HOA THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

KHAÉC PHUÏC NHÖÕNG HOÏA HOAÏN CUÛA THAÂN

Buoåi sinh hoaït ñaïo lyù hoâm nay chuùng toâi seõ noùi veà ñeà taøi Nhöõng Hoïa Hoaïn Cuûa Thaân. Vì ñoái vôùi ngöôøi tu chuùng ta, neáu ai tu tieán ñöôïc vaø laøm chuû ñöôïc thaân taâm naøy, ngöôøi ñoù coù theå goïi laø töï chieán thaéng mình.

Tuy chuùng ta ñeàu bieát thaân naøy khoâng thaät, nhöng laøm chuû ñöôïc noù raát khoù, khoâng phaûi chuyeän ñôn giaûn. Laøm chuû ñöôïc thaân naøy roài, theo ñoù seõ laøm chuû ñöôïc taâm. Noùi taâm nhöng thaät ra noù laø nhöõng boùng daùng cuûa saùu traàn coøn löu ñoïng laïi trong taøng thöùc cuûa chuùng ta. Caùi aáy chöa phaûi laø taâm thaät, noù laø voïng töôûng.

Trong giai ñoaïn ñaàu ñoái vôùi thaân naøy, coâng phu haèng ngaøy cuûa chuùng ta laø söûa ñoåi, loaïi boû nhöõng gì khoâng caàn thieát trong sinh hoaït. Nghóa laø chuùng ta tuaân thuû theo giôùi luaät Phaät daïy, coù thôøi khoùa bieåu ñaøng hoaøng, coù phöông phaùp gìn giöõ, khaéc phuïc, khoâng ñeå taâm yù buoâng lung, daãn daét thaân haønh ñoäng noùi naêng sai quaáy.

Ngöôøi xöa thöôøng noùi “Coù thaân laø coù khoå”, khoâng ai coù thaân maø khoâng bò söï chi phoái cuûa noù khieán cho khoå ñau. Vì sao khoå ñau? Vì thaân do boán chaát traùi nghòch hoøa hôïp nhau maø coù. Baûn chaát cuûa noù luoân choáng ñoái nhau, neân ta thöôøng gaëp nhöõng baát an baát oån, nhöõng thöù khoâng haøi loøng veà thaân vaät chaát cuõng nhö tinh thaàn. Ngöôøi tu coù coâng phu, coù naêng löïc seõ ñöôïc khinh an. Ngöôïc laïi khoâng hieåu, khoâng laøm chuû ñöôïc mình thì luùc naøo cuõng bò thaân naøy böùc baùch, khoâng yeân.

Toå Quy Sôn daïy: “Nghieäp heä thoï thaân, vò mieãn hình luïy”, nghóa laø do nghieäp raøng buoäc môùi thoï thaân naøy, neân khoâng thoaùt khoûi khoå luïy. Ñaõ do nghieäp raøng buoäc, baây giôø muoán thoaùt khoûi, ta phaûi tu ñeå côûi ra, ñeå caét ñöùt doøng nghieäp naøy. Thaønh ra coù ai hoûi tu laø sao, chuùng ta coù theå traû lôøi tu laø côûi boû, laø caét ñöùt nhöõng söï raøng buoäc cuûa nghieäp. Laïi, trong nhaø Phaät chuû tröông chuyeån nghieäp. Ñaây cuõng laø moät nghóa khaùc cuûa chöõ tu.

Chuùng ta bieát raèng sôû dó coù nghieäp taäp, laø do nhöõng sinh hoaït töø mieäng, thaân vaø yù töôûng cuûa mình maø ra. Cöù theá ta sinh hoaït laëp ñi laëp laïi, taïo thaønh naêng löïc keát nghieäp. Nhö vaäy nghieäp coù töø thaân, mieäng, yù hay noùi goïn töø voïng taâm cuûa chuùng ta. Khi hieåu nhö vaäy roài, ta coù quyeàn nhaän hoaëc khoâng nhaän nhöõng yù töôûng phaùt khôûi töø mình. Bôûi ñaâu ai coù quyeàn ngoaøi ta, khi taát caû nhöõng yù töôûng ñoù xuaát phaùt töø mình. Chuùng ta coù quyeàn côûi boû nhöõng nghieäp naøo, nhöõng sinh hoaït naøo khoâng caàn thieát. Ngang ñaây ta theâm moät ñònh nghóa nöõa: “Tu laø saùng suoát bieát roõ nhöõng naêng löïc naøo, sinh hoaït naøo cuûa thaân mieäng vaø yù khoâng caàn thieát thì boû ñi”.

Trong luaän Ñaïi Trí Ñoä noùi: “Chuùng sanh coù ba moùn khoå cuûa thaân laø giaø, beänh, cheát vaø ba moùn khoå cuûa taâm laø tham, saân vaø si”. Neáu chuùng ta khoâng khaéc phuïc, khoâng döøng ñöôïc nhöõng voïng nieäm, noù seõ trôû thaønh naêng löïc daãn daét ta taïo nghieäp. Töø ñoù hình thaønh tieáp tuïc thaân naøy, thoï nhaän quaû baùo trong caùc ñöôøng, troâi laên trong sanh töû khoâng coù ngaøy döøng.

Nhöõng ñeà aùn cuûa con ngöôøi ñaõ roõ raøng tröôùc maét, khoâng caàn phaûi nghieân cöùu ôû ñaâu xa xoâi. Ñoù laø caùi giaø, caùi beänh, vaø caùi cheát. Baûn thaân chuùng ta, ngöôøi thaân chuùng ta cuõng giaø beänh cheát. Taát caû ngöôøi trong xaõ hoäi, trong toaøn theá giôùi, ai coù thaân naøy cuõng ñeàu bò baûn aùn giaø beänh cheát, khoâng ai thoaùt khoûi. Ñaây laø moät ñeà aùn lôùn ñeå chuùng ta chieâm nghieäm, phaù aùn. Ngöôøi tu laø nhaém thaúng vaøo nhöõng ñeà aùn naøy. Bao giôø chuùng ta thaáy thuûng, thaáy thöïc baûn chaát cuûa giaø beänh cheát laø chuùng ta ngoä ñaïo, laø phaù ñöôïc baûn aùn.

Con ngöôøi coù nhöõng khoái u nguy hieåm voâ cuøng laån luùt ôû ñaâu, trong thaân, trong taâm chuùng ta. Ñoù laø nhöõng khoái u tham, saân vaø si meâ ñieân ñaûo. Ñaõ laø khoái u neân moät ngaøy naøo ñoù noù seõ vôõ ra. Gioáng nhö ngöôøi bò beänh ung thö, ñeán luùc khoâng coøn chaïy chöõa noåi thì khoái u aáy vôõ ra, phaûi chòu cheát thoâi. Khoái u cuûa tham, saân, si neáu khoâng kòp thôøi ñieàu trò noù cuõng seõ vôõ ra. Noù vôõ ra roài thì coù vaán ñeà cuûa caùc caûnh giôùi ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh. Cho neân neáu chuùng ta cöù meâ trong tham saân si, thì rôi vaøo ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sinh laø chuyeän ñöông nhieân.

Vôùi tinh thaàn tu haønh, chuùng ta phaûi soi thuûng taïi sao giaø, taïi sao beänh, taïi sao cheát? Töø ñaâu coù nhöõng thöù aáy? Phaù ñöôïc moät moùn nhö vaäy töùc laø ta coù tænh. Tröôùc tieân ta coù theå quaùn chieáu moät trong ba thöù aáy, thaáy toät baûn chaát cuûa noù, sau ñoù môùi deïp tröø. Phaù nhöõng khoái u thì cuøng moät nguyeân taéc, nhöng phöông thuoác daønh cho moãi thöù coù khaùc nhau.

Khoái u tham coøn ôû trong con ngöôøi, noù seõ haïi cho thaân theå hao moøn khoâ kieät, taâm löïc chaùy boûng. Bôûi vì taâm luùc naøo cuõng ôû trong tình traïng khaùt khao mong muoán maø khoâng ñöôïc. Do ñoù ngöôøi tu nhaát ñònh phaûi loaïi boû khoái u tham. Trong kinh noùi neáu khoâng tu ñöôïc vôùi nghieäp tham, seõ rôi vaøo loaøi ngaï quyû. Laøm thaân quyû ñoùi,  khoå ñau voâ vaøn. Caøng nghieân cöùu lôøi Phaät daïy chöøng naøo, chuùng ta caøng thaáy töôøng taän töøng thöù taâm nieäm cuûa mình trong sinh hoaït haèng ngaøy. Töø ñoù ñöùc Theá Toân ñöa ra caùc phöông thuoác cho chuùng sanh trò lieäu caùc thöù beänh treân. Ñoái vôùi beänh tham, Phaät daïy duøng phaùp boá thí ñeå trò. Muoán mau hieäu nghieäm phaûi theâm phaùp quaùn voâ thöôøng.

Con ngöôøi sinh ra ai cuõng phaûi giaø, beänh, cheát vaø heã coù thaân thì coù tham, saân vaø si, ñoù laø leõ ñöông nhieân. Chuùng ta laø ngöôøi tu, bieát caùch söûa boû nhöõng thöù ñoäc haïi aáy ra khoûi thaân taâm mình. Bôûi neáu khoâng loaïi boû, khoâng khaéc phuïc chuùng thì choã ñeán cuûa chuùng ta, nhö toâi ñaõ noùi laø ñòa nguïc, ngaï quyû vaø suùc sinh. Khoâng coù choã naøo khaùc. Muoán theá ngay baây giôø ta gaày döïng moät naêng löïc ñeå chænh ñoán thaân, mieäng, yù cuûa mình.

Phaät daïy taát caû nhöõng yù nieäm ñeàu laø voïng, khoâng thaät. Tu ñuùng tinh thaàn ñaïo giaûi thoaùt thì khoâng bao giôø keït vöôùng nhöõng thöù ñoù. Chæ caàn chuùng ta laøm chuû ñöôïc yù thì thaân mieäng seõ ngoan ngoaõn tuaân phuïc. Ngaøy xöa coù moät hoïc giaû, töï cho mình laø ngöôøi coù kieán thöùc uyeân thaâm trong ñôøi. Vì vaäy nghe ai coù kieán thöùc baèng hoaëc hôn laø oâng daáy nieäm muoán baøi baùc ngöôøi ñoù. Khi hay ñöùc Phaät laø moät vò coù trí tueä sieâu vieät, oâng toû veû khoâng baèng loøng. Do ñoù oâng muoán gaëp ñöùc Phaät, neâu leân moät soá caâu hoûi vaán naïn ñeå tranh luaän hôn thua vôùi Ngaøi. OÂng töï haøo chaéc chaén nhöõng ñieàu oâng hoûi, ñöùc Phaät seõ khoâng traû lôøi noåi.

Hoïc giaû aáy ñeán vôùi Phaät. Vaø baèng loøng Töø voâ löôïng, Theá Toân ñaõ caûm hoùa ñöôïc taâm kieâu maïn cuûa oâng töø phuùt ñaàu. Vöøa gaëp Phaät, oâng quyø moïp xuoáng, khoùc nöùc nôû thöa “Trong ñôøi con chöa töøng ñöôïc gaëp ai nhö Ngaøi. Cuùi mong Theá Toân thöông xoùt chæ daïy, côûi môû cho nhöõng gì con chöa bieát”. Phaät hoan hyû nhaän lôøi. OÂng hoûi chín ñieàu:

            1. Caùi gì laø Ñaïo?

            2. Gì laø trí?

            3. Tröôûng laõo laø sao?

            4. Sao laø ñoan chính?

            5. Sao goïi laø Sa moân?

            6. Tyø-kheo laø gì?

            7. Hieàn minh laø gì?

            8. Coù Ñaïo laø sao?

            9. Sao goïi laø giöõ giôùi?

Nghe qua caùc caâu hoûi naøy, Phaät bieát oâng ta ñaõ coù duyeân vôùi ñaïo roài. Ngay caâu ñaàu tieân “Caùi gì laø ñaïo?” coi nhö laø chieác chìa khoùa môû cöûa taâm cuûa oâng, voán laâu nay ñaõ bò ñoùng bít bôûi nhöõng khoái u tham saân phieàn naõo. Ñöùc Theá Toân theo thöù töï traû lôøi töøng caâu hoûi moät.

Caâu thöù nhaát, ñöùc Phaät traû lôøi: “Ngöôøi coù hieåu bieát, tu haønh chaân chính, phaùt trieån ñöôïc trí tueä cuûa mình. Ñoù goïi laø Ñaïo”. Caâu hoûi naøy raát gaàn guõi vôùi söï tu haønh cuûa chuùng ta. Neáu ngöôøi coù coâng phu, coù tu haønh ñöông nhieân seõ hieåu caâu traû lôøi naøy. ÔÛ ñaây Phaät noùi ngöôøi coù hieåu bieát, tu haønh chaân chính phaùt trieån ñöôïc trí tueä. Muoán trí tueä phaùt trieån, caùch hay nhaát laø laëng heát taát caû taïp nieäm, khoâng ñeå baát cöù moät nieâïm naøo khôûi leân maø ta khoâng laøm chuû ñöôïc. Töùc ngöôøi giöõ ñöôïc chaùnh nieäm laø ngöôøi phaùt trieån ñöôïc trí tueä. Muoán vaäy phaûi tu thoâi, khoâng coù caùch gì khaùc ñöôïc.

Ñöùc Phaät traû lôøi moät caùch roõ raøng ngöôøi coù ñaïo töùc laø ngöôøi coù trí tueä. Giaûn dò theá thoâi. Cho neân ngöôøi thaáy ñaïo, soáng ñöôïc vôùi ñaïo khoâng bò voïng nieäm keùo loâi. Tinh thaàn tu cuûa chuùng ta ôû ñaây cuõng khoâng ngoaøi vieäc naøy. Phaùt trieån ñöôïc trí tueä, chuùng ta khoâng bò thaân naøy keùo loâi neân khoâng khoå veà thaân. Vì sao? Vì ta bieát roõ thaân khoâng thaät, neân hôn thua phaûi quaáy cuõng khoâng thaät. Do ñoù ai ñoái xöû theá naøo ta cuõng khoâng chaáp, khoâng ñaáu tranh giaønh phaàn thaéng veà mình. Bao nhieâu ñoù ñaõ thaáy hieän tieàn ñöôïc an laïc roài.

Caâu hoûi thöù hai “Gì goïi laø trí?” Ñöùc Phaät traû lôøi “Ngöôøi töï taïi voâ uùy, khoâng noùi nhieàu, khoâng noùi nhaûm laø ngöôøi coù ñaày ñuû trí tueä”. Caâu traû lôøi cuûa ñöùc Phaät khieán toâi nhôù ñeán moät caâu noùi lyù thuù cuûa Thieàn sö Nham Ñaàu. Khi ñöôïc hoïc nhaân hoûi veà ñaïo, Ngaøi baûo “Caùc oâng haõy bòt caùi moàm laïi môùi coù chuùt phaàn hôi höôùm”. ÔÛ ñaây Phaät ñaùp khoâng noùi taïp, khoâng noùi nhieàu, ngöôøi ñoù töï taïi, voâ uùy. Voâ uùy töùc laø khoâng sôï seät gì heát.

Roõ raøng neáu chuùng ta noùi nhieàu thì taùn taâm ñoäng nieäm, toån khí löïc. Noùi nhieàu thì seõ sanh sôï seät vì noùi baäy. Ngöôøi xöa thöôøng daïy “Noùi nhieàu thôøi loãi nhieàu”. Cho neân ngöôøi ít noùi, ít maát khí löïc, ít loãi, vì vaäy ít lo sôï. Do ñoù maø thöïc hieän troïn veïn tinh thaàn voâ uùy, töùc laø khoâng sôï haõi. Ngöôøi tu chuùng ta caàn phaûi nhôù khoâng ña ngoân, khoâng taïp ngöõ laø ngöôøi coù trí tueä. Chæ noùi nhöõng gì caàn thieát, ñaùng noùi, neân noùi maø thoâi.

Trong nhaø Thieàn coù töø “Maëc nhö loâi” hay “Maëc nhö Thaùnh”, töùc laø im laëng nhö saám seùt. Neáu muoán ñöôïc yeân, ñöøng roái raém, khoâng coù gì ñeå lo sôï thì phaûi bôùt noùi. ÔÛ ñaây toâi khoâng khuyeân caùc vò khoâng noùi maø laø ít noùi, chæ noùi khi caàn thieát thoâi. Trong kinh Phaät cuõng khoâng daïy tònh khaåu. Tònh khaåu maø laáy vieát ñeå noùi theá caùi mieäng thì thoâi noùi khoûe hôn, giaûn dò hôn.

Trong cuoäc soáng naøy laøm chuû ñöôïc caùi mieäng raát khoù. Ñieàu naøo caàn, ñieàu naøo khoâng caàn thieát khoù löïa laém. Ñoái vôùi chuùng ta döôøng nhö caùi gì cuõng caàn heát, caùi gì cuõng noùi ñöôïc heát. Chæ khi naøo bí môùi khoâng noùi thoâi. Chöù coøn thì bieát ñuùng cuõng noùi, bieát mang maùng cuõng noùi, coù khi khoâng bieát cuõng noùi nöõa. Vaäy neân chuùng ta khoâng phaûi laø ngöôøi coù trí tueä. Noùi nhieàu nhöng thöïc söï khoâng phaûi laø ngöôøi coù trí tueä, neáu khoâng baûo laø ngu si. Baây giôø muoán coù trí tueä chuùng ta phaûi hoïc theo phaùp cuûa Phaät daïy. “Ña ngoân ña löï”, noùi nhieàu thì lo nhieàu, sôï nhieàu hoaëc “ña ngoân taïp ngöõ thì maát trí tueä”. Ñöôïc vaäy baûn thaân chuùng ta yeân vaø ngöôøi chung quanh cuõng yeân nöõa.

Chuùng ta thöû töôûng töôïng nhö moät nhaø ñoâng ngöôøi, trong soá ñoù coù ngöôøi cöù noùi hoaøi, mình chòu noåi khoâng? Nhaát ñònh laø khoâng chòu noåi. Noùi cuõng phaûi chöøa giôø aên, giôø nghæ, giôø laøm vieäc, chöù ñi cuõng noùi, ñöùng cuõng noùi, ngoài cuõng noùi, laøm baát cöù vieäc gì cuõng noùi boâ boâ thì ai chòu noåi? Ngöôøi naøy chaéc phaûi ñöa ñeán Baùc só hoaëc cho vaøo phoøng kín, khoùa cöûa laïi ñeå hoï töï bieân töï dieãn cho tieän.

Caâu thöù ba hoûi: “Tröôûng laõo laø sao?” Ñöùc Phaät traû lôøi: “Tröôûng laõo laø noi theo chaùnh phaùp, töø bi, ñaïo ñöùc, trí tueä, thanh tònh”. Töùc ngöôøi tu haønh coù töø bi, ñaïo ñöùc, trí tueä vaø taâm luoân thanh tònh ñöôïc goïi laø baäc Tröôûng laõo. Chöõ “Tröôûng” laø lôùn, chöõ “Laõo” laø cao tuoåi. Nhöng yù nghóa Tröôûng laõo ôû ñaây muoán noùi nhöõng vò ñaïo cao ñöùc troïng, coù töø bi trí tueä chöù khoâng phaûi noùi treân maët tuoåi taùc. Ngöôøi lôùn ôû ñaây laø ngöôøi coù tuoåi taùc trong ñaïo, coù coâng phu tu haønh, vaø soáng laâu trong chaùnh phaùp, thì ñoù laø haøng Tröôûng laõo. Chuùng ta phaûi hieåu nhö vaäy môùi ñuùng vôùi tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät.

Baây giôø chuùng ta tu khoâng phaûi ñeå ñöôïc laøm Tröôûng laõo, chæ coát loaïi boû taát caû nhöõng u nhoït tham saân si. Vì thöông töôûng chuùng sanh neân soáng ñaïo ñöùc, khoâng laøm thöông toån ai. Ta khoâng coù yù laøm gì caû, nhöng do coâng ñöùc ñaày ñuû neân trong ñaïo goïi laø baäc  Tröôûng laõo.

Vò hoïc giaû uyeân thaâm naøy nghe ñöùc Phaät noùi theá, vöøa möøng vöøa tuûi. Möøng raèng chính mình coù theå trôû thaønh Tröôûng laõo. Tuûi vì mình coù ñieàu kieän laøm Tröôûng laõo nhö vaäy maø töø laâu boû queân, mình chaïy theo nhöõng thöù laêng xaêng khoâng coù giaù trò gì, khoâng nhaän chöùc naêng chính cuûa mình. Nghe ñöôïc caâu traû lôøi naøy cuûa Theá Toân, oâng raát vui möøng.

Caâu thöù tö hoûi: “Sao laø Ñoan chính?” Ñöùc Phaät traû lôøi: “Ñoan chính laø ngöôøi boû ñieàu aùc, döùt saïch taâm giaän hôøn”. Laøm sao döùt saïch giaän hôøn? Chæ khi naøo tu thoâi. Coù khi ñang ngoài thieàn hoaëc tuïng kinh mình cuõng giaän ñöôïc. Toâi nhôù caâu chuyeän theá naøy. Moät vò lôùn tuoåi noï ôû trong xoùm, ñeâm naøo cuõng goõ moõ tuïng kinh, nieäm Phaïât. Buoåi khuya, haøng xoùm ñang nguû, ngöôøi naøy thöùc daäy ñaùnh chuoâng goõ moõ lôùn quaù, neân maáy ngöôøi treû chung quanh raát khoù chòu. Cho ñeán moät hoâm chòu khoâng noåi nöõa, maáy ngöôøi loái xoùm chæ trích thaúng thaén.

Vò tu haønh naøy cöù nghó nhöõng ngöôøi kia quaäy mình, nhöng nhôù Phaät daïy tu phaûi nhòn, phaûi hieàn. Vì vaäy coá gaéng khoâng noùi gì heát nhöng vaãn ñaùnh chuoâng goõ moõ thaät lôùn. Ngöôøi haøng xoùm thaáy vò tu haønh khoâng söûa ñoåi, laïi laøm aàm hôn neân cuoái cuøng hoï noùi nhöõng lôøi khoâng hay vôùi ngöôøi tu kia. Baáy giôø vò tu haønh cuõng chòu khoâng noåi nöõa, nghó raèng haøng xoùm xaáu quaù, mình gaéng heát söùc ñaùnh chuoâng goõ moõ cho lôùn ñeå hoï nghe, maø hoï laïi quaäy mình. Cuoái cuøng, trong luùc ñang ñaùnh chuoâng nieäm Phaät, nghe beân ngoaøi la loái, baø lieàn noùi voïng ra: “Baø ñang nieäm Phaät aø. Laùt nöõa, baø nieäm Phaät xong roài, baø seõ tính”.

Theá laø hoûng heát roài. Trong luùc ñang tu maø saân giaän nhö vaäy, töùc laø bò caùi u nhoït saân noù phaùt taùc. Maø saân haän laø nhaân ñi vaøo ñòa nguïc. Keát quaû coâng phu tu haønh baáy laâu, maø baây giôø laïi rôi vaøo con ñöôøng aáy thì thaät laø ñau laém. Thaønh ra ñöùc Phaät traû lôøi: Boû ñöôïc nhöõng ñieàu xaáu, khoâng giaän hôøn laø ngöôøi ñoan chaùnh. Chæ khoâng giaän hôøn chuùng ta ñaõ trôû thaønh ngöôøi ñoan chính. Chöõ “ñoan” laø ñoan nghieâm, trang nghieâm. Chöõ “chính” laø chaân chính. Treân maët chuùng ta vui töôi, haøi hoøa, khoâng coù vaán ñeà gì thì deã nhìn. Coøn göông maët saân leân, ñoû gay hoaëc saàn söôïng thì raát khoù nhìn. Göông maët khoù nhìn thì khoâng ñoan chính roài.

Töø nhöõng phaùt taùc beân trong cuûa tham saân ñieân ñaûo loaïn töôûng laøm maát ñi söï ñoan chính. Cho neân ñöùc Phaät traû lôøi ñöøng giaän hôøn töùc laø ñoan chính. Chuùng ta tu nhö theá naøo maø heát giaän hôøn thì môùi thaønh Phaät. Thaät ra giaän do tham khoâng ñöôïc maø ra. Coøn tham maø ñöôïc thì sanh aùi töùc yeâu thích. Chuùng ta ñöøng giaän hôøn töùc laø phaù tham saân. Nhö vaäy duø ta khoâng tuyeân boá tu phaùp Ñaïi thöøa, maø haèng ngaøy boû tham saân, haèng ngaøy khoâng coøn giaän hôøn töùc laø tu phaùp cuûa Phaät.

Neáu tu maø coøn tham nhieàu, giaän hôøn nhieàu töùc laø tu chöa tieán. Maø tu chöa tieán thì chöa ñuùng tinh thaàn Phaät daïy. Thaønh ra coù ai hoûi “Tu ñuùng theo Phaät daïy laø sao?” Ta vui veû traû lôøi: “Khoâng giaän hôøn”, nhö theá laø ñuû laém roài. Ngöôøi tu khoâng giaän hôøn laø tu ñuùng chính phaùp, ñöôïc moät ñöùc laø ñoan chính. Chuùng ta nhìn vaøo hình töôïng chö Phaät, Boà-taùt khoâng coù vò naøo maø göông maët theå hieän tham saân phieàn naõo.

Nhöng vieäc naøy thöïc haønh khoù laém. Phaûi taäp daàn daàn, thöôøng chuùng ta khoâng giaän thì cuõng hôøn chuùt chuùt. Nghe ñieàu gì traùi tai laø ñaõ hôøn hôøn roài. Phaûi thaáy nhö vaäy ñeå ta coá gaéng leân. Trong moät ngaøy töø saùng tôùi toái, khoâng bieát bao nhieâu laàn mình giaän hôøn, khoâng giaän hôøn thì tham ñaém. Tu nhö vaäy laøm sao giaûi thoaùt ñöôïc? Chuùng ta chæ nguyeän giaûi thoaùt suoâng thoâi, chöù ñaïo lyù giaûi thoaùt thì khoâng aùp duïng. Ngöôøi con Phaät neáu quyeát taâm tu thì phaûi nhìn thaáy nhöõng khuyeát taät cuûa mình, cöông quyeát söûa ñoåi, loaïi tröø nhöõng taäp nghieäp xaáu dôû. Nhö Phaät daïy ngöôøi tu laø ngöôøi ñoan chaùnh, khoâng giaän hôøn. Vaäy khi trong loøng ta vöøa khôûi giaän lieàn buoâng, ñoù laø töøng böôùc aùp duïng ñaïo lyù vaøo trong ñôøi soáng cuûa mình.

Caâu thöù naêm, hoûi: “Sao goïi laø Sa moân?” Ñöùc Phaät traû lôøi: “Sa moân laø döùt aùc, haønh ñaïo, taâm yù khoâng voïng töôûng…” Nhöõng caâu ñaùp naøy thöïc söï xoaùy vaøo trong coâng phu tu haønh cuûa chuùng ta. Ñöøng töôûng Sa moân laø chæ cho nhöõng ngöôøi tu haønh caïo toùc, maëc aùo nhuoäm, ñi khaát thöïc hoaëc soáng trong chuøa. Taát caû nhöõng ai tu Phaät ñeàu coù theå thöïc hieän haïnh Sa moân, vôùi ñieàu kieän ngöôøi ñoù luoân giaûi tröø ñöôïc nhöõng taâm nieäm xaáu aùc vaø khoâng ñeå moät yù nieäm naøo daáy leân daãn daét ta taïo nghieäp. Nghóa laø ngöôøi laøm chuû ñöôïc nhöõng yù nieäm cuûa mình. Cho neân taát caû chuùng ta ñeàu coù theå laøm Sa moân.

Trong coâng phu haønh trì Phaät phaùp haèng ngaøy, taát caû chuùng ta ñeàu coù theå thöïc hieän haïnh Sa moân. Töùc laø khoâng chaáp nhaän ñieàu aùc, khoâng nuoâi döôõng, phaùt trieån nhöõng yù töôûng aùc. Ñoù laø chuùng ta ñang hoïc vaø ñang haønh haïnh Sa moân. Thöôøng ta cho raèng Sa moân laø nhöõng vò xuaát gia trong chuøa, nhöng khoâng ngôø Sa moân ôû ñaây laø chæ cho tònh haïnh, cho söï döùt aùc, ñònh taâm khoâng bò nhöõng voïng töôûng laêng xaêng keùo ñi. Ñoù laø nhöõng vò Sa moân ñeïp ñeõ nhaát ñang hieän ra ngay trong cuoäc soáng hoâm nay. Caùc vò coù theå ôû beán xe, ôû ñaàu chôï, trong tieäm quaùn, trong baát cöù sinh hoaït naøo, vôùi tinh thaàn, yù chí, phöông thöùc giaùo hoùa chuùng sanh.

Caâu thöù saùu, hoûi: “Tyø-kheo laø gì?” Ñöùc Phaät traû lôøi: “Tyø-kheo laø ngöôøi döùt ñöôïc caùc toäi nghieäp, tu phaïm haïnh thanh tònh, trí tueä phaù ñöôïc caùc ñieàu aùc”. Neáu taát caû chuùng ta töø töø döùt nhöõng nieäm aùc töùc laø töø töø laøm Tyø-kheo. Neáu chuùng ta ñaõ döùt ñöôïc taát caû nhöõng nieäm aùc roài thì chuùng ta ñang laø Tyø-kheo. ÔÛ ñaây khoâng chuù troïng hình thöùc beân ngoaøi, maø nhaém ngay choã coâng phu. Ngöôøi naøo döùt ñöôïc caùc ñieàu aùc, ngöôøi ñoù laø Tyø-kheo. Ngöôøi naøo coù trí tueä, thanh tònh ñoái vôùi caùc phaùp, ngöôøi ñoù laø Tyø-kheo. Theá thì roõ raøng nhöõng phaùp chuùng ta ñang haønh moãi ngaøy laø ñaïo haïnh cuûa moät vò Tyø-kheo roài.

Caâu thöù baûy, hoûi: “Hieàn minh laø gì?” Ñöùc Phaät traû lôøi: “Ngöôøi hieàn minh laø ngöôøi voâ vi thanh tònh, khoâng chaáp, buoâng heát taâm bæ thöû”. Taâm bæ thöû laø gì? Chöõ “bæ” laø kia, chöõ “thöû” laø ñaây, taâm bæ thöû laø taâm khoâng bình ñaúng, taâm kia ñaây. Ai buoâng ñöôïc taâm ñoù thì trôû thaønh ngöôøi hieàn minh. Nhö vaäy phaùp chuùng ta ñang tu laø phaùp cuûa baäc hieàn minh. Bôûi vì ta khoâng chaáp nhaän nhöõng ñieàu gì hai ñaàu laêng xaêng, vöôùng maéc bæ thöû. Nhöõng thöù tranh chaáp ta buoâng heát thì hieän taïi laø hieàn minh.

Cho neân hieàn minh quaân töû laø ngöôøi khoâng bò vieäc laêng xaêng beân naøy beân kia keùo loâi ngöôïc xuoâi. Tröôùc khi thaønh Sa moân, tröôùc khi thaønh moät vò coù ñaày ñuû trí tueä thanh tònh giaûi thoaùt, thì ít ra chuùng ta cuõng laø baäc Hieàn minh. Khi naøo ta thaáy raèng mình coøn naëng taâm bæ thöû, coøn bò noù daãn daét, keùo loâi caû ngaøy thì bieát mình chöa coù ñònh tueä. Tu maø khoâng ñònh khoâng tueä töùc laø ngoaïi ñaïo. Tu theo Phaät phaûi coù ñònh tueä. Coù ñònh tueä môùi döøng ñöôïc taát caû nhöõng loaïn töôûng laêng xaêng.

Muoán cho xaõ hoäi ñöôïc toát ñeïp, tröôùc nhaát phaûi xaây döïng con ngöôøi hieàn minh quaân töû. Moät gia ñình coù nhieàu hieàn minh quaân töû laø gia ñình toát, haïnh phuùc. Xoùm laøng, xaõ hoäi hay quoác gia coù nhieàu ngöôøi hieàn minh quaân töû thì xoùm laøng, xaõ hoäi, quoác gia aáy vaên minh tieán boä. Ñöùc Phaät ñaõ daïy “Phaät phaùp khoâng rôøi theá gian”. Muoán thöïc hieän ñöôïc Phaät ñaïo thì phaûi ngay trong theá ñaïo maø hoaùn chuyeån söûa ñoåi cho con ngöôøi vaø xaõ hoäi toát ñeïp. Cho neân nhöõng baäc hieàn minh quaân töû laø ngöôøi ñem ñaïo vaøo ñôøi.

Caâu thöù taùm, hoûi: “Coù ñaïo laø sao?” Ñöùc Phaät traû lôøi: “Ngöôøi coù ñaïo laø ngöôøi cöùu giuùp taát caû, khoâng rieâng tö, khoâng haïi keû voâ ñaïo”. Phaät töû phaûi laø ngöôøi khoâng coøn rieâng tö, khoâng coù taâm haïi ngöôøi voâ ñaïo hay khoâng coù taâm xaáu ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng theo ñaïo cuûa mình. Chuùng ta neân nhôù ñaïo baøng baïc taát caû, bôûi vì theå ñaïo truøm khaép, khoâng haïn cuoäc baát cöù nôi naøo, vôùi ai. Vì vaäy tröôùc nhaát ngöôøi con Phaät phaûi deïp boû taâm bæ thöû rieâng tö, theå nhaäp ñöôïc söï saùng suoát truøm khaép, ñoù laø chuùng ta theå hieän ñaïo. Ñoù cuõng laø neùt ñaëc saéc nhaát cuûa baäc Sa moân, Tyø-kheo hay cuûa ngöôøi con Phaät ñang coù maët trong cuoäc ñôøi naøy.

Caâu thöù chín, hoûi: “Sao goïi laø giöõ giôùi?” Ñöùc Phaät traû lôøi: “Ngöôøi giöõ giôùi laø ngöôøi khoâng noùi suoâng, y phaùp haønh trì khoâng queân laõng”. Ñænh cao cuûa vaán ñeà laø taát caû chuùng ta ñöøng noùi suoâng, maø phaûi y nôi phaùp cuûa Phaät haønh trì, khoâng xao laõng. Ñaây laø yù sau cuøng toâi muoán nhaán maïnh ñeå chuùng ta coù höôùng tu. Bôûi chæ coù tu môùi khaéc phuïc ñöôïc nhöõng hoïa hoaïn cuûa thaân, cheá ngöï tham saân si nôi taâm.

Taát caû chuùng ta hieän giôø laø con Phaâït thì khoâng chaáp nhaän nhöõng ñieàu xaáu aùc. Song quan troïng laø ta noùi ñöôïc vaø laøm ñöôïc thì môùi ñuùng laø Phaät töû. Caâu traû lôøi cuoái cuøng cuûa ñöùc Phaät khieán cho moïi guùt maéc, cao ngaïo, moïi toàn ñoïng trong loøng vò hoïc giaû kia ñeàu ñöôïc thaùo tung heát. Qua nhöõng lôøi ñaùp giaûi cuûa Phaät ngaøy xöa, chuùng ta cuõng coù theå nhaân ñoù phaù tan nhöõng u nhoït, taêm toái trong loøng mình, baèng caùch haønh trì phaùp cuûa Phaät ñaõ daïy.

Vò hoïc giaû kia cuoái cuøng hoan hyû phaùt taâm Boà-ñeà, nguyeän laøm ñeä töû Phaät, soáng ñuùng chaùnh phaùp neân ñöôïc raát nhieàu lôïi laïc. Chuùng toâi cuõng xin taïm möôïn söï keát thuùc toát ñeïp cuûa vò cö só thôøi Phaät ñeå keát thuùc buoåi noùi chuyeän hoâm nay. Mong chuùng ta cuøng quyeát taâm phaù boû nhöõng voïng nieäm xaáu cuûa mình, haønh haïnh cuûa baäc giaûi thoaùt ngay trong ñôøi soáng naøy.

Duø cuoäc soáng söï ñoåi thay luoân tröôùc maét, chuùng ta ñaõ laø con cuûa Phaät thì phaûi luoân thöùc tænh, töøng böôùc ñuøm boïc nhau thöïc hieän troïn veïn lôøi Phaät daïy. Ñoù laø yù nghóa tu haønh chaân chaùnh nhaát. Chæ nhö theá chuùng ta môùi coù theå vöôït khoûi doøng traàm luaân sanh töû, chaám döùt söï khoå ñau cuûa thaân töù ñaïi naøy.

?

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM