HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-10)

H.T THÍCH THANH TÖØ

ÑÖÔØNG LOÁI TU THEO ÑAÏO PHAÄT

Laøng Caây Phong - Phaùp - 1994

Khi nhaéc nhôû tu haønh, chuùng toâi nghó tröôùc tieân phaûi noùi cho quí Phaät töû hieåu ñöôøng loái tu theo ñaïo Phaät, sau ñoù môùi öùng duïng tu thì vieäc tu môùi coù keát quaû vaø khoâng bò laàm laïc. Neân ñeà taøi buoåi giaûng hoâm nay laø Ñöôøng loái tu theo ñaïo Phaät.

Veà caên baûn, ñaàu tieân trong ñaïo Phaät coù chia ra ba moân hoïc goïi laø Tam tueä hoïc: Vaên tueä, Tö tueä vaø Tu tueä. Keá ñeán Tam voâ laäu hoïc laø Giôùi, Ñònh, Tueä. Hai moân hoïc naøy lieân heä tôùi söï tu haønh cuûa chuùng ta nhö theá naøo? Toâi seõ giaûi thích cho quí Phaät töû roõ.

Chuû tröông cuûa ñaïo Phaät, moãi ngöôøi ñeán vôùi ñaïo khoâng phaûi chæ tin maø phaûi hieåu, khoâng phaûi chæ hieåu maø phaûi tu. Ñoù laø ñieåm troïng yeáu. Cho neân trong kinh A-haøm, ñöùc Phaät daïy raèng ngöôøi Phaät töû tôùi chuøa khoâng chöa ñuû, maø phaûi gaëp chö Taêng. Gaëp chö Taêng khoâng chöa ñuû maø phaûi hoûi giaùo phaùp. Hoûi giaùo phaùp khoâng chöa ñuû maø phaûi suy gaãm lôøi chö Taêng noùi ñuùng hay sai, neáu ñuùng thì ñem ra thöïc haønh. Nhö vaäy môùi ñuùng yù nghóa ñi chuøa.

Chuùng ta laâu nay hay coù thoùi quen, ñi chuøa coát laïy Phaät, caàu xin Ngaøi cho mình nhieàu phöôùc laø ñuû roài. Chö Taêng khoâng caàn thieát. Neáu coù gaëp chö Taêng, quí thaày noùi gì tin naáy, khoâng chòu suy gaãm lôøi noùi ñoù ñuùng hay sai? Do ñoù nhieàu Phaät töû ñi chuøa naêm naøy thaùng noï maø veà nhaø phieàn naõo cuõng nhö xöa, khoâng hôn khoâng keùm. Ñoù laø ñieàu khoâng hôïp vôùi ñaïo lyù.

Tröôùc toâi noùi veà Tam tueä hoïc. Ñaàu tieân laø Vaên tueä töùc laø ñöôïc nghe quí thaày giaûng ñaïo lyù. Nghe roài, thu nhaët nhöõng lôøi thaày giaûng veà suy gaãm xem lôøi daïy ñoù ñuùng khoâng? Bôûi vì chö Taêng nhieàu thaønh phaàn phöùc taïp, coù ngöôøi hoïc ñaïo kyõ caøng môùi hoaèng hoùa, coù ngöôøi hoïc sô saøi cuõng ra hoaèng hoùa. Coù ngöôøi lôùn tuoåi caïo ñaàu voâ chuøa naêm ba naêm, thaáy giaø thieân haï keâu Hoøa thöôïng, Thöôïng toïa, nhöng thaät ra giaùo lyù coøn keùm coûi. Khoâng bieát ai laø ngöôøi ñaùng tin caäy. Vì vaäy Phaät giaùo baét buoäc chuùng ta phaûi coù tö duy, töùc phaûi suy gaãm goïi laø Tö tueä. Suy gaãm thaáy ñuùng roài môùi öùng duïng tu, goïi laø Tu tueä. Nhö vaäy vieäc tu seõ ñöôïc lôïi ích thieát thöïc. Ngöôïc laïi neáu chuùng ta khoâng suy gaãm, noùi ñaâu tin ñoù thì ñi chuøa laø hoïa chôù khoâng phaûi phöôùc.

Noùi theo theá gian Vaên laø hoïc lyù thuyeát, tö laø thí nghieäm, tu laø thöïc haønh hay öùng duïng. Ñaïo Phaät khoâng phaûi laø ñaïo huyeàn bí xa laï maø raát thöïc teá, moät moân hoïc cuï theå chôù khoâng phaûi tröøu töôïng. Nhieàu ngöôøi cöù ngôõ hoïc Phaät ñôn giaûn laø laïy Phaät, kính Phaät, nhö theá ñuû roài. Khoâng phaûi vaäy. Hoïc Phaät phaûi hieåu cho thaáu ñaùo neân goïi laø tueä hoïc, töùc hoïc ñeå phaùt sanh trí tueä. Trí tueä naøy do chuùng ta hoïc, suy gaãm roài öùng duïng tu maø ñöôïc.

Phaàn thöù hai Tam voâ laäu hoïc coøn goïi laø ba moân hoïc giaûi thoaùt. Ba moân hoïc giaûi thoaùt ñoù laø gì? Laø Giôùi hoïc, Ñònh hoïc vaø Tueä hoïc. Taêng Ni cuõng nhö Phaät töû vaøo ñaïo, ñeàu tuaân giöõ giôùi luaät cuûa Phaät ñaõ cheá ra thì ñaïo ñöùc môùi toát. Gaàn nhaát nhö quí Phaät töû taïi gia neáu khoâng giöõ naêm giôùi thì khoâng theå goïi laø Phaät töû chaân chaùnh ñöôïc. Phaät töû chaân chaùnh ñaâu theå say leøm nheøm, huoáng nöõa laø maáy giôùi kia. Ñaõ laø Phaät töû ñaàu tieân phaûi giöõ giôùi, vì giôùi laø ñöùc haïnh, laø con ñöôøng ñeå chuùng ta tieán vaøo ñaïo ñöùc. Neáu thieáu giôùi con ñöôøng ñaïo ñöùc seõ khoâng coù nghóa gì heát. Ñoù laø noùi veà Giôùi hoïc thöù nhaát.

Thöù hai laø Ñònh hoïc. Ñònh laø thieàn ñònh. Chuùng ta phaûi taäp thieàn ñònh ñeå taát caû nhöõng nieäm löï ñieân ñaûo laëng xuoáng heát, trí tueä môùi saùng suoát. Ñoù goïi laø Ñònh hoïc thöù hai.

Thöù ba laø Tueä hoïc. Tueä naøy khaùc vôùi tueä ôû treân. Tueä treân laø do Vaên, Tö, Tu maø ñöôïc, coøn tueä naøy do giôùi sanh ñònh, do ñònh phaùt tueä. Hai Tueä naøy khaùc nhau, khaùc ôû ñieåm naøo? Ñoù laø ñieàu chuùng toâi muoán noùi hoâm nay.

Chuùng ta coøn nhôù ñöùc Phaät ñeán döôùi coäi Boà-ñeà traûi coû toïa thieàn boán möôi chín ngaøy ñeâm. ÔÛ trong an ñònh, trí tueä phaùt sanh Ngaøi ñöôïc giaùc ngoä thaønh Phaät. Nhö vaäy trong boán möôi chín ngaøy ñeâm aáy Ngaøi hoïc caùi gì? Chæ laø ñònh taâm, loùng laëng, trí tueä phaùt sanh thì giaùc ngoä. Tueä naøy töø ñònh sanh neân ñöôïc goïi laø tueä giaûi thoaùt. Vì vaäy ba moân hoïc naøy coù teân laø ba moân hoïc giaûi thoaùt.

Hoài xöa coù nhieàu ngöôøi thaéc maéc ñaët caâu hoûi raèng: Ñöùc Phaät ngoài döôùi coäi Boà-ñeà suoát boán möôi chín ngaøy ñeâm nhö vaäy nhoïc quaù, Ngaøi coù ñi ra ngoaøi khoâng hay ngoài luoân? Ñoù laø ñieàu chính hoài xöa toâi cuõng nghi. Bôûi thaân chuùng ta laø thaân phaøm xaùc tuïc neân coù ñuû vaán ñeà, ngoài luoân moät maïch boán möôi chín ngaøy ñeâm e khoâng ñöôïc. Nhöng sau naøy qua thôøi gian toâi cho Taêng Ni nhaäp thaát tu, toâi môùi heát nghi vaán ñeà ñoù.

Neáu sinh hoaït bình thöôøng, trong hai möôi boán giôø chuùng ta phaûi aên uoáng tieåu tieän ñuû thöù, töùc möôïn voâ traû ra hoaøi. Baây giôø ngoài thieàn thôøi gian daøi ba boán chuïc tieáng ñoàng hoà, maáy laàn ñi ra? Thöïc söï khoâng phaûi vaäy. Khi ngoài thieàn ñöôïc ñònh roài thì ba boán ngaøy cuõng khoâng coù chuyeän ñoù. Noù raát laï. Khoâng coù nhöõng nhu caàu phaøm tuïc nhö chuùng ta. Töø ñoù chuùng toâi môùi hieåu ñöôïc Phaät ngoài suoát boán möôi chín ngaøy ñeâm, khoâng phaûi ñi ñaâu. Ñoù laø ñieàu neáu chuùng ta khoâng tu thì khoâng bao giôø bieát ñöôïc. Nhôø tu môùi thaáy ñoù laø leõ thöïc, khoâng choái caõi.

Cho neân nhöõng vaán ñeà trong ñaïo Phaät, neáu chæ hoïc hoûi, nghieân cöùu qua loa chuùng ta seõ coù raát nhieàu nghi vaán. Hoài xöa caùc vò Thieàn sö khi nhaäp ñònh tôùi caû hai ba möôi ngaøy, tuøy möùc ñoä tu taäp cuûa moãi vò. Caùc Ngaøi soáng trong thieàn ñònh nhö vaäy raát laø bình yeân. Töø ñoù chuùng ta thaáy söùc ñònh coù giaù trò khoâng phaûi laáy trí phaøm phu maø hieåu noåi. Ñöôïc ñònh thanh tònh roài thì trí saùng suoát phaùt sanh. Trí tueä ñoù töø mình maø coù, khoâng do ai cho neân goïi laø trí voâ sö. Neân khi giaùc ngoä roài, ñöùc Phaät tuyeân boá “Ta hoïc ñaïo khoâng coù thaày”. Voâ sö laø khoâng coù thaày.

Trong quyeån “Goùp nhaët caùt ñaù” cuûa oâng Ñoã Ñình Ñoàng dòch caùc caâu chuyeän thieàn cuûa Nhaät Baûn, coù caâu chuyeän teân “giaùo lyù Thöôïng thöøa” nhö theá naøy. Moät anh chaøng muø noï ñi thaêm ngöôøi baïn thaân. Tôùi nhaø ngöôøi baïn, hai vò laâu ngaøy gaëp nhau troø chuyeän tôùi khuya lô khuya laéc, anh muø môùi veà. Thaáy trôøi toái ñen, anh baïn ñoát cho moät caây ñeøn ñöa cho anh baïn muø caàm veà. Anh muø caàm ñeøn cöôøi baûo: “Ñoái vôùi toâi ngaøy cuõng nhö ñeâm, ñeâm cuõng nhö ngaøy, caàn gì ñeøn”. Ngöôøi baïn giaûi thích: “Tuy nhieân nhö vaäy, anh cöù caàm caây ñeøn naøy. ÔÛ xa ngöôøi ta thaáy anh ngöôøi ta traùnh, khoûi ñuïng vaøo anh”. Nghe coù lyù, anh muø caàm ñeøn veà. Nöûa ñöôøng coù ngöôøi ñuïng vaøo, giöït mình anh la leân:

- Khoâng thaáy toâi sao?

Ngöôøi kia traû lôøi:

- Thöa baïn, toâi khoâng thaáy.

- Anh khoâng thaáy toâi caàm caây ñeøn ñaây aø?

- Thöa baïn, caây ñeøn cuûa baïn ñaõ taét töø bao giôø!

Caâu chuyeän ñoù coù teân laø giaùo lyù Thöôïng thöøa. Moät caâu chuyeän taàm thöôøng nhö vaäy laïi goïi laø giaùo lyù Thöôïng thöøa, coù khoù hieåu khoâng? ÔÛ ñaây toâi chöa giaûi thích voäi, maø daãn theâm caâu chuyeän khaùc cuûa moät Thieàn sö Trung Hoa.

Ngaøi Ñöùc Sôn tröôùc khi thaønh Thieàn sö, Ngaøi laø moät Giaûng sö giaûng kinh Kim Cang noåi tieáng. Nghe caùc Thieàn sö, nhaát laø Thieàn sö thuoäc heä phaùi cuûa Luïc Toå ôû phöông Nam noùi “töùc taâm töùc Phaät”, Ngaøi khoâng baèng loøng. Ngaøi noùi trong kinh Phaät daïy ngöôøi tu phaûi traûi qua ba voâ soá kieáp môùi thaønh Phaät, noùi “töùc taâm töùc Phaät” thì coù veû xem thöôøng lôøi Phaät quaù! Ñoù laø ma noùi chôù khoâng phaûi Phaät noùi. Theá neân quaûy moät gaùnh kinh, Ngaøi nhaát ñònh tìm cho ñöôïc maáy vò Thieàn sö, ruoàng ñuoåi taän hang oå cuûa boïn ma, ngoõ haàu baùo ñeàn aân Phaät.

Suoát maáy ngaøy lieàn Ngaøi gaùnh kinh Kim Cang sôù sao ñi veà phöông Nam. Saùng sôùm hoâm ñoù nghe ñoùi buïng, thaáy coù baø giaø baùn baùnh, Ngaøi ñeå gaùnh kinh xuoáng hoûi:

- Baø baùn cho toâi ít moùn ñieåm taâm.

Baø giaø thaáy oâng thaày hôi laï, ñi ñaâu maø quaûy kinh keành caøng, neân hoûi:

- Thöôïng toïa gaùnh caùi gì vaäy?

Ngaøi traû lôøi:

- Gaùnh kinh Kim Cang sôù sao.

Baø nghe xong lieàn noùi:

- Neáu Thöôïng toïa traû lôøi ñöôïc caâu hoûi cuûa toâi, xin cuùng döôøng ñieåm taâm. Baèng traû lôøi khoâng ñöôïc xin môøi ñi nôi khaùc ñieåm taâm.

Ngaøi baûo:

- Ñöôïc, baø cöù hoûi.

Baø giaø hoûi:

- Trong kinh Kim Cang, Phaät noùi quaù khöù taâm baát khaû ñaéc, hieän taïi taâm baát khaû ñaéc, vò lai taâm baát khaû ñaéc. Xin hoûi Thöôïng toïa ñieåm taâm naøo?

Ngaøi Ñöùc Sôn bí khoâng traû lôøi ñöôïc, ñaønh quaûi gaùnh kinh ñi. Tröôùc khi ñi Ngaøi hoûi baø giaø:

- Gaàn ñaây coù Thieàn sö khoâng?

Baø noùi:

- Treân nuùi coù chuøa Long Ñaøm, ôû ñoù coù Thieàn sö  hieäu Suøng Tín.

Nghe theá Ngaøi lieàn gaùnh kinh ñi. Leân tôùi taän chuøa, böôùc vaøo nhaø khaùch boãng gaëp Thieàn sö Suøng Tín ôû trong ñi ra. Ngaøi lieàn noùi:

- ÔÛ xa nghe danh Long Ñaøm, ñeán nôi Long khoâng thaáy maø Ñaøm cuõng chaúng hieän.

Ngaøi Suøng Tín chæ noùi moät caâu:

- Nhö vaäy oâng gaàn tôùi Long Ñaøm roài.

Nghe caâu ñoù, Ñöùc Sôn beøn xin ôû laïi laøm ñeä töû.

Long laø roàng, ñaøm laø ñaàm, Long Ñaøm laø caùi ñaàm roàng. Ngaøi Ñöùc Sôn noùi “ÔÛ xa nghe danh Long Ñaøm, ñeán nôi Long khoâng thaáy maø Ñaøm cuõng chaúng hieän” laø coù yù cheâ nghe thieân haï ñoàn ñaõi nhö vaäy, nhöng ñeán nôi cuõng chaúng coù gì ñaëc bieät. Thieàn sö Suøng Tín traû lôøi ñôn giaûn maø Ngaøi neå phuïc.

Ñoïc saùch thieàn raát khoù, khoù ôû choã ñoù. Ngöôøi khoâng hieåu, ñoïc moät hoài thaáy nhö caùc ngaøi ñuøa chôi vôùi nhau thoâi. Ngaøi Ñöùc Sôn nghe Thieàn sö Suøng Tín traû lôøi moät caâu ñôn giaûn thoâi nhöng laïi khaâm phuïc, nguyeän ôû laïi laøm ñeä töû. Theá nghóa laø sao? Thaät ra trong nhaø thieàn coù thuaät, khi ñoái phöông ñeà cao caùc ngaøi, caùc ngaøi seõ haï thaáp ñoái phöông. Khi ñoái phöông haï thaáp caùc ngaøi, caùc Ngaøi seõ ñeà cao ñoái phöông. Laøm nhö theá laø ñeå thöû phaûn öùng cuûa Thieàn sö, xem coù hôïp ñaïo lyù thì môùi theo, neáu khoâng hôïp ñaïo lyù thì ñi choã khaùc.

Noùi ôû xa nghe danh Long Ñaøm, töùc ôû xa toâi nghe hay laém, Ngaøi laø moät Thieàn sö noåi tieáng. Nhöng ñeán nôi ñaàm khoâng thaáy, roàng cuõng khoâng hieän, töùc tôùi nôi khoâng coù gì ñaùng keå heát. Nhö vaäy laø haï thaáp Thieàn sö Suøng Tín. Neáu laø haïng phaøm phu nhö chuùng ta nghe theá noåi böïc roài. Nhöng ngaøi Suøng Tín chæ noùi moät caâu “Nhö vaäy laø oâng ñaõ gaàn ñeán Long Ñaøm roài”, töùc oâng gaàn ñöôïc ta roài. Taïi sao laïi gaàn ñöôïc?

Bôûi vì ngaøi Ñöùc Sôn luùc ñoù ñöôïc ngöôøi ñôøi goïi laø Chu Kim Cang. Do Ngaøi hoï Chu laïi giaûng kinh Kim Cang, raát thoâng suoát giaùo lyù cuûa Phaät. Phaät daïy ngöôøi naøo phaù ñöôïc ngaõ chaáp ñoù laø haøng Thanh vaên, phaù luoân ñöôïc phaùp chaáp ñoù laø haøng Boà-taùt. ÔÛ ñaây roàng töôïng tröng cho ngaõ, ñaàm töôïng tröng cho phaùp. Thieàn sö Suøng Tín noùi neáu oâng khoâng coù ngaõ, khoâng coù phaùp laø oâng gaàn ñöôïc ta. Theá thì ta laø thaày cuûa oâng roài. Nghe vaäy Ngaøi môùi phuïc, khoâng ngôø Thieàn sö thaáy saâu xa ñeán theá.

Khi ñaõ vaøo ôû trong chuøa, Ngaøi raát coá gaéng trong vieäc hoïc vaø tu. Luùc naøo cuõng troâng chôø Thieàn sö Suøng Tín noùi caâu naøo ñoù cho mình giaùc ngoä, nhöng chôø hoaøi vaãn khoâng thaáy. Moät hoâm ngaøi ñöùng haàu Thieàn sö Suøng Tín tôùi khuya. Suøng Tín noùi “Ñeâm ñaõ khuya ngöôi neân ñi xuoáng”. Ngaøi xaù, keá ra veùn reøm roài trôû laïi thöa: “Baïch Hoøa thöôïng, beân ngoaøi toái ñen”. Nghe theá Thieàn sö Suøng Tín lieàn ñoát caây ñeøn caày ñöa cho Ngaøi. Ngaøi vöøa ñöa tay caàm caây ñeøn lieàn bò Suøng Tín thoåi taét. Ngay ñoù Ngaøi suïp xuoáng laïy. Thieàn sö Suøng Tín hoûi: “Ngöôi thaáy caùi gì maø laïy?” Ngaøi traû lôøi: “Töø ñaây veà sau con khoâng coøn bò ñaàu löôõi caùc Hoøa thöôïng löøa nöõa”. Ngaøi Suøng Tín gaät ñaàu.

Ñeán ñaây quí vò ñaõ thaáy yù nghóa cuûa giaùo lyù Thöôïng thöøa chöa? Caây ñeøn cuûa ngaøi Suøng Tín ñöa coù khaùc vôùi caùi caây ñeøn cuûa anh baïn ñöa cho ngöôøi muø khoâng? Nhöõng caâu chuyeän nhö vaäy raát nhieàu trong nhaø thieàn. Neáu ngöôøi hoïc thieàn khoâng hieåu thì ñoïc saùch thieàn chôi cho vui thoâi, chôù khoâng thaáy giaù trò cuûa noù. ÔÛ ñaây toâi seõ thöù töï giaûi thích laïi cho quí vò hieåu.

Moät Thieàn sö noùi raèng “Neáu oâng coù caây gaäy, ta cho oâng caây gaäy. Neáu oâng khoâng coù caây gaäy, ta cöôùp caây gaäy cuûa oâng”. Noùi caâu laï ñôøi, ñaõ coù laïi cho, khoâng coù laïi cöôùp, laø sao? Thieàn sö laø vaäy ñoù. Hieåu ñöôïc caâu noùi naøy môùi hieåu ñöôïc caây ñeøn. Ngöôøi baïn saùng maét thöông anh baïn muø ñi ñeâm khoâng coù ñeøn sôï ngöôøi ta ñuïng, neân thaép caây ñeøn cho baïn caàm ñi. Nhöng raát tieác ngöôøi baïn caàm caây ñeøn maø gioù thoåi taét hoài naøo khoâng hay, cöù ñinh ninh laø ñeøn coøn chaùy. Tôùi chöøng ngöôøi ta ñuïng vaøo mình, hoûi ra môùi bieát caây ñeøn taét roài. Caâu chuyeän ñoù goïi laø giaùo lyù Thöôïng thöøa, Thöôïng thöøa ôû choã naøo?

Nhö toâi ñaõ neâu ôû treân, tueä do hoïc ñöôïc gioáng nhö caây ñeøn do ngöôøi baïn trao cho mình. Neáu ta khoâng ñònh taâm, khoâng môû saùng trí tueä cuûa mình thì gioáng nhö ngöôøi muø tuy coù caây ñeøn nhöng chính mình cuõng khoâng thaáy khoâng bieát gì heát. Vì vaäy noù coøn, noù taét khoâng hay. Ngöôøi tu nhôø hoïc töùc nhôø höõu sö trí ñeå ñi tôùi voâ sö trí. Trí naøy môùi cöùu ñöôïc mình. Höõu sö trí laø ngoïn ñeøn do thieän höõu tri thöùc trao ñeå ta khai thaùc ñöôïc voâ sö trí cuûa mình. Neáu khoâng töï khai thaùc, ta cuõng khoâng cöùu ñöôïc mình thoaùt khoûi luaân hoài sanh töû. Nhö vaäy coù phaûi laø giaùo lyù Thöôïng thöøa chöa?

Ngaøi Ñöùc Sôn tha thieát muoán ñöôïc thaày chæ daïy choã thieát yeáu, maø thaày khoâng chæ. Ñöùc Sôn khoâng bieát raèng Thieàn sö Suøng Tín khoâng muoán Ngaøi bò keït ôû trí höõu sö. Cho neân tuy khoâng chæ maø Thieàn sö taïo ñieàu kieän cho Ngaøi thaéc maéc. Ñöùc Sôn môû cöûa thaáy “ngoaøi kia toái ñen”, ñeå noùi raèng con coøn muø mòt laém, xin thaày khai saùng cho. Thieàn sö Suøng Tín lieàn ñoát caây ñeøn trao cho. Nhöng Ñöùc Sôn vöøa ñöa tay caàm, ngaøi Suøng Tín beøn thoåi taét. Ñeå noùi raèng toâi trao cho khoâng phaûi laø ngoïn ñeøn thöïc cuûa oâng. Khi Thieàn sö thoåi taét, Ñöùc Sôn böøng ngoä môùi thaáy ngoïn ñeøn thöïc töø mình phaùt ra, chôù khoâng phaûi ngöôøi khaùc cho. Töø ñoù Ngaøi trôû thaønh Thieàn sö noåi tieáng, khoâng noùi chæ ñaùnh heùt thoâi. Bôûi vì thuû thuaät trong nhaø thieàn laø phaûi taïo ñieàu kieän cho ngöôøi ta thöùc tænh. Chôù coøn nhaéc nhôû baèng lôøi leõ hoaøi, ñoái phöông khoù saùng ñöôïc.

Trôû laïi caâu noùi cuûa Thieàn sö “oâng coù caây gaäy ta cho oâng caây gaäy, oâng khoâng coù caây gaäy ta cöôùp caây gaäy cuûa oâng”. Cuõng cuøng moät kieåu nhö theá. “Coù caây gaäy” ñeå noùi neáu mình ñaõ saùng thì caùc ngaøi aán taâm cho. “Khoâng coù gaäy” töùc chöa saùng thì khoâng cho gì heát, neân noùi cöôùp caây gaäy cuûa oâng. Cho neân ngoân ngöõ trong nhaø thieàn, töø thuûy tôùi chung raát laø laï. Tuy nhieân hieåu roài môùi thaáy caùi thaâm traàm cuûa ngöôøi tu. Ñoù laø toâi nhaéc qua caùc Thieàn sö.

Keá ñeán toâi seõ daãn kinh. Nhö kinh Phaùp Hoa, phaåm Tuøng Ñòa Duõng Xuaát, ñöùc Phaät taùn thaùn kinh Phaùp Hoa laø toái thöôïng, kinh Phaùp Hoa laø hoøn ngoïc baùu, Ngaøi daën doø haøng ñeä töû phaûi raùng baûo veä, duy trì kinh Phaùp Hoa treân theá gian. Coù moät soá Boà-taùt töø phöông xa tôùi nghe kinh, nghe Phaät taùn thaùn nhö vaäy lieàn ñi nhieãu Phaät ba voøng, roài quì goái chaáp tay baïch: “Baïch Theá Toân, chuùng con nguyeän hoä trì nhöõng ngöôøi trì kinh Phaùp Hoa ôû coõi Ta-baø naøy.” Ñöùc Phaät noùi: “Thoâi ñi khoâng caàn caùc oâng”. Nhö Lai vöøa noùi xong, boãng döôùi ñaát ruùng ñoäng, chö Boà-taùt töø döôùi ñaát voït leân voâ soá, nhieãu quanh Phaät ba voøng, roài quì goái chaáp tay thöa: “Baïch Theá Toân, chuùng con nguyeän baûo veä nhöõng ngöôøi thoï trì kinh Phaùp Hoa ôû coõi naøy”. Phaät noùi “Ñöôïc, caùc oâng haõy neân baûo hoä nhöõng ngöôøi trì kinh”.

Taïi sao Boà-taùt tha phöông xin baûo veä nhöõng ngöôøi trì kinh ôû ñaây ñöùc Phaät töø choái, ñôïi Boà-taùt ôû döôùi loøng ñaát voït leân xin baûo hoä Ngaøi môùi cho? Neáu khoâng giaûi thích nhöõng ñieåm naøy, chuùng ta seõ khoâng thaáy ñöôïc yù nghóa thaâm traàm cuûa kinh Phaùp Hoa. Boà-taùt tha phöông töôïng tröng cho trí tueä ôû beân ngoaøi, neân ñöùc Phaät khoâng cho baûo veä kinh Phaùp Hoa. Taïi sao? Vì kinh Phaùp Hoa ñeà cao tri kieán Phaät töùc laø caùi thaáy bieát Phaät cuûa chính mình. Caùi thaáy bieát ñoù khoâng phaûi trí tueä beân ngoaøi ñeán maø baûo veä ñöôïc. Boà-taùt döôùi loøng ñaát voït leân töôïng tröng cho taùnh giaùc töø hoâng ngöïc cuûa mình phaùt ra. Thaân chuùng ta laø töù ñaïi, quaû ñaát cuõng töù ñaïi, trong töù ñaïi phaùt ra ñoù laø voâ sö trí, trí saün cuûa chuùng ta. Trí naøy môùi baûo veä ñöôïc tri kieán Phaät. Kinh Phaùp Hoa daïy saâu xa nhö vaäy, maø laâu nay coù bieát gì ñaâu.

Phaät daïy taát caû chuùng ta ñeàu coù trí tueä saün, khoâng phaûi hoïc maø ñöôïc neân goïi laø voâ sö trí. Coøn trí tueä do hoïc haønh maø ñöôïc laø höõu sö trí. Ñöùng veà giaùo lyù caên baûn maø noùi thì höõu sö trí thuoäc veà tam tueä hoïc, voâ sö trí thuoäc veà tam voâ laäu hoïc. Trí voâ sö môùi thaät laø trí cuûa mình, coøn trí höõu sö laø trí vay möôïn cuûa thaày baïn, khoâng phaûi cuûa mình.

Trong nhaø thieàn daïy tu raát ñôn giaûn. Trong “Goùp nhaët caùt ñaù” keå laïi: Moät hoâm coù vò tieán só tôùi chuøa xin hoïc thieàn. Thieàn sö môøi uoáng traø. Ngaøi roùt traø, maëc duø chung traø ñaõ ñaày nhöng Ngaøi cöù roùt hoaøi, neân nöôùc traø chaûy traøn lan ra ngoaøi. Thaáy vaäy, tieán só môùi nhaéc: “Thöa Ngaøi, chung traø ñaõ traøn. Thieàn sö bình thaûn noùi: “Cuõng vaäy, trong ñaàu cuûa oâng tôùi ba boán baèng tieán só, noù ñaõ ñaày quaù roài. Baây giôø cho theâm thieàn vaøo nöõa, noù seõ traøn”.

Vôùi ngöôøi ñang naëng veà höõu sö trí thì khoâng theå hoïc ñaïo ñöôïc. Bôûi vì hoïc ñaïo laø hoïc voâ sö trí, maø voâ sö trí thì khoâng hoïc ñöôïc. Chæ coù ñònh taâm, roài töø ñoù phaùt sanh trí thaät cuûa mình. Chuùng ta ngaøy nay hoïc ñaïo ít thöïc hieän ñöôïc ñieàu ñoù. Phaät töû tôùi chuøa nghe tuïng kinh, nieäm Phaät coi nhö laø tu roài. Coøn quí thaày ngoài im laëng ngoù xuoáng thaáy nhö khoâng tu gì heát, nhöng khoâng ngôø ñoù laø goác cuûa söï tu. Chính ñöùc Phaät do tu thieàn maø ñöôïc giaùc ngoä. Caùc haøng Thaùnh ñeä töû cuûa Ngaøi nhö Xaù Lôïi Phaát, Muïc Kieàn Lieân, Ñaïi Ca Dieáp… cuõng tu thieàn maø chöùng A-la-haùn, giaûi thoaùt sanh töû.

Noùi Giôùi, Ñònh, Tueä laø ba moân hoïc giaûi thoaùt, vì nhôø ñoù maø ngöôøi tu ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû. Chuùng ta tu theo Phaät thì phaûi hieåu ñöôøng höôùng roõ raøng, neáu khoâng hieåu seõ ngôø vöïc con ñöôøng tu cuûa mình, do ñoù daãn tôùi vieäc tu khoâng coù keát quaû. Haàu heát nhöõng kinh Ñaïi thöøa ñeàu noùi veà voâ sö trí qua caùc hình aûnh. Neáu ñoïc, ta cöù nhôù hình aûnh, maø khoâng bieát troïng taâm beân trong theá naøo thì deã trôû thaønh meâ tín. Cöù cho raèng tuïng kinh Phaùp Hoa laø cao nhaát, tuïng coù phöôùc nhieàu neân tuïng heát boä naøy sang boä noï ñeå ñöôïc phöôùc.

Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh khoâng tuïng caâu kinh naøo, Ngaøi chæ noùi “Toâi khoâng daùm khinh caùc ngaøi, vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät”. Chæ caâu noùi ñoù thoâi maø Phaät baûo laø Ngaøi trì kinh Phaùp Hoa. Vì Ngaøi bieát taát caû chuùng sanh ñeàu coù voâ sö trí hay coøn goïi taùnh giaùc, Phaät taùnh, caên baûn trí. Nhôø coù trí naøy chuùng ta môùi coù khaû naêng giaùc ngoä. Taïi sao? Vì höõu sö trí laø trí beân ngoaøi do huaân maø ñöôïc. Ñaõ beân ngoaøi huaân ñöôïc neân noù khoâng phaûi thaät cuûa mình. Coøn trí voâ sö saün coù, khoâng do ai ñem ñeán neân noù laø thaät cuûa mình, khoâng bao giôø maát. Chöøng naøo chuùng ta nhaän ñöôïc noù goïi laø giaùc ngoä. Do noù coù saün nôi mình neân noù chính laø nguyeân nhaân ñeå daãn ñeán söï giaùc ngoä.

Laâu nay chuùng ta cöù ca ngôïi trí beân ngoaøi, nhö vaäy mình coù khaùc naøo roâ-boâ. Ñoâi khi coøn thua noù nöõa, bôûi vì caùi maùy nhôù gioûi hôn mình nhieàu. Môùi thaáy trí tueä cuûa ñaïo Phaät thaät laø thaâm saâu, khoâng phaûi noâng caïn beân ngoaøi. Ñoù laø lyù do taïi sao baét ngöôøi hoïc Phaät phaûi buoâng boû heát nhöõng suy luaän beân ngoaøi. Ngoài thieàn laø ñeå taâm trong laëng, goïi laø ñònh. Töø caùi trong laëng ñoù phaùt ra trí tueä, trí tueä naøy khaùc vôùi trí tueä do hoïc töø beân ngoaøi raát xa.

Coù ngöôøi noùi hoïc nhieàu thaày, seõ coù nhieàu kieán thöùc, nhieàu hieåu bieát saâu roäng hôn töï mình phaùt ra. Söï thöïc khoâng phaûi vaäy. Trí tueä töø chính mình phaùt ra môùi sieâu thoaùt, môùi vöôït hôn taát caû nhöõng hieåu bieát cuûa traàn gian. Ñöùc Phaät khi ngoài yeân ñònh phaùt ra trí tueä, Ngaøi hoaøn toaøn giaùc ngoä. Baáy giôø Theá Toân chöùng ñöôïc tam minh, luïc thoâng, töù voâ sôû uùy, thaäp baùt baát coäng v.v... nhieàu laém. ÔÛ ñaây toâi chæ noùi veà tam minh thoâi.

Tam minh laø gì? Laø ba caùi saùng: Tuùc maïng minh, Thieân nhaõn minh, Laäu taän minh. Do coù tam minh neân Ngaøi coù nhöõng kyø ñaëc maø tröôùc kia chöa ai coù. Thöù nhaát laø Tuùc maïng minh, Ngaøi bieát voâ soá kieáp veà tröôùc. Nhöõng kinh Boån sanh Boån söï, Phaät keå roõ nhöõng ñôøi tröôùc cuûa Ngaøi vaø caùc vò ñeä töû theá naøo. Phaät noùi Ngaøi nhôù roõ nhöõng ñôøi quaù khöù nhö vieäc hoâm qua, roõ raøng nhö vaäy. Theá neân ñöùc Phaät thaáy chuùng ta sanh töû luaân hoài chaúng phaûi chæ moät ñôøi naøy maø töø voâ soá kieáp. Trong kinh thöôøng noùi nöôùc maét chuùng sanh nhieàu hôn nöôùc bieån caû, laø vì chuùng sanh ñaõ khoùc trong nhieàu ñôøi. Ñoù laø Phaät thaáy maø noùi, chôù khoâng phaûi töôûng töôïng maø noùi. Ñoù laø chöùng ñöôïc Tuùc maïng minh.

Thöù hai laø Thieân nhaõn minh. Thieân nhaõn minh chia laøm hai phaàn: moät phaàn thaáy hieän töôïng theá gian, moät phaàn thaáy chuùng sanh ñi trong luïc ñaïo luaân hoài. Veà hieän töôïng theá gian Ngaøi thaáy xa tít muø, nghóa laø thaáy trong khoâng gian coù haèng haø sa soá theá giôùi. Trong kinh thöôøng noùi Phaät thaáy theá giôùi nhieàu nhö caùt soâng Haèng. Tröôùc ñaây hai möôi laêm theá kyû ai daùm noùi caâu ñoù? Hoài xöa noùi theá giôùi nhieàu nhö caùt soâng Haèng chuùng ta khoâng tin noåi, nhöng baây giôø tin roài. Ñeå thaáy caùi thaáy cuûa Phaät khoâng nhôø phöông tieän khoa hoïc.

Keá ñeán Phaät thaáy nhöõng sinh vaät cöïc nhoû. Nhìn trong baùt nöôùc Ngaøi thaáy voâ soá vi truøng, neân noùi “Phaät quaùn nhaát baùt thuûy, baùt vaïn töù thieân truøng”. Nghóa laø Phaät nhìn trong baùt nöôùc thaáy taùm muoân boán ngaøn vi truøng, neân Ngaøi daïy caùc thaày Tyø-kheo tröôùc khi duøng nöôùc phaûi coù ñaõy loïc nöôùc, vì sôï vi truøng cheát, neân loïc boû noù ra. Hoài ñoù ai tin, nhöng baây giôø khoa hoïc ñaõ chöùng minh nhöõng gì Phaät thaáy bieát ñeàu ñuùng. Song khoa hoïc vaãn thaáy sau vaø coù nhöõng vaán ñeà chöa thaáy baèng ñöùc Phaät.

Veà phaàn chuùng sanh, Ngaøi thaáy chuùng sanh luaân hoài sanh töû trong luïc ñaïo nhö ngöôøi ñöùng treân laàu cao nhìn xuoáng ngaõ tö ñöôøng, thaáy ngöôøi qua keû laïi roõ raøng khoâng nghi ngôø. Caùi thaáy ñoù laø do thieân nhaõn maø thaáy, chôù khoâng phaûi do suy luaän. Giaù trò cuûa ñaïo Phaät laø thaáy môùi noùi, khoâng coøn nghi nöõa. Baây giôø khoa hoïc tuy coù nhieàu phaùt minh, nhöng coù theå ngöôøi phaùt minh sau tieán hôn ngöôøi tröôùc phaùt minh neân caùi thaáy khaùc ñi. Trong  Phaät hoïc, töø xöa tôùi giôø khoâng heà thay ñoåi, vì ñoù laø nhöõng gì Phaät ñaõ thaáy môùi noùi, khoâng suy lyù maø laø chaân lyù. Ñoù laø Thieân nhaõn minh.

Thöù ba laø Laäu taän minh. Laäu laø loït, chuùng ta bò laån quaån loanh quanh trong luïc ñaïo luaân hoài khoâng ra khoûi goïi laø traàm luaân sanh töû. Ngöôøi naøo vöôït ra khoûi ñoù goïi laø giaûi thoaùt sanh töû. Chöõ Haùn duøng töø voâ laäu laø khoâng coøn rôi rôùt laïi trong tam giôùi nöõa, neân noùi giaûi thoaùt sanh töû. Khi chöùng ñöôïc Laäu taän minh roài, ñöùc Phaät thaáy roõ nguyeân nhaân naøo ñöa chuùng sanh ñi trong luaân hoài sanh töû vaø nguyeân nhaân naøo ñeå döùt boû luaân hoài sanh töû. Bôûi thaáy roõ nhö theá neân baøi thuyeát phaùp ñaàu tieân cuûa Phaät laø Töù dieäu ñeá. Trong ñoù, Khoå ñeá vaø Taäp ñeá laø nhaân quaû luaân hoài. Dieät ñeá vaø ñaïo ñeá laø nhaân quaû giaûi thoaùt. Nhöõng gì Phaät noùi ñeàu do Ngaøi tu chöùng maø noùi, chôù khoâng coù lyù luaän, khoâng coù töôûng töôïng. Hieåu vaäy chuùng ta môùi thaáy hoïc Phaät laø hoïc phaùp ñuùng nhö thaät.

Ñöùc Phaät daïy chuùng ta ñeán vôùi ñaïo Phaät ñeå maø thaáy, chôù khoâng phaûi ñeán ñeå tin. Ngöôøi hoïc ñaïo phaûi nhaän ra leõ thaät baèng chính trí tueä cuûa mình môùi ñöôïc. Hoïc Phaät ñeå tu chôù khoâng phaûi ñeå hieåu bieát suoâng. Neáu chuùng ta khoâng öùng duïng tu, duø coù ñi chuøa laïy Phaät bao nhieâu nöõa, roát cuoäc vaãn khoâng heát khoå. Hieän taïi khoâng heát khoå thì mai kia cuõng khoâng heát khoå. Vì vaäy tu laø goác cuûa an laïc, chaám döùt khoå ñau. Nhaân vôùi quaû luoân ñi saùt nhau, ngaøy nay vui thì mai kia cuõng vui, ngaøy nay khoå maø ñoøi mai kia vui, chaéc khoù.

Hoâm nay toâi löôïc noùi vaøi neùt caên baûn veà ñöôøng loái tu cuûa ñaïo Phaät. Mong taát caû Phaät töû hieåu roõ, naém vöõng toâng chæ ñöùc Phaät ñaõ chæ daïy, theo ñoù öùng duïng tu haønh. Ñöôïc vaäy chaéc chaén keát quaû seõ toát ñeïp, khoâng nghi.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM