HOA THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

ÑÖÔØNG VAØO ÑAÏO

Ngöôøi Phaät töû khi tu Phaät, tröôùc caàn phaûi bieát nhöõng caùch thöùc trò taâm, öùng duïng phaùp tu vaøo ñôøi soáng nhö theá naøo. Bôûi neáu chuùng ta khoâng bieát roõ ñöôøng ñi hoaëc khoâng naém ñöôïc höôùng vaøo ñaïo thì vieäc tu khoù ñaït ñöôïc keát quaû mong muoán. Ñeå giuùp Phaät töû coù ñöôøng loái tu haønh roõ raøng, buoåi noùi chuyeän hoâm nay chuùng toâi seõ noùi veà Ñöôøng vaøo ñaïo.

Haàu heát caùc kinh ñieån Ñaïi thöøa, Phaät daïy ngöôøi muoán baùo aân Phaät, muoán laøm cho ngoïn ñeøn chaùnh phaùp saùng maõi treân ñôøi thì phaûi tu. Moät chöõ tu thoâi, cuõng khoâng phaûi laø chuyeän deã daøng. Vì sao? Vì khi Phaät töû coù nhieät taâm muoán tu, nhöng khoâng tìm ñöôïc thaày hay, baïn toát höôùng daãn tu haønh ñuùng nhö chaùnh phaùp neân cuoái cuøng khoâng vaøo ñaïo ñöôïc maø coù khi coøn caùch xa ñaïo nöõa. Ñoù laø nhöõng hieän töôïng cuï theå trong giôùi Phaät giaùo chuùng ta hieän nay.

Neáu Phaät töû naøo tu haønh laâu naêm nhöng thaáy taâm ñoäc khoâng giaûm bôùt, nghieäp taäp cuûa mình vaãn coøn daãy ñaày thì phaûi xeùt laïi xem mình tu ñuùng chöa. Bôûi caùc baäc tieàn boái cuûa chuùng ta phaùt taâm tu haønh, haàu heát ñeàu ñöôïc an laïc giaûi thoaùt. Coøn chuùng ta ngaøy nay tu raát nhieàu naêm, laøm taát caû Phaät söï maø nghieäp taäp phieàn naõo vaãn coøn nhieàu, ñoù laø loãi taïi chuùng ta tu sai. Ñaây laø vaán ñeà chuùng ta caàn phaûi suy nghó ñeå tìm moät höôùng tieán treân con ñöôøng ñaïo.

Hieän nay Phaät töû coù suy nghó ñöôøng vaøo ñaïo nhö theá naøo? Ñieàu naøy ngöôøi con Phaät nhaát ñònh phaûi naém cho ñöôïc ñöôøng ñi nöôùc böôùc, chuùng ta thöïc hieän tu taäp nhö theá naøo ñeå thöïc söï an oån. Nhö toâi ñaõ noùi, chuû tröông cuûa ñaïo Phaät laø giuùp cho con ngöôøi ñöôïc an laïc, giaûi thoaùt, laøm chuû mình hoaøn toaøn. Muoán theá chuùng ta phaûi töï ñaøo xôùi, söûa ñoåi, boû ñi taát caû nhöõng gì dôû khuyeát, chöôùng ngaïi cho söï tu cuûa chính mình.

Tuy chuùng ta tu ít, nhöng naém chaéc ñöôøng loái chuû tröông thì ngaøy thaønh coâng nhaát ñònh seõ ñeán vôùi chuùng ta. Nhö ngöôøi muoán töø Long Thaønh veà Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ñöôøng ñi bieát roõ, phöông tieän saün coù, kinh nghieäm ñöôøng ñi nöôùc böôùc daøy daën, duø ngöôøi aáy ñi nhöõng loaïi xe thöôøng hay ñi boä, nhöng ñi ñuùng ñöôøng, khoâng sôùm thì muoän chaéc chaén hoï cuõng ñeán nôi. Traùi laïi neáu ngöôøi ñi Thaønh phoá Hoà Chí Minh maø ñoùn xe toác haønh loaïi nhanh nhaát, chaïy ngöôïc ra höôùng Vuõng Taøu, xe sieâu chöøng naøo thì noù caøng ñöa hoï ñi xa vôùi ñieåm ñeán chöøng aáy, caøng ñi caøng xa goác. Neân keû tu haønh maø meâ môø ñöôøng vaøo ñaïo thì keát quaû khoâng theå bieát ñöôïc.

Ñöôøng vaøo ñaïo chuùng toâi muoán neâu leân ôû ñaây laø taâm nguyeän cuûa chuùng ta. Ngöôøi tu phaûi phaùt taâm roäng raõi, taâm ñoù laø taâm chaân thaät, taâm khoâng taø nguïy, nhaát laø khoâng deã bò lung lay bôûi nhöõng hoaøn caûnh beân ngoaøi. Phaùt taâm nhö theá chöa ñuû, chuùng ta coøn phaûi saùng suoát, tinh taán lieân tuïc môùi mong ñaït ñöôïc sôû nguyeän ban ñaàu cuûa mình. Tuy nhieân, treân ñöôøng vaøo ñaïo neáu khoâng ñaày ñuû phuùc duyeân gaëp thieän höõu tri thöùc giuùp ñôõ, chæ daãn ñuùng chaùnh phaùp thì con ñöôøng tu cuõng khoù coù theå ñoaùn ñònh ñöôïc keát quaû ra sao.

Nhieàu ngöôøi ñaàu tieân ñi chuøa, ñeán vôùi ñaïo baèng nhöõng sôû nguyeän raát bình thöôøng, nhö muoán ñöôïc giaøu sang, maïnh khoûe, thoâng minh, soáng dai. Noùi chung laø hoï muoán tìm nieàm an laïc, côûi boû nhöõng muoän phieàn cuûa traàn gian naøy. Nghe baïn beø ruû reâ, hoï cuõng ñi chuøa, tuïng kinh, nieäm Phaät ñeå giaûi saàu. Thôøi gian sau, thaáy khoâng coù keát quaû, hoï laïi chuyeån sang cuùng kính caàu nguyeän hay rôi vaøo caùc hình thöùc meâ tín, taø kieán. Nhöõng ngöôøi naøy neáu khoâng kòp thôøi xeùt laïi nhöõng phöông tieän tu taäp sai laàm cuûa mình thì vieäc tu taäp seõ daãn ñeán haäu quaû tai haïi voâ cuøng.

Khi thöïc haønh coâng phu tu, chuùng ta xeùt thaáy phöông tieän naøo giuùp mình taêng tieán ñaïo haïnh, söï tu haønh caøng ngaøy caøng ñöôïc an oån giaûi thoaùt, ñoù laø phöông tieän ñuùng, ta neân söû duïng tieáp. Traùi laïi nhöõng phöông tieän naøo laøm mình chuøng böôùc, söï tu khoâng ñöôïc an laïc giaûi thoaùt, thì ta döøng laïi, ñöøng tieáp tuïc söû duïng nöõa. Ví duï nhö moãi laàn laøm Phaät söï, ta gaùnh theâm moät môù phieàn naõo, thì thoâi gaùc laïi chuyeän aáy ñi, ñöøng gaùnh noù voâ nhaø nöõa. Cöù moãi laàn laøm Phaät söï gaùnh veà moät gaùnh phieàn naõo, rieát ñaày nhaø toaøn laø phieàn naõo, cuoái cuøng mình cay ñaéng haï ngöõ “Khoâng ngôø trong ñaïo cuõng gioáng nhö ngoaøi ñôøi”. Coù raát nhieàu Phaät töû noùi nhö theá, taïi vì moãi ngaøy hoï gaùnh veà nhaø toaøn laø ve chai, huõ beå. Thaät söï tu ñaïo khoâng phaûi vaäy. Neáu ngöôøi quyeát taâm tu theo moät ñöôøng loái ñuùng ñaén, thì moãi ngaøy moãi an laïc, chöù khoâng phaûi buoàn phieàn nhö vaäy.

Ngöôøi tu haønh phaùt taâm roäng lôùn nhö theá naøo? Nhö nhöõng lôøi nguyeän maø Phaät töû thöôøng nguyeän: “Nguyeän ñoaïn taát caû phieàn naõo, nguyeän tu taát caû phaùp laønh, nguyeän hoïc taát caû phaùp moân cao quyù cuûa Phaät vaø nguyeän ñoä taát caû chuùng sanh”. Nhöõng lôøi nguyeän naøy, quaû thaät laø nhöõng lôøi nguyeän chaân chính. Phaät töû chuùng ta neáu coù nguyeän thì neân nguyeän nhö vaäy, khoâng nguyeän gì khaùc heát. Noùi theá chöù cuõng khoù nhôù laém. Cöù moãi laàn ñoát nhang laïi nguyeän: “Ngaøy mai con ñi ñöôøng ñöøng gaëp truïc traëc, nguyeän buoân may baùn ñaét, nguyeän gaëp quôùi nhaân phuø hoä”. Nguyeän aáy traät roài, vì noù khoâng coù trong Phaät phaùp.

Muoán khoâng coù nhöõng vieäc tai haïi cho baûn thaân thì phaûi thöïc haønh phaùp Phaät daïy, tu söûa mình ñoàng thôøi cuõng phaûi gan daï, chaáp nhaän traû taát caû nhöõng nôï naàn tröôùc thì môùi heát ñöôïc. Coøn nguyeän khôi khôi, giao heát cho Phaät, Boà-taùt, laâu ngaøy e quí vò cuõng seõ nghi Phaät. Taïi sao? Vì nghe noùi Phaät laø ñaáng giaùc ngoä, thaønh töïu ñaïo quaû Voâ thöôïng Boà-ñeà, töø bi trí tueä voâ löôïng maø con nguyeän coù moät chuùt cuõng khoâng ñöôïc nöõa. Hay laø Phaät khoâng coøn chính hieäu nhö ngöôøi ta ca tuïng neân nguyeän hoaøi khoâng linh!

Baûn nguyeän cuûa chuùng ta chæ thaønh töïu khi naøo loøng mình an oån, coù tu söûa. Ví duï nhö nguyeän Phaät cho con bôùt khoå, thì mình phaûi môû roäng loøng tha thöù cho moïi ngöôøi, buoâng heát buoàn phieàn trong loøng thì môùi heát khoå ñöôïc chöù. Coøn ta cöù ñem voâ, naém laïi thì khoå caøng theâm khoå, laøm sao heát ñöôïc. Duø coù nguyeän bao nhieâu cuõng theá thoâi.

Trong caùc ñieàu nguyeän, coù nguyeän ñoä taát caû chuùng sanh. Quí vò nghó ñoä heát chuùng sanh laø nhö theá naøo? Ñöøng noùi heát chuùng sanh maø noäi baïn beø cuûa mình, ñoä heát cuõng ñaõ khoù roài. Nhö Phaät töû ñi chuøa ñöôïc an oån, maø trong nhaø baø con doøng hoï coù ngöôøi hay quaäy, muoán ñoä hoï, quí vò thöû thuyeát phaùp cho hoï nghe ñi. Khoâng phaûi ñôn giaûn ñaâu. Noùi ngöôøi ngoaøi nghe thì deã chöù noùi ngöôøi trong nhaø nghe khoâng deã chuùt naøo. Neáu noùi hoï khoâng nghe thì mình phieàn naõo, phieàn naõo roài buoâng troâi. Ñaõ buoâng troâi laøm sao goïi laø ñoä chuùng sanh ñöôïc.

Thaønh ra noùi ñoä chuùng sanh laø mình töï ñoä taát caû phieàn naõo cuûa chính mình tröôùc. Nhö ta khôûi moät nieäm naøo giuùp ngöôøi maø hoï laøm traùi yù mình, ta lieàn böïc boäi phieàn ngöôøi ñoù, thì neân ñoä nieäm naøy ñi. Tröôùc khi ñoä ngöôøi, ta phaûi töï ñoä nhöõng nieäm buoàn phieàn böïc boäi cuûa mình veà ngöôøi, thì môùi heát khoå. Ñoä ñöôïc phieàn naõo cuûa mình roài, môùi coù theå ñoä ngöôøi ngoaøi. Bôûi khi bôùt hoaëc döùt saïch phieàn naõo, ta noùi hoï nghe cuõng ñöôïc, khoâng nghe cuõng ñöôïc, ta khoâng thaáy buoàn phieàn, khoâng maát mình, do ñoù taâm vaãn an laïc. Nguyeän töùc laø môû roäng loøng mình ra, soi tôùi soi lui, cuoái cuøng thaáy lôøi noùi khoâng thaät, vieäc laøm khoâng thaät neân mình tha thöù ñöôïc heát, töï nhieân heát khoå.

Ngöôøi tu Phaät chuùng ta ñaõ phaùt nguyeän roài thì giöõ vöõng cöông lónh, thuûy chung nhö moät, chö Phaät Toå nhôø theá maø caùc Ngaøi thaønh töïu ñaïo quaû vieân maõn. Nhö chæ caàn phaùt moät nguyeän “Nhaãn” thoâi, ta cuõng coù theå thaønh Phaät ñöôïc nhö thöôøng. Baây giôø ngöôøi ta chöûi mình, ta cöù môû roäng loøng ra, khoâng phieàn gì heát. Neáu vöøa khôûi nieäm phieàn, ta lieàn töï kieåm laïi, khaùm nghieäm xem nieäm aáy coù thaät khoâng, ngöôøi chöûi mình coù thaät khoâng. Bieát nieäm aáy laø xaáu, khoâng thaät thì phaûi boû ñi, ñoù laø töï ñoä. Ñoä laø ñoä chuùng sanh ngay trong loøng mình, nhöõng ngoån ngang phieàn tröôïc, nhöõng roái raém ñieân ñaûo, phaûi ñoä cho heát, nhö vaäy môùi heát khoå.

Haèng ngaøy chuùng ta ñoái duyeân xuùc caûnh, ñoái vôùi baø con thaân thuoäc, ñoái vôùi gia ñình, ñoái vôùi xoùm laøng, ñoái vôùi xaõ hoäi… taát caû nhöõng vieäc ngang traùi, nhöõng ñieàu uaát öùc, ta nguyeän ñoä heát. Chuùng ta phaûi gan daï chaáp nhaän ñoä heát, baèng caùch laø buoâng boû noù ñi. Thaáy noù khoâng thaät, ñöøng ñem noù vaøo nhaø nöõa thì trong nhaø heát ñoà ve chai. Coøn ta cöù ñem voâ hoaøi, thaáy ngöôøi kia noùi xaáu mình, ngöôøi noï haïi mình, ta phaûi laøm cho ra leõ v.v… Ñoù laø kieåu ñem raùc reán voâ nhaø cho nhô nhôùp theâm. Ngöôøi tu Phaät phaûi laø ngöôøi phaùt nguyeän xaû boû taát caû nhöõng thöù ñoù.

Phaät daïy phaùp coøn phaûi boû, huoáng laø phi phaùp. Nghóa laø nhöõng thöù toát mình coøn phaûi xaû boû huoáng laø caùc phaùp xaáu aùc. Khoâng coù quan nieäm gì veà moïi thöù treân ñôøi thì môùi an oån, môùi thaønh Phaät ñöôïc. Cho neân noùi ñoä maø khoâng ñoä gì heát, chæ noù daáy khôûi leân ta bieát laø phieàn naõo loaïn töôûng, buoâng ñi töùc laø ñoä chuùng sanh. Bao giôø heát nhöõng phieàn naõo laêng xaêng, chöøng ñoù mình thaønh Phaät. Tu nhö vaäy trong moïi sinh hoaït ñi ñöùng naèm ngoài thì duø Phaät töû caû naêm ñi chuøa moät laàn cuõng ñaõ gaàn keà quaû Phaät roài. Ñoù goïi laø tu thaúng taét hay tu thieàn.

Noùi tu thieàn laø loái tu thaúng taét, nghóa laø sao? Thaúng taét vì khoâng qua phöông tieän naøo, coát söû duïng trí tueä cuûa chính mình ñeå nhaän hieåu, thöïc haønh ñöôïc moät caùch deã daøng. Nhöng vôùi ñieàu kieän luùc naøo ta cuõng tænh saùng, coù söùc caûnh giaùc cao. Ñang ngoài thieàn maø vöøa nghe ai chaïm tôùi teân, mình vuït ñöùng daäy ñoû maët tía tai laø bieát chöa ñöôïc roài. Nhöõng hieän töôïng aáy ta chöa laøm chuû, chöa hoùa giaûi ñöôïc thì bieát mình coøn yeáu laém. Phaûi phaùt nguyeän maïnh leân, phaûi tu nhieàu hôn nöõa ñeå coù söùc töï chuû tröôùc nhöõng ngoaïi caûnh beân ngoaøi cuõng nhö voïng töôûng beân trong. Nguyeän ñoä chuùng sanh laø nguyeän nhö vaäy.

Ñeán lôøi nguyeän hoïc taát caû phaùp moân Voâ thöôïng cuûa Phaät, laø hoïc nhöõng phaùp moân gì? Phaùp cuûa Phaät chæ moät vò saùng suoát, bình ñaúng. Baây giôø trong ñôøi soáng cuûa quyù Phaät töû, ñöøng ñeå bò keït trong caùi khoâng chaân chính, trong caùi maát quaân bình, trong caùi taêm toái, nhoû heïp. Ñôøi soáng ngoân haïnh luoân luoân saùng suoát bình ñaúng, ñoù laø hoïc phaùp cuûa Phaät.

Phaùp aáy, tröôùc chuùng ta nhôø thaày baïn höôùng daãn, nhöng sau phaûi töï hoïc, töï taäp. Ví duï Phaät töû nghe chuùng toâi baûo khoâng tham, khoâng saân, neáu veà nhaø queân maát heát thì laâu laâu cuõng muoán coù nhieàu tieàn, hoaëc ai vöøa ñuïng tôùi lieàn noåi traän loâi ñình. Nhö vaäy laø chöa töï hoïc, töï haønh phaùp cuûa Phaät. Phaûi töøng phuùt giaây, töøng ñeâm ngaøy, trong moïi sinh hoaït, luùc naøo mình cuõng hoïc phaùp. Nieäm naøo taêm toái thì boû ñi, ñoù laø ngöôøi saùng suoát thöïc hieän phaùp moät caùch bình ñaúng.

Phaùp aáy laø phaùp toái thöôïng, ñöa chuùng ta tôùi choã an oån thöïc söï giaûi thoaùt. Ngaøy xöa Phaät Toå, nhöõng vò tieàn boái cuûa chuùng ta cuõng hoïc phaùp aáy maø ñöôïc an oån. Baây giôø chuùng ta muoán an oån, muoán heát khoå cuõng phaûi hoïc phaùp aáy. Quí vò ñöøng nghó phaûi ñoïc naêm ba quyeån kinh quyeån luaän hay nghieân cöùu saùch noï saùch kia môùi goïi laø hoïc phaùp. Ñieàu ñoù cuõng caàn thieát nhöng laøm sao haèng ngaøy mình phaûi thöïc hieän cho söï soáng cuûa chính baûn thaân ta ñöôïc an laïc, saùng suoát bình ñaúng. Taát caû nhöõng thöù taêm toái nhoû nhoi phaûi boû ñi. Trong töøng taâm nieäm chuùng ta ñeàu aùp duïng vaø phaùt huy nhö theá, ñoù laø hoïc Phaät phaùp.

Neáu ñöôïc vaäy thì taát caû phieàn naõo, nhöõng baát nhö yù trong ñôøi soáng seõ heát. Ngöôøi bieát tu Phaät nhaát ñònh seõ coù keát quaû lôïi laïc. Khi ñaõ ñöôïc an oån thaät söï, chuùng ta khoâng caàn phaûi noùi tröø phieàn naõo, khoâng noùi ñeán chuyeän tu haønh theá noï theá kia, ta vaãn soáng bình thöôøng, maø khoâng gì chaúng laø ñaïo. Ngöôøi coù ñöôïc moïi sinh hoaït saùng suoát, bình ñaúng, töï taïi, giaûi thoaùt, ngöôøi ñoù ñuùng laø thieàn sö.

Muoán phaùt taâm roäng lôùn, chí nguyeän phaûi vöõng chaéc. Nghóa chính cuûa chöõ “nguyeän” laø xin cho, töùc mong caàu ñieàu gì ñoù. Taïi sao chí nguyeän phaûi vöõng chaéc? Vì con ñöôøng Phaät ñaïo, vieäc hoùa giaûi taát caû nhöõng nghieäp taäp cuûa mình coù raát nhieàu chöôùng ngaïi, laïi phaûi traûi qua thôøi gian laâu xa. Bôûi nghieäp taäp nhieàu ñôøi quen nhö vaäy roài, caùi muõi quen ngöûi muøi thôm, con maét quen nhìn saéc ñeïp, loã tai quen nghe tieáng khen, thaân theå quen vôùi khí haäu töôi maùt… khaùc ñi moät chuùt laø chòu khoâng ñöôïc. Baây giôø muoán chuyeån höôùng ñaâu phaûi deã, ñoøi hoûi coù nhieàu thôøi gian vaø ñoàng thôøi cuõng coù moät quyeát taâm vöõng chaéc laém môùi ñöôïc.

Tu haønh laø hoùa giaûi ñöôïc taát caû phieàn naõo beân trong, söï caùm doã cuûa caùc phaùp beân ngoaøi. Laøm chuû ñöôïc mình nhö theá goïi laø tu. Neân ngöôøi laäp nguyeän vöõng chaéc thì treân con ñöôøng Phaät ñaïo môùi coù theå thaønh töïu. Theá neân chuùng ta caàn phaûi xeùt laïi taâm nguyeän cuûa mình xem ñaõ vöõng chaéc chöa hay coøn bò lung lay? Gaëp moät trôû löïc naøo hoaëc coù hieän töôïng gì laï xaûy ra, nhöõng xung ñoät baát nhö yù trong cuoäc soáng… taát caû nhöõng ñieàu ñoù coù laøm cho söï tu haønh cuûa chuùng ta thoái chuyeån hay khoâng? Neáu ta hoaûng sôï tröôùc nhöõng tình huoáng nhö theá thì bieát taâm nguyeän chöa vöõng, loøng nghi deã sinh, töø ñoù coù theå ñi ñeán boû ñaïo.

Ví duï nhö töø laâu mình nghe Hoøa thöôïng noùi taát caû caùc phaùp khoâng thöïc, duyeân hôïp nhö huyeãn. Phaät töû hieåu vaø taäp soáng ñöôïc nhö vaäy thì an oån, laøm chuû ñöôïc caùc phaùp, thaáy coù chuùt an laïc. Nhöng baát thaàn coù ngöôøi naøo ñoù noùi raèng taát caû caùc phaùp laø thaät, laø nhöõng tinh hoa do trôøi ñaát hôïp thaønh, raát caàn thieát cho cuoäc soáng. Nghe theá ta lieàn ñaén ño suy nghó, trong loøng löôõng löï khoâng bieát ai ñuùng ai sai, theá laø taâm nghi phaùt sinh, laøm chöôùng ngaïi vieäc tieán ñaïo roài. Ngöôøi coù ñuû loøng tin thì khoâng nhö vaäy. Ai noùi gì thì noùi, hoï chæ moät loøng tu theo phaùp mình ñaõ hoïc, taêng tieán ñaïo haïnh, khoâng heà lay chuyeån. Cöù nhö theá maø haønh trì, töøng böôùc töøng chuùt neám ñöôïc phaùp vò an laïc, ngöôøi aáy goïi laø ngöôøi taâm nguyeän kieân coá.

Ngaøy xöa ñöùc Phaät traûi qua saùu naêm khoå haïnh, thaân theå coøm coõi ñeán möùc ñoä khoâng theå töôûng töôïng noåi, nhöng yù chí cuûa Ngaøi khoâng heà lay chuyeån. Khi quaùn saùt bieát roõ raøng phöông phaùp khoå haïnh khoâng ñem ñeán ñaïo quaû, Boà-taùt lieàn rôøi khoå haïnh laâm, tìm phöông tieän khaùc ñieàu hoøa laïi thaân taâm vaø tieáp tuïc thieàn ñònh. Döôùi coäi Boà-ñeà, Ngaøi ñaõ phaùt theä nguyeän nhö theá naøy: “Nôi ñaây, neáu khoâng ñaït ñöôïc ñaïo quaû, duø thòt naùt xöông tan ta quyeát khoâng rôøi khoûi choã ngoài naøy”. Nhôø theä nguyeän kieân coá aáy maø ñöùc Theá Toân ñaõ vieân thaønh Phaät quaû trong voøng chæ boán möôi chín ngaøy ñeâm. Vì ñöùc Phaät khoâng rôøi khoå haïnh laâm vôùi taâm nieäm chaùn naûn, thoaùi hoùa, nhu nhöôïc neân Ngaøi môùi ñöôïc thaønh coâng nhö theá. Göông haïnh aáy, chaúng nhöõng chuùng ta luoân khaéc ghi hoïc taäp maø coøn phaûi quyeát taâm thöïc hieän cho baèng ñöôïc môùi thoâi.

 Trong kinh Phaät, coù choã noùi taâm Boà-ñeà töùc laø taâm giaùc. Kinh Hoa Nghieâm noùi: “Ngöôøi tu haønh, thöïc haønh taát caû phaùp maø khoâng phaùt taâm Boà-ñeà thì taát caû nhöõng vieäc laøm aáy coù theå goïi laø khoâng ñuùng chaùnh phaùp”. Ngöôøi tu haønh duø tu phaùp naøo, taïi gia hay  xuaát gia cuõng ñeàu coù taâm Boà-ñeà töùc taâm giaùc vaäy. Neáu khoâng coù taâm naøy chæ ñaïo, vieäc tu cuûa chuùng ta seõ khoâng ñi ñuùng ñöôøng höôùng. Keát quaû nguy haïi ra sao thaät khoù ñoaùn. Cho neân khi phaùt taâm, neáu khoâng phaûi taâm Boà-ñeà thì khoâng neân phaùt huy. Phaät töû caàn deø daët ñieàu naøy, traùnh phaùt nhöõng taâm sau ñaây:

Moät laø taâm taø nguïy. Taø nguïy laø chæ caàu quaû vui mai haäu, ham thích noåi tieáng, hoaëc öa theo duïc laïc theá gian, luyeän thaân naøy cho khoûe maïnh theo nhöõng hình thöùc beân ngoaøi. Phaùt taâm nhö vaäy goïi laø phaùt taâm taø. Khoâng phaûi taâm Boà-ñeà maø tu muoán ñöôïc thaønh Phaät, chuyeän aáy khoâng bao giôø coù. Ví duï quí vò phaùt nguyeän tu ñeå baûn thaân vaø gia ñình ñöôïc höôûng quaû naøy quaû noï, ñoù khoâng phaûi laø taâm Boà-ñeà maø laø taâm taø. Laøm sao taâm nguyeän cuûa mình ñöøng bò haïn heïp, ñöøng bò keït vöôùng trong moät phaïm vi naøo. Theo tinh thaàn luaät nhaân quaû, ngöôøi tu ñuùng chaùnh phaùp, gieo nhaân theá naøo thì ñaït keát quaû theá aáy. Gaây nhaân taø maø muoán ñöôïc thanh tònh giaûi thoaùt laø chuyeän khoâng bao giôø coù.

Hai laø taâm vò kyû, chæ mong caàu töï mình ñöôïc an oån thoâi, ai sao ñoù maëc. Ñoái vôùi tinh thaàn thieàn, tinh thaàn Ñaïi thöøa Phaät giaùo, raát toái kî taâm nhoû heïp naøy. Chæ mong cho mình ñöôïc nhö vaäy laø taâm ích kyû, khoâng phaûi taâm roäng raõi. Ngöôøi nhö theá duø cho coù noã löïc tu haønh ñeán ñaâu, keát quaû cuõng trong moät phaïm vi nhoû heïp cuûa caù nhaân maø thoâi. Boà-taùt ñaïo khoâng chaáp nhaän ngöôøi taâm haïnh nhö theá.

Trong tinh thaàn Phaät ñaïo luoân laáy vò tha laøm goác. Chöùng kieán töø söï khoå ñau cuûa chuùng sanh, ta phaùt taâm tu haønh. Ví duï thaáy baø con ruoät thòt cuûa mình hoaëc nhöõng nôi coù chuùng sanh ñang bò caûnh ñieâu ñöùng cuøng cöïc, ta khôûi loøng thöông phaùt nguyeän giuùp hoï heát khoå baèng caùch töï tu söûa mình roài sau ñoù ñoä hoï. Tinh thaàn voâ ngaõ vò tha cuûa ñaïo Phaät laø theá, chöù khoâng phaûi thaáy ngöôøi khoå, ta lo tu ruùt moät mình ñeå ñöøng bò caûnh nhö vaäy. Nieäm aáy laø nieäm töï lôïi, chöa coù lôïi tha, neân chöa ñuû coâng ñöùc ñeå thaønh töïu Phaät quaû. Ta phaùt taâm Boà-ñeà, caàu thaønh Phaät ñeå ñoä taát caû chuùng sanh ñeàu ñöôïc heát khoå, an vui gioáng nhö mình.

Phaùt taâm tu haønh vì taát caû chuùng sanh goïi laø phaùt taâm chaân chính. Traùi laïi, cöù nghó bo bo cho mình thoâi, thì duø coù phaùt taâm tu haønh vaãn chöa phaûi laø chaân chính. Phaùt taâm nhö theá laø thieân leäch moät beân, chöa phaûi roát raùo. Ngöôøi tu haønh khoâng lyù do gì laïi ñeå bò keït trong choã nhoû heïp, khoâng chaân chính, duø coù tu traêm ngaøn kieáp cuõng khoâng thaønh töïu ñöôïc Phaät vò an oån giaûi thoaùt.

ÔÛ ñaây, noùi ñeán tu haønh nhaát laø tu thieàn, töùc laø noùi ñeán oâng Phaät goác cuûa chính mình. Ngöôøi tu thieàn laø ngöôøi nhaän ñöôïc oâng Phaät nhaân. Trong taát caû vieäc laøm, phaûi phaùt huy ñeå soáng thöïc vôùi Phaät nhaân ñoù. Khoâng lyù do gì khi ta ñaõ bieát mình coù Phaät nhaân maø cöù ngoài ñoù nhìn nhöõng thöù taêm toái, töï ñaùnh maát thì giôø, khoâng coù lôïi gì. Tuy nhieân, treân böôùc ñöôøng tu, chuùng ta phaûi chuyeån laàn laàn, chôù khoâng theå ñi thaúng ngay ñöôïc. Ví duï laâu nay mình soáng haïn cuoäc, chæ noùi chuyeän vôùi nhöõng ngöôøi thaân, baây giôø vôùi ai ta cuõng noùi chuyeän, vôùi ai ta cuõng quan heä vui veû bình thöôøng, taïo moät sinh khí soáng ñoäng trong söï tu haønh cuûa chính mình, daàn daàn tieán leân, thieän aùc toát xaáu bình ñaúng, ta soáng voâ phaân bieät maø laøm taát caû chuyeän trong tinh thaàn töï taïi voâ uùy.

Coù lôøi daïy theá naøy: “Ngöôøi tu haønh laø phaûi lieân tuïc, chæ caàu Phaät ñaïo vaø ñoä chuùng sanh, nghe khoù khoå khoâng thoaùi chí, ñoä chuùng sanh cang cöôøng cuõng chaúng sôøn loøng, nhö leo leân nuùi cao, quyeát tôùi ñænh, leân thaùp cao phaûi tieán ñeán cuøng”. ÔÛ ñaây daïy, neáu gaëp nhöõng ñoái töôïng cang cöôøng, chuùng ta caøng vöõng, caøng phaán chaán kieän toaøn huøng löïc duõng löïc cuûa mình, höôùng taâm Boà-ñeà giuùp ñôõ cho nhöõng chuùng sanh naøy.

Trong cuoäc ñôøi nhöõng ñieàu baát nhö yù luoân luoân ñeán vôùi chuùng ta. Gaëp nhöõng tröôøng hôïp naøy, chuùng ta phaûi coù ñuû löïc ñeå hoùa giaûi, khuyeán khích töông trôï nhau cuøng tu cuøng tieán ñeå cuøng ñaït ñeán choã an vui thaät söï. Ngöôøi coù taâm nguyeän nhö vaäy, keát quaû coù theå thaønh Phaät khoâng khoù. Chuùng ta ñaõ coù Phaät nhaân roài, baây giôø laøm sao phaùt huy Phaät nhaân aáy phaùt trieån vieân maõn. Ñoù laø muïc ñích chính cuûa ngöôøi tu Phaät.

Khi thöïc haønh coâng phu tu chuùng ta neân bieát theâm ñieàu naøy, “Ngöôøi khoâng bieát phaûi quaáy, ngoaøi toát trong xaáu, ban ñaàu thì sieâng naêng, sau laïi löôøi nhaùc, coù taâm toát nhöng bò danh lôïi giao xen, coù caùi hay nhöng bò nhuoám baån bôûi voïng hoaëc”. Ñaây laø moät thöù beänh, ban ñaàu raát sieâng naêng hoïc ñaïo, chaáp nhaän taát caû nhöõng khoù khaên. Nhöng veà laâu veà daøi, laïi thoaùi lui, do nghieäp taäp quaù daøy, hoaëc bò ñoäng bôûi nhöõng thöù chung quanh. Tuy cuõng coù tu, nhöng trong loøng ñaõ lay chuyeån, taâm Boà-ñeà ñaõ lui suït. Gaëp nhöõng tröôøng hôïp nhö theá, khoâng caùch gì hôn laø chuùng ta phaûi chaán chænh, luoân khaéc ghi trong loøng thuûy chung tröôùc sau nhö moät. Khi phaùt taâm tu haønh roài thì phaûi tieán, khoâng ñeå thoaùi lui, khoâng bò ñoäng bôûi baát cöù thöù gì chung quanh. Coù theá môùi trung thaønh vôùi baûn nguyeän ban ñaàu cuûa mình.

Ngöôøi ban ñaàu phaùt taâm toát nhöng bò danh lôïi giao xen, thì vieäc tu khoâng coøn ñuùng nghóa giaùc ngoä giaûi thoaùt nöõa. Danh lôïi thöôøng hay xoa dòu taâm cao ngaïo cuûa con ngöôøi, khieán cho ta töï ñaùnh löøa mình hoài naøo cuõng khoâng hay. Neáu Phaät töû thaät taâm tu haønh thì phaûi deø chöøng taâm danh lôïi.

Ñöùc Phaät daïy “Baèng söï coá gaéng haêng haùi khoâng buoâng lung, töï khaéc cheá laáy mình, ngöôøi thieän trí taïo cho mình moät hoøn ñaûo, khoâng bò ngoïn thuûy trieàu naøo nhaän chìm ñöôïc”. Chuùng ta phaûi töï taïo cho mình moät hoøn ñaûo maø khoâng löôïn soùng tham aùi hay taø kieán naøo coù theå laøm chìm ñaém ñöôïc.

Noùi toùm laïi, ngöôøi tu haønh chaân chính phaûi phaùt taâm Boà-ñeà, vì söï sinh töû, vì khoå ñau cuûa mình vaø taát caû chuùng sanh maø phaùt taâm tu haønh. Phaùt taâm tu haønh nhö vaäy môùi laø phaùt taâm chaân chính, phaùt taâm khoâng taø nguïy, ñoù môùi laø phaùt taâm ñuùng vôùi tinh thaàn thieàn, tinh thaàn Phaät ñaïo. Ñöùc Theá Toân cuõng nhö taát caû nhöõng vò ñi tröôùc chuùng ta ñeàu nhaéc nhôû, daïy baûo nhö vaäy. Moãi chuùng ta töï coá gaéng ñeå ñöøng bò nhaän chìm bôûi nhöõng voïng töôûng ñieân ñaûo cuûa chính mình vaø ngoaïi caûnh chung quanh.

Noãi khoå cuûa chuùng sanh laø voïng töôûng ñaûo ñieân. Coù theå noùi ñoù laø noãi khoå lôùn lao nhaát cuûa chuùng ta. Bao giôø ta laøm chuû ñöôïc, döùt ñöôïc noù thì môùi heát khoå. Coù moät oâng cuï bò beänh tim, soáng chung vôùi moät chaøng thanh nieân phoùng tuùng trong moät caên gaùc nhoû. Anh ôû taàng treân, oâng cuï ôû taàng döôùi. Moãi khi ñi ñaâu veà, anh côûi giaøy lieäng töøng chieác xuoáng saøn nghe raàm raàm, oâng cuï chòu ñöïng hai tieáng “raàm” naøy tôùi muoán böùc thôû. Sau moät thôøi gian chòu ñöïng, oâng giaø nghó kieåu naøy chaéc coù ngaøy mình cheát vì caùi taät cuûa noù. Neân moät hoâm oâng giaø noùi vôùi chaøng thanh nieân:

- Qua coù beänh tim, moãi laàn em veà, ñeà nghò môû cöûa nheï nheï moät chuùt, em môû cöûa maïnh quaù laøm qua muoán ñöùng tim. Neáu coù côûi giaøy thì em laøm ôn ñeå nheï nheï xuoáng, chöù em côûi roài lieäng caùi raàm, tim cuûa qua noù muoán nhaûy ra ngoaøi. Qua giaø roài, em thöông chuùt.

Anh chaøng nghe vaäy hoái haän laém, höùa seõ thay ñoåi. Nhöng tuoåi treû hay queân neân vaãn chöùng naøo taät naáy. Hoâm aáy, ñi laøm veà anh cuõng lôõ tay môû cöûa maïnh, nhöng oâng giaø ñaõ chuaån bò oâm caùi ngöïc tröôùc. Sau ñoù leân gaùc, anh côûi moät chieác giaøy lieäng caùi raàm vaø chôït nhôù tôùi lôøi oâng giaø, anh giaät mình côûi chieác thöù hai ñeå nheï nheï xuoáng. OÂng giaø döôùi naøy oâm ngöïc chòu ñöïng vaø chôø tieáng “raàm” thöù hai. Cuoái cuøng chòu heát noåi, oâng keâu leân: “Coøn moät chieác giaøy nöõa, laøm ôn lieäng xuoáng mau duøm cho, toâi chôø heát noåi roài”.

Voïng töôûng cuûa chuùng ta nhö vaäy ñoù. Cuoäc soáng cuûa con ngöôøi cöù traûi qua nhöõng doøng voïng töôûng cuoàn cuoän, laøm cho ta soáng dôû cheát dôû. Maø ñaõ laø voïng töôûng thì ñaâu coù ñuùng, theá nhöng trong chuùng ta coù ai khoâng töôûng vaø khoâng khoå vì nhöõng thöù töôûng töôïng vieån voâng cuûa mình. Ví duï ñang coøn treû maø ta ñaõ töôûng töôïng “khoâng bieát khi giaø ai nuoâi mình ñaây” hoaëc “mai naøy cheát roài khoâng bieát ai saên soùc con chaùu nhaø cöûa cuûa mình”. Coù voâ vaøn thöù töôûng roà daïi nhö theá.

Ñaïo Phaät yeâu caàu chuùng ta phaûi loaïi boû nhöõng thöù voïng töôûng aáy ñi. Ngöôøi tin chaéc nhaân quaû, thöïc hieän nhaân quaû, bieát mình ñaõ gaây nhöõng nhaân gì thì seõ höôûng nhöõng quaû aáy. Hoï khoâng töôûng töôïng hay sôï haõi vieån voâng. Soáng ñuùng vôùi tinh thaàn töø bi trí tueä, noùi ra lôøi naøo, haønh ñoäng ñieàu gì ñeàu naém chaéc keát quaû trong tay. Töø töôûng töôïng maø sanh ñieân ñaûo, ñieân ñaûo thì laïi caøng theâm voïng töôûng roài khoå sôû. Baây giôø boû heát nhöõng töôûng töôïng thì moïi chuyeän an oån caû. Muoán theá tröôùc ta phaûi coù trí tueä, thaáy ñuùng nhö thaät veà con ngöôøi, veà caùc phaùp ôû theá gian naøy laø khoâng thaät, ta khoâng meâ chaáp neân khoâng khoå sôû vì noù. Neáu khoâng coù trí tueä, khoâng laøm chuû ñöôïc thì khoâng theå boû ñöôïc noù.

Coù ai hoûi quí vò tu thieàn theá naøo, quí vò chæ caàn traû lôøi: “Nhöõng gì loaïn töôûng ñieân ñaûo thì boû ñi”. Theá thoâi. Thieàn laø söï soáng, laø nhöõng sinh hoaït heát söùc bình thöôøng maø ôû ñoù luùc naøo ta cuõng tænh thöùc, bieát roõ khoâng laàm veà mình vaø caùc phaùp. Nhö vaäy laø ñuû roài, khoâng theâm bôùt gì caû. Tu thieàn khoâng phaûi laø caùi gì ngoaøi cuoäc soáng naøy. Trong kinh nhaéc nhôû theá naøy “Nhöõng ñoáng raùc quaù khöù khoâng toát ñeïp, chuùng ta ñöøng bôùi moùc noù nöõa”. Nghóa laø phaûi döøng voïng töôûng ngay baây giôø.

ÔÛ ñaây muoán noùi caùch döøng voïng töôûng. Moät trong nhöõng caùch ñoù laø, nhöõng gì thuoäc veà quaù khöù thì chuùng ta haõy ñeå cho naèm im nhö quaù khöù. Töông lai laø nhöõng gì chöa ñeán, thì chôù neân öôùc mô töôûng töôïng, vì noù cuõng khoâng thaät. Cho neân quaù khöù boû ñi, khoâng bôùi moùc nöõa, töông lai cuõng ñöøng suy nghó vieån voâng, chæ soáng vôùi caùi hieän taïi cuûa chính mình laø hôïp phaùp nhaát. Song neân nhôù cuõng khoâng ñöôïc ñaém nhieãm trong hieän taïi. Vì sao? Vì hieän taïi cuõng khoâng thaät, cuõng do duyeân hôïp sanh dieät lieân tuïc. Ta chæ caàn thaáy bieát ngay caùi ñang laø maø khoâng ñaém nhieãm hay maéc keït vaøo thôøi ñieåm naøo caû. Ñoù laø soáng ñaïo, soáng thieàn.

Nhöõng phöông tieän beân ngoaøi chæ ñöôïc söû duïng trong giôùi haïn cuûa noù thoâi, quan troïng laø nghieäp taäp tham saân si cuûa mình caàn phaûi loaïi boû heát. Chuùng ta xeùt trong moïi sinh hoaït, nhöõng vieäc ñaõ qua, nhöõng öôùc mô saép ñeán, neáu mình laøm chuû ñöôïc vaø ngay trong hieän taïi saùng suoát bình tónh, töøng böôùc tu taïo coâng ñöùc laønh, töøng böôùc moät boû nghieäp taäp tham saân, thì khoâng noùi ñaïo quaû gì nhöng ta cuõng thaønh töïu ñòa vò cuûa nhöõng baäc giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Thaønh ra chuùng ta coù theå kieåm nghieäm xem mình hoïc thieàn tieán hay khoâng, baèng caùch nhìn vaøo söï chuyeån hoùa nghieäp taäp tham lam, saân haän, si meâ cuûa mình. Chuùng toâi tin raèng, qua moät thôøi gian daøi quí vò ñaõ nghe giaûng daïy, höôùng daãn tu thieàn cuûa Hoøa thöôïng Vieän tröôûng, quí vò nhaän ra caùch soáng ñuùng vôùi chaùnh phaùp vaø gaàn guõi vôùi nhöõng ñieàu toâi ñaõ noùi. Nhö vaäy môùi khoâng hoå theïn laø ngöôøi con Phaät, nhaát laø Phaät töû tu thieàn.

Kinh Duy Ma noùi: “Do giaùc ngoä maø phaùt khôûi taâm töø bi”. Thöôøng thöôøng ngöôøi tu phaûi coù taâm töø bi. Taâm töø bi chaân chính phaùt xuaát töø taâm Boà-ñeà. Nhieàu Phaät töû khoâng hieåu chöõ töø bi trong ñaïo Phaät, neân cöù thöông traøn treà lai laùng, thaáy ai cuõng thöông, ngöôøi ta khoå mình cuõng bi luïy theo. Thöông nhö vaäy khoâng phaûi laø taâm töø bi. Taâm töø bi phaûi ñöôïc uoán naén töø taâm Boà-ñeà cuûa chính mình. Töø bi ñeå höôùng ngöôøi ñeán giaùc ñaïo, chöù khoâng phaûi töø bi vì xoa dòu nhöõng tình caûm rieâng tö.

Phaät töû coù loøng thöông vôùi taát caû laø toát, nhöng phaûi caên cöù töø taâm Boà-ñeà laøm goác. Moïi vieäc laøm ñeàu baét nguoàn töø taâm giaùc ngoä, khoâng coù gì khaùc. Ví duï ta giuùp ñôõ ai thì mong ngöôøi ñoù phaùt huy ñöôïc trí tueä cuûa hoï, höôùng veà con ñöôøng giaûi thoaùt maø thöïc hieän Phaät ñaïo. Khoâng phaûi vì ta thöông, vì thaáy ngöôøi ñoù coù tình caûm hôïp vôùi mình hoaëc gia ñình mình maø giuùp hoï. Cuoäc soáng cuûa ngöôøi Phaät töû phaûi laäp cöôùc treân taâm giaùc maø phaùt huy moïi maët. Nhö vaäy chuùng ta môùi ñi ñuùng höôùng cuûa Phaät daïy vaø ñaït ñöôïc söï an vui nhö ñöùc Phaät.

Thaät ra chöõ Taêng baûo trong nhaø Phaät bao haøm hai yù nghóa lôùn. Moät laø chuùng taêng thanh tònh tu theo giaùo phaùp cuûa ñöùc Phaät. Hai laø söï trong saïch, hoan hyû, hoøa thuaän trong loøng cuûa chuùng ta. Phaät töû coù theå buoâng boû heát phieàn naõo, tha thöù cho moïi ngöôøi, soáng vui veû töông trôï nhau. Ñoù laø tinh thaàn hoøa hôïp, hoan hyû, thanh tònh cuûa Taêng. Ngöôøi Phaät töû ngay trong sinh hoaït cuûa gia ñình mình, soáng ñuùng vôùi tinh thaàn chaùnh phaùp, theå hieän cuoäc soáng hoaøn toaøn thanh tònh giaûi thoaùt. Ñoù laø quí vò soáng theo tinh thaàn Tam baûo roài.

Ví duï nhö noùi nhôø ñi chuøa ta bieát ñöôïc ñaâu laø chaùnh ñaâu laø taø, neân baây giôø aùp duïng vaøo cuoäc soáng cuûa mình. Nhôø hoïc phaùp maø bieát ñöôïc phaùp naøo chaân thaät, ñöa mình ñeán choã thöïc söï an oån giaûi thoaùt, neân taâm hoàn ta trong saùng ñònh tænh hôn tröôùc. Nhöõng gì chaân chính thanh tònh thöôøng ñem laïi cho ñôøi soáng cuûa mình an vui, chuùng ta theo ñoù maø aùp duïng tu haønh. Quí vò coù theå tuïng kinh hoaëc ngoài thieàn mieãn trong taâm yeân oån vui veû laø toát. Neân nhôù luoân luoân xeùt laïi vaø soáng ñuùng vôùi tinh thaàn ñaïo lyù giaûi thoaùt thanh tònh.

Ñaõ laø Phaät töû chuùng ta ñöøng laøm khoå mình nöõa. Caùc phaùp troâi chaûy treân theá gian nhö doøng nöôùc, neáu noù coøn laïi trong kyù öùc thì cuõng nhö chieác maùy quay phim chuïp hình vaäy thoâi. Ta coù nhìn thaáy thì cuõng chæ laø nhöõng hình aûnh treân phim, coù thaät ñaâu maø buoàn maø nhôù. Ví duï quí vò thöông moät con ngöôøi naøo ñoù, thì hình aûnh cuûa hoï cuõng laø hình aûnh thoâi. Chöa chaéc baây giôø mình nhôù thöông hoï maø hoï coøn nhôù thöông mình nhö hoài naøo. Thoâi ta trôû laïi vò trí cuûa mình, ngöôøi Phaät töû soáng chaân chaùnh, phaûi saùng suoát khoâng bò quaù khöù keùo loâi, töông lai daãn daét, moïi voïng töôûng ñeàu laø boùng daùng hö aûo, buoâng boû heát ñi. Ñöôïc vaäy thì heát buoàn heát khoå ngay thoâi.

Mong raèng toaøn theå quyù Phaät töû coù theå töøng böôùc moät thöïc hieän cuoäc soáng nhö vaäy. Nhôù laø taát caû nhöõng gì ñaõ qua thì cho noù qua luoân, ñöøng keùo laïi. Laøm sao ta haøi hoøa, saùng suoát trong cuoäc soáng hieän taïi. Ñoù laø tinh thaàn soáng thieàn cuõng laø ñöôøng vaøo ñaïo cuûa ngöôøi Phaät töû.

Chuùc quí vò thaønh coâng.

?

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM