HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-10)

H.T THÍCH THANH TÖØ

MEÂ VAØ GIAÙC

Taây  Uùc - 2002

Buoåi giaûng naøy toâi seõ noùi cho quí Phaät töû bieát roõ nhöõng ñieàu caàn thieát ñeå quí vò öùng duïng tu cho xöùng ñaùng vôùi danh nghóa ngöôøi Phaät töû. Ñeà taøi hoâm nay laø Meâ vaø giaùc.

Ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä. Tieáng Phaïn Buddha, Trung Hoa dòch aâm laø Phaät ñaø, dòch nghóa laø “ngöôøi giaùc ngoä”. Cho neân ñaïo Phaät laø con ñöôøng ñöa chuùng ta tôùi giaùc ngoä, laáy giaùc ngoä laøm neàn taûng, khoâng gioáng nhöõng toân giaùo khaùc laáy loøng tin laøm caên baûn. Vì vaäy ñeä töû tu theo Phaät ñöôïc goïi laø Phaät töû, chôù khoâng goïi “Tín ñoà ñaïo Phaät”. Taïi sao? Vì tín ñoà laø ñoà ñeä laáy loøng tin ñoái vôùi ñaïo laøm choã tuyeät ñoái. Ñaïo Phaät khoâng nhö theá, phaûi coù giaùc ngoä hoaëc ít hoaëc nhieàu, chôù khoâng laáy loøng tin laøm treân heát. Phaät laø giaùc, töû laø con, Phaät töû laø con baäc giaùc ngoä. Khoâng theå cha giaùc ngoä maø con meâ muoäi ñöôïc. Vì vaäy Phaät töû khi tu phaûi thaáy leõ thaät, thaáy chaân lyù ñöùc Phaät ñaõ daïy ñeå ñöôïc giaùc ngoä. Cho neân giaùc laø tinh thaàn cuûa Phaät töû, coøn meâ laø tinh thaàn cuûa chuùng sanh.

Tröôùc tieân toâi noùi veà phaàn meâ. Vì chuùng sanh ñang meâ neân chö Phaät môùi thöông xoùt chæ daïy ñeå ñöôïc giaùc ngoä. Meâ caùi gì? Ngöôøi theá gian noùi meâ laø toái taêm muø mòt, giaùc laø saùng suoát. Thaáy bieát sai söï thaät, khoâng ñuùng leõ thaät maø töôûng thaät, goïi laø meâ. Nhö hoa traéng maø thaáy ñen laø meâ, vì thaáy traùi leõ thaät.

Thí duï hieän giôø ai lôõ xuùc phaïm tôùi danh döï mình moät chuùt, quí vò coù giaän khoâng? Coù. Giaän nhieàu hay ít? Giaän nhieàu. Nhöng chuùng ta thöû hoûi laïi “danh döï laø gì, noù ra sao?” Khoâng ai bieát heát. Noùi chaïm tôùi danh döï cuûa toâi, khieán toâi noåi giaän nhöng laïi khoâng bieát danh döï laø gì. Ñöøng noùi tôùi danh döï, chính toâi cuõng khoâng bieát “toâi laø gì” nöõa! Nhöõng ñieàu gì traùi vôùi yù nghó, traùi vôùi yù muoán cuûa mình, ta noùi noù sai quaáy. Nhöng söï thaät khoâng bieát ai sai?

Nhö Phaät töû khoâng phaûi laø ngöôøi xaáu, maø coù keû noùi anh xaáu hay chò xaáu, quí vò coù bieán thaønh xaáu lieàn khoâng? Khoâng. Hoï noùi qua roài maát tieâu, khoâng coù gì heát, noåi giaän laøm chi. Neáu hoï noùi maø ta bieán thaønh xaáu thì neân giaän. Ñaèng naøy hoï noùi xaáu mình vaãn khoâng thay ñoåi saéc dieän, coù gì sôï. Chæ khi noåi giaän ta seõ trôû thaønh xaáu thaät, cho neân khoâng phaûi ngöôøi ta noùi xaáu mình thaønh xaáu, maø taïi noåi giaän neân thaønh xaáu. Phaät töû phaûi xöû söï theá naøo cho ñuùng trong tröôøng hôïp ñoù? Ngöôøi ta noùi nhöng mình khoâng chuyeån ñoåi thaân taâm thì coù quan heä chi ñaâu, nhö gioù luøa qua tai roài maát, coù gì phaûi giaän. Nhöng taïi sao chuùng ta giaän? Vì muoán ai ai cuõng phaûi khen ngôïi, cuõng phaûi toân troïng mình. Cho neân nghe moät lôøi khinh cheâ, thaáy moät haønh ñoäng baát kính laø töùc giaän lieàn.

Con ngöôøi soáng trong aûo töôûng nhieàu hôn thöïc teá. Vì vaäy Phaät noùi chuùng sanh si meâ. Ngöôøi ñôøi vì meâ maø tieâu tan heát söï nghieäp, vì meâ maø beänh hoaïn, khoå ñau. Nhö meâ röôïu cheø, meâ côø baïc, meâ ñaøn ñieám, meâ huùt saùch… Nhöõng caùi meâ ñoù ñöa tôùi hö haïi caû cuoäc ñôøi vaø laøm lieân luïy ñeán gia ñình cha meï, anh em, roäng hôn nöõa laø xaõ hoäi. Caøng meâ nhieàu caøng khoå nhieàu, neân noùi meâ laø nhaân cuûa ñau khoå.

Hoài xöa nhöõng vò lôùn tuoåi ôû Vieät Nam hay duøng töø “töù ñoå töôøng” töùc laø rôi vaøo boán böùc vaùch. Boán böùc vaùch ñoù laø gì? Laø töûu, saéc, taøi, khí. Töûu laø meâ röôïu, saéc laø meâ saéc ñeïp, taøi laø meâ côø baïc, khí laø huùt saùch, aù phieän. Neáu rôi vaøo boán thöù ñoù laø ñuïng vaøo boán böùc töôøng khoâng coù loái thoaùt, vì bò boán vaùch aáy vaây kín caû roài. Bò vaây kín laø bò tuø haõm, khoå ñau.

Ngaøy nay chuùng ta thaáy roõ ai keït trong nhöõng chuyeän ñoù ñeàu ñau khoå. Nhöng khi ñi vaøo con ñöôøng aáy, hoï coù noùi ñi tìm ñau khoå ñaâu, maø noùi laø tìm vui! Nhö vaäy con ngöôøi vì si meâ neân khoå töôûng laø vui. Caøng ñi saâu trong ñoù chöøng naøo, khoå ñau caøng ñaäm caøng nhieàu, chôù khoâng vui ñöôïc. Ñoù laø noùi caùi meâ ôû ngoaøi da.

Vaäy meâ hôi saâu trong thòt laø meâ gì? Meâ danh, meâ lôïi. Meâ ôû treân chuùng ta thaáy roõ tai haïi nhö vöøa keå, coøn meâ ôû ñaây khoâng tai haïi nhö theá, nhöng laïi coù tai haïi khaùc. Ngöôøi thích danh thích lôïi muoán cho mình trôû thaønh ngöôøi coù ñòa vò cao nhaát trong xaõ hoäi, muoán trôû thaønh ngöôøi giaøu nhaát nöôùc. Nhaø Phaät noùi ham muoán nhö vaäy laø meâ. Taïi sao? Vì ngöôøi ta nghó laøm quan lôùn seõ sung söôùng, coù ñaày quyeàn uy. Nhöng neáu noùi ñuùng nghóa cuûa ngöôøi laøm quan, traùch nhieäm lôùn chöøng naøo thì khoå chöøng aáy. Phaûi lo cho maáy trieäu daân ñöôïc bình an, ñöôïc no côm aám aùo, lo buø ñaàu raûnh ñaâu maø vui. Tinh thaàn caêng thaúng, luoân luoân tìm caùch naøy, caùch noï laøm cho daân heát ngheøo, heát khoå. Ñoù laø noãi khoå lôùn, chôù ñaâu phaûi vui. Nhöng chæ vì moät chuùt danh vò, ñöôïc ngöôøi ta chaøo ñoùn hoan ngheânh, maø bieát bao ngöôøi chìm trong noãi khoå lôùn aáy.

Ñoù laø chöa keå tröôùc khi ñöôïc quan chöùc phaûi vaän ñoäng. Vaän ñoäng ngöôøi naøy, vaän ñoäng ngöôøi kia boû thaêm cho mình. Khi ñaéc cöû roài raát möøng. Nhö vaäy chöa ñöôïc cuõng khoå, vì caàu cöùu ngöôøi naøy, xin xoû ngöôøi kia. Ñöôïc roài cuõng khoå vì phaûi lo cho daân, cho nöôùc. Coøn moät caùi khoå nöõa, laø sôï sô suaát bò ngöôøi ta haát xuoáng, maát maët. Hoaëc maõn nhieäm kyø roài, khoâng bieát coøn caùi gheá naøo ñeå ngoài khoâng? Toùm laïi caû ba thôøi ñeàu khoå: tröôùc khoå, giöõa khoå, sau khoå. Noùi roõ hôn laø chöa ñöôïc khoå, ñaõ ñöôïc khoå, ñöôïc roài maát khoå. Song ñaùng tieác ngöôøi ñôøi laïi cho ñoù laø vui, neân suoát ñôøi chaïy theo danh voïng, ñeå suoát ñôøi phaûi lao ñao laän ñaän vì danh voïng.

Ngöôøi muoán laøm giaøu, giaøu lôùn, coù khoå khoâng? Chuùng ta chöa ôû ñòa vò giaøu lôùn, chaéc khoâng bieát caùi khoå ñoù ñaâu. Ngöôøi ôû ñòa vò ñoù môùi thaám thía ñöôïc noãi khoå nhaø giaøu. Vì muoán giaøu neân phaûi tìm moïi caùch ñeå ra tieàn, luùc ñoù ñau ñaàu tính toaùn neân khoå. Khi coù tieàn nhieàu roài sôï maát, sôï bò ngöôøi khaùc sang ñoaït neân khoå. Chöa keå tôùi luùc giaø saép cheát, con caùi giaønh cuûa. Cha meï phaûi naèm ñoù nhìn thaáy caûnh noài da xaùo thòt, thaät laø khoå.

Töø khi chöa laøm giaøu mình bao nhieâu tuoåi, baét ñaàu laøm giaøu ñöôïc roài bao nhieâu tuoåi, khi thaät giaøu nhìn laïi ñaàu baïc saép ra ñi. Nhö vaäy tieàn cuûa nhieàu maø cheát tôùi, khoâng höôûng ñöôïc caøng khoå. Khoå vì tieác bao nhieâu naêm vaét kieät söùc löïc maø baây giôø khoâng ñöôïc höôûng. Luùc chöa giaøu, ngôõ khi tieàn cuûa nhieàu seõ vui, khoâng ngôø giaøu sang roài roát cuoäc vaãn khoå. Vì vaäy Phaät noùi ham meâ danh lôïi laø khoå.

Baây giôø thöû hoûi laïi, ngöôøi ít danh ít lôïi coù khoå khoâng? Hoài xöa ñoïc truyeän Taøu, toâi nhôù caâu chuyeän Höùa Do vôùi Saøo Phuû. Moät hoâm vua Nghieâu ñi daïo trong daân gian, nghe ñoàn coù hai vò hieàn trieát laø Höùa Do vaø Saøo Phuû. Nhaø vua môùi tìm tôùi. Ñaàu tieân gaëp Höùa Do, vua hoûi: “Nghe khanh laø ngöôøi hieàn, vaäy Traãm môøi khanh veà trieàu laøm quan coù ñöôïc khoâng?”. Sau khi töø choái lôøi môøi cuûa vua, Höùa Do bòt tai ñi tôùi doøng suoái röûa tai. Khi aáy Saøo Phuû daãn traâu xuoáng suoái uoáng nöôùc. Thaáy Höùa Do röûa tai lieàn hoûi: “OÂng laøm sao maø röûa loã tai vaäy?” Höùa Do noùi: “Toâi nghe danh lôïi dô loã tai neân ñeán ñaây röûa”. Saøo Phuû lieàn giöït muõi traâu leân khoâng cho uoáng nöôùc. Höùa Do hoûi: “Sao khoâng cho traâu uoáng nöôùc?”. Saøo Phuû noùi: “Sôï traâu uoáng nöôùc dô mieäng bôûi muøi danh lôïi”.

Hai vò hieàn trieát, moät ngöôøi nghe danh lôïi röûa loã tai, moät ngöôøi sôï nöôùc dính muøi danh lôïi dô moàm traâu neân khoâng cho uoáng. Nhö vaäy ñeå thaáy ngöôøi xöa xem danh lôïi ñaùng gheùt tôùi möùc naøo. Vaäy maø ngaøy nay ngöôøi ta theøm khaùt danh lôïi ñeán khoå caû ñôøi vaãn khoâng thaáy chaùn. Ñoù laø caùi meâ thöù hai, hôi saâu hôn moät chuùt. Meâ trong thòt.

Ñeán meâ thöù ba thaám taän xöông tuûy. Ñoù laø sôï cheát. Taïi sao chuùng ta sôï cheát? Taïi tham soáng neân sôï cheát. Tham soáng laø muoán soáng laâu neân sôï cheát. Nhöng con ngöôøi ai cuõng phaûi traûi qua boán giai ñoaïn sanh, giaø, beänh, cheát; khoâng theå traùnh khoûi. Neáu bieát giaø beänh cheát laø caùi khoâng traùnh khoûi, maø sôï laø thieáu saùng suoát hay noùi caùch khaùc laø si meâ.

Chuùng ta sôï cheát vì quí thaân, muoán thaân coøn maõi. Nhöng neáu giöõ ñöôïc cuõng neân raùng giöõ, giöõ khoâng ñöôïc maø vaãn muoán giöõ hoaøi, ñoù laø chaáp meâ neân khoå. Ngöôøi khoâng muoán giöõ thaân, nghe noùi saép cheát chæ cöôøi thoâi, vì thaáy ñaâu coù gì quan troïng. Coøn ngöôøi muoán giöõ nghe noù saép maát lieàn hoaûng hoát sôï seät. Sôï vì meâ chaáp thaân. Ñoù laø noùi veà chaáp thaân.

Keá ñeán laø meâ chaáp taâm. Chuùng ta thöôøng cho nhöõng suy nghó phaûi quaáy, toát xaáu laø taâm mình. Khi noåi giaän leân thì noùi toâi giaän, vì chaáp caùi giaän laø toâi. Khi thöông ai noùi toâi thöông ngöôøi ñoù quaù. Khi gheùt ai noùi toâi gheùt ngöôøi ñoù quaù. Nhö vaäy caùi giaän laø toâi, caùi thöông laø toâi, caùi gheùt laø toâi. Neáu thöông, giaän, gheùt, buoàn, töùc, oaùn, hôøn v.v… caùi naøo cuõng toâi heát, nhö vaäy chuùng ta coù bao nhieâu caùi toâi? Caû traêm ngaøn thöù toâi. Vaäy caùi naøo laø toâi thaät?

Chuùng ta vì chaáp nhöõng nghó suy phaân bieät hôn thua, phaûi quaáy laø toâi roài cöù theo ñoù maø taïo nghieäp. Giaän thì muoán laøm cho ngöôøi ta khoå, thöông thì muoán laøm cho ngöôøi ta vui v.v… ñuû thöù chuyeän treân theá gian. Ñaõ chaáp suy nghó laø taâm mình, ai laøm ngöôïc vôùi suy nghó cuûa mình thì ta choáng ñoái, giaän hôøn, ai laøm vöøa yù mình thì coù caûm tình.

Nhöng thöû hoûi laïi caùi nghó cuûa mình coù ñuùng 100% khoâng? Khoâng. Taïi sao? Neáu chuùng ta nghó ñuùng 100% chaéc baây giôø ai cuõng laø ñaïi phuù gia heát. Vì nghó ñaâu ñuùng ñoù neân laøm aên gì ñöôïc naáy. Bôûi nghó khoâng ñuùng neân baây giôø chöa giaøu to. Nhöõng suy nghó cuûa chuùng ta, coù khi ñuùng, coù khi sai. Neáu cho suy nghó laø mình, khi nghó ñuùng laø mình, khi nghó sai cuõng mình nöõa. Chaúng leõ ta laø hai thöù nghòch nhau?

Baây giôø xeùt kyõ laïi, khi chuùng ta buoàn giaän, mình nhìn laïi xem caùi buoàn giaän ñoù ôû ñaâu ra? Tìm moät hoài khoâng thaáy noù ôû ñaâu. Taïi sao? Vì noù laø caùi hö aûo, khoâng thaät laøm sao tìm ñöôïc. Ví duï quí vò ñang buoàn vì laøm aên thaát baïi, baát thaàn coù ngöôøi baïn khaù giaû ôû xa tôùi thaêm. Nghe taâm söï cuûa quí vò, ngöôøi baïn cho möôïn moät soá tieàn lôùn ñeå traû nôï, luùc ñoù coøn buoàn khoâng? Luùc ñoù laïi cöôøi. Neáu buoàn laø thaät thì buoàn hoaøi. Nhöng môùi buoàn ñoù, baây giôø gaëp duyeân toát trôû laïi vui. Vaäy caùi buoàn khoâng thaät, caùi vui cuõng khoâng thaät. Noù luoân luoân chuyeån bieán tuøy duyeân. Nghó toâi buoàn toâi vui töùc cho toâi laø caùi taïm bôï, giaû doái roài. Chuùng ta laâu nay do khoâng coù caùi nhìn töôøng taän neân chaáp laàm veà thaân, chaáp laàm veà taâm. Song nhieàu ngöôøi thaéc maéc: Ñang laø mình ñaây maø noùi khoâng thaät mình sao ñöôïc? Nhöng thaät tình khoâng phaûi thaät mình.

Vöøa roài toâi gaëp moät Phaät töû ôû Melbourne. Naêm nay thaáy oâng maäp hôn, hoûi ra môùi bieát oâng vöøa thay gan. Tröôùc kia, laù gan cuûa oâng gaàn nhö naùt heát, baùc só noùi khoâng theá naøo cöùu ñöôïc. Chæ coù caùch caét boû laù gan cuõ, laáy gan khaùc thay voâ môùi hy voïng laønh beänh. Sau khi gia ñình ñoàng yù thay gan, caùc baùc só tieán haønh phaåu thuaät thay gan cuûa moät ngöôøi khaùc cho oâng. Vì vaäy naêm nay gaëp laïi, toâi thaáy oâng maäp vaø khoûe hôn. Theá thì caùi gan ñoù cuûa ai? Cuûa ai khoâng bieát maø raùp voâ buïng mình roài thì noùi chaéc laø cuûa ta, khoâng theå cuûa ai ñöôïc  nöõa.

Giaû söû baùc só gioûi raùp ñuû caùc boä phaän cuûa ngöôøi naøy qua ngöôøi kia. Chöøng ñoù ta hoûi anh naøy coù thaät töø tröôùc tôùi giôø laø anh khoâng? Neáu thaät laø anh thì caùc boä phaän bò thaûy ra laø ai, caùc boä phaän tröôùc khi raùp vaøo taïi sao cuûa ngöôøi khaùc? Boä phaän cuûa ai khoâng bieát maø baây giôø noùi toâi theá naøy, toâi theá noï. Chuùng ta thaáy roõ raøng thaân naøy coù theå töø caùc thaân phaàn khaùc hôïp laïi, noù khoâng thaät cuûa mình. Taâm laêng xaêng loän xoän khi thöông khi buoàn khi giaän, khi gheùt v.v… ñuû heát maø cuõng noùi laø taâm mình. Noù khoâng thaät maø noùi noù thaät neân goïi laø si meâ. Si meâ naøy laø si meâ taän xöông tuûy, ngöôøi naøo cuõng coù heát, chôù khoâng rieâng caù nhaân ai.

Nhìn kyõ laïi taát caû chuùng ta ñang si meâ hay ñang giaùc? Ñang si meâ. Vaäy maø ra ñöôøng ai chæ maët noùi chò si meâ quaù thì noåi saân lieàn. Si meâ maø khoâng chòu si meâ môùi khoå chôù. Neáu ñang si meâ, ai noùi mình si meâ lieàn chaép tay xaù nhaän “quaû thaät toâi ñang si meâ”, nhö vaäy heát si meâ lieàn. Si meâ bieát si meâ thì heát si meâ, coøn si meâ maø khoâng bieát si meâ thì roõ raøng laø si meâ.

Chuùng ta muoán heát si meâ thì khi ai chæ maët noùi chò si meâ quaù, lieàn chaép tay xaù caùm ôn. Vì ngöôøi ñoù ñaõ nhaéc nhôû cho mình bieát ñeå boû si meâ, trôû thaønh saùng suoát. Ñöôïc vaäy chaéc deã tu laém. Neáu caõi laïi laø ñang si meâ ñaäm, chôù khoâng phaûi si meâ sô sô. Noùi theá ñeå chuùng ta thaáy mình ñang soáng trong si meâ maø khoâng bieát mình si meâ. Bôûi khoâng bieát neân taát caû buoàn thöông giaän gheùt bao phuû chuùng ta, khieán mình gaây taïo khoâng bieát bao nhieâu thöù nghieäp khoå. Ñôøi naøy taïo nghieäp khoå, ñôøi sau tieáp tuïc troâi laên trong caùc ñöôøng khoå khoâng coù ngaøy ra khoûi. Chö Phaät thöông chuùng sanh laø thöông ôû choã si meâ ñoù.

Baây giôø muoán heát si meâ phaûi laøm sao? Phaûi giaùc ngoä. Bieát mình meâ thì phaûi tìm con ñöôøng saùng, con ñöôøng giaùc ngoä. Cuõng nhö bieát mình ñang ôû choã toái thì tìm ñeøn baät leân cho saùng. Nhö vaäy môùi heát toái, heát toái thì heát khoå. Bieát ta ñang si meâ thì phaûi tìm con ñöôøng giaùc ngoä ñeå ñöôïc giaùc. Giaùc thì thoaùt khoûi si meâ. Con ñöôøng giaùc aáy trong kinh Phaät daïy nhieàu laém. ÔÛ ñaây toâi khoâng daãn heát, chæ neâu göông moät vaøi vò ñaõ giaùc, maø giaùc töøng phaàn chôù khoâng phaûi toaøn giaùc, ñeå chuùng ta coù theå tu hoïc theo.

Ngaøy xöa ôû Trung Hoa coù oâng Baøng Long Uaån laø moät cö só ngoä ñaïo, khi cheát raát töï taïi. OÂng soáng trong maùi nhaø laù ñôn sô, coù coâ con gaùi teân Linh Chieáu ñan saùo baùn nuoâi cha. Moät hoâm oâng daën ngöôøi con gaùi: “Con ra ngoaøi coi ñuùng ngoï voâ cho ba hay”. Coâ con gaùi ra nhìn maët trôøi, roài voâ noùi: “Thöa ba tôùi giôø ngoï roài, nhöng maët nhaät bò nguyeät thöïc”, töùc maët trôøi bò maët traêng aên. Nghe vaäy oâng laáy laøm laï chaïy ra coi.

Baáy giôø coâ Linh Chieáu leân boä ngöïa cuûa oâng ngoài kieát giaø tòch. OÂng chaïy voâ thaáy vaäy noùi: “Con gaùi ta lanh lôïi quaù”. Leõ ra böõa ñoù oâng tòch, nhöng thaáy con gaùi ñi tröôùc neân oâng lo thieâu con xong roài ñi sau. Laøm leã traø tyø coâ Linh Chieáu xong, oâng baùo cho baïn beø bieát vaøi hoâm nöõa oâng töø giaû. Vaøi böõa sau, coù ngöôøi baïn laø quan huyeän tôùi thaêm. Ñang noùi chuyeän, oâng baûo: “Toâi hôi moûi anh cho toâi töïa ñaàu vaøo goái moät chuùt”. Ngöôøi baïn ñöa ñaàu goái cho oâng gaùt. Vöøa gaùt ñaàu leân xong, oâng tòch. Hai cha con oâng Baøng Long Uaån cheát raát laø thaûnh thôi, ra ñi moät caùch töï taïi, khoâng coù trôû ngaïi gì heát.

Vieät Nam chuùng ta cuõng coù moät cö só laø Tueä Trung Thöôïng Só ôû ñôøi Traàn theá kyû thöù XIII. OÂng ngoä ñaïo vôùi thieàn sö Tieâu Dao vaø laø thaày cuûa vua Traàn Nhaân Toâng. Ñöôïc vua Thaùnh Toâng ban cho moät sôû ñaát, oâng laäp gia trang ôû ñoù vaø caát moät caùi am nhoû ñaët teân laø Döôõng chaân trang. Khi saép tòch oâng ra naèm giöõa boä ngöïa nhaém maét. Thaáy vaäy theâ thieáp khoùc oøa leân, oâng môû maét ngoài daäy baûo laáy nöôùc xuùc mieäng röûa maët, xong oâng quôû: “Soáng cheát laø leõ thöôøng, buoàn thaûm luyeán tieác laøm gì, laøm xao ñoäng chaân taùnh cuûa ta”. Quí baø nghe quôû im laëng, khoâng daùm khoùc nöõa. Sau ñoù oâng naèm xuoáng thôû khì lieàn ñi.

Cheát nhö vaäy vui khoâng? Raát vui, khoâng khoå sôû nhö chuùng ta ngaøy nay. Bôûi caùc vò ñoù ñaõ thaáy ñaïo, tuy laø cö só maø khi ñi raát töï taïi. Trong luùc ñang tu, muoán nhaéc nhôû ngöôøi ñôøi oâng coù laøm baøi thô “Khuyeân ngöôøi ñôøi tieán tu” baèng chöõ Haùn. ÔÛ ñaây toâi ñoïc baûn dòch:

            Ngaøy thaùng xoay vaàn xuaân laïi thu,

            Xaêm xaêm toùc baïc ñaùp leân ñaàu.

            Giaøu sang nhìn laïi moät tröôøng moäng,

            Naêm thaùng mang theo vaïn hoäc saàu.

            Neûo khoå luaân hoài xe chuyeån baùnh,

            Soâng yeâu chìm noåi tôï phuø aâu.

            Gaëp tröôøng chaúng chòu sôø leân muõi,

            Voâ haïn duyeân laønh chæ theá thoâi.

Ngaøy thaùng xoay vaàn xuaân laïi thu. Chuùng ta soáng treân theá gian naøy cöù ngaøy qua thaùng laïi, heát xuaân laïi thu, cöù nhö vaäy maø troâi qua troâi qua. Xaêm xaêm toùc baïc ñaùp leân ñaàu. Laâu laâu nhìn laïi toùc baïc ñaõ ñaùp treân ñaàu roài. Ñeå thaáy cuoäc ñôøi voâ thöôøng, theo doøng thôøi gian chuyeån bieán, con ngöôøi chuùng ta cuõng chuyeån bieán theo. Ngaøy naøo ñoù ñaàu xanh baây giôø toùc ñaõ baïc.

Giaøu sang nhìn laïi moät tröôøng moäng. Taát caû giaøu sang con ngöôøi taïo ra ñöôïc, cuoái cuøng nhìn laïi nhö moät giaác moäng daøi, chôù khoâng coù gì heát. Neân ngöôøi xöa hay noùi: Coâng danh caùi theá maøn söông sôùm, Phuù quí kinh nhaân giaác moäng daøi. Chuùng ta ngaøy nay cho coâng danh caùi theá laø sang toät böïc, khoâng phaûi maøn söông sôùm. Söï thaät caùi sang toät böïc coù höôûng maõi ñöôïc khoâng? Khoâng höôûng maõi ñöôïc, chæ luùc naøo thoâi. Cho neân ngöôøi xöa thöùc tænh thaáy ñoù laø maøn söông, coù ñoù roài maát ñoù.

Phuù quí kinh nhaân laø giaøu ñeán noåi ngöôøi nghe phaûi giöït mình, nhöng chaúng qua cuõng chæ laø giaác moäng daøi thoâi. Ít chuïc naêm qua roài tieâu tan, coøn gì ñaâu. Ñaây laø lôøi nhaén nhuû cho chuùng ta bôùt meâ ñaém trong coâng danh, phuù quí. Thaáy nhö vaäy laø caùi thaáy cuûa ngöôøi giaùc.

Naêm thaùng mang theo vaïn hoäc saàu. Moãi moät naêm, moãi moät thaùng cöù choàng chaát buoàn böïc, khoå sôû. Nhö vaäy caû ñôøi mang bao nhieâu buoàn khoå? Hoài beù buoàn khoå ít, caøng lôùn chöøng naøo buoàn khoå caøng nhieàu chöøng aáy. Lôùn vöøa vöøa buoàn khoå veà chuyeän gia ñình, lôùn khaù nöõa buoàn khoå veà con caùi… Lôùn coù caùi khoå cuûa lôùn, nhoû coù caùi khoå cuûa nhoû. Caøng giaø caøng thaáy coâ ñôn, nhöõng chuyeän vui buoàn cuûa thôøi gian tröôùc nhìn laïi choàng chaát traøn treà trong taâm, khoâng bieát bao nhieâu maø keå. Nhôù laïi ngöôøi mình thöông baây giôø ñaâu maát roài, coøn ngöôøi mình gheùt, cöù tôùi lui laøm phieàn hoaøi… ñuû thöù.

Beân UÙc moãi saùng maáy cuï giaø thöôøng daãn choù ñi chôi. ÔÛ xöù vaên minh ngöôøi giaø ñöôïc nhaø nöôùc ñoái xöû raát toát, nhöng tình nghóa giöõa nhöõng ngöôøi trong gia ñình vôùi nhau thì khoâng ñöôïc thuûy chung. Vì khoâng thuûy chung neân giaø coâ ñôn, chæ chôi vôùi choù laø coù thuûy chung. Vì vaäy hoï nuoâi choù, daãn ñi chôi tôùi cheát thoâi. ÔÛ Vieät Nam coøn thaáy caùc oâng giaø, baø giaø daãn chaùu noäi chaùu ngoaïi ñi chôi, ôû ñaây chæ thaáy caùc cuï giaø daãn choù ñi chôi thoâi.

Do buoàn khoå choàng chaát, neân ngaøi noùi: Naêm thaùng mang theo vaïn hoäc saàu. Caùi buoàn ñong tôùi moät vaïn hoäc. Hoäc laø ñôn vò ño löôøng hoài xöa, baây giôø noùi ñôn giaûn nhö thuøng luùa ñi. Moät vaïn thuøng saàu traøn treà trong taâm. Ñaây laø lôøi nhaéc nhôû raát chí thieát.

Neûo khoå luaân hoài xe chuyeån baùnh. Neûo khoå luaân hoài laø con ñöôøng khoå ñau luaân hoài nhö chieác xe laên, cöù laên maõi laên maõi, leân xuoáng leân xuoáng khoâng döøng. Chuùng ta cuõng vaäy, heát taïo nghieäp naøy ñeán taïo nghieäp noï, noåi leân chìm xuoáng luoân luoân khoâng döøng. Khi ñi xuoáng caùc ñöôøng döõ, khi ñöôïc leân caùc coõi laønh, cöù vaäy tieáp noái khoâng bao giôø cuøng. Ñoù laø luaân hoài.

Soâng yeâu chìm noåi tôï phuø aâu. ÔÛ ñaây Ngaøi noùi soâng yeâu, choã khaùc goïi laø bieån aùi. Chuùng ta chìm trong soâng yeâu thöông, troài leân huïp xuoáng maõi khoâng ngoi ñaàu leân ñöôïc. Quí vò thöông nhieàu, gheùt nhieàu hay quaân bình? Thöông nhieàu thì cheát phaûi theo caùi thöông ñoù maø leân xuoáng. Gheùt nhieàu cuõng theá. Chæ coù quaân bình laø ít leân xuoáng chìm noåi. Thöông gheùt ñeàu laø hai moái laøm cho chuùng ta phaûi luaân hoài khoâng döøng.

Nhö trong loøng mình thöôøng nghó chuyeän gì thì khoù queân ñöôïc. Cuõng theá, ngöôøi ta raát thöông hoaëc raát gheùt coù queân ñöôïc khoâng? Suoát ñôøi khoâng queân. Cho neân khi nhaém maét nhöõng hình aûnh ñoù ñi theo mình, ñôøi sau gaëp laïi ñeå thöông ñeå gheùt nöõa. Thöông thì khoå theo thöông, gheùt thì khoå theo gheùt. Bôûi vaäy coù ngöôøi sanh con deã daïy laøm sao, baûo ñaâu nghe ñoù. Ñaây laø thöông maø gaëp nhau. Coù ngöôøi sanh con ngoã nghòch, noùi khoâng theøm nghe, coøn cöï laïi nöõa. Ñaây laø gheùt maø gaëp nhau. Cöù nhö vaäy maø khoå. Ngöôøi khoâng thaân thuoäc choáng ñoái ta khoå ít, nhöng con cuûa mình maø choáng ñoái cha meï neân raát buoàn, raát töùc. Buoàn töùc maø khoâng boû ñöôïc, neân raát khoå.

Vì vaäy thöông gheùt caøng nhieàu gaëp nhau caøng laém, chôù coù ích gì. Muoán ñöøng gaëp nhau hoaøi chuùng ta phaûi laøm sao? Bôùt thöông, bôùt gheùt ñi. Coù nhieàu ngöôøi noùi toâi thuø ngöôøi ñoù khoâng ñoäi trôøi chung, töùc muoân ñôøi khoâng muoán gaëp laïi. Caøng khoâng muoán gaëp thì caøng gaëp laïi, neân khoå muoân ñôøi. Hieåu nhö vaäy chuùng ta phaûi thöùc tænh, khoâng neân meâ. Bôûi vì meâ laø goác cuûa ñau khoå, thöông gheùt töø meâ maø sanh. Baây giôø khoâng thöông gheùt nöõa thì heát meâ.

Soâng yeâu chìm noåi tôï phuø aâu. Phuø aâu laø boït nöôùc, theo soùng vôõ tan lieân tuïc. Chìm ôû trong soâng yeâu roài, ra khoâng ñöôïc. Taát caû quí vò soáng trong cuoäc ñôøi naøy yeâu nhieàu hay ít? Yeâu nhieàu. Yeâu nhieàu thì chìm saâu, chôù chöa ra ñöôïc.

Gaëp tröôøng chaúng chòu sôø leân muõi, Voâ haïn duyeân laønh chæ theá thoâi. Loã muõi chuùng ta ôû ñaâu? Treân maët. Nhöng coù thaáy khoâng? Khoâng thaáy, ñôïi soi göông môùi thaáy. Sôø thì ñuïng nhöng nhìn khoâng thaáy. Loã muõi laø duï cho theå taùnh trong saïch cuûa chuùng ta. Noù saün nhö loã muõi ôû treân maët vaäy, nhöng nhìn khoâng thaáy. Khi ñuû duyeân ñöôïc thaày baïn nhaéc nhôû ta coù loã muõi ngay treân maët, mình phaûi chòu khoù sôø leân muõi môùi ñuùng. Leõ thaät ñaõ saün chæ caàn ta sôùm thöùc tænh, ñöøng ñi trong meâ nöõa thì hôïp chaân. Neân noùi Gaëp tröôøng chaúng chòu sôø leân muõi.

Voâ haïn duyeân laønh chæ theá thoâi. Duyeân laønh voâ haïn chæ laø töï tænh, töï nhaän caùi chaân thaät cuûa mình, nhö töï sôø leân loã muõi vaäy. Coøn tìm kieám beân ngoaøi chæ uoång coâng thoâi. Do thaáy ñaïo Ngaøi nhaéc chuùng ta bieát ñöøng chìm trong bieån aùi nöõa, ñeå traùnh ñau khoå cuûa cuoäc ñôøi.

Ngaøi coøn coù baøi “Soáng cheát nhaøn maø thoâi”, yù töù raát saâu saéc, raát tha thieát noùi veà ñieåm khaùc nhau giöõa ngöôøi giaùc vaø keû meâ. Keû meâ ñoái vôùi vieäc soáng cheát khoå, coøn ngöôøi giaùc soáng cheát nhaøn maø thoâi.

            Taâm maø sanh chöø sanh töû sanh,

            Taâm maø dieät chöø sanh töû dieät.

            Sanh töû xöa nay voán taùnh khoâng,

            Thaân huyeãn hoùa naøy roài cuõng dieät.

            Phieàn naõo Boà-ñeà boãng maát tieâu,

            Ñòa nguïc thieân ñöôøng töï khoâ kieät.

            Chaûo daàu loø löûa töï maùt lieàn,

            Nuùi kieám röøng ñao choác gaõy heát.

            Thanh-vaên ngoài thieàn ta khoâng ngoài,

            Boà-taùt noùi phaùp ta noùi thieät.

            Sanh doái sanh cheát doái cheát,

            Boán ñaïi voán khoâng nöông ñaâu daáy.

            Chôù nhö höôu khaùt ñuoåi boùng naéng,

            Naém ñoâng baét taây khoâng ngôùt chaïy.

            Phaùp thaân khoâng laïi cuõng khoâng qua,

            Chaân taùnh chaúng phaûi cuõng chaúng quaáy.

            Ñeán nhaø thoâi chôù hoûi ñöôøng chi,

            Thaáy nguyeät tìm gì ngoùn tay aáy.

            Keû ngu soáng cheát maõi lo aâu,

            Ngöôøi trí roõ khoâng nhaøn thoâi vaäy.

            Toâi seõ giaûi thích töøng caâu cho quí vò roõ.

            Taâm maø sanh chöø sanh töû sanh,

            Taâm maø dieät chöø sanh töû dieät.

Taâm naøy laø taâm naøo? Taâm nghó suy hôn thua, toát xaáu ñoù. Taâm naøy sanh laø nhaân cuûa sanh töû, taâm naøy laëng thì sanh töû heát. Bôûi vaäy ngöôøi tu Tònh ñoä nieäm Phaät ñöôïc nhaát taâm, nhöõng nghó suy hôn thua toát xaáu ñaâu coøn, neân Phaät röôùc veà Cöïc Laïc. Ngöôøi tu thieàn ñöôïc ñònh, môùi nhaäp Nieát-baøn töùc voâ sanh.

Chuùng ta sôû dó bò sanh töû lieân tuïc vì taâm sanh dieät lieân tuïc. Vì vaäy noùi Taâm maø sanh chöø sanh töû sanh. Bao giôø taâm ñoù laëng heát thì sanh töû heát, neân noùi Taâm maø dieät chöø sanh töû dieät.

            Sanh töû xöa nay voán taùnh khoâng,

            Thaân huyeãn hoùa naøy roài cuõng dieät.

Cheát vaø soáng xöa nay taùnh noù laø khoâng. Theá naøo laø taùnh khoâng? Nhö toâi ñöa tay leân, co naém ngoùn laïi goïi laø naém tay. Naém tay tröôùc khoâng coù, baây giôø neáu toâi buoâng ra noù cuõng khoâng coù. Nhö vaäy do duyeân hôïp môùi coù naém tay, duyeân tan thì khoâng coøn. Thaân naøy cuõng vaäy naêm uaån tröôùc ñaâu coù, ñôïi ñuû duyeân cha meï sanh môùi coù. Coù roài tôùi ngaøy naøo heát duyeân noù cuõng trôû veà khoâng. Tröôùc khoâng, giöõa do duyeân hôïp giaû coù, sau trôû veà thaønh khoâng. Vaäy maø chuùng ta noùi thaân thaät neân khoå.

Cho neân Ngaøi noùi goác sanh töû laø do taâm nieäm thöông gheùt maø ra, heát taâm nieäm ñoù thì heát sanh töû. Ai nuoâi döôõng taâm thöông gheùt buoàn giaän? Chính mình. Ai dieät taâm thöông gheùt buoàn giaän? Cuõng mình. Phaät khoâng laøm theá ñöôïc. Vaäy maø Phaät töû cöù laïy Phaät xin Ngaøi ban cho con heát khoå. Taâm thöông gheùt coøn ñaäm quaù, Phaät laøm sao ban ñöôïc. Taâm aáy ôû nôi mình ta khoâng chòu boû, laïi yeâu caàu Phaät giaûi, laøm sao Ngaøi giaûi ñöôïc. Ngöôøi tu Phaät phaûi bieát roõ meâ laø töï mình meâ, giaùc cuõng mình giaùc, chôù Phaät khoâng theá ñöôïc. Ngaøi chæ daïy thoâi, chuùng ta phaûi töï söûa, töï tu.

            Sanh töû xöa nay voán taùnh khoâng,

            Thaân huyeãn hoùa naøy roài cuõng dieät.

Sanh töû voán taùnh khoâng, tröôùc khi chöa vaøo baøo thai cha meï chuùng ta ñaâu coù. Baây giôø vaøo ñoù mang thaân, coù thaân roài tôùi ngaøy naøo noù cuõng hoaïi trôû thaønh khoâng. Nhö vaäy coù roài maát, huyeãn hoùa taïm bôï maø chuùng ta cöù thaáy thaät. Thaáy thaät laø meâ, bieát taïm bôï huyeãn hoùa laø giaùc.

            Phieàn naõo Boà-ñeà boãng maát tieâu,

            Ñòa nguïc thieân ñöôøng töï khoâ kieät.

Sao vaäy? Bôûi vì trong luïc ñaïo luaân hoài coù ñòa nguïc, coù thieân ñöôøng. Ngöôøi tu Thaäp thieän ñöôïc sanh thieân ñöôøng, ngöôøi taïo thaäp aùc phaûi xuoáng ñòa nguïc. Neáu taâm khoâng coøn sanh khoâng coøn ñi vaøo hai nôi aáy nöõa. Vì ñaâu coøn ñi trong luïc ñaïo luaân hoài maø coù thieân ñöôøng, coù ñòa nguïc. Neân noùi Phieàn naõo Boà-ñeà boãng maát tieâu.

Phieàn naõo laø ñoái ngöôïc vôùi Boà-ñeà. Khi taâm khoâng daáy nieäm luùc ñoù coù phieàn naõo, Boà-ñeà khoâng? Khoâng coøn nieäm thì khoâng coøn meâ, khoâng coøn giaùc. Coøn nieäm môùi coù meâ coù giaùc. Giaùc laø Boà-ñeà meâ laø phieàn naõo. Baây giôø heát nieäm roài thì Boà-ñeà, phieàn naõo cuõng maát. Maát ñoù khoâng phaûi laø maát mình maø laø maát taâm ñoái ñaõi.  

            Chaûo daàu loø löûa töï maùt lieàn,

            Nuùi kieám röøng ñao choác gaõy heát.

Neáu taâm khoâng coøn caùc nieäm thì chaûo daàu soâi, nuùi kieám thaûy ñeàu gaõy tan heát. Taïi vì chuùng ta coù sanh taâm môùi coù taïo toäi, coù taïo toäi môùi xuoáng ñòa nguïc, vaøo chaûo daàu soâi hay ñi trong röøng ñao nuùi kieám. Coøn taâm khoâng sanh töùc khoâng daáy nieäm, khoâng daáy nieäm thì khoâng taïo nghieäp, khoâng taïo nghieäp thì khoâng rôi vaøo ñòa nguïc. Cho neân taát caû caùc caûnh giôùi khaùc cuõng khoâng coù. 

            Thanh-vaên ngoài thieàn ta khoâng ngoài,

            Boà-taùt noùi phaùp ta noùi thieät.

Caâu naøy nghe hôi khoù hieåu moät chuùt. Bôûi vì caùc ngaøi tu Thanh-vaên thöøa laáy Baùt chaùnh ñaïo laøm choã tu cöùu kính. Phaàn choùt cuûa Baùt chaùnh ñaïo laø chaùnh ñònh. Caùc ngaøi laáy vieäc ngoài thieàn nhaäp ñònh laøm goác. Coøn phaùp cuûa Boà-taùt laáy Luïc ñoä laøm choã tu cöùu kính, trong ñoù trí tueä laø ñoä cuoái cuøng. Thanh-vaên laáy ñònh laøm goác, Boà-taùt laáy tueä laøm goác, ñi ñöùng naèm ngoài trong tænh giaùc, khoâng bò söï troùi coät cuûa phieàn naõo, khoâng bò loâi keùo ñi trong sanh töû. Hai beân khaùc nhau nhö vaäy. Noùi Boà-taùt noùi phaùp ta noùi thieät, töùc Ngaøi luoân caûnh tænh ñaùnh thöùc moïi ngöôøi khoâng bò meâ muoäi, laáy giaùc ngoä laøm goác, chôù khoâng tu theo haïnh Thanh vaên, laáy ngoài thieàn laøm goác.

            Sanh doái sanh cheát doái cheát,

            Boán ñaïi voán khoâng nöông ñaâu daáy.

Töù ñaïi chuùng ta tröôùc khi cha meï chöa sanh noù ñaâu coù. Nhôø cha meï sanh ra, nuoâi döôõng thaân naøy töø töø lôùn leân, chuùng ta laïi töôûng noù thaät. Noù do vay möôïn maø coù, thaät sao ñöôïc. Möôïn caùi gì? Gaàn nhaát laø loã muõi ñang hít thôû, hít thôû. Hít laø möôïn khoâng khí cuûa trôøi ñaát. Möôïn roài giöõ khoâng ñöôïc phaûi traû ra. Hít voâ traû ra, möôïn traû, möôïn traû. Möôïn traû ñeàu ñaën laâu ngaøy thaønh quen, ta thaáy nhö khoâng coù möôïn traû, chôù söï thaät ñang möôïn traû. Neáu möôïn traû ngöøng thì sao? Cheát ngay. Ñoù laø möôïn traû gioù.

Tôùi nöôùc, moät laùt möôïn taùch nöôùc. Möôïn roài cuõng traû, chæ laâu hôn hôi thôû moät chuùt. Möôïn traû ñöôïc thì bình an, möôïn maø traû khoâng ñöôïc cuõng khoå. Thaønh ra phaûi möôïn traû suoâng seû môùi ñöôïc. Ñoù laø möôïn nöôùc. Tôùi ñaát, saùng tröa chieàu ngaøy ba böõa côm, hoaëc aên baùnh mì v.v.. laø möôïn ñaát. Trong ñaát coù chaát aám, chaát cay laø löûa. Möôïn ñaát möôïn löûa ñem voâ cuõng phaûi traû ra.

Nhö vaäy chuùng ta ñònh nghóa theá naøo laø cuoäc soáng coù haïnh phuùc? Ngöôøi ta cöù töôûng gia ñình bình yeân giaøu coù laø haïnh phuùc, söï thaät khoâng phaûi vaäy. Soáng coù haïnh phuùc laø möôïn deã daøng, traû thuaän tieän. Neáu traû truïc traëc thì chôû ñi caáp cöùu lieàn, heát haïnh phuùc roài. Leõ thaät cuûa cuoäc soáng chæ theá thoâi, vay traû, vay traû suoát ngaøy, coù gì thaät ñaâu. Vaäy maø ai cuõng thaáy thaät neân Phaät môùi noùi chuùng ta meâ.

Neáu thaáy ñöôïc thaân naøy huyeãn hoùa taïm bôï vay möôïn laø chuùng ta ñaõ giaùc roài. Nhö vaäy meâ vaø giaùc caùch nhau bao xa? Nhö trôû baøn tay. Chuùng ta coù quyeàn thaáy ñuùng nhö thaät maø khoâng chòu thaáy, cöù thaáy sai laàm neân meâ suoát kieáp. Giaùc khoâng tìm ôû ñaâu heát maø chính nôi mình. Ta lôõ meâ roài baây giôø phaûi giaùc hay chaáp nhaän meâ luoân? Phaûi giaùc, chôù khoâng theå chaáp nhaän meâ luoân. Neáu meâ luoân thì ta chìm ñaém maõi trong luaân hoài sanh töû, chòu voâ löôïng khoå ñau, khoâng bieát ñaâu laø cuøng. Neân tu laø söûa, söûa meâ thaønh giaùc. Ñoù laø ñieàu thöïc teá.

            Chôù nhö höôu khaùt ñuoåi boùng naéng,

            Naém ñoâng baét taây khoâng ngôùt chaïy.

Trong kinh thöôøng ví duï, nhö con nai ñi trong röøng vaøo muøa haïn. Noù thaáy soùng naéng chaäp chôøn ñaøng xa töôûng laø nöôùc neân caám ñaàu chaïy tôùi ñeå uoáng nöôùc. Ñeán nôi khoâng ngôø chaúng phaûi nöôùc. Cöù theá chaïy ñoâng chaïy taây suoát ngaøy, tìm vaãn khoâng thaáy nöôùc, neân khaùt caøng theâm khaùt. Chuùng ta cuõng vaäy cöù tìm haïnh phuùc ñôøi naøy, haïnh phuùc ñôøi sau maø chöa bao giôø ñöôïc haïnh phuùc, cuoái cuøng chæ thaáy khoå doàn khoå maø thoâi. Theá neân ngaøi daïy mình phaûi tænh, ñöøng meâ laàm nhö con nai kia.

            Phaùp thaân khoâng laïi cuõng khoâng qua,

            Chaân taùnh chaúng phaûi cuõng chaúng quaáy.

Phaät coù ba thaân Phaùp thaân, Baùo thaân, Hoùa thaân. Chuùng ta cuõng coù ba thaân, phaùp thaân laø thaân baèng taùnh giaùc cuûa mình. Thaân töù ñaïi ñang mang laø baùo thaân, nhöng baùo thaân cuûa chuùng ta thoâ xaáu nhô nhôùp, khoâng nhö baùo thaân cuûa Phaät coù ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp. Phaät coù hoùa thaân chuùng ta cuõng coù hoùa thaân. Hoùa thaân Phaät vì chuùng sanh laøm voâ soá vieäc lôïi ích, coøn hoùa thaân cuûa chuùng ta taïo voâ soá nghieäp. Ñang ngoài ñaây nghó chuyeän beân Taây beân Taøu, ñoù laø hoùa thaân cuûa mình. Ta coù hoùa thaân maø hoùa thaân moäng, chaúng laøm ñöôïc vieäc gì chæ taïo theâm khoå. Coøn chö Phaät Boà-taùt duøng Hoùa thaân laøm lôïi ích chuùng sanh.

Phaùp thaân saün coù khoâng ñeán khoâng di, khoâng qua khoâng laïi, hieän tieàn ôû tröôùc maét neân noùi khoâng laïi cuõng khoâng qua. Roài Chaân taùnh chaúng phaûi cuõng chaúng quaáy. Chaân taùnh laø taùnh chaân thaät cuûa mình, khoâng coù phaûi quaáy, khoâng coù toát xaáu, hôn thua, ñöôïc maát v.v… Coøn coù hai beân ñeàu laø ñoái ñaõi hö giaû, chaân taùnh khoâng coù hai beân neân khoâng ñoái ñaõi hö giaû.

Quí vò thöû ngoài laïi chöøng moät giôø hoaëc nöûa giôø, ñöøng theøm nghó phaûi quaáy, hôn thua, ñöôïc maát, luùc ñoù soáng hay cheát? Mình cuõng ñang soáng. Coù bieát khoâng? Cuõng ñang bieát. Chuùng ta ñang bieát maø khoâng caàn phaûi suy nghó phaân bieät. Nhöng vì khoâng nhaän ra caùi bieát aáy neân cöù chaïy theo caûnh phaân bieät. Ngoài ñaâu cuõng nghó caùi naøy caùi kia, cho tôùi giôø ñi veä sinh cuõng nghó nöõa. Khoâng luùc naøo döøng ñöôïc, thaønh ra caùi hieän tieàn ñang coù maø queân maát, choân saâu noù trong voøng laån quaån cuûa voïng töôûng.

Baây giôø muoán thaáy ñöôïc chaân taùnh phaûi boû hôn thua, phaûi quaáy ñi. Boû hôn thua, phaûi quaáy ngöôøi ñôøi goïi ta laø ngu hay ñieân. Taïi sao? Vì khaùc ngöôøi ta. Hoï ñieân maø thaáy mình khoâng gioáng thì hoï noùi mình ñieân. Quí vò tôùi beänh vieän ñieân seõ thaáy beänh nhaân nhìn mình cöôøi, vì hoï baûo ta ñieân. Ngöôïc laïi ta thaáy ngöôøi ñieân ta cuõng cöôøi, vì hoï khaùc mình. Ngöôøi ñieân chæ chaáp nhaän ngöôøi ñieân thoâi, neáu coù ngöôøi khoâng ñieân tôùi, hoï seõ noùi ngöôøi khoâng ñieân ñoù laø baäy, laø xaáu, vì khoâng gioáng hoï.

Cuõng vaäy ngöôøi theá gian si meâ, neáu gaëp ngöôøi giaùc hoï töôûng ñoù laø ngöôøi ñieân. Nhöng ñieân trong caùi giaùc ta cuõng neân ñieân, ñöøng chaïy theo khoân lanh, nguy hieåm cuûa theá gian maø muoân ñôøi phaûi chòu ñoïa.

            Ñeán nhaø thoâi chôù hoûi ñöôøng chi,

            Thaáy nguyeät tìm gì ngoùn tay aáy.

Ngöôøi tôùi nhaø roài khoâng tìm kieám hay hoûi ñöôøng nöõa. Tôùi nhaø maø coøn hoûi ñöôøng töùc chöa bieát nhaø. Quí vò coøn hoûi tu sao cho ñöôïc giaûi thoaùt, töùc chöa bieát giaûi thoaùt. Nhö treân ñaõ noùi, nieäm khoâng sanh, taâm khoâng sanh thì sanh töû heát. Sanh töû heát laø giaûi thoaùt, ñaâu caàn phaûi hoûi.

Chuùng ta coù quyeàn giaûi thoaùt khoâng? Ñuû ñieàu kieän giaûi thoaùt khoâng? Dö nöõa, maø taïi khoâng chòu laøm, cöù taïo duyeân laêng xaêng loän xoän hoaøi cho neân khoâng ñöôïc giaûi thoaùt. Neáu chuùng ta nhôù ñöôïc mình coù caùi chaân thaät laø tôùi nhaø, khoûi caàn hoûi ñöôøng. Cuõng nhö muøng baûy aâm lòch, coù maët traêng löôõi lieàm moïc ôû phöông taây raát khoù thaáy. Ngöôøi thaáy ñöôïc lieàn laáy ngoùn tay chæ maët traêng cho ngöôøi chöa thaáy xem. Khi thaáy maët traêng roài, ngoùn tay coøn nghóa lyù gì khoâng? Khoâng. Thaáy maët traêng roài ngoùn tay khoâng caàn nöõa.

Phaät noùi kinh ñieån cuûa Ngaøi cuõng nhö ngoùn tay chæ maët traêng. Chuùng ta tu ñeå tìm caùi thaät nôi mình, giaùo phaùp cuûa Phaät laø ngoùn tay thoâi, caùi thaät cuûa chính chuùng ta môùi laø maët traêng. Khi nhaän ñöôïc caùi thaät roài thì phöông tieän trôû thaønh voâ ích.

Hieän nay coù nhieàu Phaät töû thaéc maéc, taïi sao toâi khoâng khuyeân quí vò tuïng kinh naøy kinh noï, maø baét saùm hoái saùu caên? Kinh laø ngoùn tay chæ maët traêng, chuùng ta ñoïc ñeå hieåu lôøi Phaät daïy cho mình tu, chôù khoâng phaûi ñem ra ñoïc hoaøi. Thaáy maët traêng roài cöù chaáp ngoùn tay laø khôø, phaûi khoâng? Thaáy maët traêng roài phaûi boû ngoùn tay.

Cuõng vaäy chuùng ta nhaän ra ñöôïc yeáu chæ Phaät daïy roài, phaûi öùng duïng tu chôù khoâng neân ñem kinh ra ñoïc hoaøi. Ñoïc cho ai nghe? Phaät töû coù beänh ñoïc kinh cho Phaät nghe. Cöù tuïng heát boä naøy sang boä noï cho Phaät nghe, roài tính coâng vôùi Phaät. Ngaøi noùi ra baây giôø ñoïc laïi baét Ngaøi nghe, coù khoå cho Phaät chöa? Tu caùi gì maø laån quaån vaäy. Laâu nay Phaät töû vaãn laàm laãn nhö theá.

            Keû ngu soáng cheát maõi lo aâu,

            Ngöôøi trí roõ khoâng nhaøn thoâi vaäy.

Ngöôøi ngu thì cöù lo soáng cheát. Ngöôøi trí thaáu suoát taát caû phaùp taùnh khoâng neân thaûnh thôi, khoâng lo sôï chi heát. Bôûi vaäy ngöôøi giaùc thaáy roõ ñöôïc leõ thaät neân bôùt khoå. Ngöôøi meâ khoâng thaáy ñöôïc leõ thaät neân khoå suoát ñôøi. Ñôøi naøy khoå ñôøi sau cuõng khoå, khoâng bieát bao nhieâu ñôøi. Tu laø coát giaûi khoå. Muoán giaûi khoå thì phaûi tænh giaùc, chôù khoâng neân chìm trong meâ. Chìm trong meâ thì muoân kieáp khoâng bao giôø heát khoå.

Nhö vaäy giöõa meâ vaø giaùc, chuùng ta choïn caùi naøo? Giaùc. Taát caû ñeàu ñoàng yù nhö vaäy. Theá thì chuùng ta phaûi raùng tu. Khoâng ai cöùu mình baèng chính trí tueä giaùc ngoä cuûa mình. Chæ nhö theá chuùng ta môùi chaám döùt khoå ñau trong ñôøi naøy vaø nhieàu ñôøi sau nöõa. Mong taát caû ñeàu ñöôïc soáng an vui trong söï tænh thöùc cuûa chính mình.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM