NÖÕA NGAØY CUÛA THAÙI THÖÔÏNG HOØANG

T.T THÍCH NHAÄT QUANG

HOÄI THÖÙ BA

Neáu maø coác,

Toäi aét ñaõ khoâng;

Pheùp hoïc laïi thoâng.

Gìn taùnh saùng, möïa laïc taø ñaïo;

Söûa mình hoïc, cho phaûi chaùnh toâng.

Chæn Buït laø loøng, xaù öôùm hoûi ñoøi cô Maõ Toå;

Vong taøi ñoái saéc, aét tìm cho phaûi thoùi Baøng coâng.

AÙng tö taøi taùnh saùng chaúng tham, haù vì ôû Caùnh Dieàu Yeân Töû;

Raên thanh saéc nieàm döøng chaúng chuyeån, loï chi ngoài am Saïn non Ñoâng.

Traàn tuïc maø neân, phuùc aáy caøng yeâu heát taác;

Sôn laâm chaúng coác, hoïa kia thöïc caû ñoà coâng.

Nguyeàn mong thaân caän minh sö, quaû boà-ñeà moät ñeâm maø chín;

Phuùc gaëp tình côø tri thöùc, hoa öu-ñaøm maáy kieáp ñôm boâng.

Chuù thích:

- Coác: Bieát.

- Möïa: Chôù.

- Chæn: Chæ.

- Buït: Phaät.

- Xaù öôùm: Chôù neân.

- Haù vì: Ñaâu caàn.

- Caùnh Dieàu: Teân moät ngoïn nuùi trong daõy Yeân Töû.

- Am Saïn: Teân am.

- Loï chi: Caàn chi.

- Heát taác: Heát möùc.

GIAÛNG:

Trong hoäi naøy, yù thöù nhaát Toå daïy chuùng ta, ngöôøi tu phaûi bieát giöõ gìn taùnh saùng, chôù laïc ñöôøng taø, söûa mình nghieâm chaùnh, chôù laøm sai maát chaùnh toâng. Laø ngöôøi tu phaûi quyù troïng trí tueä, phaûi tu söûa nhö theá naøo, gìn giöõ nhö theá naøo ñeå cho trí tueä baûn höõu cuûa mình ñöôïc phaùt huy troøn ñaày. Trí tueä baûn höõu töùc trí tueä Baùt-nhaõ. Phaùt huy trí tueä Baùt-nhaõ ñeå laøm gì? Ñeå chuùng ta caét ñöùt taát caû daây mô reã maù trong voøng laån quaån luaân hoài sinh töû. Chæ coù trí tueä Baùt-nhaõ môùi caét ñöôïc taát caû maø thoâi.

Daây mô reã maù ñoù bieåu hieän noåi coäm leân qua môù voïng töôûng ñieân ñaûo. Chöøng naøo chuùng ta trò ñöôïc voïng töôûng ñieân ñaûo cuûa mình roài chöøng ñoù môùi hoaøn toaøn laøm chuû ñöôïc. Noùi tôùi voïng töôûng thì noù khoâng coù hình thöùc gì heát, nhöng raát khoù trò, raát maïnh. Noù coù moät söùc haáp daãn nhö theá naøo ñoù, khieán töø vua quan cho tôùi thöù daân phaûi chaïy theo vuø vuø. Khoâng chæ chaïy theo moät ñôøi maø chaïy theo töø voâ löôïng ñôøi kieáp tröôùc cho tôùi baây giôø, maø coù leõ laø coøn chaïy theo nöõa! Chuùng ta tu taäp traûi qua thôøi gian laâu xa nhöng vaãn chöa chaéc coù theå laøm chuû ñöôïc, trò ñöôïc voïng töôûng ñaâu. Bôûi khoâng trò ñöôïc, khoâng laøm chuû ñöôïc neân khi gaëp khoå ñau ta laïi ñoå thöøa taïi caùi naøy, taïi caùi kia, taïi caùi beân ngoaøi, chöù thöïc tình voïng töôûng phaùt xuaát töø trong ta, chính laø nguyeân nhaân gaây ñau khoå cho chuùng ta.

Neáu chuùng ta tænh saùng, khoâng bò ñoäng bôûi nhöõng caûnh duyeân chung quanh, phaùt huy ñöôïc trí tueä baûn höõu cuûa mình, môùi hy voïng ñieàu phuïc ñöôïc voïng töôûng. Traùi laïi, chuùng ta cöù boân choân, khoâng tænh, khoâng laøm chuû ñöôïc thì voïng töôûng daãn ñi thoâi. Noùi daãn ñi laø coøn nheï, noùi chính xaùc hôn laø noù keùo loâi, keùo seånh chuùng ta chaïy daøi töø choã naøy sang choã khaùc, töø kieáp naøy sang kieáp khaùc khoâng coù ngaøy döøng. Moät ñieàu caàn phaûi thaáy roõ laø, voïng töôûng töø chuùng ta phaùt sinh vaø trí tueä ñeå ñieàu phuïc ñöôïc voïng töôûng aáy cuõng töø nôi chuùng ta phaùt huy. Laøm chuû ñöôïc thì phaùt huy ñöôïc trí tueä, khoâng laøm chuû ñöôïc thì voïng töôûng keùo loâi.

Do vaäy, neáu noùi veà nhöõng thaâm aân ñoái vôùi ñôøi tu chuùng ta thì chö Phaät Toå, thieän höõu tri thöùc laø nhöõng baäc maø chuùng ta thoï aân lôùn lao voâ cuøng. Ñoù laø aân gì? Laø aân quyù ngaøi chæ cho mình bieát voïng töôûng vaø caùch ñieàu phuïc voïng töôûng. Quyù ngaøi ñaõ chæ cho mình soáng laïi vôùi caùi chaân thaät cuûa mình, ñeå ñöøng bò voïng töôûng keùo loâi. Neáu khoâng coù Phaät Toå, thieän höõu tri thöùc thì khoâng ai chæ cho chuùng ta caùi manh moái ñi trong luaân hoài sanh töû ñoù.

Phaät baûo chuùng sanh coù beänh yeáu ñuoái. Quaû thaät chuùng ta yeáu ñuoái voâ cuøng. Noùi veà si meâ thì chuùng ta cuõng si meâ ñaùo ñeå, noùi veà yeáu ñuoái thì chuùng ta cuõng khoâng thua ai. Coù nhöõng thöù khoâng ñaùng, khoâng ñaàu khoâng ñuoâi gì heát, chôït hieän chôït maát, maø roài ta bò luïy, bò keùo loâi nhieàu ñôøi kieáp khoâng ngoi leân ñöôïc. Vì theá nghó ñeán thaâm aân cuûa ngöôøi chæ cho mình bieát caùi goác beänh taät ñoù laø voïng töôûng, ta môùi thaáy aân cuûa caùc ngaøi to lôùn voâ cuøng. Nhôø caùc ngaøi mình bieát ñöôïc caùch döøng laïi, khoâng chaïy theo luõ voïng töôûng ma quaùi kia nöõa, môùi trôû veà nhaø bình an voâ söï.

Thaønh ra ôû ñaây Toå nhaán maïnh vieäc gìn giöõ taùnh saùng, töùc gìn giöõ trí tueä laø goác. Neáu khoâng coù trí tueä thì laàm meâ, laàm meâ thì troâi giaït, troâi giaït thì khoå ñau. Bôûi do laàm meâ chuùng ta taïo nghieäp, ñaõ taïo nghieäp nhaân thì phaûi chuoác laáy nghieäp quaû. Cöù nghieäp nhaân roài tôùi nghieäp quaû, töø nghieäp quaû taêm toái aáy laïi taïo nghieäp nhaân môùi nöõa. Cöù theá maø toái ñen, traû vay nôï naàn, laên loùc töø ñôøi naøy sang kieáp khaùc khoâng coù ngaøy cuøng. Cho neân Toå daïy chuû yeáu cuûa vieäc tu haønh laø phaûi gìn giöõ taùnh saùng, gìn giöõ trí tueä cuûa mình.

Coù taùnh saùng môùi khoâng laïc ñöôøng taø, môùi phaân ñònh ñaâu laø taø ñaâu laø chaùnh, môùi söûa mình nghieâm chaùnh, tu haønh khoâng maát chaùnh toâng. Nhôø trí tueä soi chieáu, ta bieát ñaâu laø thaät, ñaâu laø khoâng thaät, caùi naøo laø voïng töôûng, caùi naøo khoâng phaûi voïng töôûng. Caùi naøo ñeå mình nöông soáng, gaày döïng coâng phu tu haønh, caùi naøo khoâng theå gaàn guõi duø chæ trong choác laùt. Nhöõng thöù khoâng theå gaàn guõi ñöôïc laø gì? Chính laø nhöõng thöù mình thích oâm giöõ, mình bò maéc möùu, bò ñaém tröôùc nhieàu ñôøi nhieàu kieáp. Noù laø voïng töôûng, voâ minh, tham aùi v.v… Nhöõng thöù maø Phaät, Toå bieåu mình buoâng ñi, khoâng neân gaàn guõi, vì noù hö doái, khoâng beàn laâu vaø laø nhaân cuûa khoå ñau. Nhöng vì chuùng ta si meâ quaù naëng cöù tham chaáp, coá giöõ noù neân maõi laên loùc trong luaân hoài sinh töû.

Baây giôø nghe ñöôïc lôøi daïy cuûa Phaät Toå, thieän höõu tri thöùc, moät phen tænh mình döøng ñöôïc nhöõng nieäm tô töôûng ñoù, thì con ñöôøng luaân hoài sanh töû caét ñöùt. Ngay töøng taâm nieäm, soáng vôùi trí tueä, laøm chuû ñöôïc, ñöøng ñeå noù daãn. Ñoù laø ngöôøi caét ñöùt gioøng xoaùy luaân hoài sinh töû. Neáu trí tueä maïnh meõ troøn ñaày, thì quaù trình thaønh töïu giaùc ngoä giaûi thoaùt coù theå thu ngaén laïi vaø keát quaû chuùng ta cuõng naém chaéc trong tay.

Toå daïy tieáp, ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä, laáy giaùc ngoä laøm goác, taát caû thaàn thoâng huyeàn bí ta chôù chaïy theo. Phaät chính laø taâm, khoûi caàn phaûi tìm ôû beân ngoaøi. Ñaàu tieân Toå baûo phaûi phaùt huy trí tueä cuûa chính mình, keá nöõa Toå daïy phaûi nhaän ra caùi taâm theå cuûa mình. Caùi goác cuûa söï tu haønh hay caùi goác cuûa ñaïo Phaät laø giaùc ngoä. Noùi ñeán giaùc ngoä laø noùi ñeán trí tueä, noùi ñeán trí tueä laø noùi ñeán taâm, chöù khoâng coù gì khaùc. Cho neân taát caû hieän töôïng gì beân ngoaøi, coù khi caùc ngaøi noùi laø töø taâm maø coù, hoaëc laø töø taâm löu xuaát. Ñieàu naøy chuùng ta coù nghe coù hieåu, nhöng haønh trì nhö lôøi Phaät daïy, chuùng ta chöa laøm ñöôïc. Bôûi vì töø laâu laém roài, chuùng ta cöù moät beà chaïy ra, nhaän nhöõng thöù beân ngoaøi cho laø thaät, boû queân ñi taâm theå cuûa mình, neân bò nhöõng caùi beân ngoaøi keùo loâi.

Baây giôø ngoài laïi chuùng ta thaáy roõ, mình ñang bình thöôøng chôït coù moät nieäm daáy leân, neáu ta chaïy theo noù, lieàn bò noù coøng troùi, loâi ñi maát tieâu. Ví duï mình ñang ngoài ñaây, boãng caùi nieäm böõa aên chieàu hieän leân thì hai loã muõi mình vaãn thôû khì khì, con maét cuõng môû tröøng tröøng, tay chaân coøn nguyeân ñoù chöù khoâng ai laáy bôùt caùi naøo, nhöng oâng chuû beân trong bò che môø maát roài. Taïi sao bò che môø? Taïi vì nhöõng nieäm toan tính, coù khi laø töôûng töôïng veà moùn aên chieàu nay, noù coù gì, ai laøm, aên vaøo giôø naøo, aên vôùi ai, ngon hay dôû… Cöù nhö theá maø mình voïng töôûng, voïng töôûng ñeán möùc ñoä chaûy nöôùc mieáng. Môùi laï kyø chöù!

Neáu khoâng nghó töôûng, dó nhieân chieàu ñeán mình cuõng coù phaàn aên, nhöng khoâng hieåu sao ta laïi ñeå voïng töôûng daãn ñi nhö vaäy. Neáu ngöôøi bieát tu thì khoâng maát thôøi gian vaø cuõng khoâng maát chính mình nöõa. Chieàu trong nhaø beáp ngöôøi ta ñaùnh ba tieáng baûng, saép saün cho mình moät phaàn aên. Ta tôùi ñoù duøng xong roài ruùt lui, coù phaûi khoûe khoâng, nheï nhaøng an oån laøm sao! Coøn ngoài ñoù maø nghó, caøng nghó ñeán nhöõng thöùc aên sôn haøo haûi vò chöøng naøo caøng theøm thuoàng vaø caøng khoâng ñöôïc nhö yù. Thöùc aên duø ngon duø dôû theá naøo, nuoát qua khoûi coå roài ñeàu gioáng heät nhau caû. Hoâm ñoù ruûi noù vöôùng keït ñaâu ñoù phaûi traøo ra, neáu bieåu ta nuoát laàn nöõa chaéc ai cuõng laéc ñaàu, gôùm quaù phaûi khoâng?

Nhö vaäy coù gì thaät, coù gì ngon ñaâu! Ngon dôû chaúng qua chæ laø aûo giaùc trong moät quaõng thôøi gian thöôûng thöùc vaäy thoâi. Vôùi ngöôøi tu, aên chæ laø aên. Nhö Hoøa thöôïng noùi chieác xe caàn xaêng ñeå khôûi ñoäng ñöôïc ñoäng cô cho noù chaïy. Caùi xe ñoù khoâng bieåu chuùng ta phaûi ñoå xaêng ngon xaêng dôû gì caû, vieäc aên uoáng cuûa mình cuõng vaäy. AÊn laø phöông tieän ñeå duy trì söï soáng, ñeå tu chöù khoâng phaûi ñeå thoûa maõn vò giaùc. Ngöôøi bieát tu khoâng maát thôøi gian vì caùi aên, caùi maëc, khoâng maát thôøi gian vì tieáp caän vôùi taát caû söï kieän chung quanh ñôøi soáng naøy.

Neáu bieát tieát kieäm thôøi gian nhö theá thì ta coù raát nhieàu thôøi gian ñeå yeân laéng, ñeå soáng laïi vôùi taùnh saùng cuûa mình, khoâng bò keùo loâi bôûi nhöõng söï töôùng, caûnh duyeân beân ngoaøi. Coù ñöôïc thôøi gian tu nhieàu nhö vaäy thì trí tueä seõ phaùt huy nhieàu hôn. Cho neân chuùng ta phaûi tranh thuû, phaûi quyù tieác töøng chuùt thôøi giôø, khoâng neân thaû troâi ngaøy naøy sang thaùng khaùc. Neáu khoâng yù thöùc ñöôïc ñieàu naøy, chuùng ta cuõng tu, cuõng ñi laïi, cuõng aên uoáng, cuõng tuïng nieäm … nhöng cöù thaû leàu beàu, maát thôøi gian cho nhöõng vieäc beân ngoaøi nhieàu laém! Thôøi gian soáng ñöôïc vôùi caùi chaân thaät cuûa chính mình raát ít. Coù nhieàu vò tu laâu maø keát quaû khoâng baèng vò môùi tu trong thôøi gian ngaén nhöng bieát taän duïng heát thôøi gian cho vieäc coâng phu, do ñoù hoï tieán nhanh hôn.

Thaät ra vieäc tu khoâng khoù, chæ taïi ta khoâng quyeát taâm thoâi. Trong coâng phu, chuùng ta thaáy nhöõng gì xaáu dôû thì boû ñi, nhöõng gì phaùt huy ñöôïc toát ñeïp thì coá gaéng taêng tieán. Chuùng ta khoâng caàn ai khen, cöù tranh thuû vôùi thôøi gian, vôùi voâ thöôøng ñeå tu. Toå thöôøng nhaéc nhôû chuùng ta: Phaûi nhìn laïi mình, phaûi thaáy mình. Chuû tröông cuûa Phaät giaùo thôøi Traàn laø phaûn quan töï kyû, töùc xoay nhìn laïi mình. Vieäc tu haønh caàn phaûi taäp trung nhö vaäy. Duøng aùnh saùng trí tueä soi thaáy nhöõng loãi laàm cuûa mình maø boû ñi. Ngöôøi xuaát gia mang hình thöùc tu haønh ñaàu troøn aùo vuoâng, ñieàu naøy chöa ñuû ñeå khaúng ñònh ñöôïc söï saùng suoát vaø giaùc ngoä beân trong neáu nhö khoâng coù coâng phu. Caùi ñoù chaúng qua laø hình thöùc thoâi. Ñoâi khi ôû trong hình thöùc ñoù caøng laâu chöøng naøo thì ngoâ ngaõ caøng lôùn chöøng aáy. Cho neân hoài môùi voâ chuøa, coøn laø oâng taêng nhoû khoâng coù ñòa vò, chöa coù uy tín thì ai noùi sao cuõng ñöôïc, mình ít giaän. Ñeán khi coù uy tín roài, coù tuoåi ñaïo roài, laø Hoøa thöôïng, Thöôïng toïa thì ai noùi chôi noùi giôõn sô suaát moät chuùt, mình giaän döõ laém! Ñaùng leõ mình tu haønh laø trieät tieâu caùi ñoù, nhöng khoâng hieåu sao noù laïi phaùt trieån lôùn hôn hoài chöa tu. Nhö vaäy laø khoâng oån roài.

Vì vaäy chuû tröông tu haønh cuûa caùc Thieàn vieän laø “Xoay nhìn laïi mình”. Trong töøng thôøi ñieåm kieåm nghieäm laïi, neáu thaáy voïng töôûng laêng xaêng nhieàu quaù töùc laø mình thua roài neân môùi bò noù daãn ñi. Huynh ñeä nhôù thôøi gian soáng cuûa mình khoâng bieát ñöôïc bao laâu, maø Phaät thöôøng nhaéc nhôû maïng soáng chæ trong hôi thôû, neân phaûi taäp trung vaøo vieäc quaùn saùt naøy. Laøm sao trong moãi ngaøy, moãi phuùt moãi giaây mình laøm chuû ñöôïc, buoâng boû heát voïng töôûng. Ngöôøi xöa noùi “Neáu buoâng khoâng ñöôïc nhöõng thöù ñoù thì xem nhö mình ñaõ cheát roài”. Chuùng ta baûo coå ñöùc tu hay, tu mieân maät… nhöng thaät ra caùc ngaøi cuõng khoâng laøm gì khaùc hôn mình. Caùc ngaøi tu taäp bình thöôøng, giaûn dò nhö vaäy ñoù. Nghóa laø tænh saùng boû heát voïng töôûng, laøm chuû ñöôïc mình.

Ngöôøi tu haønh nhaát thieát phaûi coù trí tueä, ñeå ñöøng bò vöôùng maéc ôû ñaâu heát. Choã naøo cuõng laø ñöôøng ñi qua, laø quaùn troï thoâi. Chæ coù taâm theå roãng rang saùng suoát môùi laø caùi thaät. Mình phaùt huy ñöôïc caùi ñoù thì an toaøn, ôû ñaâu cuõng oån heát. ÔÛ ñòa nguïc, quyû söù khoâng daùm laøm gì mình; maø leân Thieân ñöôøng xem thieân nöõ muùa haùt cuõng khoâng coù ruïc ròch nhuùc nhích chuùt naøo. Coøn chuùng ta baây giôø yeáu quaù, nghe noùi ñòa nguïc ñaõ run, chöa keâu tôùi teân ñaõ khieáp roài. Leân Thieân ñöôøng, khoâng coù gì laø cuûa mình maø taâm, maét daùn chaët khoâng ñi ñaâu ñöôïc. Cho neân phaûi raùng tu môùi thoaùt qua ñöôïc maáy thöù ñaùng sôï naøy.

Phaät chính laø loøng, khoûi caàn phaûi chaïy tìm beân ngoaøi. Phaät töùc laø taâm, töùc taâm theå cuûa chuùng ta. Ai cuõng coù caùi goác naøy heát, baây giôø chæ caàn phaùt huy noù laø duøng ñöôïc thoâi. Ngaøi noùi Phaät laø taâm, chôù tìm hoûi cô phong Maõ Toå. Ngaøy xöa Maõ Ñaïi sö, moät vò Thieàn sö löøng danh thôøi Ñöôøng daïy Töùc taâm töùc Phaät. Coù khi Ngaøi noùi Phi taâm phi Phaät. Moät ñeä töû cuûa Maõ Toå laø Ñaïi Mai nhaän ra ñöôïc yù chæ “töùc taâm töùc Phaät” roài veà ôû nuùi. Thôøi gian sau, coù vò bieát tin töùc ñoù môùi trình laïi vôùi Maõ Toå. Maõ Toå lieàn cho ngöôøi tôùi kieåm nghieäm, xem coù phaûi thöïc nhaän ñöôïc “töùc taâm töùc Phaät” hay khoâng? Vò töø nôi Maõ Toå sai ñeán, hoûi ngaøi Ñaïi Mai:

- Ngaøi ñeán vôùi Maõ Toå ñöôïc caùi gì maø veà ôû nuùi?

Ñaïi Mai ñaùp:

- Toâi ñeán Maõ Toå nghe noùi “töùc taâm töùc Phaät”, lieàn veà ôû nuùi naøy.

Vò kia baûo:

- Baây giôø Maõ Toå khoâng noùi töùc taâm töùc Phaät, maø noùi phi taâm phi Phaät.

Ngaøi traû lôøi:

- Maëc cho oâng giaø aáy löøa thieân haï, ta chæ bieát töùc taâm töùc Phaät.

Vò ñoù veà trình laïi vôùi Maõ Ñaïi sö, Ngaøi lieàn khen:

- Traùi mai ñaõ chín!

Ngöôøi xöa hoïc ñaïo khoâng nhieàu, chæ baûo soáng ñöôïc vôùi taâm theå cuûa mình laø ñuû roài. Ai bieát söû duïng trí tueä chaân thaät ñeå tieáp caän vôùi taát caû caùc hieän töôïng chung quanh, ñöøng bò noù keùo loâi laø soáng ñöôïc vôùi taâm theå, khoâng coù gì huyeàn bí trong ñoù heát. Cho neân Toå Truùc Laâm nhaéc chuùng ta chæ caàn bieát Phaät chính laø taâm thì khoûi phaûi nhoïc tìm ñeán Maõ Toå. Bôûi vì Maõ Toå cuõng chæ daïy theá thoâi. Chuùng ta nghe töùc taâm töùc Phaät, tin nhaän ñöôïc roài thì cöù theá noã löïc tu haønh taïi ñaây, ngay baây giôø chöù khoûi ñi nuùi. Ngöôøi bieát tu khoâng ñaët vaán ñeà phaûi ôû nuùi ôû non hoaëc ñi ñaâu môùi tu ñöôïc. Ngay nôi taâm naøy ñaõ töï saün ñaày ñuû roài, khoûi tìm caàu ñaâu heát. Chæ coù ñieàu ta khoâng nhaän ñöôïc taâm mình bôûi vì voïng töôûng nhieàu quaù, khoâng chòu deïp boû neân noù che laáp heát trôn.

Ba yù naøy neáu chuùng ta aùp duïng ñöôïc trong moïi sinh hoaït, thì seõ coù moät ñònh löïc phi thöôøng. Bôûi vì mình khoâng chaïy theo baát cöù thöù naøo, neân khoâng bò caùi gì keùo loâi heát. Trong taâm saùng suoát khoâng coøn laàm, khoâng coøn boân ba soâi noåi nhö tröôùc nöõa. Nhö theá goïi laø ñònh tueä hieän tieàn. Do coù trí tueä môùi bieát caùc phaùp khoâng thaät, neân khoâng chaïy theo, deïp boû voïng töôûng ñieân ñaûo thì ñònh tænh saùng suoát, ñoù laø ñònh tueä song haønh. Ngöôøi naøo ñöôïc ñònh tueä hieän tieàn ñoù laø ngöôøi ñaïi löïc löôïng, bieát caùch tu haønh, bieát phaùt huy dieäu löïc nôi taâm theå cuûa mình. Ngöôøi naøy coù söùc maïnh khoâng ai ñòch noåi, keå caû nghieäp löïc cuõng phaûi ñaàu haøng khuaát phuïc. Tu nhö theá khoâng nhaát thieát phaûi laø ngöôøi coù thaân hình khoûe maïnh to lôùn hoaëc coù nhöõng baèng caáp cao quyù nhaát treân ñôøi, hoaëc coù töôùng phi phaøm, ai thaáy cuõng laïy daøi… khoâng nhaát thieát nhö theá. Chæ soáng bình thöôøng nhö bao nhieâu ngöôøi, nhöng tænh giaùc khoâng bò ngoaïi caûnh keùo loâi thì töï taïi, an nhieân, giaûi thoaùt.

Hieåu vaø tu nhö vaäy, chuùng ta khoâng coøn maëc caûm veà thaân phaän, veà hình töôùng beân ngoaøi. Giaû duï hôi thôû cuûa mình yeáu, khoâng thôû saâu nhö huynh ñeä ñöôïc thì mình caøng noã löïc hôn. Trong töøng phuùt giaây ta tranh thuû tu, soáng vôùi Phaät theå cuûa mình thì vaãn an nhieân, sung söôùng, khoâng sôï gì caû. Neáu coøn keùo theâm ñöôïc hôi thôû naøo, mình cuõng laøm moät vieäc nhö theá thoâi. Giaû duï hôi thôû xaáu ñi, noù khoâng öa mình nöõa, vöøa thôû ra noù caét ngang roài naèm xuoâi mình cuõng yeân loøng. Khoâng phaûi lo laéng, cuõng khoâng sôï seät gì heát. Phaûi gan nhö theá. Chöù neáu thaáy hôi thôû gaàn ñöùt, mình nhôù laïi daêm ba möôi naêm veà tröôùc ta laø moät tay döõ daèn gì gì ñoù… thì thoâi ñuû chuyeän hieän ra keùo ta ñi vaøo nhöõng choã toái taêm. Luùc ñoù khoâng sao yeân ñònh ñöôïc. Theá laø caùc cöûa khoå môû ra.

Tu haønh laø ñeå chuyeån hoùa. Nhaân quaû tuy khoâng thaät nhöng coù vay thì coù traû. Cho neân caùc Thieàn sö noùi, ngay baây giôø cheát ñoïa xuoáng ñòa nguïc bò quyû söù caøy maáy chuïc lôùp, ta cuõng thaáy khoâng thaät, saün saøng traû. Khoâng coù nghóa moïi thöù khoâng thaät roài ta phuû nhaän heát, coi nhö quît nôï thieân haï! Ñaâu coù ñöôïc. Nhaân quaû nhö theá, phaûi saùng tænh gan daï bieát nhö vaäy, thaáy nhö vaäy, soáng nhö vaäy. Cho neân Thieàn sö laø ngöôøi nhìn thaúng, soáng ngay ñaây baây giôø, roõ raøng nhö theá.

Buoâng heát taøi saéc, hoïc theo thoùi Baøng Coâng. Baøng Long Uaån laø moät nhaân só ñôøi Ñöôøng. Sau khi hoïc ñaïo, nhaän ñöôïc yeáu chæ Phaät phaùp, oâng ñem ñoå heát taøi saûn xuoáng soâng, roài caát moät am nhoû ôû vuøng queâ, soáng tu vôùi coâ con gaùi uùt. Ñoù laø coâ Linh Chieáu laáy ngheà ñan gioû nuoâi cha. Vôï oâng vaø ngöôøi con trai laøm ruoäng ôû nôi khaùc, taát caû taøi saûn buoâng boû heát. ÔÛ ñaây Ngaøi daïy chuùng ta hoïc theo taám göông cuûa gia ñình oâng Baøng Long Uaån, buoâng heát moïi thöù, chæ chuù taâm vaøo moät vieäc nhaän ra cho ñöôïc caùi chaân thaät cuûa mình vaø soáng vôùi noù.

Thaät ra khi nhaän ñöôïc taùnh giaùc roài, caùc ngaøi thaáy thoáng khoaùi laï thöôøng laém! Cho neân nhöõng gì oâm ñoàm töø baáy laâu nay ñeàu töï ñoäng giaûi toûa heát. Ñieàu naøy raát roõ raøng, khoâng luaän hoài xöa maø thôøi nay cuõng vaäy. Chuùng ta thaáy coù nhieàu ngöôøi ñang laøm aên tieàn muoân baïc vaïn maø moät khi ñaõ hieåu ñaïo saâu saéc roài hoï buoâng heát, hoaëc chæ giöõ phaàn naøo trong söï soáng thoâi. Coù nhöõng ngöôøi maïnh meõ daùm buoâng heát, roài soáng trong ñaïo traøng chæ lo tu taäp, khoâng maøng ñeán ñoùi no söôùng khoå vaät chaát nöõa. Soáng nhö vaäy maø vui, vui vôùi ñaïo, vôùi taâm chaân thaät thanh tònh hieän tieàn.

Ñeán yù thöù tö: Ñöôïc taùnh saùng roài ñoái vôùi nguõ duïc theá gian xem nhö aùng maây troâi, thì ñaâu caàn ôû Caùnh Dieàu Yeân Töû; raên nhaéc thanh saéc loøng yeân, khoâng chaïy tìm ñaém ñuoái nöõa, thì cuõng khoâng caàn am Saïn non Ñoâng. Khi ñaõ ñaày ñuû trí tueä, laøm chuû ñöôïc nguõ duïc, ngöôøi ñoù ôû ñaâu cuõng toát, khoâng phaûi ôû Caùnh Dieàu Yeân Töû môùi tu ñöôïc. Caùnh Dieàu laø moät daõy nuùi treân quaàn theå Yeân Töû sôn. Am Saïn non Ñoâng cuõng laø nhöõng choã ngaøy xöa caùc ngaøi leân ñoù aån tu. Nhaän ñöôïc taùnh saùng roài thì xem nguõ duïc nhö maây troâi, gioù thoaûng.

Nguõ duïc laø gì? Laø taøi, saéc, danh, thöïc, thuøy. Baây giôø chuùng ta laøm chuû nguõ duïc ñöôïc chöa? Chæ tính caùi thuøy töùc laø ham nguû thoâi ñaõ thaáy khoù roài. Hoâm naøo ñi xem caùc huynh ñeä ngoài thieàn, ñöùng ôû ngoaøi nhìn voâ, luùc ñaàu thaáy maáy anh nhoû guïc gaëc tröôùc, moät hoài maáy ngöôøi lôùn cuõng baét chöôùc guïc gaëc theo. Chæ coù moät duïc, maø baét ôû döôùi tính leân ñoù nha, chöù khoâng phaûi ôû treân tính xuoáng, chuùng ta ñaõ chaøo thua roài. So vôùi caùc trung taâm thieàn taïi caùc nöôùc nhö Mieán Ñieän, Thaùi Lan v.v… thôøi khoùa cuûa Thieàn vieän chuùng ta coù phaàn thö thaû hôn nhieàu, maø noäi coù moät vieäc nguû thoâi huynh ñeä coøn ñieàu phuïc chöa noåi. Caùc cuï lôùn maát nguû tu khoâng ñöôïc cuõng phieàn naõo, caùc thieàn sinh nhoû nguû nhieàu, meâ muoäi tu khoâng ñöôïc cuõng phieàn naõo. Toùm laïi, nguû nhieàu nguû ít gì cuõng phieàn naõo. Vieäc tu quaû khoâng phaûi laø chuyeän deã!

Vieäc tu taäp khoù khaên nhö vaäy, chuùng ta môùi thaáy Thaùi töû Taát Ñaït Ña töø boû duïc laïc, töø boû vöông vò ñeå ñi tu moät caùch kieân quyeát duõng maõnh, quaû thaät raát ñaùng khaâm phuïc. Ñaõ theá Ngaøi laïi tu khoå haïnh, chöù khoâng tu lai rai thö thaû nhö mình. Cho neân qua naêm, saùu naêm Ngaøi thaønh ñaïo. Coøn chuùng ta tu lai rai, saùng chuùt chieàu chuùt, chaéc cuøng kieáp cuõng chöa tôùi ñaâu. Chö Phaät Toå, tu maõnh lieät nhö vaäy, nhö Sô Toå Truùc Laâm laø moät oâng vua ñi tu cuõng haønh haïnh ñaàu ñaø neân trong voøng naêm naêm Ngaøi ñaõ ñaït ñaïo. Thieàn vieän chuùng ta sinh hoaït bình thöôøng, khoâng coù gì gaét gao ñeán ñoä ta chòu khoâng noåi, vaäy maø huynh ñeä khoâng gia coâng tu taäp ñöôïc thì thaät laø dôû.

ÔÛ moät theá giôùi maø vaät chaát quaù sung tuùc thì raát khoù tu. Nhö vöøa roài toâi sang UÙc chaâu thaáy ñôøi soáng vaät chaát cuûa hoï coù theå noùi laø dö thöøa, chôù khoâng phaûi nhö ôû xöù mình. Vì vaät chaát dö thöøa, neân Phaät töû gaëp nhieàu trôû ngaïi treân ñöôøng tu. Neáu ngöôøi khoâng phaùt taâm maõnh lieät, nhaát laø chöa coù laàn naøo chöùng kieán nhöõng caûnh bi ñaùt, thoáng thieát thì phaùt taâm khoâng saâu, khoâng vöõng. Cho neân ngöôøi giaøu sang sung tuùc ôû trong caûnh bình thöôøng tu ñöôïc, gaëp caûnh hôi khaùc thöôøng tu khoâng ñöôïc.

Thaønh ra laøm sao mình phaûi laøm chuû, khoâng bò chi phoái bôûi nhöõng caûnh duyeân beân ngoaøi. Ngöôøi coù huøng chí, coù quyeát taâm maõnh lieät seõ phaùt huy ñöôïc ñònh tueä, khoâng troâng ñôïi, mong chôø gì heát. Coøn chöa laøm chuû ñöôïc thì phaûi chaáp nhaän moät cuoäc ñôøi thaät löu ñaõng, troâi giaït, môø mòt khoâng bieát chöøng naøo yeân. Toâi noùi theá ñeå anh em yù thöùc vieäc tu haønh cuûa mình, khoâng theå thaû troâi ngaøy thaùng ñöôïc. Ñaàu ñeâm cuoái ñeâm, giöõa ñeâm hay ban ngaøy, phaûi töï noã löïc coâng phu. Ñoù laø vieäc cuûa mình. Coøn saép ñaët sinh hoaït cuûa taäp theå laø quy ñònh chung nhö theá ñeå phuø hôïp vôùi moïi trình ñoä cuûa caùc huynh ñeä, nhöng neáu quyù vò naøo muoán tu theâm caøng toát, chöù khoâng coù ai caûn trôû caû. Ví nhö buoåi toái toïa thieàn tôùi chín giôø thì xaû, nhöng ai phaùt taâm maõnh lieät toïa thieàn tôùi möôøi moät giôø caøng toát, khoâng ai caûn trôû heát. Nghe mình ngoài nhö vaäy huynh ñeä khuyeán khích, traân troïng moät vò ham tu, bieát tieát kieäm thôøi gian, daønh duïm töøng phuùt soáng coøn ñeå tu haønh. Taêng Ni trong ñaïo traøng, ai cuõng coù quyeàn phaán ñaáu ñeå vöôn leân, khoâng coù ngöôøi naøo caám caûn chuyeän ñoù caû, maø coøn khích leä nhieàu hôn nöõa.

Nhö buoåi khuya ba giôø thöùc chuùng, moïi ngöôøi chuaån bò toïa thieàn cho tôùi naêm giôø. Baây giôø huynh ñeä mình cang cöôøng, phaùt taâm duõng maõnh, quyeát lieät thöùc tröôùc ba giôø, trong luùc ngoài thieàn phaán ñaáu cuøng cöïc. Phaán ñaáu vôùi muoãi moøng, vôùi noùng nöïc, vôùi côn buoàn nguû, vôùi nhöõng khoù chòu meät moûi, phaán ñaáu vöôït qua heát moïi chöôùng ngaïi, ñeå ngoài yeân ñònh tænh taùo suoát töø ba giôø cho tôùi naêm giôø. Chuùng ta hoaøn toaøn an nhieân trong theá töï chuû, röïc rôõ saùng suoát, nhö vaäy hay bieát chöøng naøo. Coøn ngöôøi ñôïi kieång naêm giôø xaû thieàn môùi loàm coàm ngoài daäy, teù ra naõy giôø mình vuøi ñaàu nguû. Tu kieåu ñoù thì coù ôû trong thieàn vieän traêm naêm nöõa cuõng theá thoâi, cuõng laø caùi loaïi nguû gaø nguû gaät, phaûi khoâng? Theá neân huynh ñeä laø thanh nieân, coøn treû khoûe phaûi coá gaéng khaéc phuïc. Maõnh lieät trong coâng phu laø phöông chaâm taát yeáu cuûa nhöõng ngöôøi thaät taâm tu haønh.

Hoài xöa trong ñaïo traøng cuûa ngaøi Döôïc Sôn, coù moät thaày cuõng laø chöùc söï, baüng ñi moät thôøi gian khoâng thaáy thaày ôû ñaâu. Hoøa thöôïng ñöôøng ñaàu thaáy vaéng môùi ñi tìm, thì ra thaày ngoài ôû choã troàng raãy maø aùo quaàn ñaõ muïc. Nghóa laø laøm coâng taùc roài ngoài thieàn vaø vaøo ñaïi ñònh taïi ñoù luoân, ñaïi chuùng khoâng ai ñeå yù neân thaày bò boû queân ñi. Tôùi khi tìm laïi thì aùo quaàn ñaõ muïc, vì thaày ngoài nhaäp ñònh ngoaøi möa ngoaøi naéng. Chuùng ta nghe maø kinh khieáp! Coøn chuùng ta laøm ôû ngoaøi raãy maø tai ñeå trong nhaø beáp, xem maáy giôø roài, coù ai ñaùnh kieång ñaùnh baûng gì chöa…? Tu nhö vaäy bieát chöøng naøo môùi saùng ñaïo ñöôïc?

YÙ thöù naêm laø, ngöôøi thaät tu ôû ngay caûnh traàn tuïc maø thaønh töïu ñaïo quaû, coøn quyù hôn keû leân röøng nuùi maø chaúng bieát choã toät cuûa ñaïo, chæ luoáng uoång moät ñôøi coâng phu. Ngöôøi thaät tu ngay nôi caûnh traàn tuïc vaãn coù theå ñaït ñöôïc ñaïo. Vua Traàn, ngay khi coøn laøm hoaøng töû ñaõ ñònh troán ñi tu, nhöôøng ngai vaøng laïi cho em nhöng trieàu ñình khoâng chaáp thuaän. Ngaøi baét buoäc phaûi ôû trong hoaøng cung nhöng töï khaéc phuïc, khoâng aên uoáng nhieàu, khoâng höôûng thuï ñôøi soáng cuûa moät oâng hoaøng. Veà ñeâm, Ngaøi chuyeân nghieân cöùu giaùo ñieån, aên uoáng ñaïm baïc ñeán ñoãi thaân theå gaày coøm. Vua cha töùc Traàn Thaùnh Toâng hay ñöôïc, buoàn noùi: “Ta troâng caäy vaøo con, maø con laøm nhö vaäy thì ta bieát sao ñaây?”. YÙ chí tu haønh ñaõ ñöôïc nuoâi döôõng khi Ngaøi coøn ñang taïi vò, bieát bao coâng vieäc vaø vinh hoa phuù quyù vaây laáy, nhöng Ngaøi vaãn khoâng queân taâm nguyeän thieát tha tu haønh aáy. Cho neân lôøi daïy cuûa Ngaøi nhuaàn nhuyeãn ñaïo ñöùc thaâm traàm, nhöng raát gaàn guõi vôùi ñôøi thöôøng. Soáng trong nguõ duïc maø laøm chuû ñöôïc nguõ duïc, ñoù laø ngöôøi soáng vôùi trí tueä, laø ngöôøi thaät tu. Ñuùng vôùi tinh thaàn cuûa Quoác sö Phuø Vaân ñaõ daïy “Phaät ôû taïi taâm”.

Hoài xöa khi vua Traàn Thaùi Toâng chaïy leân nuùi ñoøi tu, Quoác sö baûo:

- Toâi laø thaày chuøa treân nuùi, aên rau raêm, uoáng nöôùc suoái, xöông cöùng da gaày. Beä haï laø quaân vöông leân ñaây tìm caùi gì?

Nhaø vua traû lôøi:

- Leân ñeå tìm Phaät.

Quoác sö noùi:

- Phaät khoâng coù ôû trong nuùi, Phaät ôû trong taâm.

Mình laøm vieäc gì vì taát caû moïi ngöôøi, khoâng vì mình laø laøm vieäc Phaät. Ngay töø ñaàu, caùc vua chuùa ñôøi Traàn ñaõ theå hieän roõ tinh thaàn naøy. Ngöôøi thaät tu khoâng phaûi laêng xaêng tìm kieám Phaät ôû ñaâu ngoaøi taâm. Cho neân taâm môùi laø caùi chuû yeáu, chöù khoâng phaûi choã ôû laø chính. Tuy nhieân hoïc ñaïo, tu ñaïo maø thaønh töïu ñöôïc cuõng caàn coù baäc minh sö vaø thieän höõu tri thöùc chæ daãn. Thaønh töïu ñöôïc taâm nguyeän tu haønh cuûa mình, cuõng phaûi traûi qua moät quaù trình gaïn loïc, tu taäp khoâng deã daøng gì. Vì vaäy chuùng ta phaûi coá gaéng nöông lôøi daïy, nöông nhöõng taám göông cuûa caùc baäc coå ñöùc maø noã löïc chuyeån hoùa ñôøi soáng cuûa mình. Noã löïc baèng caùch phaûn quan laïi mình, khoâng lo laéng phuï vieäc cuûa ngöôøi khaùc, khoâng ñaùnh maát cô hoäi toát cho mình. Ñoù laø bieát ñeàn ôn Phaät Toå, aân sö.

Khoâng ñaùnh maát cô hoäi toát cuûa mình laø sao? Laø chuùng ta ñang coù cô hoäi tu haønh thì phaûi ñem heát khaû naêng, thöïc hieän tu taäp ñuùng nghóa, ñöøng loâi thoâi qua ngaøy uoång moät ñôøi tu. Chö huynh ñeä thaáy thôøi gian troâi nhanh ñeán noãi chuùng ta queân baüng ñi moät khoaûng laø qua maát naêm naêm, möôøi naêm … Coù nhieàu vò tôùi ñaây xuaát gia, laøm thieàn sinh hoïc ñaïo tu haønh, luïi xuïi vaøi naêm roài cheát. Cheát laø tin baùo sau cuøng trong ñôøi tu cuûa chuùng ta. Ai cuõng chöùng kieán roài ñoù. Ñeán luùc ñoù muoán tu laáy caùi gì ñeå laøm phöông tieän tu haønh, vì caùi thaân naøy maát roài. Neáu chuûng Phaät khoâng gaày döïng nghieâm tuùc, thì chöa chaéc ñôøi sau coù cô hoäi toát nhö ñôøi naøy. Choã naøy caùc vò hoïc trong kinh ñieån Ñaïi thöøa, thaáy khieáp ñaûm laém. Chö Boà-taùt coøn phaûi ngaùn khi caùch aám. Nghóa laø khi chuùng ta boû thaân naøy cho tôùi luùc nhaän thaân sau, trong khoaûng thôøi gian mòt muø ñoù, neáu khoâng coù trí tueä thì nghieäp loâi tôùi ñaâu ta ñi tôùi ñoù, khoâng bieát seõ ra sao?

Cho neân thôøi gian coøn ñuû phuùc duyeân soáng trong loøng ñaïi chuùng tu taäp, anh tu maø nguû guïc thì coù ngöôøi lay anh, bieåu anh ñöøng nguû nöõa, anh tu löôøi bieáng thì coù ngöôøi nhaéc anh ñöøng löôøi bieáng nöõa, anh tu sai quaáy thì coù ngöôøi nhaéc nhôû ñöøng sai quaáy nhö theá nöõa. Song moät mai neáu boû thaân naøy roài, ai thaáy anh laø caùi gì ñaâu ñeå nhaéc nhôû? Ñoù laø moät thieät thoøi lôùn. Toâi noùi theá ñeå huynh ñeä mình tranh thuû, ñöøng ñaùnh maát cô hoäi toát naøy, tôùi chöøng hoái haän thì khoâng kòp nöõa roài. Ñöøng noùi ñôïi ñeán luùc maát, maø khi beänh hoaïn laø ñaõ thaáy khoù roài. Ñöøng noùi nhöõng cuï giaø maø trai treû cuõng vaãn coù theå beänh, cheát baát cöù luùc naøo. Thôøi gian beänh duø chuùng ta gaéng tænh caùch maáy cuõng khoâng baèng luùc khoûe maïnh bình thöôøng. Mình muoán ñi ñi khoâng ñöôïc, muoán ngoài ngoài khoâng yeân, aên khoâng ñöôïc nguû khoâng ñöôïc, caùi gì cuõng nhôø söï hoã trôï beân ngoaøi, xem nhö maát töï chuû hoaøn toaøn. Cho neân caùc huynh ñeä mình phaûi raùng. Chuùng ta coù duyeân ñöôïc gaëp chaùnh phaùp, gaëp phaùp moân tu thieàn cuûa Hoøa thöôïng, soáng trong Thieàn vieän laø moâi tröôøng toát, khoâng neân ñaùnh maát cô hoäi quyù baùu naøy.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM