HOA THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

TAÂM VAØ KIEÁN

Buoåi noùi chuyeän hoâm nay chuùng toâi noùi veà “Taâm” vaø “Kieán” cuûa ngöôøi tu, nhaát laø nhöõng haønh giaû taäp teãnh ñi vaøo con ñöôøng thieàn. Ñaây laø nhöõng phaùp caàn thieát trong khi aùp duïng tu, nhaát laø trong sinh hoaït haèng ngaøy. Phaûi ñieàu duïng taâm nhö theá naøo, giaûi quyeát nhöõng kieán chaáp ra sao, hoùa giaûi noù ñeå chuùng ta ñöôïc thöïc söï an oån.

Noùi veà taâm, tröôùc heát chuùng ta phaûi bieát taâm laø caùi gì? Thöôøng trong kinh noùi taâm laø chæ cho caùi thanh tònh, saùng suoát, laëng leõ nôi moãi chuùng ta. Nhöng muoán soáng ñöôïc vôùi taâm aáy, chuùng ta phaûi tu laøm sao, aùp duïng Phaät phaùp nhö theá naøo ñeå soáng ñöôïc vôùi taâm cuûa mình. Laâu nay nhieàu ngöôøi ñaõ hieåu laàm taâm laø nhöõng suy nghó cuûa mình. Thöa, caùi aáy khoâng phaûi laø taâm chaân thaät ñaâu, noù laø voïng töôûng, boùng daùng cuûa saùu traàn, chôït khôûi chôït hieän voïng ñoäng khoâng döøng. Muoán soáng ñöôïc vôùi taâm chaân thaät, chuùng ta phaûi boû nhöõng voïng ñoäng kia, chæ chöøng aáy vieäc thoâi.

Baây giôø laøm sao boû ñöôïc nhöõng voïng ñoäng aáy ñaây? Trong cuoäc soáng haøng ngaøy, bao nhieâu kinh nghieäm, kieán thöùc, hieåu bieát, luùc naøo noù cuõng ñaày daãy nhö soùng bieån. Chuùng ta phaûi döøng ñöôïc, buoâng ñöôïc nhöõng thöù ñoù thì may ra môùi coù theå soáng trôû laïi vôùi taâm chaân thaät. Ví nhö chuû nhaø coù laøm chuû ñöôïc mình, thì môùi giöõ ñuùng cöông vò, vai troø cuûa moät gia chuû. Luoân luoân saùng suoát quaùn xeùt moïi vieäc moät caùch phaân minh hôïp lyù, khi khaùch khöùa tôùi ñoâng ñaûo, khoâng ñeå khaùch daãn daét ñeà nghò theá naøy theá noï, ngöôøi ñoù môùi thaät söï yeân oån.

Nhöôïc ñieåm cuûa chuùng ta laâu nay laø muoán ñöôïc yeân oån nhöng cöù lao theo voïng töôûng. Muoán nhö theá chæ laø öôùc muoán maø thoâi, chöù khoâng bao giôø trôû thaønh hieän thöïc. Do ñoù chuùng ta khoâng nhaän ñöôïc taâm chaân thaät cuûa mình, thì vieäc soáng vôùi taâm aáy laøm sao coù ñöôïc. Chæ khi naøo ta laøm chuû ñöôïc mình, nhaän vaø soáng ñöôïc vôùi taâm aáy thì môùi coù haïnh phuùc, an laïc thöïc söï. Nhöng bao giôø ta laøm chuû ñöôïc mình? Ñaây laø moät caâu hoûi maø moãi ngöôøi caàn phaûi töï vaán.

Soáng vôùi voïng töôûng thì moät ngaøy coù bao nhieâu chuyeän phieàn phöùc, quaáy raày chuùng ta. Sôùm tröa khuya toái vaø trong baát cöù giôø giaác naøo, khoâng bao giôø voïng töôûng ñeå cho mình yeân. AÊn noù cuõng ñeán, nghæ noù cuõng khoâng tha, laøm vieäc noù cuõng xen vaøo, luoân caû giôø tu hoïc, noù cuõng phaù roái. Nhieàu vò tu raát laâu naêm maø voïng töôûng cöù daãy ñaày, cöù traøn leân. Cuõng coù vò bieát caùch söû duïng trí tueä ñeå hoùa giaûi noù, nhöng cuõng coù ngöôøi thua cuoäc, maëc tình noù loâi keùo ñi ñaâu thì theo ñoù, troâi heát caû moät ñôøi tu. Ñaáy laø hieän traïng khoâng theå choái caõi trong ñôøi soáng tu haønh cuûa moät soá tu só chuùng ta.

Nhö toâi ñaõ noùi nhöõng hieän töôïng laêng xaêng tröôùc maét, chôït khôûi chôït hieän, aáy laø voïng töôûng. Cho neân ngöôøi thaáy ñöôïc chaân lyù laø ngöôøi coù trí tueä thaáy ñöôïc leõ thöïc cuûa caùc phaùp. Leõ thöïc aáy laø gì? ÔÛ ñaây toâi khoâng muoán daãn quí vò ñi vaøo loái moøn cuûa ngoân ngöõ, ñònh nghóa giaûi thích theá naøy theá noï. Bôûi taát caû nhöõng vieäc aáy cuõng chæ laø noùi suoâng thoâi, khoâng coù giaù trò thaät. Nhö toâi coù theå noùi leõ thöïc cuûa caùc phaùp laø Khoâng, laø duyeân hôïp giaû coù v.v… Nhöng ñoù khoâng phaûi laø ñieàu ñem laïi söï an vui haïnh phuùc cho chuùng ta.

ÔÛ ñaây, chuùng toâi coát laøm sao moãi chuùng ta phaûi töï theå nghieäm lôøi Phaät toå daïy thoâng qua ngay cuoäc soáng cuûa mình, ngay kinh nghieäm quaùn chieáu töï taâm maø nhaän hieåu. Nhö vaäy Phaät phaùp môùi coù giaù trò vaø lôïi ích thieát thöïc. Cho neân chaân lyù moãi vò phaûi thaàm thaàm nhaän laáy. Thöû buoâng heát nhöõng voïng töôûng, xem noäi taâm ta nhö theá naøo, chaân lyù hieän ra sao. Khi naøo mình laøm chuû ñöôïc, buoâng ñöôïc thì noù hieän tieàn, coøn baùm theo thì caøng meâ muoäi, khoâng theå thaáy bieát gì caû.

Cho neân noùi veà taâm, thöôøng thöôøng ngöôøi ta noùi phaûi minh taâm. Nghóa laø töï moãi ngöôøi thaàm nhaän, chöù dieãn taû thì khoâng phaûi laø taâm, ñoù chæ laø ngoân ngöõ voïng ñoäng maø thoâi. Trong kinh Vieân Giaùc Phaät daïy muoán thaáy maët traêng thaät, neân töø ngoùn tay chæ maø nhaän ra, chôù ngoùn tay khoâng phaûi laø maët traêng thöïc. Phaät phaùp, ñaïo lyù, taát caû nhöõng hieåu bieát, kinh nghieäm veà chaân lyù cuõng nhö theá. Muoán ñeán choã ñoù thì chuùng ta phaûi thaàm nhaän. Nhaän ra roài soáng vôùi noù, thaâm nhaäp phoå bieán trong dieäu duïng hieän tieàn. Chôù coøn trình baøy, khoâng kheùo caøng noùi laïi caøng xa.

Ñoâi khi chuùng ta vaãn bieát caùc phaùp khoâng thaät, nhöng cuõng chöa buoâng ñöôïc oån. Ñoù laø vì ta coøn lao lung, coøn chöa môû saùng con maét trí tueä ñeå nhaän chaân roõ thöïc töôùng cuûa chuùng, neân vaãn bò voïng töôûng, töùc laø boùng daùng cuûa caùc phaùp chi phoái, laûng vaûng maõi khoâng thoâi döùt. Suy cho cuøng, voïng töôûng khoâng phaûi laø caùi khoù khaéc phuïc, khoù buoâng, nhöng vì chuùng ta chöa ñuû gan daï ñeå buoâng.

Theá neân ngöôøi tu caàn phaûi laäp chí vöõng maïnh, kieân quyeát ñaáu tranh vôùi chính mình, maïnh daïn saán böôùc, khoâng nhuùn nhöôøng cho nhöõng lyù leõ cuûa taâm thöùc ma mò. Ñöôïc theá duø moät böôùc raát nhoû raát chaäm, nhöng chuùng ta böôùc ñuùng thì cuõng seõ ñeán nôi ñeán choán. Traùi laïi raát kî nhöõng böôùc nhaûy thaät daøi, nhöng thieáu vöõng chaõi seõ ñöa ta tôùi hieåm hoïa khoù löôøng. Thaø laø khoâng laøm, heã laøm thì phaûi ñuùng, thaø laø khoâng tu, heã tu thì phaûi ñöôïc an oån. Ñoù laø vaán ñeà maø moãi ngöôøi chuùng ta caàn phaûi naém vöõng hôn ai heát.

Trôû laïi vaán ñeà laøm sao nhaän ra vaø soáng vôùi taâm laëng leõ saùng suoát cuûa mình? Neáu nhöõng nieäm daáy khôûi laêng xaêng laéng xuoáng, ta vaãn thaáy nghe hieåu bieát roõ raøng, khoâng dao ñoäng vaø tænh saùng, aáy chính laø taâm chaân thaät cuûa chuùng ta. Baây giôø chuùng ta bieát caùi laëng leõ saùng suoát, ñoù laø taâm cuûa mình, nhöng khoâng caàn phaûi nghó nhö theá. Khi ñoái duyeân xuùc caûnh, moïi tình huoáng chung quanh ñeán vôùi mình, ta lao theo roài buoàn vui ñuû thöù, ñoù khoâng phaûi laø söï coù maët cuûa taâm chaân thaät, maø noù laø taâm voïng töôûng. Ngöôïc laïi ñöùng tröôùc moïi caûnh thuaän nghòch ta thaáy bieát roõ raøng, bình tónh giaûi quyeát theo thöù lôùp caùc duyeân, loøng vaãn an oån, ñoù chính laø söï coù maët cuûa taâm chaân thaät. Toâi noùi nhö theá laø noùi traéng ra roài, ñoái trong nhaø thieàn noùi nhö vaäy laø töû ngöõ, phaïm moân quy ñaáy. Bôûi caùi khoâng theå noùi maø mình göôïng noùi thì noù khoâng ñuùng, cho neân choã naøy bieát thì ñöôïc, chôù khoâng neân noùi.

ÔÛ ñaây vì phöông tieän giuùp cho Phaät töû nhaän ra ñöôïc phaàn naøo coát tuûy ñeå tu, buoäc loøng chuùng toâi khoâng theå laøm khaùc hôn. Tuy nhieân muïc ñích chaùnh laø laøm sao chuùng ta hieåu ñaïo, aùp duïng ñaïo trong ñôøi soáng cuûa mình thì môùi caûm nhaän caùi lyù thuù cuûa ñaïo. Chôù caû ngaøy ñieân ñaûo ngöôïc xuoâi troâi theo doøng ñôøi, quaû thaät coù noùi giaùo lyù hay tôùi ñaâu cuõng chaúng lôïi ích gì. Chuùng ta phaûi kheùo nhaän ñöôïc taâm mình töø cuoäc soáng, töø nhöõng sinh hoaït bình thöôøng, chôù khoâng phaûi tìm nôi naøo khaùc.

Gioáng nhö doøng soâng nöôùc chaûy cuoàn cuoän, taâm cuûa mình cuõng hoøa laãn vôùi doøng soâng cuoàn cuoän nhö theá. Baây giôø ta muoán döøng laïi, khoâng lyù ñaép ngaên doøng soâng aáy. Caùch duy nhaát laø trôû veà vôùi loøng soâng, nhaän ra tính chaát luoân tuoân chaûy cuûa noù coù moät caùi khoâng bao giôø thay ñoåi ñoù laø taùnh öôùt cuûa nöôùc. Taâm ta cuõng vaäy, maëc cho bao nhieâu voïng ñoäng cuoàn cuoän daáy khôûi, taâm luùc naøo cuõng bieát moät caùch hoàn nhieân voâ tö, khoâng coù yù kieán phaân bieät xen vaøo. Nhaän ra nhö theá laø döøng ñöôïc doøng chaûy cuûa voïng töôûng, laø chaân taâm hieän tieàn.

Minh taâm chính laø söï saùng suoát cuûa mình. Muoán trôû laïi vôùi noù caøng giaûn dò caøng gaàn, caøng buoâng caøng khoâng maát. Nguyeân taéc chæ coù theá thoâi. Ngaøy naøo chuùng ta thöû ngoài laïi tænh taùo, daùm buoâng, daùm boá thí heát nhöõng yù nieäm laêng xaêng thì seõ ñöôïc roãng rang saùng suoát, roõ raøng nhö vaäy. Trong chuùng ta, ai coù ñöôïc phuùt giaây ngoài laïi döøng laëng voïng töôûng, seõ thaáy coâng phu naøy khoâng khoù ñeán noãi mình khoâng laøm ñöôïc. Nhöng coù ñieàu thoùi quen laøm cho mình khoå. Bôûi thoùi quen neân ta khoâng döøng ñöôïc, cöù lao theo, laêng xaêng caû ñôøi. Ngaøy qua ngaøy nhö vaäy, ta maát mình trong doøng voïng ñoäng cuoàn cuoän troâi chaûy.

Chæ khi naøo voïng töôûng töï laëng thì seõ yeân. Khoâng löïc gì coù theå ngaên noù. Neáu duøng moät löïc beân ngoaøi ngaên thì gioáng nhö laáy ñaù ñeø coû, chaúng nhöõng noù khoâng cheát, maø sau naøy gaëp cô hoäi thuaän tieän noù seõ voït leân cao hôn nöõa. Cho neân ngöôøi laøm chuû laø nhaän dieän ñöôïc voïng töôûng, khoâng theo thì töï noù laëng. Tuyeät nhieân khoâng ñeø neùn hay keàm cheá gì caû. Coâng phu nhö theá laàn laàn voïng töôûng thöa daàn, cho tôùi khi chuùng laëng leõ hoaøn toaøn, taâm chaân thaät baáy giôø hieån loä, saùng suoát troøn ñaày. Ñoù laø noùi veà phaàn taâm.

Ñeán kieán laø nhöõng thaáy bieát, kieán chaáp cuûa mình. Ví duï nhö hoài xöa ta ñaõ ñöôïc hoïc nhö theá, nhöõng quan nieäm yù töôûng aáy ñaõ in saâu trong trí nhôù vaø ta cho ñoù laø ñuùng. Nhöng ñeán thôøi naøy, ngöôøi ta khoâng chaáp nhaän kieán thöùc cuûa mình nöõa, hoï baøi baùc noï kia. Theá laø ta caûm thaáy baát bình vaø cho raèng caùi hieåu bieát baây giôø kyø quaëc, khoâng ñuùng nhö ngaøy xöa. Nhöõng gì mình ñaõ daùn nhaõn roài, ai ñuïng tôùi laø khoâng ñöôïc. Nhö theá goïi laø “kieán” hay noùi ñuû laø ñònh kieán. Baây giôø laøm sao hoùa giaûi ñöôïc caùi “kieán” ñoù, chuùng ta môùi an oån ñöôïc.

Phaät daïy caùc thöù kieán chaáp, hieåu bieát, con ngöôøi cho laø thoâng minh, trí tueä, saùng suoát… thaät ra ñeàu khoâng thaät. Chuùng ta daùm buoâng nhöõng thöù ñoù thì môùi thaät söï an oån. Taïi sao toâi noùi nhö vaäy? Vì coù nhöõng Phaät töû noùi sao con tu hoaøi maø khoâng heát voïng hoaëc, khoâng ñöôïc an oån. Taïi vì coøn nhöõng kieán chaáp saâu naëng beân trong, cho ñoù laø hieåu bieát cuûa toâi, trí tueä cuûa toâi, khoâng daùm buoâng boû thì laøm sao thaáy ñöôïc leõ thaät. Baây giôø phaûi buoâng heát nhöõng thöù ñoù, neân nhôù noù cuõng laø söï vay möôïn beân ngoaøi, ñaâu phaûi caùi cuûa mình maø chaáp cho laø mình thì thaät voâ lyù.

Tuy nhieân trong giai ñoaïn tu taäp ban ñaàu, chuùng ta caàn nöông nhôø nhöõng phöông tieän ñoù. Ví duï coù nhöõng voïng töôûng, tuy ta bieát nhöng noù vaãn khoâng tan. Baây giôø phaûi söû duïng ñeán caùi kieán soi roïi noù, nghóa laø nöông theo phaùp Phaät ñaõ daïy, lôøi Toå ñaõ khuyeân nhaéc ñeå chieáu phaù voïng töôûng. Nhöng nhôù khi noù laëng roài thì nhöõng phöông tieän kia cuõng boû luoân, cuõng cho noù laëng luoân. Neáu voïng töôûng ñaõ laëng maø coøn oâm giöõ phaùp quaùn, ñoù laø beänh. Maø beänh naøy laø moät loaïi voïng töôûng raát khoù trò.

Noùi veà taâm vaø kieán laø nhöõng thöù luoân hieän dieän trong ñôøi soáng cuûa chuùng ta. Vì vaäy trong kinh noùi: “Duø phaùt boán theä nguyeän lôùn, ñoä voâ löôïng chuùng sinh, trai giôùi thanh tònh, tu thieàn hoïc tueä, ñöôïc chaùnh ñònh raát saâu maø khoâng taêng tieán ñöôïc cuõng chæ bôûi taïi vì mình coøn coù caùi kieán, chöa queân ñöôïc caùi kieán cho neân khoâng tieán ñöôïc. Chæ bao giôø mình queân ñöôïc nhöõng caùi kieán ñoù, boû ñöôïc nhöõng caùi kieán ñoù thì môùi khoûi bò ñoäng bôûi löôùi ma, môùi  taêng tieán ñöôïc”. Neáu ngöôøi coù chuùt coâng phu maø thaáy mình coù coâng phu thì chính caùi thaáy ñoù ngaên trôû coâng phu cuûa hoï.

ÔÛ ñaây noùi duø ngöôøi phaùt boán theä nguyeän lôùn: Ñoä heát chuùng sinh, ñoaïn heát phieàn naõo, hoïc heát Phaät phaùp, tu haønh thaønh Phaät. Giaû nhö ñöôïc nhö theá, laïi theâm trai giôùi thanh tònh, trí tueä truøm khaép nhöng neáu coøn thaáy coù caùi ñöôïc, chính caùi thaáy aáy laøm taám chaén giôùi haïn coâng phu, böôùc tieán cuûa mình. Cho neân phaûi buoâng caùi kieán chaáp ñoù môùi thaät laø ngöôøi thöïc haønh ñuùng phaùp.

Nhö toâi phaûi mang kieáng môùi ñoïc chöõ ñöôïc, gôõ ra thì khoâng thaáy roõ neân khoâng ñoïc ñöôïc. Nhôø mang kieáng vaøo neân thaáy roõ, nhöng neáu laàm caùi kieáng naøy laø con maét toâi thì coù vaán ñeà roài. Phaûi bieát caùi kieáng chæ laø phöông tieän, con maét môùi laø chaùnh yeáu. Khi caàn thì mang, khoâng caàn thì buoâng ra cho con maét ñöôïc thanh thaûn. Vieäc tu haønh cuõng theá, phaûi nhaän ra caùch thöùc ñeå maø aùp duïng, sau ñoù buoâng luoân caùch thöùc, chæ giöõ keát quaû cöùu kính thoâi. Cho neân muoán tôùi choã taâm chaân thaät phaûi buoâng ñöôïc caùi kieán cuûa mình.

Khi taâm saùng suoát, coù trí tueä roài, ñoái vôùi caùc traàn caûnh töông ñoái mình laøm chuû ñöôïc, nhöng vaãn coøn chuùt lao löï laø vì coøn caùi kieán. Baây giôø daùm buoâng caùi kieán ñoù thì môùi nhaûy sang giai ñoaïn thöù hai, coù söï yeân oån lôùn hôn, nhaän ra taâm theå truøm khaép hôn. Neáu coøn bò caùi kieán ñoù boù buoäc thì dó nhieân ta coøn bò giôùi haïn, chöa theå tieáp xuùc vôùi taâm chaân thaät ñöôïc.

Nhieàu ngöôøi noùi tu thieàn khoù laém, thaät ra ñieàu naøy khoâng haún nhö vaäy. Neáu khoù thì khoâng ai tu ñöôïc, nhöng chuùng ta thaáy roõ vaãn coù ngöôøi tu ñöôïc vaø tu coù keát quaû. Coù theå noùi phaùp thieàn laø phaùp deã daøng, ñôn giaûn nhaát, nhöng vì ngöôøi ta giaûi thích nhieàu quaù thaønh ra sai maát toâng chæ ban ñaàu neân trôû thaønh khoù. Do ñoù ngöôøi tu thieàn caàn phaûi löu taâm veà ñieåm naøy. Trong coâng phu haèng ngaøy chuùng ta phaûi kheùo buoâng boû taát caû nhöõng nieäm töø thoâ ñeán teá, phaûi tieán töøng böôùc vöõng vaøng, khoâng bò laàm bôûi caùc thöù yù thöùc, caùc kieán giaûi xaûo nguïy. Coù theá môùi hy voïng gaàn ñöôïc choã chaân thaät, soáng ñöôïc vôùi taâm theå truøm khaép, bình oån.

Chuùng ta thöôøng nghe noùi ngöôøi tu hay gaëp caùc ma söï. Ñoù chaúng qua laø nhöõng voïng töôûng phaùt xuaát töø trong taâm mình, chieâu caûm vôùi caùc caûnh giôùi beân ngoaøi maø coù. Neáu chuùng ta deïp heát caùc nieäm, buoâng saïch caùi kieán cuûa chuùng ta, khoâng chaáp vaøo coâng phu cuûa mình thì nhaát ñònh khoâng coù ma mò naøo vaây haõm chuùng ta ñöôïc. Chæ khi naøo ta ñam meâ chaáp tröôùc vaøo nhöõng caûnh giôùi, nhöõng coâng phu tu taäp cho ñoù laø thaät, laø cuûa ta thì môùi rôi vaøo löôùi ma. Cho neân haønh giaû tu thieàn caàn phaûi vöôn leân vöôït thoaùt nhöõng caùi kieán, thì mình môùi phaù thuûng löôùi ma, thöïc söï yeân oån trong caûnh giôùi thieàn ñònh.

Caûnh giôùi thieàn laø gì? Thaät ra thieàn khoâng coù caûnh giôùi neân ta khoâng theå ñònh nghóa ñöôïc. Coù theå noùi noâm na thieàn laø moät loái soáng khoâng haïn cuoäc trong moät hình thöùc naøo. Bôûi vì ngöôøi ñaõ nhaän ra vaø soáng ñöôïc vôùi taâm theå truøm khaép cuûa mình thì khoâng noùi hoï cuõng ôû trong caûnh giôùi thieàn, coù söï soáng tieâu dieâu an nhieân töï taïi, khoâng gì troùi buoäc ñöôïc. Ñoù laø moät chaân trôøi theânh thang khoâng daønh rieâng cho ai, nhöng tuyeät nhieân khoâng coù thöù ma naøo quaáy nhieãu ñöôïc.

Tôùi ñaây toâi muoán noùi ñeán taùnh giaùc linh dieäu saùng suoát cuûa chuùng ta. Ngöôøi tu, khi ñaõ laøm chuû ñöôïc nhöõng voïng töôûng cuûa mình roài thì taùnh giaùc naøy seõ hieän ra. Baáy giôø ta soáng vaø haønh xöû tuøy duyeân nhöng voâ cuøng saùng suoát, trong nhaø Phaät goïi laø dieäu duïng. Taùnh linh giaùc coù ñuû caùc dieäu duïng neân laøm gì cuõng laø Phaät söï, laø trí tueä tænh thöùc. Cho neân caùc Thieàn sö noùi nín ñoäng tònh, laøm vieäc gì cuõng laø ñaïo, laø giaûi thoaùt. Coøn chuùng ta coù baét chöôùc theo cung caùch, kieåu daùng, ngoân ngöõ cuûa caùc Ngaøi, nhöng taâm coøn môø toái thì duø ta noùi thieàn noùi ñaïo hay caùch maáy, mình vaãn laø moät chuùng sanh meâ muoäi nhö thöôøng.

Noùi veà taùnh linh giaùc, coù nhöõng ñoaïn saùch daãn theá naøy: “Ngöôøi cuøng muoân vaät ñoàng taùnh linh giaùc, chæ khaùc laø vaät coù maø chaúng bieát. Chö Thaùnh bieát roõ tính naøy ñaày ñuû troïn veïn, caùc baäc hieàn bieát maø chöa soáng troïn veïn vôùi noù. Hoaøn toaøn boû queân taùnh naøy laø haïng voâ trí phaøm phu”. Nhö vaäy ngöôøi cuøng muoân vaät ñeàu coù taùnh linh giaùc. Ai bieát vaø soáng troïn veïn vôùi taùnh naøy, ñoù laø Thaùnh. Theá neân Thaùnh phaøm chæ khaùc nhau ôû choã laø soáng ñöôïc vôùi khoâng soáng ñöôïc maø thoâi. Phaøm phu tuïc töû chuùng ta cuõng coù taùnh giaùc, nhöng khoâng chòu soáng vôùi noù, khoâng chòu nuoâi döôõng phaùt huy neân maõi maõi laø phaøm phu.

Ñöùc Phaät laø ngöôøi trí tueä, soáng troïn veïn vôùi taùnh linh giaùc ñoù. Phaät töû chuùng ta cuõng phaûi theo höôùng nhö vaäy, soáng trôû laïi vôùi taùnh giaùc cuûa mình. Ta coù theå laøm phöôùc, aên chay nieäm Phaät, tuïng kinh, giuùp ngöôøi khoå sôû, ñaép ñöôøng laøm caàu… taát caû nhöõng vieäc ñoù ñeàu laø phaùp moân tu taäp neáu ta khoâng boû queân taùnh giaùc. Thaønh ra cuõng laø vieäc laøm ngay trong söï soáng naøy, nhöng caùch xöû lyù cuûa chuùng ta  taäp trung theo höôùng chæ huy cuûa taùnh giaùc, ñoù laø chaùnh ñaïo. Coøn neáu chuùng ta laøm trong ngaõ kieán cuûa mình thì khoâng phaûi laø chaùnh ñaïo.

Ñöùc Phaät ngay sau khi thaønh ñaïo, Ngaøi ngaïc nhieân vì sao taát caû chuùng sanh ñeàu coù trí tueä, ñeàu coù taùnh linh giaùc, nhöng laïi ngu meâ ñeå bò troâi giaït trong luaân hoài sinh töû. Ñoù laø taïi vì chuùng ta khoâng chòu phaùt huy, khoâng chòu soáng laïi vôùi taùnh giaùc cuûa mình, maø cöù dong ruoåi, laêng xaêng theo nhöõng thöù beân ngoaøi. Cho neân baây giôø phaûi quay veà, ñöøng soi roïi beân ngoaøi nöõa. Taát caû chuû löïc ñeàu taäp trung veà taùnh giaùc, nhö vaäy laø ngöôøi bieát tu vaø tu nhö vaäy môùi thu ngaén ñoaïn ñöôøng trôû veà chính mình.

Chæ bieát tính baûn höõu vaø luoân soáng vôùi noù, queân taát caû duyeân traàn beân ngoaøi thì seõ oån ñònh thaät söï. Ñaây laø caùch thöùc tu haønh thaúng taét nhaát. ÔÛ ñaây noùi queân töùc laø tu, laø trôû veà vôùi chính mình. Coøn tuïng kinh, nieäm Phaät, ngoài thieàn, aên chay, boá thí… chæ laø hình thöùc taïo phöôùc höõu laäu, khoâng giaûi quyeát taän goác noãi khoå traàm luaân sanh töû ñöôïc. Ngöôøi tu thieàn ñeán giai ñoaïn naøy goïi laø soáng vôùi oâng chuû, choã naøy khoâng theå lyù luaän maø ñoøi hoûi phaûi soáng ñöôïc. Noùi soáng ñöôïc hay theå nhaäp cuõng laø moät loái lyù luaän neân caùc Thieàn sö raát kî noùi ñeán choã naøy. Vì vaäy caùc Ngaøi thöôøng duøng nhöõng phöông tieän kyø laï ñeå chuùng ta khoâng bò keït trong ngoân ngöõ.

Ngöôøi tu khaùc vôùi ngöôøi ñôøi ôû choã phaûi nuoâi döôõng yù chí vöõng maïnh, khoâng chaïy theo coâng danh söï nghieäp beân ngoaøi, maø taäp trung ñònh löïc xoay veà beân trong. Ngöôøi ñôøi caøng gom veà mình nhieàu laø caøng thaønh ñaït. Ngöôïc laïi ngöôøi tu caøng buoâng boû nhieàu caøng vöôn tôùi ñænh cao, bao giôø loaïi boû ñöôïc taát caû nhöõng kieán chaáp ñieân ñaûo cuûa chính mình laø thaønh coâng. Ai chöa buoâng ñöôïc kieán chaáp cuûa mình chöa theå goïi laø haønh thieàn.

Khoå töø ñaâu maø coù? Töø nhöõng voïng töôûng, nhöõng kieán chaáp cuûa mình. Baây giôø muoán heát nhöõng thöù ñoù ta phaûi maïnh daïn, döùt khoaùt vôùi voïng töôûng, nuoâi döôõng yù chí phaán ñaáu ñeán kyø cuøng trong baát cöù hoaøn caûnh naøo. Cho neân ngöôøi coù coâng phu tu haønh laø ngöôøi söû duïng ñöôïc taâm theå cuûa mình trong taát caû moïi sinh hoaït. Chuùng ta noùi tu maø ñeán choã naøo phöông tieän soáng khoâng ñaày ñuû thì khoâng tu ñöôïc, nhö vaäy coù khaùc chi ngöôøi ñôøi. Ví duï mình ñeán nôi ñoù khoâng coù Phaät töû uûng hoä, khoâng coù ngöôøi ñeå nöông töïa, ta tu khoâng ñöôïc, nhö vaäy laø khoâng coù yù chí.

Ngöôøi tu khi ñaõ quyeát ñònh ñieàu gì roài thì phaûi vöôït qua taát caû moïi trôû löïc, moïi gian nan thöû thaùch. Coù côm aên cuõng tu ñöôïc, maø thieáu côm thieáu gaïo, moät ngaøy chæ aên moät laàn chaùo ta vaãn tu ñöôïc, nhö vaäy môùi mong thaønh töïu ñaïo nghieäp. Nhö vò giaùo chuû cuûa chuùng ta, trong thôøi gian ôû khoå haïnh laâm, coù khi Ngaøi khoâng aên côm, chæ laáy söï ñònh tænh saùng suoát laøm maïng soáng, nuoâi yù chí ñeå vöôn leân ñænh cao laø giaùc ngoä giaûi thoaùt. Nhôø khaúng ñònh nhö vaäy môùi coù ngaøy thaønh töïu quaû vò Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc döôùi coäi Boà-ñeà.

Baäc ñaïi tröôïng phu laäp chí caàn phaûi nhö theá môùi ñöôïc. Ta nhaát ñònh laø ngöôøi chieán thaéng chôù khoâng ñeå thua cuoäc. Nhöõng caûnh ngang traùi, ñoùi laïnh khoå sôû, nhöõng caùi baát nhö yù khoå ñau trong cuoäc ñôøi, taát caû ñeàu laø chaát lieäu ñeå ta nuoâi döôõng yù chí, vöôït qua taát caû, soáng trôû veà vôùi taùnh linh giaùc baûn höõu cuûa chính mình.

Chuùng ta thöôøng deã bò lay chuyeån yù chí laém, gaëp hoaøn caûnh khoù khaên moät chuùt laø muoán boû cuoäc roài. Tu haønh nhö vaäy bieát ñeán bao giôø môùi thaønh Phaät, môùi heát khoå ñöôïc vui. Thöa quí vò, chuùng ta phaûi phaán ñaáu. Trong khoù khaên ta phaán ñaáu ñeå vöôn leân, trong thuaän lôïi ta phaán ñaáu vöôït qua. Phaûi phaán ñaáu quyeát lieät, khaúng ñònh laø chöøng naøo ñaït ñöôïc giaûi thoaùt môùi thoâi.

Neáu chöa coù baïn höõu, chuùng ta laáy giôùi, ñònh, tueä laøm baïn höõu, laøm hoøn ñaûo cho chính mình. Giôùi töø ñaâu coù? Töø söï quyeát taâm tu haønh cuûa ta maø coù. Daùm buoâng boû taát caû voïng töôûng beân ngoaøi, töùc laø giöõ ba nghieäp thanh tònh. Ba nghieäp ñaõ trong laëng roài thì taâm yeân ñònh, an oån, töø ñoù trí tueä phaùt sanh. Ñieàu naøy chuùng ta coù theå thöïc hieän ñöôïc. Cho neân ngöôøi bieát choïn giôùi, ñònh, tueä laøm baïn höõu chaân thöïc, luoân gaén boù trong ñôøi soáng tu haønh cuûa mình laø ngöôøi khoân ngoan, kheùo tu.

Phaät daïy trong kinh Vieân Giaùc theá naøy. Thöù nhaát laø quaùn caùc phaùp nhö huyeãn, nhö hoa ñoám trong hö khoâng, döùt taâm tham saân si, tröø ba nghieäp thaân khaåu yù. Tham saân si chuùng ta bieát roài. Thaáy ngöôøi hoaëc caûnh ñeïp mình thích, muoán sôû höõu, ñoù laø tham. Ngöôøi ta choïc giaän mình noåi noùng leân la loái gaây goå, thaäm chí ñaùnh nhau, ñoù laø saân. Ñoái vôùi caùc phaùp, loaïn töôûng ñieân ñaûo khoâng phaân bieän ñöôïc caùi naøo thaät, caùi naøo giaû, maûi mieát taïo nghieäp, ñoù laø si. Phaät baûo muoán döùt heát nhöõng thöù naøy, phaûi quaùn caùc phaùp nhö huyeãn, khoâng thaät, gioáng nhö hoa ñoám trong hö khoâng.

Trí tueä cuûa Phaät nhìn thaáy taát caû moïi hieän töôïng trong cuoäc ñôøi naøy ñeàu laø troø huyeãn hoùa. Gioáng nhö giöõa ngaõ ba ñöôøng coù huyeãn sö, vôùi xaûo thuaät hoï baøy ra nhöõng hình aûnh, nhöõng vieäc laøm kyø laï nhöng taát caû ñeàu laø aûo thuaät, ñaùnh löøa thieân haï ñeå thu tieàn. Nhö hoa ñoám trong hö khoâng voán khoâng thaät coù, nhöng do ta aán tay vaøo maét hoaëc maét bò beänh neân thaáy coù hoa ñoám maøu xanh, maøu ñoû, nhöõng hình aûnh nhaáp nhaùy laên taên hieän ñaày trong hö khoâng. Nhöõng hoa ñoám ñoù töø ñaâu coù? Töø aán con maét hoaëc töø con maét beänh, khoâng ñoái dieän ñöôïc vôùi thöïc chaát caùc phaùp neân thaáy nhö theá. Kyø thaät khoâng coù hoa ñoám.

Ñoái vôùi con maét tueä cuûa ngöôøi tu, caùc phaùp trong cuoäc ñôøi naøy ñuùng nhö Phaät noùi, chôït coù chôït khoâng, chôït hieän chôït maát, chuùng khoâng thaät, khoâng tröôøng cöûu. Ngay nhö caùi mình quyù troïng nhaát laø thaân naøy, taâm naøy nhöng phaân tích ra töøng phaàn, noù cuõng khoâng thaät, voâ thöôøng choùng vaùnh. Coù ai giöõ ñöôïc maõi nhöõng gì mình öa thích hay coù ai soáng maõi trong cuoäc ñôøi naøy ñaâu? Ñaõ bieát nhö vaäy roài, chuùng ta coøn lao theo, coøn ñaém tröôùc ñeå laøm gì? Cho neân ngöôøi bieát tu, taäp trung taâm löïc phaùt huy trí tueä cuûa chính mình, thì moïi si meâ ñieân ñaûo seõ vôõ toang. Si meâ khoâng coøn thì saân haän, tham lam cuõng theo ñoù maø chaám döùt.

Böôùc ñaàu nhö vaäy, neáu ta laøm chuû ñöôïc, soáng ñöôïc vôùi trí tueä chaân thaät roài, voøng luaân hoài sanh töû töø nhieàu ñôøi seõ chaám döùt. Neáu nhö ta coù ñi trong luaân hoài sanh töû, aáy laø do söï töï nguyeän cuûa mình, vì thöïc haønh Boà-taùt ñaïo, tuøy duyeân ñi trong sanh töû maø khoâng bò bieán dòch bôûi doøng sanh töû. Ñoù laø ñi theo nguyeän löïc chôù khoâng phaûi bò nghieäp löïc loâi keùo. Cho neân ôû trong sanh töû, caùc vò Boà-taùt vaãn laøm chuû mình khi chaïm duyeân xuùc caûnh, kheùo leùo tuøy caên cô chuùng sanh maø giaùo hoùa, thöïc haønh töï giaùc giaùc tha, giaùc haïnh vieân maõn. Ñaây chính laø tinh thaàn cuûa Boà-taùt ñaïo.

Thöù hai laø taâm tueä ta coù ñöôïc, caùc kieán chaáp phaûi buoâng ñi, cho noù laëng leõ luoân thì môùi thöïc söï soáng ñöôïc, theå nhaäp ñöôïc vôùi chaân taâm. Neáu mình cöù khö khö chaáp vaøo tueä vaø kieán cuûa mình thì coâng phu seõ hoûng, vì nhö theá laø rôi vaøo löôùi ma. Ví nhö ta coù ñöôïc moät ngoâi nhaø ñeïp neân chaáp chaët vaøo ñoù, cöù saép ñaët theá naøy theá noï, ñi ñaâu cuõng khoâng daùm ñi, nhö vaäy coù töï taïi chöa? Giaù trò cuûa caùi nhaø laø ñeå ta che möa che naéng, duø cho nhaø sang hay khoâng sang, nhaø treät hay nhaø laàu cuõng chæ duøng vaøo moät muïc ñích aáy thoâi. Neáu nghó caùi nhaø ñeïp, mình cöù ñi tôùi ñi lui trong ñoù noùi “caùi nhaø ñeïp naøy cuûa toâi, toâi khoâng theå rôøi xa noù”. Theá laø ta ñaõ trôû thaønh tuø nhaân cuûa ngoâi nhaø aáy roài, chôù ñaâu phaûi laø gia chuû nöõa!

Vieäc tu cuûa chuùng ta cuõng vaäy, taâm vöøa ñöôïc saùng suoát moät chuùt, lieàn bò söï saùng suoát ñoù troùi chaët, khieán ta chuøng böôùc khoâng daùm tieán theâm, thì nhaát ñònh seõ khoâng ñaït ñöôïc ñænh cao cuûa söï saùng suoát. Cho neân giai ñoaïn thöù hai theo tinh thaàn kinh Vieân Giaùc, laø phaûi hoùa giaûi heát tueä giaùc ñoàng vôùi hö khoâng, ñöøng coù söï baùm chaáp naøo vaøo tueä giaùc ñoù thì môùi tieán ñöôïc.

Thöù ba, tieán theâm moät böôùc nöõa laø bieát caùi taâm hay bieát naøy töùc laø trí giaùc, sôû dó noù coù laø vì ta coù nhöõng voïng ñoäng. Neáu voïng ñoäng laëng roài thì caùi trí giaùc naøy cuõng khoâng coøn. Nhö toâi ñaõ noùi, caùi nhaø coù laø ñeå cho thaân naøy coù choã che möa che naéng, neáu khoâng coù thaân naøy thì caùi nhaø kia voâ giaù trò. Coù ai caát nhaø ñeå chôi khoâng? Khoâng coù. Duø laø nhaø maùt cuõng ñeå troán naéng, ngoài hoùng maùt, naèm voõng hoaëc uoáng nöôùc traø, ñeàu coù naêng duïng cuûa noù chöù. Töø ñoù ta nhaän ra moät ñieàu sôû dó Phaät noùi caùc phaùp laø vì chuùng sanh coù caùc thöù beänh. Khi beänh ñaõ heát, phaùp cuõng ñaâu caàn. Nhö ngöôøi qua soâng caàn thuyeàn beø, ñaõ qua soâng roài thì mang thuyeàn beø treân löng laøm gì? Khi ñaõ leân bôø roài maø ta coõng thuyeàn beø treân löng ñi ngheânh ngang, thì ngöôøi ta noùi oâng ñoù saûng roài.

Cuõng vaäy, khi ta ñaõ laøm chuû ñöôïc, caùc phaùp khoâng laø gì ñeå mình sôû höõu, kieán chaáp thì khi aáy caùi tueä cuõng laëng luoân. Choã naøy hôi saâu moät chuùt, chuùng ta phaûi löu yù, neáu khoâng seõ bò caùi kieán quaáy raày. Do kieán chaáp mình ñaõ hieåu thaáu, ñaõ an oån neân khoâng soi roïi laïi mình nöõa, maø doøm ngoù qua ngöôøi khaùc. Caøng nhìn ngöôøi ta chöøng naøo caøng thaáy phieàn naõo chöøng aáy. Nhö theá laø coâng phu ñaõ hoûng.

Noùi tôùi ñaây toâi nhôù caâu chuyeän “Cöûa tuøng ñoâi caùnh gaøi”. Chuyeän keå veà moät anh chaøng coù thanh göôm beùn vaø moät caùi kieáng chieáu yeâu goïi laø “meâ ngoä caûnh”, do sö phuï trao cho. Khi roïi kieáng ñoù vaøo ai thì quyû quaùi ma mò gì nôi ngöôøi aáy hieän nguyeân hình. Anh chaøng naøy ñem thanh göôm beùn vaø kieáng chieáu yeâu ñi vaøo cuoäc ñôøi vôùi taâm nguyeän laøm caùc Phaät söï. Duøng meâ ngoä caûnh roïi thaáy yeâu ma quyû quaùi gì, anh lieàn tuoát göôm beùn chaët ñöùt heát.

Suoát moät thôøi gian daøi anh söû duïng meâ ngoä caûnh vaø thanh göôm aáy, khoâng thaáy thaàn tieân Phaät thaùnh gì, maø toaøn laø ma quaùi thuù vaät döõ daèn, cho neân anh tuyeät voïng. Caøng tuyeät voïng vôùi nhöõng hình aûnh beân ngoaøi, anh caøng ngôõ mình laø Thaùnh. Bôûi vì caøng roïi thieân haï, anh caøng thaáy tham lam taät ñoá, neân ngôõ chæ coù mình laø thieän laønh. Cho ñeán cuoái cuøng, anh thöû roïi laïi mình. Chu cha ôi! Coïp gaáu hung döõ coøn thua xa so vôùi nhöõng hình thuø quaùi dò gheâ tôûm trong göông baây giôø. Theá laø anh ñoå vôõ hoaøn toaøn vôùi chính mình.

Caâu chuyeän coøn daøi, nhöng ôû ñaây toâi muoán nhaán maïnh ñeán ñieåm haõy töï quaùn chieáu mình nhieàu hôn laø soi roïi ra ngoaøi. Neáu  ta hoùa giaûi ñöôïc loaøi coïp soùi nôi mình thì haõy duøng kính chieáu yeâu soi roïi caùc coïp soùi nôi ngöôøi. Thanh göôm beùn aáy haõy söû duïng thaät toát vôùi nhöõng thuù döõ nôi mình tröôùc khi ñem söû duïng cho caùc loaøi thuù döõ beân ngoaøi. Nhö vaäy môùi xöùng ñaùng laø kính tröø yeâu vaø göôm trí tueä.

Vì vaäy theo tinh thaàn kinh Vieân Giaùc laø chuùng ta phaûi deïp luoân taát caû nhöõng kieán chaáp cuûa chính mình. Nhö vaäy môùi taïo ñöôïc khí theá bình ñaúng giöõa mình ngöôøi. Neáu khoâng nhö theá, moät luùc naøo ñoù ta seõ tuyeät voïng veà chính mình thì khoå ñau taêng leân boäi phaàn. Chuùng ta laø ngöôøi tu, luoân luoân duøng meâ ngoä caûnh soi roïi mình tröôùc, ñoàng thôøi cuõng taïo phöông tieän tu haønh haèng ngaøy, töùc laø maøi luyeän thanh göôm trí tueä cho thaät saéc beùn.

Neáu chuùng ta thaáy raèng mình bò khoå sôû, danh lôïi noù cöù quaáy raày hoaøi, baây giôø tuïng kinh nieäm Phaät, hoïc thieàn, nghieân cöùu Phaät phaùp vôi bôùt phaàn naøo thì chuùng ta coá gaéng ñi saâu vaøo caùc vieäc aáy. Ñeán moät luùc naøo ñoù, ta queân heát moïi khoå ñau theá gian, thì xoay laïi boû luoân nhöõng phöông tieän kia. Ñaây môùi thaät söï laø choã töï taïi thanh nhaøn, khoâng bò leä thuoäc baát cöù moät phaùp gì. Soáng nhö theá môùi töï taïi giaûi thoaùt, coøn leä thuoäc moät phaùp naøo laø coøn troùi buoäc, cho duø phaùp aáy do Phaät daïy. Bôûi khoå ñau voán khoâng thaät, noù chæ laø aûo giaùc do voïng töôûng deät neân. Khi chuùng ta ñaõ nhaän ra roõ ñieàu naøy thì taát caû ñoàng thôøi tan bieán, töï nhieân lieãu ngoä thöïc taùnh caùc phaùp vaø soáng trôû veà vôùi baûn taâm chaân thaät, khoâng thoâng qua moät phöông tieän naøo caû.

ÔÛ ñaây noùi tinh thaàn thieàn, ngöôøi soáng ñöôïc vôùi mình laø trieät tieâu nhöõng aûo giaùc. Chöøng aáy soáng baèng tröïc giaùc, thaáy sao noùi vaäy, khoâng tính toaùn nghó suy, khoâng dính khoâng keït vaøo taâm, vaøo kieán gì caû. Hoûi thieàn noùi thieàn, hoûi ñaïo noùi ñaïo, khoâng hoûi thì im laëng. Xöû lyù luùc naøo cuõng hôïp thôøi hôïp caûnh hôïp lyù, tinh thaàn luoân luoân trong saùng thanh thaûn. Caàn thì laøm, khoâng caàn thì moïi thöù ñeàu ôû nguyeân vò trí cuûa noù. Chöøng aáy meâ ngoä caûnh coù roïi vaøo chaúng thaáy ñöôïc gì, bôûi taâm döùt baët khoâng maûy may voïng löï, thì coù gì ñeå hieän boùng? Khi aáy khoâng muoán thaønh Phaät cuõng laø Phaät.

Ñöôïc vaäy thì coøn gì haïnh phuùc, an vui baèng. Cho neân noùi buoâng taát caû laø ñöôïc taát caû, thaät khoâng phaûi ngoa vaäy.

?

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM