neân ñöa vò dôû voâ cuõng buoàn. Chuùng ta cöù ñuoåi theo, ñoøi hoûi naêm traàn thaønh ra khoå. Neáu mình khoâng dính maéc gì heát, khoâng coù nieäm ñuoåi theo noù thì cöù ñoùi aên, meät nguû, khoâng ngaïi chi caû. Tu töùc laø tìm nguoàn an laïc trong taâm, chôù khoâng phaûi coù nhieàu tieàn nhieàu cuûa. Chæ khoâng dính maéc beân ngoaøi laø taâm an laïc.

Cho neân ñoái vôùi caùi nhìn cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, vieäc tu raát ñôn giaûn. Neáu chuùng ta kheùo öùng duïng, chæ boán caâu keä cuûa Sô toå Truùc Laâm ñôøi mình cuõng ñaõ thaûnh thôi roài. Toâi xin nhaán maïnh phaûi kheùo öùng duïng, chôù khoâng phaûi hoïc thuoäc loøng boán caâu keä ñoù maø thong dong töï taïi. Vieäc ngöøng ñuoåi theo naêm traàn laø vieäc laøm cuûa chuùng ta, khoâng phaûi cuûa Phaät, Toå hay thaày mình. Dính cuõng mình, khoâng dính cuõng mình. Ai cuõng coù quyeàn laøm vieäc ñoù heát. Chæ chòu laøm hay khoâng chòu laøm thoâi.

Hieåu vaäy môùi thaáy ñaïo Phaät raát gaàn vôùi chuùng ta, nhöng vì mình khoâng thöùc tænh neân thaáy nhö caùch xa. Ai cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät, duø ngaøy nay ngöôøi ñoù chöa tu coøn nhieàu nghieäp aùc, nhöng ngaøy mai thöùc tænh hoï tu thì cuõng toát. Coøn chuùng ta ñang tu, nhöng neáu ngaøy mai thoái taâm thì cuõng thaønh ngöôøi xaáu nhö thöôøng.

Bôûi vaäy trong nhaø thieàn coù keå caâu chuyeän: Ngaøy xöa anh chaøng laøm haøng thòt noï buoân baùn maáy chuïc naêm ngoaøi chôï, baát thaàn hoâm ñoù anh thöùc tænh boû ngheà haøng thòt, xuaát gia tu haønh. Khi xuaát gia roài, saùng sôø ñaàu boãng coù tænh, anh laøm baøi keä:

            Taïc nhaät daï-xoa taâm,

            Kim trieâu Boà-taùt dieän.

            Daï-xoa döõ Boà-taùt,

            Baát caùch nhaát ñieàu tuyeán.

Dòch:

            Hoâm qua taâm daï-xoa,

            Ngaøy nay maët Boà-taùt.

            Daï-xoa cuøng Boà-taùt,

            Khoâng caùch nhau ñöôøng tô.

Môùi hoâm qua laøm ngöôøi haøng thòt laø taâm quæ daï-xoa, nhöng khi thöùc tænh, caïo ñaàu tu thì böõa nay nhìn ra maët Boà-taùt. Nhö vaäy Boà-taùt vaø quæ daï-xoa caùch nhau bao xa? Khoâng caùch moät ñöôøng tô, gaàn beân nhau chôù khoâng xa chuùt naøo heát.

Hieåu nhö vaäy chuùng ta thaáy treân ñöôøng tu ai cuõng coù phaàn, duø ngöôøi ñoù ñang lao ñao laän ñaän trong caûnh toäi loãi. Nhöng khi hoï thöùc tænh roài cuõng seõ thaønh Boà-taùt. Do ñoù ta khoâng daùm khinh khi ai, phaûi hoïc theo haïnh Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh, gaëp moïi ngöôøi ñeàu leã baùi noùi “toâi khoâng daùm khinh caùc ngaøi, vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät”. Neáu chuùng ta bieát tu vaø öùng duïng ñuùng theo loái cuûa Phaät Toå daïy, chaéc raèng con ñöôøng giaûi thoaùt khoâng xa. Chæ khoâng kheùo öùng duïng tu môùi thaáy con ñöôøng giaûi thoaùt caùch xa trôøi vöïc.

Hoâm nay toâi chæ giôùi thieäu ñôn giaûn moät vaøi neùt cuûa Phaät giaùo Vieät Nam cho quí vò nhôù öùng duïng tu, ñeå Phaät töû ñöøng hieåu laàm Phaät giaùo Vieät Nam chuyeân ñi cuùng ñi leã baùi hoaøi. Phaät giaùo Vieät Nam coù nhöõng öu ñieåm hay laém nhöng taïi chuùng ta öùng duïng, thöïc haønh chöa ñuùng. Mong taát caû hieåu vaø öùng duïng tu theo nhöõng gì Toå tieân mình ñaõ chæ daïy. Ñöôïc vaäy lôïi ích thieát thöïc nhaát ñònh seõ ñeán vôùi chuùng ta.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM