HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-10)

H.T THÍCH THANH TÖØ

NGUOÀN AN VUI LAÂU DAØI

Sydney - 2002

Hoâm nay toâi seõ noùi nhöõng gì caàn yeáu cho Phaät töû bieát ñeå tu haønh. Baøi giaûng vôùi ñeà taøi laø Nguoàn an vui laâu daøi. Raát ñôn giaûn.

Taïi sao toâi choïn ñeà taøi naøy? Bôûi vì taát caû chuùng ta ai cuõng muoán ñôøi soáng ñöôïc an vui. Ñôøi soáng an vui môùi coù haïnh phuùc, con ngöôøi môùi thaûnh thôi nhaøn haï. Nhöng neáu chuùng ta khoâng bieát theá naøo laø an vui laâu daøi, theá naøo laø an vui taïm bôï thì chæ höôûng ñöôïc caùi vui taïm bôï thoâi, khoâng bao giôø thaáy ñöôïc nguoàn an vui laâu daøi. Vì vaäy toâi seõ höôùng daãn quí Phaät töû phöông thöùc ñi tìm söï an vui laâu daøi.

Nhöõng ngöôøi môùi böôùc vaøo hoaëc môùi nghieân cöùu ñaïo Phaät thöôøng laàm töôûng ñaïo Phaät bi quan. Taïi sao? Vì khi nghe Phaät giaûng baøi kinh ñaàu tieân ôû vöôøn Loäc Uyeån: Khoå ñeá, Taäp ñeá, Dieät ñeá vaø Ñaïo ñeá, ngöôøi ta keát luaän Phaät baét ñaàu giaûng ñaïo laø Ngaøi noùi caùi khoå tröôùc roài, ñaõ noùi khoå thì laøm sao vui ñöôïc.

Phaät noùi roõ: “Ñöùng veà thaân thì coù sanh, giaø, beänh, cheát. Ñoù laø khoå”. Nhöõng ngöôøi treû tuoåi chöa thaáy giaø, chöa gaëp beänh, chöa tôùi cheát neân hoï noùi khoâng thaáy khoå gì heát. Song vôùi ngöôøi giaø saùu baûy möôi tuoåi, caùi khoå hieän roõ raøng, khoâng chuùt ngôø vöïc. Ñoù laø khoå veà thaân theå xaùc. Coøn veà tinh thaàn, Phaät noùi cuõng coù boán thöù laø aùi bieät ly khoå, oaùn taéng hoäi khoå, caàu baát ñaéc khoå, nguõ aám xí thaïnh khoå. Ngöôøi thöông maø phaûi xa lìa laø khoå. Ngöôøi oaùn gheùt cöù gaëp gôõ laø khoå. Laøm vieäc gì mong caàu cho thaønh ñaït, nhöng keát quaû khoâng ñöôïc nhö yù laø khoå. Thaân naêm aám loâi keùo, thuùc giuïc laø khoå.

Quí vò naøo saùu möôi hoaëc naêm möôi hôn, nghe ai noùi anh hay chò naêm nay giaø roài thì trong loøng ñaõ nghe buoàn. Taïi sao? Mình khoâng muoán giaø maø baây giôø noù giaø töùc laø traùi vôùi mong öôùc cuûa mình, vì vaäy neân khoå. Caùi giaø chöa hoaønh haønh gì maø ñaõ caûm thaáy khoå roài. Tôùi chöøng thaät giaø, ñi ñöùng baát an, beänh hoaïn yeáu ñuoái, söùc khoûe ngaøy caøng suy giaûm, luùc ñoù caùi khoå hieän tieàn. Noùi veà beänh khoå, chuùng ta thaáy duø treû duø giaø, maéc beänh ñeàu khoå, khoâng ai choái caõi ñöôïc. Beänh khoâng qua, caùi cheát saép tôùi, luùc ñoù coù khoå khoâng? Khoå. Saép taét thôû thaân theå hoaønh haønh ñau ñôùn raát laø khoå. Moät ñôøi ngöôøi maáy möôi naêm keát thuùc chæ toaøn ñau khoå. Ñoù laø noùi khoå veà thaân.

ÔÛ ñôøi ai khoâng coù ngöôøi thöông, ngöôøi mình quí troïng. Neáu ngöôøi ñoù phaûi rôøi xa, khoâng gaàn guõi ñöôïc thì khoå. Keá ñeán nhöõng vieäc ta muoán thaønh coâng maø noù cöù thaát baïi, laøm chuùng ta taùn gia baïi saûn, luùc ñoù raát khoå. Coøn caùi khoå naøy hôi laï moät chuùt, ngöôøi mình gheùt cay gheùt ñaéng maø sao hoï cöù nhan nhaõn tröôùc maët hoaøi, ñi ñaâu cuõng gaëp, coù khoå khoâng? Thaät khoå. Cuoái cuøng thaân naêm aám naøy khi höng thònh, noù hoaønh haønh ta ñuû thöù veà theå xaùc cuõng nhö tinh thaàn, nhaø Phaät goïi laø nguõ aám xí thaïnh khoå.

Ñaõ xaùc nhaän cuoäc ñôøi laø khoå, taïi sao toâi laïi khuyeân quí vò ñi tìm vui? Vui ôû ñaâu maø tìm? Ñoù laø ñieàu chuùng ta phaûi löu taâm, suy gaãm kyõ caøng xem theá naøo laø caùi vui cuûa Phaät daïy. Ngöôøi ñôøi ham höôûng thuù vui, nhöng thuù vui ñoù chæ laø taïm bôï, qua roài maát. Hoaëc coù khi noù laïi laø traù hình cuûa ñau khoå. Ví duï nhöõng ngöôøi nam vaøo tieäc röôïu, baïn beø chung noùi cöôøi vui ha haû. Moät laùt say roài thì sao? Luùc ñoù noùi baäy baï, caõi nhau aàm æ, vui trôû thaønh khoå. Ñoù laø chöa keå khi noåi say, ra veà quôø quaïng laùi xe khoâng kheùo ñuïng ngöôøi ta theâm khoå nöõa. Roõ raøng caùi chuùng ta ngôõ vui laïi khoâng thaät vui, chæ taïm bôï thoâi.

Baây giôø tìm vui trong ñaïo Phaät laø theá naøo? Phaät daïy ngöôøi tu coù nhieàu thöù vui, nhöng ôû ñaây toâi noùi giaûn löôïc hai thöù thoâi. Thöù nhaát laø vui trong sanh töû, thöù hai laø vui trong vónh cöûu, nghóa laø thoaùt ly sanh töû. Vui trong sanh töû laø vui theá naøo? Vôùi caùi nhìn cuûa Phaät, Ngaøi thaáy trong voøng luaân hoài sanh töû coù saùu ñöôøng: ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh, ngöôøi, a-tu-la, trôøi. Ba ñöôøng khoå laø ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh. Ba ñöôøng laønh laø ngöôøi, a-tu-la, trôøi. Ngöôøi laø vui baäc haï, a-tu-la vui baäc trung, trôøi vui baäc thöôïng. Cho neân ai tu nhaân ñi theo ba ñöôøng naøy laø tìm vui trong luïc ñaïo.

Khi qui y Tam baûo, keát quaû theá naøy: “Qui y Phaät khoûi ñoïa ñòa nguïc, qui y Phaùp khoûi ñoïa ngaï quyû, qui y Taêng khoûi ñoïa suùc sanh”. Ñoù laø chuùng ta tìm ra moät loái ñeå khoûi ñoïa ba ñöôøng khoå ñòa nguïc, ngaï quyû vaø suùc sanh. Muoán ra khoûi ba ñöôøng khoå ñoù khoâng gì hôn laø höôùng veà Phaät, höôùng veà Phaùp, höôùng veà Taêng. Nhöng muoán ñöôïc laøm ngöôøi, Phaät daïy phaûi giöõ gìn naêm giôùi caám. Giöõ naêm giôùi laø tö caùch moät con ngöôøi toát, con ngöôøi soáng vui töôi.

Giôùi thöù nhaát Phaät caám gieát ngöôøi, chaúng nhöõng khoâng gieát ngöôøi maø nhöõng con vaät lôùn cuõng khoâng ñöôïc gieát. Taïi sao? Vì chuùng sanh khoâng coù caùi sôï naøo lôùn baèng sôï cheát. Ai cuõng sôï cheát, con vaät naøo cuõng sôï cheát. Duø khoå nhö traâu boø, chuùng vaãn sôï cheát. Vì vaäy phaûi bieát sinh maïng laø treân heát. Chuùng ta laøm moät ñieàu laønh laø ñem laïi söï bình an cho chuùng sanh. Chuùng ta taïo moät ñieàu döõ laø ñem laïi ñau khoå cho chuùng sanh. Baây giôø ta nguyeän suoát ñôøi, keå töø ngaøy qui y Tam baûo cho tôùi traêm tuoåi, khoâng gieát haïi ngöôøi vaø caùc vaät lôùn. Toân troïng sinh maïng cuûa chuùng sanh, laø ta ñaõ ban cho chuùng sanh maïng soáng bình an.

Quí vò thöû nghó neáu maïng soáng cuûa mình bò ai ñe doïa muoán gieát haïi thì ta lo sôï bieát maáy. Cuõng theá, neáu ta giöõ giôùi khoâng gieát haïi sinh vaät thì nhöõng ngöôøi soáng gaàn ta yeân loøng, khoâng sôï bò ñe doïa veà taùnh maïng. Nhö theá laø ban vui cho moïi ngöôøi. Neáu mình ban söï bình an cho moïi ngöôøi thì moïi ngöôøi cuõng ñeå cho mình bình an. Ñoù laø ñieàu coâng baèng.

Giôùi thöù hai khoâng troäm cöôùp. Lo sôï thöù nhaát laø lo sôï maïng soáng cuûa mình bò ñe doïa. Lo sôï thöù hai laø lo sôï cuûa caûi taøi saûn bò cöôùp giöït. Neáu caïnh nhaø mình, coù keû hay troäm cöôùp quí vò sôï khoâng? Sôï. Nhö vaäy thoï giôùi khoâng troäm cöôùp laø chuùng ta giöõ gìn taøi saûn cuûa nhöõng ngöôøi chung quanh, khoâng laøm vieäc xaâm phaïm gaây tai haïi veà taøi saûn cuûa hoï. Moïi ngöôøi ñöôïc bình an, khoûi lo maát maùt, rình raäp ñoù laø ñem vui cho moïi ngöôøi roài. Ngöôøi ta vui thì mình cuõng vui.

Giôùi thöù ba khoâng taø daâm. Con ngöôøi muoán gia ñình haïnh phuùc, sau khi coù ñoâi baïn roài ngöôøi choàng hoaëc ngöôøi vôï phaûi chaân thaät, khoâng coù taâm lang chaï vôùi ai khaùc. Ñöôïc vaäy baûo ñaûm gia ñình ñoù soáng bình an, vui veû, haïnh phuùc. Neáu ai cuõng nguyeän khoâng phaïm giôùi taø daâm thì gia ñình mình, gia ñình ngöôøi cuõng ñöôïc vui veû, khoûi lo sôï. Ñoù laø ñem laïi söï bình an cho mình vaø cho moïi ngöôøi chung quanh.

Giôùi thöù tö khoâng noùi doái. Noùi doái laø doái gaït löøa bòp ngöôøi. Keû öa noùi doái, öa löøa gaït ngöôøi thì thieân haï coù tin khoâng? Khoâng tin. Ñaõ khoâng tin thì hoï soáng giöõa muoân ngöôøi cuõng laïc loaøi nhö soáng ngoaøi sa maïc. Khoâng ai theøm noùi chuyeän vôùi mình, khoâng ai theøm gaàn mình, khoâng ai muoán thaáy mình. Soáng trong choã ñoâng ñaûo maø moïi ngöôøi ñeàu tìm caùch xa laùnh, laø töï mình laøm khoå mình roài.

Giôùi thöù naêm khoâng ñöôïc uoáng röôïu. Phaàn nhieàu Phaät töû nam khi qui y sôï giôùi naøy laém. Ngaøy xöa Phaät chæ caám uoáng röôïu, baây giôø noùi ñuû hôn laø caám uoáng röôïu maïnh, uoáng say, huùt aù phieän, xì ke ma tuùy. Vì thôøi Phaät khoâng coù maáy thöù ñoù, baây giôø maáy thöù ñoù nguy hieåm hôn röôïu nöõa neân phaûi giöõ. Ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä, neáu chuùng ta phaïm giôùi uoáng röôïu say, taâm trí khoâng ñöôïc saùng suoát, ñoâi khi trôû thaønh cuoàng daïi nöõa laø khaùc. Uoáng say thì toäi loãi khoâng theå traùnh. Cho neân uoáng röôïu thaáy nhö thöôøng nhöng raát nguy hieåm. Coøn nhöõng thöù aù phieän, xì ke, ma tuùy caøng nguy hieåm hôn.

Chuùng ta tu muoán trôû thaønh con ngöôøi saùng suoát, coù trí tueä hieåu Phaät phaùp, hieåu cuoäc soáng thì khoâng ñöôïc uoáng röôïu. Vì muoán ñem laïi cuoäc soáng thanh bình, lôïi laïc cho moïi ngöôøi neân Phaät caám khoâng ñöôïc uoáng röôïu maïnh, uoáng say, khoâng ñöôïc huùt aù phieän, xì ke, ma tuùy. Quí vò Phaät töû nam vì hoaøn caûnh giao thieäp buoäc loøng phaûi uoáng, thì nhôù uoáng chuùt chuùt thoâi, ñöøng uoáng say. Vì say laø nguy hieåm, raát deã daãn ñeán tröôøng hôïp cuoàng daïi. Hoaëc quí vò soáng ôû xöù laïnh cuõng vaäy, coù theå uoáng chuùt chuùt cho aám thoâi, ñöøng ñeå say.

Phaät cheá giôùi caám laø vì lôïi ích cuûa chuùng ta, chôù khoâng phaûi cuûa Ngaøi. Ñöùc Phaät laø baäc toaøn giaùc, taâm hoaøn toaøn thanh tònh, thoaùt khoûi ba coõi ñaâu caàn phaûi giöõ giôùi laøm gì. Phaät töû giöõ giôùi khoâng gieát haïi, khoâng troäm cöôùp thì khoûi ôû tuø. Khoâng taø daâm thì gia ñình ñöôïc haïnh phuùc. Khoâng doái gaït ngöôøi thì moïi ngöôøi tin töôûng, quí troïng mình. Khoâng uoáng röôïu say thì trí tueä thoâng minh saùng suoát, ñöôïc moïi ngöôøi kính neå. Nhö vaäy vì tö caùch cuûa mình, soáng xöùng ñaùng laø moät con ngöôøi neân chuùng ta phaûi giöõ naêm giôùi caám. Giöõ ñöôïc naêm giôùi thì baûn thaân mình bình an, laùng gieàng cuõng bình an. Ñoù laø caùch tu ñeå ñem laïi söï an vui cho baûn thaân, gia ñình vaø xaõ hoäi.

Hieän taïi Phaät töû giöõ troøn naêm giôùi thì khi saép ra ñi coù sôï khoâng? Thaät ra neáu chuùng ta giöõ troøn naêm giôùi thì khi ra ñi khoâng coù gì phaûi sôï. Taïi sao? Vì giöõ giôùi khoâng saùt sanh, ñôøi sau sanh ra tuoåi thoï daøi laâu. Giöõ giôùi khoâng troäm cöôùp, ñôøi sau sanh ra coù nhieàu cuûa caûi, khoâng bò hao maát. Giöõ giôùi khoâng taø daâm, ñôøi sau sanh ra gia ñình ñaàm aám vui töôi, baûn thaân ñöôïc ñeïp ñeõ nöõa. Giöõ giôùi khoâng noùi doái, ñôøi sau sanh ra noùi naêng löu loaùt, ai nghe cuõng tin quí. Giöõ giôùi khoâng uoáng röôïu, ñôøi sau sanh ra trí tueä saùng suoát. Naêm giôùi naøy giöõ ñuû, khi cheát roài sanh trôû laïi ñöôïc laøm ngöôøi raát toát ñeïp, raát hoaøn haûo. Nhaø Phaät goïi laø tu Nhaân thöøa Phaät giaùo.

Chuùng ta tu giöõ naêm giôùi ñöôïc trong saïch, khi gaàn nhaém maét bieát roõ ñôøi sau trôû laïi laøm ngöôøi toát hôn ñôøi naøy. Vì ñôøi naøy coù khi ñöôïc caùi naøy maát caùi kia. Ví duï ñöôïc soáng dai maø laïi ngheøo. Hoaëc ñöôïc soáng dai, coù cuûa nhöng xaáu xí. Soáng dai, coù cuûa, ñeïp nhöng noùi ngoïng cuõng khoå. Hoaëc ñöôïc boán ñieàu toát: Soáng dai, giaøu sang, ñeïp, noùi naêng troâi chaûy maø ñaàn ñoän, thi ñaâu rôùt ñoù coù vui khoâng? Cuõng khoå. Baây giôø raùng giöõ troøn naêm giôùi, ñôøi sau sanh ra seõ ñöôïc hoaøn toaøn hôn. Nhö vaäy cheát khoâng coøn ñaùng sôï nöõa, vì bieát mình seõ ñöôïc thaân sau toát hôn thaân naøy.

Ví nhö chuùng ta ñaõ ñeå daønh tieàn kha khaù. Baây giôø chieác xe cuõ hö xaáu quaù, coù ngöôøi hoûi ta tính sao? Dó nhieân mình traû lôøi xe hö xaáu thì boû, mua xe khaùc ñeïp hôn vì toâi ñang coù tieàn. Cuõng theá, thaân naøy laø boä maùy, xaøi moät thôøi gian noù baïi hoaïi, khoâng ai giöõ maõi ñöôïc. Khi baïi hoaïi chuùng ta coù höôùng ñi, bieát ñöôïc mai sau mình theá naøo, ñoù laø söï an vui, toát laønh. Nhö vaäy nhôø tu naêm giôùi hieän ñôøi mình ñöôïc an vui, ñôøi sau caøng an vui hôn. Ngöôøi tu khaù hôn nöõa ñöôïc sanh vaøo loaøi a-tu-la. Neáu tu Thaäp thieän ñöôïc sanh leân coõi trôøi. Ñoù laø keá tìm an vui laâu daøi. Nhöng laâu daøi naøy chæ laø laâu daøi trong cuoäc sanh töû, theo ba ñöôøng laønh.

Baây giôø noùi ñeán caùi vui sieâu thoaùt hôn, vui maõi maõi, vui vónh vieãn, khoâng bao giôø khoå. Tieán leân choã naøy hôi khoù moät chuùt, nhöng ai kheùo tu vaãn coù theå tieán ñöôïc. Nhaø Phaät noùi vui ra khoûi sanh töû laø caùi vui sieâu thoaùt maø ngöôøi ñôøi ít ai bieát ñeán. Tröôùc khi noùi caùi vui ñoù, toâi xin hoûi “Taát caû quí vò thaáy thaân naøy phaûi thaät laø mình khoâng?” Khoâng. Neáu khoâng thaät, coù ai beû ngoùn tay mình noåi giaän khoâng? Ñieàu naøy thaät khoù noùi.

Nhaø Phaät phaân tích thaân naøy do boán thöù ñaát, nöôùc, gioù, löûa hôïp laïi thaønh. Tuy noù coù hình töôùng, coù bao nhieâu thöù teá baøo nhöng thaät ra cuõng khoâng ngoaøi boán thöù ñaát, nöôùc, gioù, löûa. Chaát cöùng trong ngöôøi laø ñaát, chaát öôùt laø nöôùc, thôû ra thôû vaøo ñoäng laø gioù, hôi aám laø löûa. Trong boán thöù khoâng theå thieáu thöù naøo heát, neáu thieáu moät thöù thì cheát ngay. Thaân naøy ñaõ do boán thöù hôïp thaønh, khi ñuû duyeân noù coøn, thieáu duyeân noù hoaïi. Coøn vaø hoaïi laø theo duyeân chôù khoâng phaûi quyeàn cuûa chuùng ta. Coù ai muoán thaân naøy hoaïi ñaâu, nhöng heát duyeân noù phaûi hoaïi.

Thaân ñaõ do ñaát nöôùc gioù löûa hôïp thaønh thì coù thaät khoâng? Khoâng thaät. Hieän giôø toaøn theå quí Phaät töû ngoài ñaây loã muõi ñang laøm gì? Thôû. Thôû laø sao? Laø möôïn khoâng khí beân ngoaøi ñem voâ. Ñem voâ roài traû ra, cöù lieân tuïc nhö theá. Coøn ñem voâ, coøn traû ra thì coøn soáng, traû ra khoâng theøm ñem voâ thì cheát ngay. Ñoù laø caùi thöù nhaát khoâng thaät. Ñaát, nöôùc, löûa cuõng theá ñem voâ roài traû ra. Thieáu nöôùc thì khaùt, thieáu côm thì ñoùi, thieáu hôi aám thì laïnh. Thieáu caùi gì cuõng khoù chòu, cuõng khoå. Möôïn voâ roài khoâng coù ñieàu kieän traû ra laïi caøng khoå hôn. Nhö vaäy chuùng ta soáng chæ baèng söï vay möôïn.

Theá thì quí vò ñònh nghóa haïnh phuùc cuûa thaân naøy laø gì? Möôïn voâ toát traû laïi deã daøng, ñoù laø haïnh phuùc. Neáu traû laïi truïc traëc thì chôû voâ beänh vieän lieàn. Roõ raøng coù caùi gì laø thaät mình ñaâu. Neáu thaät thì khoâng möôïn, ñaõ möôïn thì khoâng thaät. Theá maø ngöôøi theá gian khoâng hieåu, cöù ngôõ thaân naøy laø thaät, khoâng ngôø chuùng ta ñang vay möôïn ñeå toàn taïi trong töøng phuùt giaây. Khi söï vay möôïn ñoù döøng, taát caû chuùng ta phaûi ra ñi. Cho neân haïnh phuùc cuûa cuoäc ñôøi nhö ngöôøi ta thöôøng mô öôùc chæ laø söï töôûng töôïng maø thoâi. Neáu noùi thaúng haïnh phuùc cuûa cuoäc ñôøi laø möôïn voâ toát, traû ra deã daøng.

Thaân naøy khoâng thaät, ñeán taâm coù thaät khoâng? Nhöõng nghó suy hôn thua, phaûi quaáy, toát xaáu vui buoàn laø taâm mình phaûi khoâng? Nhieàu Phaät töû caû ñôøi khoâng bieát taâm mình laø gì? Neáu hôn thua, phaûi quaáy, toát xaáu v.v… laø taâm mình thì quí vò nghó mình coù bao nhieâu taâm? Ñaõ nhieàu taâm thì caùi naøo laø mình? Chaúng leõ toâi laø traêm thöù sao? Khi buoàn noùi toâi buoàn, khi giaän noùi toâi giaän, khi thöông noùi toâi thöông v.v… caùi naøo toâi thaät? Ñoù laø laàm laãn veà taâm.

ÔÛ ñaây toâi chæ noùi hai thöù taâm. Moät laø taâm taïm bôï giaû doái, hai laø taâm chaân thaät, danh töø chuyeân moân laø voïng taâm vaø chaân taâm. Taát caû chuùng ta ñeàu coù hai thöù taâm, nhöng mình chæ bieát voïng taâm sanh dieät, coøn taâm chaân thaät thì queân maát tieâu. Bôûi vaäy trong kinh Phaùp Hoa ñöùc Phaät noùi ví duï, coù anh nhaø ngheøo ñi xin aên gaëp ngöôøi baïn giaøu. Sau khi tieäc röôïu say söa roài, anh baïn giaøu laáy moät hoøn ngoïc nheùt trong tuùi aùo anh nhaø ngheøo, nghó raèng qua côn say, anh ta sôø vaøo tuùi thaáy hoøn ngoïc, ñem ñi baùn seõ ñöôïc giaøu sang, heát moät kieáp ngheøo. Anh baïn ngheøo heát say, khoâng thaáy chuû nhaø cuõng töø giaû ñi luoân vaø tieáp tuïc lang thang aên maøy nöõa. Qua moät thôøi gian khaù daøi, anh nhaø giaøu baát chôït gaëp laïi ngöôøi baïn cuõ, thaáy vaãn ñi aên maøy, töùc quaù anh hoûi: “Tröôùc toâi ñaõ taëng cho anh vieân ngoïc nheùt trong tuùi aùo, sao tôùi giôø vaãn coøn lang thang vaäy?” Nghe theá, anh nhaø ngheøo moø voâ tuùi ñöôïc vieân ngoïc, laáy ra xaøi, töø ñoù heát ngheøo.

Vieân ngoïc duï cho caùi chaân thaät, quí nhö ngoïc baùu maø mình queân neân cöù soáng lang thang theo taâm sanh dieät, taïo nghieäp luaân hoài muoân kieáp. Chuùng ta cöù luoân luoân ñuoåi theo buoàn thöông giaän gheùt, ñôøi naøy khoå ñôøi khaùc khoå, khoâng bieát bao giôø heát. Ñoù laø nghieäp luaân hoài sanh töû. Muoán ra khoûi nghieäp luaân hoài sanh töû chæ coù tu thoâi. Tu baèng caùch naøo? Laø döøng heát nhöõng taâm sanh dieät, ñeå taâm chaân thaät hieän ra, chöøng ñoù môùi ra khoûi voøng sanh töû nghieäp baùo.

Muoán döøng taâm sanh dieät, trong kinh daïy nhieàu caùch. Hoaëc duøng caâu nieäm Phaät ñeå queân heát nhöõng taâm nieäm phaûi quaáy, hôn thua. Chöøng naøo nhöõng taâm nieäm laêng xaêng ñoù döøng laëng, chæ coøn moät taâm chaân thaät, luùc ñoù môùi thaáy Phaät Di Ñaø. Nhö vaäy tu Tònh ñoä ñeå ñi tôùi choã nhaát taâm. Hoaëc tu thieàn, nhö ñöùc Phaät ngaøy xöa tu thieàn ñeå ñöôïc ñònh. Tu thieàn ñònh thì taâm laêng xaêng khoâng coøn, taâm laêng xaêng khoâng coøn thì môùi giaûi thoaùt sanh töû.

Trong kinh Phaät daïy caùc Tyø-kheo tu theo thieàn Nguyeân thuûy: töø Sô thieàn, Nhò thieàn, Tam thieàn, Töù thieàn cho tôùi Khoâng voâ bieân xöù, Thöùc voâ bieân xöù, Voâ sôû höõu xöù, Phi phi töôûng xöù, tôùi cuoái cuøng laø Dieät thoï töôûng ñònh. Dieät laø dieät saïch, thoï laø caûm giaùc ñoái duyeân xuùc caûnh, töôûng laø töôûng töôïng, suy gaãm. Vaäy Dieät thoï töôûng ñònh hay Dieät taän ñònh laø döùt saïch caûm giaùc ñoái vôùi saùu traàn beân ngoaøi, laëng heát taâm töôûng beân trong. Dieät taän ñònh roài chöùng quaû A-la-haùn, ñöôïc Nieát baøn voâ sanh. Ñoù laø con ñöôøng chö vò A-la-haùn ngaøy xöa tu.

Ñoïc söû chö Toå tu thieàn ôû AÁn Ñoä, Trung Hoa, Vieät Nam, chuùng ta thaáy caùc Ngaøi coù moät loái ñi khaùc hôn. Khoâng ñi quanh co töø Sô thieàn, Nhò thieàn… maø ñi thaúng goïi laø thieàn ñoán ngoä. Toå Boà-ñeà-ñaït-ma sang Trung Hoa, coù boán caâu chaâm ngoân daïy tu theá naøy:

            Baát laäp vaên töï,

            Giaùo ngoaïi bieät truyeàn.

            Tröïc chæ nhaân taâm,

            Kieán taùnh thaønh Phaät.

Nghóa laø:

            Khoâng laäp vaên töï,

            Truyeàn  ngoaøi giaùo lyù.

            Chæ thaúng taâm ngöôøi,

            Thaáy taùnh thaønh Phaät.

Ngaøi khoâng noùi Sô thieàn, Nhò thieàn, Tam thieàn, Töù thieàn gì heát. Nhö vaäy con ñöôøng cuûa Ngaøi theá naøo? ÔÛ ñaây Ngaøi chæ thaúng moät con ñöôøng ñeå ra khoûi sanh töû, chaám döùt moïi khoå ñau. Giaûi thoaùt sanh töû laø nguoàn an vui vónh cöûu, khoâng coøn phieàn luïy nöõa. Ñoù laø con ñöôøng ñoán giaùo hay noùi caùch khaùc laø con ñöôøng Thieàn toâng.

Con ñöôøng Thieàn toâng ñöôïc truyeàn töø toå Ca Dieáp daøi xuoáng maõi cho tôùi toå Ñaït-ma. Ñoù laø chö toå ôû AÁn Ñoä. Ñeán toå Ñaït-ma, Thieàn toâng ñöôïc truyeàn sang Trung Hoa, roài tôùi Vieät Nam. Chö toå ôû Vieät Nam nhaän ñöôïc yeáu chæ tu haønh, caùc ngaøi cuõng ngoä ñaïo, cuõng ñöôïc laøm Toå. Theá neân con ñöôøng thieàn naøy raát thieát yeáu.

Khi coøn hoïc ôû tröôøng tôùi ñoaïn toå Ñaït-ma sang Trung Hoa gaëp toå Hueä Khaû hoûi ñaïo, toâi laéc ñaàu vì caùc Ngaøi daïy thieàn gioáng nhö ñuøa côït chôi vaäy, khoâng coù gì ñeå cho mình hieåu. Nhöng tôùi khi tu roài toâi môùi thaáy ñoù laø moät loái chæ tuyeät dieäu, khoù ai kheùo hôn caùc Ngaøi. Sau khi ngaøi Hueä Khaû ñöôïc toå Ñaït-ma nhaän laøm ñeä töû roài, moät hoâm Ngaøi thöa:

- Baïch Hoøa thöôïng, taâm con khoâng an xin Hoøa thöôïng daïy con phaùp an taâm.

Toå Ñaït-ma nhìn thaúng vaøo maët ngaøi Hueä Khaû noùi:

- Ñem taâm ra ta an cho.

Lôøi cuûa Toå, Hueä Khaû khoâng daùm xem thöôøng, neân Ngaøi nhìn laïi xem taâm baát an ôû ñaâu. Caøng nhìn, noù caøng maát daáu maát hình, tìm khoâng ra. Ngaøi thaät thaø thöa:

- Baïch Hoøa thöôïng, con tìm taâm khoâng ñöôïc.

Toå baûo:

- Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài.

Ngay caâu ñoù, ngaøi Hueä Khaû coù choã vaøo. Vaäy Ngaøi vaøo ñöôøng naøo? Ñoù laø ñieàu döôøng nhö bí aån. Nhöng khi khaùm phaù ñöôïc roài, chuùng toâi thaáy tuyeät dieäu, phi thöôøng. Con ñöôøng khoâng phaûi ngöôøi thöôøng tình tìm ñöôïc. Baûo “ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài” thì ngaøi Hueä Khaû bieát ñöôïc loái vaøo. Loái vaøo ôû ñaâu?

Moät thôøi gian sau, ngaøi Hueä Khaû thöa:

- Baïch Hoøa thöôïng, con ñaõ döùt heát caùc duyeân.

Toå Ñaït-ma lieàn nhìn thaúng noùi:

- Coi chöøng rôi vaøo khoâng.

Ngaøi Hueä Khaû traû lôøi:

- Roõ raøng thöôøng bieát, laøm sao khoâng ñöôïc.

Ngay ñoù Toå aán chöùng:

- OÂng nhö vaäy, Ta nhö vaäy, chö Phaät cuõng nhö vaäy.

Ñôn giaûn laøm sao! Coâng phu nhieàu ít? Thieàn voán khoâng coù noùi. Nhöng toâi nghó ôû thôøi ñaïi naøy, neáu khoâng noùi thieàn seõ bò chìm vaøo queân laõng luoân, chôù khoâng coù ngöôøi ngoä hieåu nhö ngaøy xöa. Theá neân toâi göôïng noùi yeáu chæ raát taøi tình cuûa Toå.

Thöôøng chuùng ta hay cho nhöõng nghó töôûng suy tính theo duyeân, theo caûnh laø taâm mình. Ngoài laïi thaáy chaïy hoaøi, heát chuyeän naøy tôùi chuyeän kia, naêm treân naêm döôùi, nhôù ñuû heát do ñoù taâm baát an. Baây giôø muoán an noù phaûi laøm sao? Toå noùi taâm laêng xaêng ñoù laø taâm hö doái, khoâng thaät. Cho neân Ngaøi baûo “ñem taâm ra ta an cho”, töùc baét phaûi nhìn laïi xem noù ra sao, ôû ñaâu? Neáu noù coù thaät thì ñem ra ta an cho. Tìm khoâng ra thì bieát noù khoâng thaät.

Laâu nay chuùng ta meâ laàm nhaän caùi hö aûo ñoù laø taâm mình thaät. Töø nhaän laàm neân cöù theo noù taïo nghieäp. Noù buoàn, noù thöông, noù gheùt, noù giaän, ñuû thöù chuyeän ñeå taïo nghieäp. Taïo nghieäp thì ñi trong luaân hoài sanh töû. Baây giôø quay laïi tìm xem noù ôû ñaâu, coù thaät hay khoâng? Quaû tang noù maát taêm maát tích, töùc laø khoâng thaät, khoâng thaät thì coù gì ñaâu phaûi an. Cho neân khi Hueä Khaû tìm toät cuøng thaáy khoâng coù, ngaøi noùi “con tìm taâm khoâng ñöôïc”. Toå baûo “ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài”. Tìm khoâng thaáy bieát noù khoâng thaät, ñoù laø choã an taâm.

Nhaø thieàn sau naøy duøng töø “Phaûn quan töï kyû”, töùc xem xeùt laïi chính taâm mình. Tìm laø chieáu soi laïi, xem taâm baát an ñang chaïy ñi ñaâu? Quay laïi tìm töùc laø xem xeùt laïi chính mình. Khi xem xeùt laïi thì noù maát. Toâi thaáy caùc Thieàn sö Trung Hoa raát hay, caùc Ngaøi dieãn taû ñöôøng loái tu naøy baèng hình aûnh möôøi muïc chaên traâu. Muïc ñaàu laø tìm traâu. Tìm traâu laø tìm ai? Laø tìm taâm laêng xaêng ñoù, thöû coi noù ñang ôû ñaâu. Tìm thaáy noù khoâng thaät, nhöng vì noù cöù laûi nhaûi hoaøi neân phaûi chinh phuïc, phaûi ñaùnh ñaäp, laàn laàn môùi ñieàu phuïc ñöôïc noù.

Chuùng ta vì meâ laàm chaáp thaân hö giaû laøm thaân thaät, chaáp taâm hö giaû laøm taâm thaät cuûa chính mình. Troïn cuoäc ñôøi ñi trong meâ laàm, roài taïo nghieäp hö giaû, sanh töû khoâng cuøng. Baây giôø tu theo Phaät laø phaûi trôû laïi, phaûi thaáy ñuùng nhö thaät thaân naøy hö giaû, taâm voïng töôûng khoâng thaät. Phaät thöôøng noùi thaân taïm bôï voâ thöôøng, duyeân hôïp hö giaû maø chuùng ta thaáy thaân naøy thaät neân quí noù, khoå vì noù.

Phaät thaáy roõ ñöôïc leõ thaät neân Ngaøi laø baäc giaùc. Coøn chuùng ta thaáy meâ laàm neân laøm chuùng sanh hoaøi. Vì baûo veä thaân taâm hö giaû naøy maø con ngöôøi tranh giaønh vôùi nhau, roát cuoäc caû ñôøi ñau khoå doàn daäp. Ngöôøi bieát thaân hö giaû, taâm hö giaû khoâng thaät laø tieán ñöôïc bao nhieâu böôùc? Neáu ai thaät söï thaáy thaân naøy roõ raøng hö giaû taïm bôï, soáng möôïn noù ñeå laøm nhöõng ñieàu toát ñeïp, ích lôïi cho ñôøi thì ñöôïc. Duøng taâm hö giaû ñeå phöông tieän giuùp ñôû ngöôøi thì ñöôïc. Ngöôïc laïi neáu ai baûo veä noù vì töôûng noù laø mình thaät, laø chaân lyù thì sai laàm.

Toå Ñaït-ma chæ noùi “ñem taâm ra ta an cho”, chôù khoâng noùi hö giaû. Töï mình tìm khoâng ñöôïc, chöøng ñoù söïc tænh bieát noù laø hö giaû, ngay ñoù giaùc ngoä thaân taâm hö giaû. Coù phaûi laø kyø dieäu khoâng? Neân toâi noùi caùc Ngaøi coù thuû thuaät ñoä ngöôøi heát söùc kyø dieäu. Taát caû chuùng ta muoán tu ñöôïc giaûi thoaùt phaûi thaáy ñuùng nhö thaät. Ñoù laø giaùc ngoä veà thaân, giaùc ngoä veà taâm. Chuùng ta giaùc ngoä thaân taâm ñuùng nhö thaät roài, môùi böôùc sang laõnh vöïc khaùc. Cho neân chuùng toâi thaáy roõ con ñöôøng Thieàn toâng tu raát ñôn giaûn, maø keát quaû heát söùc lôùn lao, heát söùc thieát thöïc.

Chuùng ta tu laø coát giaùc ngoä. Khi naøo taâm hö giaû laëng saïch nhö toå Hueä Khaû noùi “con döùt heát caùc duyeân”, töùc laø ñoái vôùi saùu traàn khoâng dính maéc nöõa. Toå Ñaït-ma sôï ngaøi chaáp khoâng neân gaïn laïi “coi chöøng rôi vaøo khoâng”. Ngaøi traû lôøi “roõ raøng thöôøng bieát, laøm sao khoâng ñöôïc”. Khoâng dính vôùi saùu traàn maø taâm vaãn haèng tri, haèng giaùc neân ñaâu phaûi khoâng ngô hay khoâng coù taâm.

Nhö khi chuùng ta ngoài chôi döôùi goác caây, neáu khoâng nghó gì heát, gioù thoåi vaãn nghe maùt, chim keâu vaãn nghe tieáng, ngöôøi ñi vaãn thaáy boùng… Roõ raøng ñang thaáy, ñang bieát chôù ñaâu phaûi khoâng bieát gì heát. Taâm laêng xaêng laø hö doái khoâng thaät laëng roài, taâm chaân thaät haèng ôû beân mình. Nhöng vì chuùng ta boû queân noù, cöù chaïy theo caùi giaû doái neân khoå. Vì vaäy Phaät noùi: “Chuùng sanh meâ laàm chìm trong sanh töû khoå ñau”.

Baây giôø trôû veà vôùi taâm thaät thì heát khoå ñau. Ñoù laø cöùu khoå. Soáng vôùi taâm chaân thaät, khoâng coøn giaønh hôn thua, phaûi quaáy thì ngay ñôøi naøy heát khoå roài. Mai sau khi boû thaân naøy ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû, ñoù laø vui vónh cöûu, chôù khoâng phaûi vui thöôøng. Phaät daïy chuùng ta tu laø tìm ñeán choã vui vónh cöûu, ñoù môùi thaät laø ngöôøi bieát ñaïo, bieát caàu giaûi thoaùt. Cho neân tìm veà vôùi taâm chaân thaät laø  goác cuûa söï tu.

Trong lôøi töïa Thieàn Toâng Chæ Nam, vua Traàn Thaùi Toâng ñaõ taû laïi caûnh nhaø vua leân nuùi Yeân Töû gaëp Quoác sö Ñaïo Vieân vaø ñöôïc Quoác sö chæ daïy ñieàu coát yeáu cuûa vieäc tu thieàn theá naøy: “Thaáy Traãm, Quoác sö möøng rôõ. Ngöôøi ung dung baûo Traãm: Laõo taêng ôû choán sôn daõ ñaõ laâu, xöông cöùng maët gaày, aên rau raêm, nhai haït deû, uoáng nöôùc suoái, vui caûnh nuùi röøng ñaõ quen, loøng nheï nhö ñaùm maây noåi, cho neân môùi theo gioù maø ñeán ñaây. Nay Beä haï boû ñòa vò nhaân chuû maø nghó ñeán caûnh queâ muøa röøng nuùi, haún laø muoán tìm caàu gì ôû ñaây, cho neân môùi ñeán phaûi khoâng?”

Ñoïc qua ñoaïn naøy chuùng ta hình dung roõ moät Thieàn sö ôû nuùi. Laõo taêng ôû choán sôn daõ ñaõ laâu töùc Ngaøi noùi mình ôû nuùi röøng ñaõ laâu. Xöông cöùng maët gaày, ngaøi oám neân xöông cöùng maët gaày. AÊn rau raêm, nhai haït deû, uoáng nöôùc suoái. Haït deû ôû Vieät Nam khaùc haït deû ôû ñaây, noù chæ baèng ngoùn tay uùt thoâi maø cöùng laém. AÊn rau raêm, uoáng nöôùc suoái, chôù khoâng uoáng nöôùc loïc nhö baây giôø. Soáng treân röøng nuùi ñaïm baïc nhö vaäy. Vui caûnh nuùi röøng ñaõ quen, ôû nuùi röøng quen vui vôùi caûnh nuùi röøng. Loøng nheï nhö ñaùm maây noåi, neân môùi theo gioù maø ñeán ñaây, dieãn taû taâm hoàn Ngaøi khoâng vöôùng baän gì, nhö maây treân trôøi nheï nhaøng, thong dong. Bôûi hai chöõ maây noåi naøy maø ngöôøi sau goïi Ngaøi laø Quoác sö Phuø Vaân.

Nay beä haï boû ñòa vò nhaân chuû maø nghó ñeán caûnh queâ muøa röøng nuùi, haún laø muoán tìm caàu gì ôû ñaây cho neân môùi ñeán, phaûi khoâng?

Baáy giôø vua Traàn Thaùi Toâng noùi:

Traãm nghe lôøi thaày hoûi hai haøng nöôùc maét öùa ra, lieàn thöa vôùi thaày raèng: Traãm coøn thô aáu, ñaõ sôùm maát meï cha, trô vô ñöùng treân só daân, khoâng coù nôi nöông töïa. Laïi nghó raèng söï nghieäp ñeá vöông ñôøi tröôùc höng pheá baát thöôøng, cho neân môùi vaøo ñaây, chæ muoán caàu thaønh Phaät, chôù chaúng muoán tìm gì khaùc”.

Quoác sö daïy:

Trong nuùi voán khoâng coù Phaät, Phaät ôû trong taâm ta. Neáu taâm laéng laëng trí tueä xuaát hieän, ñoù chính laø Phaät. Neáu Beä haï giaùc ngoä ñöôïc taâm aáy thì töùc khaéc thaønh Phaät ngay taïi choã, khoâng caàn ñi tìm cöïc khoå ôû beân ngoaøi”.

Caâu chæ daïy heát söùc ñôn giaûn: Phaät khoâng coù treân nuùi, chæ ôû trong taâm. Taâm mình laø Phaät. Ñoù cuõng chính laø chuû tröông cuûa Maõ Toå ngaøy xöa “töùc taâm töùc Phaät”. Phaät laø gì? Phaät laø giaùc ngoä. Maø giaùc ngoä laø taâm mình giaùc, chôù caùi gì giaùc. Ñi tìm choã naøo cuõng khoâng coù giaùc ngoä, vì giaùc ngoä chính ôû nôi taâm mình. Nhö vaäy muoán tìm Phaät thì phaûi soi laïi taâm mình, deïp nhöõng laêng xaêng cho noù yeân roài thì trí tueä saùng, ñoù laø giaùc ngoä.

Neáu taâm vaéng laëng trí tueä xuaát hieän, ñoù chính laø Phaät. Taâm vaéng laëng phaûn quan nhìn laïi, baáy giôø caùi taâm laêng xaêng im ñi thì trí tueä saùng. Phaät ñaâu phaûi ôû choã xa thaúm maø tìm khoâng ñöôïc, Phaät ôû nôi taâm mình. Nhö vaäy môùi thaáy tinh thaàn Thieàn toâng raát phi thöôøng, khoâng noùi quanh co khoù tìm khoù thaáy, maø noùi thaúng.          

Neáu beä haï giaùc ngoä ñöôïc taâm aáy thì töùc khaéc thaønh Phaät ngay taïi choã, khoâng caàn ñi tìm cöïc khoå ôû beân ngoaøi. Neáu giaùc ngoä nôi mình coù taâm chaân thaät, thì thaønh Phaät taïi choã, khoûi ñi tìm kieám ôû ñaâu.

Ñoù laø moät thieàn sö Vieät Nam noùi thaúng cho chuùng ta bieát. ÔÛ Trung Hoa caùc Ngaøi coøn noùi aån, chôù ôû Vieät Nam Thieàn sö noùi thaúng, chæ thaúng cho chuùng ta thaáy tu thieàn laø tìm Phaät ngay nôi taâm mình, chôù khoâng tìm Phaät ôû ñaâu khaùc. Ñoù laø moät ñoaïn toâi thaáy thieàn sö Vieät Nam ñaõ chæ roõ tinh thaàn tu thieàn cho chuùng ta.

Sau khi nghe lôøi Quoác sö Phuø Vaân, vua Traàn Thaùi Toâng theo Traàn Thuû Ñoä trôû veà trieàu. Ngaøi trôû veà vôùi taâm tö tænh taùo saùng suoát, ñoù laø taâm tö giaùc ngoä neân sau naøy Ngaøi coù nhöõng lôøi thaät hay, thaät kheùo. Chuùng ta nghe tieáp moät ñoaïn Ngaøi noùi veà saéc thaân:

Caùc oâng neân chính chaén xem, chæ saéc thaân naøy khi chöa vaøo baøo thai thì nôi naøo ñöôïc coù. Bôûi do nieäm khôûi duyeân hoäi, naêm uaån hôïp thaønh, theå maïo voïng sanh, hình dung giaû coù. Queân thaät queân goác, hieän giaû hieän doái, hoaëc nöõ hoaëc nam, hoaëc ñeïp hoaëc xaáu. Troïn loøng buoâng taâm chaïy ñi, toaøn khoâng moät böôùc trôû veà, chaïy rong treân ñöôøng sanh töû, maát tuoát “baûn lai dieän muïc”. Do ñoù, giöông maét nhìn beân ngoaøi, ai bieát xoay ñaàu ngoù laïi beân trong. Khi laïi, sanh laø hoùa sanh; nôi ñeán, trong moäng noùi moäng. Laêng xaêng loän xoän, voäi voäi vaøng vaøng, laáy giaû laøm chaân, traùi khoâng ñeán saéc. Ñaàu soï khoâ caøi hoa giaét ngoïc, tuùi da hoâi öôùp xaï xoâng höông, caét luïa laø che ñaäy maùu tanh, gioài son phaán aùt thuøng phaân thoái. Trang söùc nhö theá troïn laø goác nhôùp. Khoâng theå nôi ñaây töï theïn, laïi höôùng trong aáy meán yeâu.

Laøm vua cung phi myõ nöõ raát ñoâng maø ngaøi khoâng laàm. Ngaøi thaáy töôøng taän ñoù laø töôùng giaû, khoâng ñaùng gì phaûi baän taâm. Chuùng ta baây giôø giaû coøn theâm lôùp giaû nöõa. Cöù vaäy maø choàng chaát heát lôùp giaû naøy ñeán lôùp giaû khaùc, roài gaït löøa nhau, ñuû thöù chuyeän khoå sôû. Ngöôøi tu thaáy ñuùng nhö thaät veà thaân, ñuùng nhö thaät veà taâm laø ñaõ giaùc. Nhöng ñoù chæ môùi giaùc phaàn ñaàu thoâi, coøn phaûi tieán leân buoâng xaû, khoâng cho nieäm chaïy theo caûnh, laàn laàn nhaän ra caùi chaân thaät cuûa mình.

Keá tieáp laø ñoaïn Ngaøi khuyeân phaùt taâm Boà-ñeà:

ÔÛ ñôøi caùi quí toät chæ laø vaøng ngoïc maø thoâi. Nhöng xeùt kyõ choã quí tieác aáy chaúng baèng thaân maïng. Ví nhö coù ngöôøi giaøu sang ñöôïc phong laøm ñaïi töôùng, duøng vaøng roøng laøm giaùp ñeå che ñôû cho thaân. Ñeán khi laâm chieán binh ñao bò thua, hoaëc côûi giaùp neùm göôm maø chaïy, mong ñöôïc thaân maïng an toaøn maø thoâi, giaùp vaøng roøng ñaâu raûnh nghó tieác. Môùi bieát caùi quí vaøng roøng chaúng baèng caùi quí thaân maïng, ñaây laø thöïc vaäy.

Ngaøy nay thì khoâng theá, traùi laïi quí vaät kia maø khinh thaân naøy. Chaúng bieát thaân naøy khoù ñöôïc coù ba. Theá naøo laø ba?

1. Trong luïc ñaïo chæ coù ngöôøi laø quí, ñeán khi nhaém maét roài, môø môø mòt mòt chaúng bieát choã ñeán. Hoaëc vaøo ñöôøng ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh, a-tu-la, chaúng ñöôïc laøm ngöôøi. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù nhaát.

2. Ñaõ ñöôïc laøm ngöôøi, laïi sanh nôi moïi rôï, taém thì ñoàng soâng, nguû thì chung giöôøng, traät töï toân ty khoâng coù, nam nöõ laãn loän, chaúng ñöôïc phong tuïc nhaân thuaàn, chaúng nghe chö Thaùnh giaùo hoaù. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù hai.

3. Ñaõ ñöôïc sanh nôi phoàn thònh maø saùu caên khoâng ñuû, thaân theå taät nguyeàn, muø, ñieác, caâm ngoïng, queø, thoït, coøng, guø; mieäng muõi hoâi tanh, thaân hình nhô nhôùp. Thaày chaúng ñöôïc gaàn, chuùng chaúng ñöôïc thaân. Tuy ôû nôi phoàn thònh döôøng theå ôû ngoaøi queâ vaéng. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù ba.

… Roõ raøng thôøi gian traêm naêm, toaøn ôû trong saùt na, thaân huyeãn töù ñaïi ñaâu theå laâu daøi. Moãi ngaøy chìm ñaém trong traàn lao, moãi luùc nghieäp thöùc caøng meânh moâng voâ taän. Chaúng bieát moät taùnh vieân minh, luoáng theo saùu caên tham duïc. Coâng danh caùi theá cuõng chæ laø moät tröôøng ñaïi moäng, phuù quí kinh nhaân khoù khoûi voâ thöôøng hai chöõ. Tranh nhaân tranh ngaõ roát cuoäc thaønh khoâng, khoe gioûi khoe hay cöùu kính chaúng thaät.

Ñaây laø nhöõng caâu Ngaøi giaûi thích cho chuùng ta thaáy roõ thaân naøy khoâng thaät, nhöng trong caùi khoâng thaät ñoù coù moät hoøn ngoïc quí, maø chuùng ta boû queân, chaïy theo coâng danh phuù quí. Coâng danh caùi theá cuõng chæ laø moät tröôøng ñaïi moäng, phuù quí kinh nhaân khoù khoûi voâ thöôøng hai chöõ. Thieàn sö Minh Chaùnh noùi: “Coâng danh caùi theá maøn söông sôùm, Phuù quí kinh nhaân giaác moäng daøi”, hai yù naøy gioáng nhau, dieãn taû coâng danh söï nghieäp ôû ñôøi  khoâng coù gì thaät.

Chuùng ta kieåm nghieäm laïi bao nhieâu ngöôøi cuûa ñaày kho roài cuõng cheát. Khi cheát, cuûa ñoù thuoäc veà ai? Duø luùc soáng ñöôïc chöùc to, cuûa nhieàu, cuoái cuøng cuõng khoâng giöõ ñöôïc. Cho neân Ngaøi thöùc tænh chuùng ta baèng hai caâu thô:

            Gioù löûa khi tan khoâng giaø treû,

            Nuùi soâng baïi hoaïi maáy anh huøng.

Gioù löûa moät khi ñaõ tan, khoâng phaân giaø treû. Ai tôùi thôøi kyø ñoù thì töï tan. Coù maáy keû anh huøng gìn giöõ ñöôïc nuùi soâng maõi maõi? Tôùi luùc naøo ñoù cuõng phaûi baïi hoaïi thoâi.

Ñaàu xanh chöa maáy luùc toùc baïc ñaõ sôùm ñieåm söông; ngaøy vui vöøa ñeán thì ngaøy ñieáu cuõng ñi theo. Moät bao maùu muû nhieàu naêm khoå luyeán aân tình, baûy thöôùc hình haøi buoâng loøng tham meâ taøi baûo. Thôû ra khoù mong ñöôïc hít vaøo, ngaøy nay khoâng baûo ñaûm ngaøy mai.

            Soâng yeâu chìm noåi luùc naøo thoâi,

            Nhaø löûa ñoát thieâu bao giôø taét?

Qua nhöõng lôøi nhaéc nhôû cuûa Ngaøi, chuùng ta thaáy coâng danh, phuù quí chæ laø taïm bôï, hö aûo. Ngoài treân ñòa vò oâng vua coù chöùc vò naøo hôn, maø ngaøi vaãn coi noù nhö troø chôi, nhö moäng aûo.

Ñaàu xanh chöa maáy luùc toùc baïc ñaõ sôùm ñieåm söông. Quí vò rôø treân ñaàu xem coù ñieåm söông chöa? Chaúng nhöõng ñieåm söông maø noù muoán thaønh thuùng boâng nöõa. Môùi ngaøy naøo ñoù mình coøn treû, ngaøy nay ñaõ giaø roài. Nhôù laïi khaùc naøo giaác moäng, coù gì quan troïng. Ngaøy vui vöøa ñeán thì ngaøy ñieáu cuõng ñi theo, nghóa laø ngaøy sanh thì vui möøng neân goïi laø möøng sinh nhaät. Nhöng thôøi gian sau ngaøy cheát seõ ñeán, ngöôøi ta ñi ñieáu. Bôûi coù sanh thì coù töû. Moät bao maùu muû nhieàu naêm khoå luyeán aân tình, thaân naøy chæ laø moät ñaõy da chöùa ñaày maùu muû, thòt xöông, vaäy maø cöù thöông cöù gheùt, neân nhieàu naêm phaûi chòu khoå sôû. Baûy thöôùc hình haøi buoâng loøng tham meâ taøi baûo. Mang thaân baûy thöôùc maø cöù ñaém meâ tieàn cuûa khoâng döøng. Baûy thöôùc ñaây laø baûy thöôùc xöa. Thôû ra khoù mong ñöôïc hít vaøo, ngaøy nay khoâng baûo ñaûm ngaøy mai. Nhaø vua maø thaáy nhö vaäy thì thaät laø phi thöôøng.

            Soâng yeâu chìm noåi luùc naøo thoâi,

            Nhaø löûa ñoát thieâu bao giôø taét?

Chuùng ta cöù chìm ñaém trong soâng yeâu vaø nhaø löûa. Cöù theo ñuoåi nhau trong ñau khoå khoâng bieát chöøng naøo ra khoûi. Vì vaäy Ngaøi chæ ra leõ thaät, muoán cho moïi ngöôøi ñeàu thaáy, ñeàu bieát ñeå roài chuùng ta thoaùt khoûi nhöõng noãi khoå ñoù.

Nhö vaäy ngöôøi tu muoán ra khoûi voøng luaân hoài sanh töû phaûi laøm sao? Phaûi phaù chaáp thaân thaät, phaù chaáp taâm suy nghó laø taâm mình thaät. Khi thaáy thaân khoâng thaät, taâm khoâng thaät thì bôùt dính vôùi ngoaïi caûnh, luùc ñoù taâm môùi yeân. Taâm yeân roài thì trí tueä saùng, ñoù laø ñi tôùi giaùc ngoä.

Theá neân giaùc ngoä khoâng phaûi laø chuyeän ôû ñaâu, maø laø chuyeän saün nôi mình. Taâm ta giaùc ñoù laø giaùc ngoä, taâm ta meâ ñoù laø chuùng sanh. Neáu ngay trong coõi ñôøi naøy chuùng ta nhaän ra ñöôïc caùi thaät cuûa mình, thì khoâng coøn laàm caùc phaùp ôû theá gian nöõa. Nhôø theá soáng töï taïi, ra ñi cuõng an laønh, khoâng sôï seät gì caû. Coøn khoâng nhaän ñöôïc nhö vaäy, khi maát thaân seõ hoaûng hoát, khoâng bieát ra sao? Ñoù laø caùi ñau khoå trieàn mieân cuûa con ngöôøi.

Vì vaäy tu laø ñeå giaùc ngoä, ñeå ñi tôùi choã cuoái cuøng laø giaûi thoaùt sanh töû, an vui vónh vieãn; chôù khoâng phaûi chæ tìm nguoàn an vui laâu daøi trong sanh dieät maø thoâi.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM