Kinh sach

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM CUOÁI THEÁ KYÛ 20

H.T THÍCH THANH TÖØ

VAØO CÖÛA KHOÂNG

Hoâm nay laø thôøi giaûng thöù hai cuûa chuùng toâi taïi chuøa Xaù Lôïi. Trong baøi giaûng thöù nhaát chuùng toâi ñaõ noùi veà "Vaøo Coång Nhaø Thieàn". Ñeán baøi giaûng thöù hai naøy, chuùng toâi höôùng daãn quí vò "Vaøo Cöûa Khoâng".

Taïi sao duøng hai chöõ "Cöûa Khoâng"? Ñoù laø chuùng toâi dòch nghóa danh töø "Khoâng moân" trong nhaø thieàn. Trong ñaïo Phaät, khi noùi ñeán cöûa khoâng, chuùng ta bieát laø cöûa thieàn. Taïi sao cöûa thieàn ñöôïc goïi laø cöûa khoâng?

ÔÛ baøi giaûng tröôùc, chuùng toâi ñaõ chæ cho quí vò thaáy roõ beänh chaáp ngaõ veà thaân, chaáp ngaõ veà taâm, goïi laø voâ minh hay laø ngu si. Tuy noùi veà thaân veà taâm, nhöng chuû yeáu noùi veà saéc thaân.

Hoâm nay chuùng toâi noùi "vaøo cöûa Khoâng" töùc laø ñi saâu vaøo phaàn noäi taâm. Trong nhaø Phaät, chuùng ta thöôøng nghe noùi: "Keû phaøm phu thì chaáp thaân, ñaïo só thì chaáp taâm". Ngöôøi ñaïo só bieát tu coù theå soáng heát söùc ñaïm baïc vaø kham khoå, khoâng quan troïng ñeán thaân, nhöng hoï laïi raát quyù caùi taâm. Neáu chuùng ta khoâng chaáp thaân maø coøn chaáp taâm thì cuõng laø beänh.

Ñeå thaáy roõ hai chöõ "Cöûa Khoâng" ñöôïc xuaát xöù töø trong nhaø thieàn, chuùng toâi xin ñoïc laïi hai baøi keä cuûa hai vò Thieàn sö .

Baøi keä thöù nhaát cuûa thieàn sö Thaàn Taùn, ñeä töû Toå Baù Tröôïng. Sau khi ngoä ñaïo ôû Toå Baù Tröôïng roài, Ngaøi coøn boån sö chöa hieåu ñaïo neân Ngaøi ñònh veà chuøa tìm phöông tieän ñeå caûnh tænh boån sö cuûa mình. Nhöng vò boån sö xem thöôøng Ngaøi, vì cho Ngaøi laø ñeä töû khoâng hieåu hôn thaày ñöôïc. Moät hoâm vò boån sö ngoài xem kinh beân cöûa soå, vì trôøi laïnh oâng laáy giaáy daùn bít cöûa soå laïi. Ngaøi Thaàn Taùn ñi ngang qua thaáy moät con ong cöù bay ñaäp vaøo tôø giaáy traéng tìm loái ra, maø chui ra khoâng ñöôïc. Ngaøi Thaàn Taùn ñöùng ngoaøi cöûa soå ngaâm moät baøi keä:

Khoâng moân baát khaúng xuaát

Ñaàu song daõ thaùi si

Baùch nieân taùng coá chæ

Haø nhaät xuaát ñaàu thì?

Cöûa khoâng chaúng chòu ra

Vuøi ñaàu quaù si ñaø

Bao laâu vuøi giaáy cuõ

Cuõng khoâng ngaøy ñöôïc ra.

Cöûa troáng roãng maø khoâng chòu ra, laïi gieo mình vaøo cöûa soå bít laïi, thaät laø quaù ngu si. Caû traêm naêm cöù vuøi ñaàu trong giaáy cuõ, ñeán bao giôø môùi troài ñaàu ra ñöôïc? Trong baøi keä ngöôøi ñeä töû taû chuyeän con ong muoán bay ra ngoaøi maø bay laàm vaøo cöûa soå bò daùn giaáy bít laïi. Ñaây laø ñeå chuùng ta thaáy roõ yù nghóa cuûa hai chöõ "Khoâng moân". Baøi keä coù haøm nghóa gì khaùc, ôû ñaây chuùng toâi khoâng giaûi thích theâm.

Baøi keä thöù hai cuûa Thieàn sö Ñoäng Sôn, ñeä töû Vaân Nham Ñaøm Thaïnh:

Khoâng moân höõu loä nhaân giai ñaùo

Ñaùo giaû phöông tri chæ thuù tröôøng

Taâm ñòa nhöôïc voâ nhaøn thaûo moäc

Töï nhieân thaân thöôïng phoùng haøo quang.

Cöûa khoâng ngaõ aáy ngöôøi naøo ñeán

Ñeán ñoù môùi hay chæ thuù tröôøng

Taâm ñòa neáu khoâng ñoà coû raùc

Töï nhieân thaân phoùng haøo quang thöôøng.

Cöûa Khoâng coù moät con ñöôøng moïi ngöôøi ñeàu ñeán ñöôïc. Ngöôøi ngöôøi ñeán roài môùi bieát chæ thuù cuûa noù laø ñaëc bieät, laø cao sieâu. Ñaát taâm neáu khoâng coù coû caây voâ ích moïc leân, thì ngay nôi thaân naøy ñaõ phaùt ra haøo quang saùng.

Qua baøi keä treân, chuùng toâi ñaõ daãn chöùng cho quí vò thaáy cöûa thieàn laø cöûa Khoâng. Vaøo ñöôïc cöûa Khoâng töùc laø vaøo nhaø thieàn. Nhöng "Khoâng" caùi gì vaø laøm sao ñeå noù "Khoâng"? Ñoù laø chuùng ta ñi thaúng vaøo chi tieát trong baøi giaûng hoâm nay, ñi thaúng töøng chi tieát töø caïn ñeán saâu.

Nhö taát caû chuùng ta ñaõ bieát, sôû dó luaân hoài sanh töû laø taïi nghieäp. Do nghieäp neân chuùng ta bò daãn ñi trong luïc ñaïo, nghieäp laø ñoäng cô ñaõ loâi chuùng sanh vaøo voøng luaân hoài. Nhöng nghieäp ñoù phaùt xuaát töø ñaâu, caùi gì taïo thaønh nghieäp? Chaéc khoâng ai nghi ngôø, nghieäp goàm coù thaân nghieäp, khaåu nghieäp vaø yù nghieäp. Nhö vaäy ai daãn chuùng ta ñi trong luaân hoài? Chính chuùng ta chuû ñoäng trong vieäc luaân hoài do thaân, khaåu, yù cuûa mình. Do thaân khaåu yù taïo nghieäp, nghieäp chi phoái laïi chuùng ta, loâi chuùng ta ñi trong voøng luaân hoài. Nhö vaäy chuùng ta laø ngöôøi taïo nghieäp, chuùng ta laïi bò nghieäp daãn ñi. Nhöng trong ba nghieäp thaân mieäng vaø yù, caùi naøo laø chuû? Ai cuõng bieát yù laø chuû, vì yù nghó thieän thì mieäng môùi noùi ñieàu laønh, thaân môùi laøm ñieàu laønh, yù nghó aùc thì mieäng noùi lôøi aùc, thaân laøm vieäc aùc. Theá thì yù laø chuû ñoäng cuûa nghieäp. Ñoù laø chuùng ta töø ngoïn phaêng ñeán goác. Ngoïn laø nghieäp daãn ñi trong luaân hoài, nghieäp laø do thaân mieäng yù taïo neân. Trong thaân mieäng yù, yù laø chuû, yù laø ñoäng cô thuùc ñaåy thaân vaø mieäng taïo laønh hay taïo döõ. Neáu chuùng ta tu ba nghieäp, chaéc ai cuõng bieát nghieäp yù laø toái quan troïng.

Do ñoù khi chuùng ta tuïng kinh, muoán ñaày ñuû coâng ñöùc thì phaûi laøm sao? Töùc yù phaûi ñònh, phaûi chuù taâm, phaûi laëng voïng töôûng thì lôøi kinh môùi ñaày ñuû coâng ñöùc. Chuùng ta muoán trì chuù cho ñöôïc linh thieâng thì phaûi laøm sao? Mieäng tuïng chuù maø taâm nghó vieäc ñoâng taây ñöôïc khoâng? Dó nhieân muoán trì chuù cho coù hieäu quaû thì khi mieäng tuïng chuù, taâm cuõng phaûi truï laïi, nhö vaäy chuù môùi coù hieäu nghieäm. Chuùng ta nieäm Phaät laàn chuoãi, mieäng nieäm maø yù cöù chaïy nôi naøy nôi kia coù ñöôïc khoâng? Nieäm Phaät nhö vaäy coù ñöôïc vaõng sanh khoâng? Cuõng khoâng ñöôïc. Khi nieäm Phaät thì mieäng nieäm taâm phaûi nhieáp, töùc laø nhieáp taâm theo caâu nieäm Phaät. Nhö vaäy môùi goïi laø nieäm Phaät ñöôïc nhaát nieäm, hoaëc laø nhaát taâm.

Chuùng ta thaáy roõ raèng tuïng kinh, trì chuù, nieäm Phaät laø nhöõng haønh ñoäng cuûa khaåu nghieäp laønh. Nhöng muoán khaåu nghieäp ñöôïc vieân maõn coâng ñöùc laønh thì phaûi ñònh taâm. Khi tuïng kinh chuùng ta phaûi ñöùng hoaëc ngoài raát laø nghieâm chænh, ñoù laø thaân nghieäp; khi tònh toïa nieäm Phaät cuõng vaäy, mieäng nieäm tay laàn chuoãi cuõng laø thaân nghieäp. Thaân nghieäp vaø khaåu nghieäp ñeàu gom laïi cuøng laøm moät vieäc thieän, nhöng thaønh coâng hay khoâng laø goác ôû caùi gì? Goác ôû taâm coù nhieáp, coù ñònh hay khoâng. Chuû yeáu trong caùc moân tu laø ñeå nhieáp taâm an ñònh.

Noùi veà tu thieàn, tu thieàn ñeå laøm gì? Chuùng ta thöôøng nghe noùi danh töø Thieàn ñònh, töùc laø moät phöông phaùp ñeå cho taâm mình an ñònh. Taâm an ñònh töùc laø nhieáp taâm. Theá thì ba boán phaùp tu chuùng toâi vöøa neâu ra ñoù, choã troïng taâm coù khaùc nhau khoâng? Nhöng chuùng ta nieäm Phaät, trì chuù, tuïng kinh, coù khi naøo ngoài tuïng moät thôøi kinh moät tieáng ñoàng hoà maø nhieáp ñöôïc taâm khoâng chaïy ñi ñaâu hay khoâng? Hay chuùng ta vöøa tuïng kinh vöøa ñi chôï Saøi Goøn? Nhö chuùng ta tay goõ moõ, mieäng tuïng kinh, thaân ñöùng ngay ngaén maø yù chaïy ñaàu treân xoùm döôùi, thaêm ngöôøi naøy vieáng ngöôøi kia. Theá laø chuùng ta chæ döùt ñöôïc hai thöù thaân vaø mieäng, maø chöa döùt ñöôïc yù. Trì chuù, nieäm Phaät cuõng vaäy, tay thì laàn chuoãi, mieäng nieäm Phaät, thaân ngoài moät choã maø yù coù ôû ñoù hay khoâng? Y Ù nhôù chuyeän hoâm qua, hoâm kia, roài tính vieäc ngaøy mai, ngaøy moát. Nhö theá chuùng ta chæ nhieáp ñöôïc thaân vaø mieäng, coøn yù nhieáp khoâng ñöôïc. Cho ñeán ngöôøi ngoài thieàn, ngoài kieát giaø raát laø trang nghieâm ngay thaúng maét nhìn xuoáng nghieâm chænh, nhöng yù coù trang nghieâm nhö vaäy khoâng? Tuy thaân ngoài ñoù maø yù cöù chaïy ngöôïc chaïy xuoâi khoâng chòu döøng. Do ñoù chuùng ta thaáy nhieáp thaân nhieáp mieäng deã, maø nhieáp taâm thaät laø cay ñaéng, khoâng phaûi deã. Chính caùi cay ñaéng ñoù môùi thaáy giaù trò cuûa ngöôøi tu. Neáu chuùng ta khoâng nhieáp ñöôïc taâm, chæ nhieáp ñöôïc thaân vaø mieäng thoâi, coù phöôùc chæ coù phöôùc ngoaøi da. Vì trong taâm mình chöa yeân laøm sao coù phöôùc toät ôû trong ñöôïc. Vì vaäy muoán phöôùc ñöùc ñöôïc vieân maõn, coát phaûi nhieáp taâm.

Töø ñaây chuùng toâi baét ñaàu ñi saâu vaøo vaán ñeà: Laøm sao nhieáp ñöôïc taâm? Noùi veà nhieáp taâm, trong nhaø Phaät coù voâ löôïng phöông phaùp keå khoâng heát. ÔÛ ñaây chuùng toâi chæ noùi veà phöông phaùp tu thieàn. Nhieáp taâm baèng caùch naøo ñeå ñöôïc "vaøo cöûa Khoâng"? Ngaøy xöa döôùi Toå Hueä Naêng coù moät cao ñeä teân laø Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng töùc laø Toå Hoaøi Nhöôïng ôû nuùi Nam Nhaïc. Moät hoâm, nhaân ñi daïo Toå Hoaøi Nhöôïng thaáy moät vò taêng ngoài thieàn heát söùc nghieâm chænh, ngoài töø saùng ñeán tröa, töø tröa ñeán chieàu, ngaøy naøo ñi ngang qua Ngaøi cuõng thaáy nhö vaäy. Ngaøi chuù yù vaø moät hoâm Ngaøi leân tieáng. Vò taêng ñang toïa thieàn nhìn thaáy Ngaøi, Ngaøi lieàn hoûi: " OÂng ngoài thieàn mong laøm gì?" Vò taêng thöa: "Con ngoài thieàn mong laøm Phaät." Ngaøi trôû veà khoâng noùi gì. Ñeán hoâm sau cuõng vaøo giôø ñoù, thaáy vò taêng ngoài thieàn, Toå ñem moät hoøn gaïch ñeán taûng ñaù gaàn beân vaø maøi. Ngaøi maøi soät soaït hoaøi. Vò taêng thaáy laï, hoûi: "Hoøa thöôïng maøi gaïch ñeå laøm gì?" Ngaøi traû lôøi: "Ta maøi gaïch ñeå laøm göông." Vò taêng laéc ñaàu: "Voâ lyù laøm sao! Gaïch laøm sao maøi thaønh göông ñöôïc?" Ngaøi traû lôøi: "Neáu gaïch maø khoâng laøm göông ñöôïc thì ngöôi ngoài thieàn laøm sao thaønh Phaät ñöôïc. Neáu ngöôi noùi ngoài laø thieàn thì ngöôi ñaõ haïi thieàn, ngoài laø Phaät laø ngöôi ñaõ gieát Phaät…"

Chuùng toâi xin giaûi thích taïi sao Toå Hoaøi Nhöôïng traû lôøi nhö vaäy. Thieàn laø moät danh töø, theo tieáng Phaïn noùi ñuû laø Thieàn-na Trung Hoa dòch laø "ñònh tueä ñaúng trì", töùc laø moät phöông phaùp gìn giöõ bình ñaúng giöõa ñònh vaø tueä. Taïi sao? Bôûi vì tröôùc coù danh töø chuyeân moân xa-ma-tha Trung Hoa dòch laø Chæ, Tam-ma-baùt-ñeà Trung Hoa dòch laø Quaùn. Roài tôùi danh töø thöù ba laø thieàn-na töùc laø ñònh tueä ñaúng trì, laø Chæ vaø Quaùn ñoàng tu. Theá neân noùi Thieàn töùc laø noùi moät phöông phaùp tu goàm caû Chæ vaø Quaùn. Chæ laø ñònh, Quaùn laø tueä, töùc laø ñònh tueä ñoàng tu.

Thöôøng thöôøng chuùng ta nghe noùi Giôùi Ñònh Tueä, thì tueä sau ñònh. Nhöng trong Thieàn toâng traùi laïi tueä roài môùi ñònh. Taïi sao vaäy? Bôûi vì trong nhaø thieàn chuû tröông raèng "Kieán taùnh môùi khôûi tu", kieán taùnh töùc laø trí tueä, môùi khôûi tu töùc laø an ñònh. Song ñaây cuõng laø moät loái noùi, söï thaät thieàn laø moät phöông phaùp gìn giöõ caû ñònh vaø tueä ñoàng thôøi. Nhö vaäy neáu chôø ngoài môùi goïi laø ñònh tueä thì khi ñi ñöùng khoâng coù ñònh tueä sao? Neáu chôø ñeán ngoài môùi coù ñònh tueä thì loái tu aáy quaù sô soùt, quaù lôi loûng. Ñuùng ra tu thì moïi haønh ñoäng trong moïi thôøi gian ñeàu laø tu, ñi ñöùng naèm ngoài ñeàu soáng vôùi ñònh tueä. Cho neân trong nhaø thieàn thöôøng noùi: ñoán cuûi, haùi rau, thoåi côm, gaùnh nöôùc cuõng laø thieàn, nhö vaäy môùi laø bieát tu thieàn. Ñôïi tôùi ngoài ngay thaúng môùi laø tu thieàn thì moät ngaøy chæ tu moät giôø hai giôø, coøn möôøi giôø kia laøm gì? Neáu moät ngaøy tu coù hai tieáng thì thaám vaøo ñaâu? Cho neân neáu bieát tu thieàn thì suoát möôøi hai giôø ñeàu laø giôø cuûa mình tu. Ñôïi ngoài môùi thieàn töùc laø gieát thieàn roài. Phaät cuõng vaäy, quí vò thaáy Phaät ngoài hoaøi hay laø Phaät coù khi ñi, khi ñöùng, khi ngoài, khi naèm. Neáu ngoài môùi laø Phaät thì ñöùng laø ai, naèm laø ai? Neáu noùi ngoài laø Phaät thì ñöùng khoâng phaûi laø Phaät, vaø naèm khoâng phaûi laø Phaät. Nhöng Phaät coù luùc naøo khoâng phaûi laø Phaät ñaâu? Neáu chaáp ngoài môùi laø Phaät thì ñaõ gieát Phaät. Vì vaäy chaáp ngoài laø Phaät laø chaáp sai laàm.

Trôû laïi caâu chuyeän treân, vò taêng ngoài thieàn ñoù laø ngaøi Ñaïo Nhaát, sau naøy goïi laø Maõ Toå Ñaïo Nhaát, moät Thieàn sö noåi tieáng ôû Trung Hoa. Ngaøi thaéc maéc caâu traû lôøi cuûa Toå Hoaøi Nhöôïng neân hoûi: "Thöa Ngaøi, theá thì laøm sao môùi ñuùng?" Toå traû lôøi: "Ví nhö con traâu keùo xe, neáu chieác xe khoâng ñi, ñaùnh traâu laø phaûi hay ñaùnh xe laø phaûi?" Thöa quí vò, xe khoâng ñi thì ñaùnh caùi gì? Khoâng ai daïi gì maø ñaùnh xe cho xe ñi. Moät ví duï gaàn hôn, nhö hieän giôø chuùng ta ngoài treân chieác xe oâ toâ ñang ñaäu, chuùng ta muoán chieác xe chaïy thì phaûi laøm sao? Thuùc oâng taøi xeá hay laø thuùc chieác xe? Töùc nhieân phaûi thuùc oâng taøi xeá xe môùi chaïy, neáu thuùc chieác xe thì noù khoâng bao giôø chaïy. Nhö vaäy oâng taøi xeá laø chuû ñoäng cuûa chieác xe, con traâu laø chuû ñoäng cuûa chieác xe. Muoán chieác xe ñi thì phaûi nhaém vaøo caùi chuû ñoäng maø thuùc, chôù khoâng ai nhaém vaøo caùi bò ñoäng maø thuùc. Trong ba nghieäp thaân, khaåu, yù thì yù laø chuû ñoäng. Chuùng ta muoán tu thì phaûi tu caùi yù. Neáu ngoài ngay thaúng, nhieáp phuïc thaân maø yù cöù chaïy ñoâng taây thì ñaâu phaûi laø ñuùng phöông phaùp nhieáp phuïc. Cho neân muoán ñieàu phuïc ñöôïc ba nghieäp thì phaûi nhaém thaúng vaøo yù nghieäp. Y Ù nghieäp döøng roài thì thaân, mieäng töï nhieân toát. Neáu yù nghieäp khoâng döøng thì duø cho keàm thaân, mieäng ñeán ñaâu cuõng sanh ra nhöõng vieäc loâi thoâi. Vì vaäy taát caû phaùp tu cuûa nhaø Phaät ñeàu nhaém thaúng vaøo vieäc döøng yù nghieäp. Cho neân laøm caùi gì cuõng baûo ñöøng voïng töôûng, tuïng kinh ñöøng voïng töôûng, trì chuù ñöøng voïng töôûng, nieäm Phaät ñöøng voïng töôûng, toïa thieàn cuõng ñöøng voïng töôûng. Chung qui ñeàu nhaém thaúng vaøo caùi chuû ñoäng ñeå deïp noù.

Laøm sao deïp caùi chuû ñoäng ñoù? Toå Boà-ñeà-ñaït-ma sang Trung Quoác chín naêm ngoài quay maët vaøo vaùch ôû Thieáu Laâm. Sau naøy coù ngaøi Thaàn Quang ñeán hoûi ñaïo, ñöôïc thu nhaän laøm ñoà ñeä, vaø ñöôïc ñoåi teân laø Hueä Khaû. Moät hoâm Hueä Khaû baïch vôùi Toå Boà-ñeà-ñaït-ma: "Baïch Hoøa thöôïng, taâm con khoâng an, nhôø Hoøa thöôïng daïy con phöông phaùp an taâm." Ñaây laø chuùng toâi muoán noùi thaúng vaøo ñaïo só chaáp taâm. Taát caû chuùng ta neáu bieát tu thì ngöôøi naøo cuõng khoå sôû veà choã taâm khoâng an. Tuïng kinh, nieäm Phaät, trì chuù gì taâm cuõng baát an. Giôø ñaây laøm sao maø an taâm? Khi xöa chính Toå Hueä Khaû ngoài thieàn queân aên queân nguû maø taâm vaãn khoâng an. Vì vaäy khi ñöôïc thu laøm ñoà ñeä, caâu hoûi ñaàu tieân vaø coù theå laø quan troïng nhaát cuûa ñôøi Ngaøi laø caàu xin "Phöông phaùp an taâm". Laøm sao hoïc ñöôïc phöông phaùp an taâm, ñoù môùi laø an oån, ñoù môùi laø caùi chuû yeáu cuûa Ngaøi nhaém. Ngaøi hoûi vôùi moät loøng thieát tha nhö vaäy, maø Toå Boà-ñeà-ñaït-ma chæ traû lôøi: "Ñem taâm ra ta an cho". Nhöng ngaøi Hueä Khaû ñaâu daùm xem thöôøng. Laâu nay mình noùi taâm khoâng an, hieän nay tìm laïi xem noù ôû ñaâu. Tìm tôùi tìm lui, tìm hoaøi noù maát taêm maát daïng, Ngaøi ñaønh traû lôøi: "Baïch Hoøa thöôïng, con tìm taâm khoâng ñöôïc." Toå Boà-ñeà-ñaït-ma chæ noùi moät caâu nheï: "Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài." Lieàn ñoù Toå Hueä Khaû ngoä ñöôïc phöông phaùp an taâm.

Nhö vaäy ai ñoïc lòch söû Thieàn toâng ñeán choã naøy, thaáy noù laï luøng bí maät laøm sao! Taïi sao taâm ngaøi Hueä Khaû ñang bò xao xuyeán loaïn ñoäng, Ngaøi thaønh thaät thieát tha caàu Toå daïy cho phöông phaùp an taâm, Toå khoâng chòu daïy, chæ baûo: "Ñem taâm ra ta an cho". Ngaøi tìm maõi khoâng ñöôïc, noùi: "Con tìm taâm khoâng ñöôïc", thì Toå baûo: "Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài." Ngaøi Hueä Khaû lieàn ngoä. Vaäy ngoä taïi choã naøo? Hieän nay nghe nhö vaäy chuùng ta coù ngoä chöa? Chuùng ta nghe thì ngaån ngô khoâng bieát Toå noùi caùi gì. Theá thì caâu noùi: "Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài" laø caâu noùi ñuøa hay laø caâu noùi thaät? Ngaøi ñaõ noùi tìm taâm khoâng ñöôïc, taïi sao Toå baûo "Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài"? Thaät tình ai nghe caâu noùi naøy, ñeàu khoâng hieåu chi heát. Nhöng töø ngaøy Toå Boà-ñeà-ñaït-ma truyeàn Thieàn toâng vaøo Trung Hoa ñeán nay gaàn hai ngaøn naêm roài, caâu noùi ñoù vaãn laø caâu noùi baát huû. Nhöng ngöôøi thöôøng ñoïc thì thaáy laï ñôøi, nhö laø caâu noùi voâ nghóa. Tröôùc khi giaûi thích, chuùng toâi daãn moät caâu chuyeän khaùc ôû trong kinh ñeå quí vò khaùm phaù töø töø veà caâu noùi ñoù.

Trong kinh Laêng Nghieâm coù moät ñoaïn ñöùc Phaät duøng ví duï: Moät saùng noï coù anh chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña ñöùng tröôùc maët göông nhìn vaøo, thaáy ñaàu maët cuûa anh hieän roõ trong göông; moät laùt uùp maët göông laïi anh thaáy ñaàu maët maát, hoát hoaûng ñieân leân oâm ñaàu chaïy la: Toâi maát ñaàu, toâi maát ñaàu! Chuùng ta nghe Phaät thuaät caâu chuyeän ñoù coù lyù hay voâ lyù, chuùng ta coù ñieân nhö anh chaøng ñoù hay khoâng? Ví duï naøy môùi nghe qua döôøng nhö ngôù ngaån, khoâng gaàn vôùi thöïc teá, nhöng thaät söï laø thöïc teá moät traêm phaàn traêm. Taïi sao vaäy? Taát caû chuùng ta hieän giôø ñeàu laø hieän thaân cuûa chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña oâm ñaàu chaïy la mình maát ñaàu. Taïi sao? Sôû dó Dieãn-nhaõ-ñaït-ña ñieân laø vì nhaän laàm caùi boùng ñaàu vaø maët trong göông laø thaät ñaàu maët cuûa chính mình. Bôûi nhaän laàm nhö vaäy neân khi maát caùi boùng aáy thì hoaûng hoát ñieân leân, la mình maát ñaàu. Neáu anh chaøng ñoù bieát roõ boùng trong göông chæ laø boùng thoâi thì anh coù ñieân khoâng? Cuõng nhö taát caû chuùng ta khi nhìn vaøo göông thaáy ñaàu maët mình trong göông, bieát caùi ñoù laø boùng thì khi boùng maát mình coù ñieân bao giôø ñaâu? Sôû dó anh chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña ñieân leân laø vì cho ñaàu maët trong göông laø thaät, bôûi töôûng laø thaät cho neân khi maát hoaûng la leân thaønh ñieân.

Cuõng nhö vaäy, giaû söû chuùng toâi hoûi caùi gì laø taâm cuûa quí vò, quí vò seõ traû lôøi laøm sao? Quí vò thöôøng noùi taâm toâi suy nghó, taâm toâi phaùn ñoaùn. Vaäy coù phaûi caùi suy nghó, caùi phaùn ñoaùn, caùi tính toaùn v.v… laø taâm cuûa mình hay khoâng? ÔÛ ñaây chuùng toâi hoûi, quí vò coù theå laéc ñaàu. Nhöng khi ra veà noùi chuyeän vôùi nhau, quí vò seõ baûo taâm toâi nghó theá naøy, taâm toâi nghó theá kia. Quí vò chaáp nhaän caùi nghó ñoù laø taâm cuûa mình moät traêm phaàn traêm. Noù laø taâm mình, noù phaûi thaät vì mình laø thaät. Nhöng taïi sao khi tìm laïi thì khoâng thaáy noù? Neáu noù khoâng thaät thì laøm sao noùi noù laø mình ñöôïc? Trong baøi giaûng hoâm nay, chính choã naøy khoù thaät laø khoù, neáu quí vò chòu khoù nghe thì seõ coù giaù trò voâ cuøng. Ñaây laø moät vaán ñeà heát söùc laø khoù, khoâng phaûi thaät baûn chaát noù khoù, maø vì caùi meâ laàm cuûa mình quaù saâu daøy cho neân chuùng ta nghe khoâng thaâu vaøo ñöôïc. Nhö vaäy caùi maø chuùng ta chaáp nhaän laø taâm mình hoaøn toaøn laø caùi suy nghó phaân bieät. Trong kinh Laêng Nghieâm, chính ngaøi A-nan thuôû xöa cuõng noùi nhö vaäy. Phaät hoûi: "Caùi gì laø taâm cuûa ngöôi?" Ngaøi thöa: "Chính caùi hay suy nghó laø taâm cuûa con." Ngaøi bò Phaät quôû, Phaät baùc luoân baûy choã chæ taâm cuûa Ngaøi.

Chuùng ta hieän nay cuõng nhö theá. Ngay chính Toå Hueä Khaû cuõng cho caùi suy nghó laø taâm cuûa mình. Vì vaäy Toå Boà-ñeà-ñaït-ma khoâng caàn daïy, chæ baûo "Ñem taâm ra, ta an cho". Neáu thaät laø taâm oâng thì oâng cöù ñöa ra ñaây. Nhöng khi tìm noù, thì maát tieâu khoâng boùng khoâng hình. Ñaõ khoâng boùng khoâng hình thì laøm sao ñöa ra ñöôïc . Toå baûo: "Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài." Ngaøi Hueä Khaû lieàn ngoä. Quí vò coù thaáy con ñöôøng cuûa Toå Hueä Khaû ngoä phaùp an taâm chöa? Vì cho boùng laø mình, cho neân chuùng ta môùi ñieân cuoàng, neáu bieát boùng laø boùng, khoâng thaät, thì ñieân cuoàng töï heát. Neáu chuùng ta chaáp nhaän voïng töôûng laø taâm cuûa mình thaät, noù daãn chuùng ta chaïy töø nôi naøy ñeán nôi khaùc. Neáu bieát roõ voïng töôûng khoâng phaûi laø taâm cuûa mình thaät, chæ laø boùng daùng cuûa saùu traàn thì noù heát khaû naêng loâi cuoán mình. Nhö vaäy khoâng phaûi an taâm laø gì? Noùi laø phöông phaùp an taâm maø thaät khoâng phöông phaùp chi heát, chæ laø nhìn ñuùng leõ thaät, bieát ñuùng leõ thaät thì chuùng ta ñaõ an taâm roài.

Laâu nay chuùng ta nhaän laàm keû giaëc laøm con, neân noù phaù heát söï nghieäp khieán chuùng ta ñau khoå. Giôø ñaây chuùng ta bieát noù laø giaëc, khoâng laàm nöõa thì noù coøn haïi gì mình ñöôïc ñaâu. Voïng töôûng vöøa daáy leân, chuùng ta bieát noù laø hö giaû, khoâng thaät thì noù töï an lieàn, khoâng caàn phaûi ñeø deïp. Nhö vaäy an taâm maø khoâng coù phöông phaùp chi heát. Sôû dó laâu nay chuùng ta duøng phöông phaùp naøy ñeø, duøng phöông phaùp kia deïp, maø voïng töôûng cöù böøng daäy hoaøi taïi vì chuùng ta thaáy noù laø thaät. Cuõng nhö ñöùa giaëc, ñöùa troäm maø chuùng ta töôûng noù laø con ruoät cuûa mình, cho neân hoâm nay chuùng ta maát vaät naøy, ngaøy mai maát vaät khaùc, roài chuùng ta raày noù. Nghóa laø ngaøy naøo coøn chöùa keû troäm ôû trong nhaø laø ngaøy ñoù chuùng ta coøn bò maát ñoà, bò khoå sôû. Chæ caàn bieát noù laø keû troäm, ñuoåi ra khoûi nhaø thì töï nhieân heát maát ñoà, heát khoå sôû. Chæ chöøng aáy vieäc quí vò thaáy tu coù khoù khoâng? Chæ caàn nhaän ñuùng leõ thaät, bieát roõ maët thaät cuûa voïng töôûng, chuùng ta ñaõ bieát tu roài.

Theo Duy Thöùc Hoïc, nhöõng voïng töôûng daáy leân chæ laø boùng daùng cuûa saùu traàn. Ví nhö chuùng ta ñang ôû nhaø, coù moät ngöôøi khaùch ñeán thaêm. Sau caâu chuyeän khoaûng nöûa tieáng ñoàng hoà, ngöôøi khaùch ra veà, chuùng ta hoaøn toaøn khoâng coù moät yù nghó naøo dính daáp ñeán ngöôøi ñoù hay khoâng? Hay laø hình aûnh ngoân töø cuûa ngöôøi khaùch vaãn coøn vaõng lai trong taâm mình? Caùi vaõng lai ñoù laø gì? Töùc laø boùng daùng cuûa saùu traàn, mình thaáy nghe khi naõy, coøn rôi rôùt laïi trong taâm mình. Cho neân danh töø chuyeân moân trong Duy Thöùc Hoïc goïi ñoù laø "laïc taï aûnh töû", töùc laø boùng daùng cuûa saùu traàn rôi rôùt laïi trong taøng thöùc cuûa mình.

Cuõng vaäy, chuùng ta hoïc caùc lyù thuyeát cho thaät nhieàu, nhoài chuùng laïi thaønh khoái, lieàn baûo chuùng toâi coù kieán thöùc naøy. Thaät söï ñoù chæ laø vay möôïn beân ngoaøi ñem vaøo, töï cho raèng chuùng toâi khoân, chuùng toâi hay, maø khoâng coù can ñaûm loaïi boû noù ra. Chöùa chaáp nhöõng caùi beân ngoaøi nhö vaäy, noùi laø mình, töùc laø nhaän giaëc laøm con, ñeå roài noù loâi daãn mình chaïy khoâng bao giôø ngöøng ñöôïc. Neáu bieát roõ nhöõng voïng töôûng laø giaëc, khoâng phaûi laø mình thì khi chuùng vöøa daáy leân, chuùng ta nhaát quyeát töø choái khoâng theo, caùc voïng töôûng aáy töï noù heát. Ñoù laø moät loái tu heát söùc ñôn giaûn khoâng khoå nhoïc gì, chæ caàn nhaän ñuùng nhö vaäy laø ñaõ bieát tu thieàn roài. Khi chuùng ta queùt saân hay röûa cheùn, moät yù nghó vöøa daáy leân, bieát noù laø boùng daùng, boû ngay khoâng theo noù, ñoù laø tu thieàn ngay khi queùt saân röûa cheùn, khoâng ñôïi tôùi giôø ngoài thieàn môùi goïi laø tu thieàn. Theá neân tu thieàn luùc naøo cuõng ñöôïc, khoâng ñôïi tôùi thôøi khoùa tuïng kinh, nieäm Phaät môùi tu. Giôø phuùt naøo, ôû nôi naøo cuõng goïi laø tu, neáu chuùng ta luoân nhaän ñuùng leõ thaät, ñöøng bò laàm laãn; laàm laãn laø voâ minh, bieát ñöôïc leõ thaät laø trí tueä. Duøng trí tueä Baùt-nhaõ, thaáy caùc voïng töôûng khoâng thaät, thaáy chuùng laø khoâng, tìm laïi khoâng ñöôïc, thaáy voïng töôûng laø khoâng thì töï nhieân voïng töôûng laëng, nhö vaäy khoâng phaûi "vaøo cöûa Khoâng" laø gì? Toå Hueä Khaû nhaân ñoù tænh ngoä neân Ngaøi ñöôïc vaøo cöûa. Chuùng ta hieän nay cöù chaáp voïng töôûng laø mình neân ñöùng ôû ngoaøi, vaøo "cöûa Khoâng" chöa ñöôïc.

Giôø ñaây chuùng toâi xin noùi ñeán Toå Hueä Naêng. Chaéc chuùng ta khoâng ai queân baøi keä cuûa ngaøi Thaàn Tuù vaø baøi keä cuûa Toå Hueä Naêng. Nguõ Toå thaáy caàn coù ngöôøi thay mình ñeå hoùa ñaïo neân tuyeân boá trong chuùng "Moãi ngöôøi phaûi laøm baøi keä trình kieán giaûi, ngöôøi naøo xöùng ñaùng thì seõ ñöôïc truyeàn y baùt ñeå laøm Toå thöù saùu thay ta hoaèng hoùa". Khi aáy ôû trong hoäi cuûa Nguõ Toå coù ngaøi Thaàn Tuù laø giaùo thoï sö cuûa naêm traêm taêng chuùng, vaø coù moät vò cö só laø Toå Hueä Naêng ñang laøm vieäc naëng ôû nhaø sau, ít ngöôøi ñeå yù tôùi. Toaøn chuùng ñoàng yù chæ coù ngaøi Thaàn Tuù laø ñuû khaû naêng laøm keä trình ñeå laøm Toå thöù saùu, khoâng nghi ngôø gì nöõa, chuyeän naøy heát söùc laø hôïp lyù. Ngaøi Thaàn Tuù gaëp hoaøn caûnh baát khaû khaùng, khoâng theå naøo troán traùnh ñöôïc, neân buoäc loøng Ngaøi phaûi coá gaéng laøm keä. Thao thöùc maáy ñeâm môùi laøm xong baøi keä, nhöng Ngaøi chöa tin mình neân khoâng daùm tröïc tieáp trình keä vôùi Nguõ Toå. Ngaøi nghó: "Ngoaøi haønh lang coù moät khoaûng töôøng troáng, ta neân ñem keä ra vieát ôû ñoù. Nguõ Toå thaáy baøi keä thì Ngaøi ñoïc, neáu khen baøi keä hay ta seõ ra ñaûnh leã Ngaøi, neáu baøi keä khoâng ra gì ta traùnh luoân ñeå khoûi maát maët vôùi taêng chuùng." Suy nghó xong, ñang ñeâm Thaàn Tuù ñem baøi keä vieát leân töôøng. Saùng ngaøy, Nguõ Toå ñi ra, môøi oâng thôï veõ ñeán khoaûng töôøng troáng ñeå veõ hoïa ñoà cuûa chö Toå. Ngaøi nhìn thaáy baøi keä, bieát laø cuûa Thaàn Tuù. Baøi keä nhö sau:

Thaân thò boà-ñeà thoï

Taâm nhö minh caûnh ñaøi

Thôøi thôøi caàn phaát thöùc

Vaät söû nhaï traàn ai.

Thaät laø hay voâ cuøng, coù phaûi khoâng? Vì nghóa cuûa baøi keä laø:

Thaân laø caây boà-ñeà

Taâm nhö ñaøi göông saùng

Luoân luoân sieâng lau chuøi

Chôù ñeå dính buïi baëm.

Baøi keä nhö vaäy khoâng ai cheâ ñöôïc. Nhöng Nguõ Toå xem roài Ngaøi bieát chöa vaøo cöûa. Ngaøi ñaõ ngaàm bieát ngöôøi naøo seõ ñöôïc vaøo cöûa, nhöng Ngaøi chöa daùm noùi vì sôï chuùng nghi ngôø ganh tò. Muoán ñaùnh laïc höôùng ñoà ñeä, Ngaøi khen: "Baøi keä naøy hay quaù, neân thaép höông ñaûnh leã vaø hoïc thuoäc baøi keä seõ coù phöôùc voâ cuøng." Chuùng ñoàng thaép höông ñaûnh leã vaø hoïc thuoäc baøi keä. Ngaøi Thaàn Tuù raát haøi loøng. Nguõ Toå hoûi: "Phaûi oâng laøm baøi keä ñoù khoâng?" - "Daï thöa con, nhöng con laøm keä maø khoâng daùm mong laøm Toå, chæ mong Hoøa thöôïng chöùng minh cho." Nguõ Toå noùi rieâng: "OÂng chöa vaøo cöûa ñöôïc, oâng trôû veà laøm baøi keä khaùc trình ta xem." Ngaøi Thaàn Tuù ngaån ngô toaùt moà hoâi, laøm baøi keä maáy ñeâm maø bò cheâ laø chöa vaøo cöûa ñöôïc thì Ngaøi coøn loøng daï naøo laøm baøi keä khaùc nöõa. Thaät laø ñau khoå, Ngaøi laøm thaày daïy chuùng maø khoâng vaøo cöûa noåi. Nhöng vì Nguõ Toå ñaùnh laïc höôùng cho neân caû chuùng ai cuõng thuoäc loøng baøi keä. Moät oâng ñieäu nhoû cuõng hoïc thuoäc loøng vaø ñi ñaâu cuõng laåm nhaåm ñoïc baøi keä ñoù. Khi ñi ngang qua ngaøi Hueä Naêng, luùc baáy giôø Ngaøi ñang giaõ gaïo, oâng ñieäu ñoïc laïi baøi keä, ngaøi Hueä Naêng hoûi: "Sö huynh ñoïc caùi gì ñoù?" - "OÂng khoâng bieát sao? Thöôïng toïa Thaàn Tuù trình keä vôùi Nguõ Toå, baøi keä hay laém" - "Xin Sö huynh ñoïc laïi cho toâi nghe." OÂng ñieäu ñoïc laïi. Ngaøi Hueä Naêng noùi tieáp: "Thoâi nhôø huynh daãn toâi leân choã baøi keä ñeå toâi xem." Luùc leân ñeán nôi, Ngaøi noùi khoâng bieát chöõ, nhôø ñoïc laïi cho Ngaøi nghe. Khi aáy coù oâng quan Bieät Giaù cuõng xem baøi keä ñoù, oâng lôùn tieáng ñoïc cho ngaøi Hueä Naêng nghe. Nghe xong, Ngaøi noùi: "Toâi cuõng coù moät baøi keä." Taát caû ñeàu ngaïc nhieân maø chính oâng Bieät Giaù cuõng ngaïc nhieân, vì ngöôøi queâ doát thì laøm sao coù keä ñöôïc. Nhöng oâng cuõng baèng loøng nghe vaø nhaän vieát duøm baøi keä leân vaùch. Ngaøi Hueä Naêng khoâng coù baøi keä naøo khaùc hôn, chæ ñoåi laïi baøi keä cuûa ngaøi Thaàn Tuù nhö sau:

Boà-ñeà boån voâ thoï

Minh caûnh dieäc phi ñaøi

Baûn lai voâ nhaát vaät

Haø xöù nhaï traàn ai?

Boà-ñeà voán khoâng caây,

Göông saùng cuõng chaúng ñaøi.

Xöa nay khoâng moät vaät,

Choã naøo dính buïi baëm?

Nghóa nhö vaày: Boà-ñeà laø tieáng Phaïn, Trung Hoa dòch laø Giaùc. Taùnh giaùc khoâng coù hình töôùng cho neân noù voán khoâng caây. Göông saùng khoâng caàn ôû caùi ñaøi vì töï baûn chaát noù saùng rôõ roài, ñoù laø deïp luoân caùi ñaøi. Taùnh boà-ñeà xöa nay khoâng hình töôùng, voán khoâng moät vaät thì choã naøo dính buïi baëm maø phaûi lau chuøi?

Chuùng toâi seõ giaûi thích hai baøi keä treân, ngöôøi ñöùng ngoaøi cöûa vaø ngöôøi vaøo cöûa khaùc nhau ôû choã naøo? Trong baøi keä cuûa ngaøi Thaàn Tuù, caâu ñaàu Thaân thò boà-ñeà thoï: Thaân laø caây boà-ñeà; Ngaøi cuï theå hoùa taùnh boà-ñeà laø thaân, laø moät hình töôùng, caây boà-ñeà laø moät hình töôùng, vaên thì hay thaät maø toaøn laø hình thöùc. Taâm nhö minh caûnh ñaøi: Taâm laø ñaøi göông saùng; taâm nguyeân noù laø tri giaùc maø noùi laø ñaøi göông töùc cuõng laø hình thöùc, vaø caùi ñaøi cuõng laø hình thöùc. Thôøi thôøi caàn phaát thöùc: Luoân luoân phaûi lau chuøi; muoán lau chuøi thì phaûi vöøa coù göông vöøa coù khaên lau, ñoù cuõng laø hình thöùc. Vaät söû nhaï traàn ai: Chôù ñeå dính buïi baëm; buïi vaø göông laïi laø hình thöùc nöõa. Nhö vaäy toaøn laø tu treân hình thöùc, chöa vaøo ñöôïc cöûa Khoâng. Coâng phu thì khaù nhieàu maø chöa vaøo ñöôïc ñaïo. Neáu caên cöù treân hình thöùc thì tu treân töôùng sanh dieät, laøm sao ñeán ñöôïc choã voâ sanh? Vì vaäy nghe baøi keä ñoù, ngaøi Hueä Naêng bieát chöa vaøo cöûa, cho neân môùi laøm baøi keä deïp heát bao nhieâu hình töôùng ñeå ñoái chieáu laïi.

Boà-ñeà boån voâ thoï: Taùnh giaùc ñaâu phaûi laø hình thöùc thì ñaâu phaûi laø caây. Minh caûnh dieäc phi ñaøi: Taâm ví nhö göông saùng khoâng caàn ôû caùi ñaøi, töùc laø hình thöùc caùi ñaøi cuõng bò deïp. Ñoái laïi vôùi caâu: "Thôøi thôøi caàn phaát thöùc", Ngaøi noùi: "Baûn lai voâ nhaát vaät", theå khoâng töôùng maïo laø vaät gì, caùi gì dính maø lau chuøi? Haø xöù nhaï traàn ai: choã naøo dính buïi baëm. Nhö vaäy ngaøi Hueä Naêng thaáy roõ baûn taâm voâ töôùng, haèng giaùc baûn taâm voâ töôùng töùc laø boà-ñeà. Ngaøi ñaõ thaáy roõ nhö vaäy, khoâng vaøo cöûa ñöôïc laø gì? Cho neân khi Nguõ Toå thaáy baøi keä aáy, Ngaøi bieát roõ ngöôøi vaøo cöûa ñöôïc. Nhöng muoán ñaùnh laïc höôùng chuùng, Ngaøi laáy deùp xoùa baøi keä baûo: "Baøi keä naøy cuõng chöa ñöôïc" ñeå moïi ngöôøi khoûi xoân xao. Nhöng ñeán toái, Nguõ Toå goïi ngaøi Hueä Naêng vaøo thaát ñoùng kín cöûa laïi vaø giaûng kinh Kim Cang cho Ngaøi nghe, Ngaøi ngoä ñaïo vaø ñöôïc truyeàn y baùt.

Nhö vaäy boà-ñeà laø taùnh giaùc, taâm laø caùi lieãu lieãu thöôøng tri cuûa chính mình, caùi aáy khoâng töôùng maïo. Toå Hueä Khaû tìm taâm khoâng thaáy hình aûnh, ñoù laø an taâm. Luïc Toå cuõng thaáy roõ taát caû voïng töôûng ñeàu khoâng thaät, khoâng töôùng maïo, theå noù laø khoâng. Vì theå laø khoâng neân khoâng bò dính, bò nhieãm. Neáu ñöôïc theå taùnh khoâng thì vaøo ñöôïc cöûa Thieàn. Nhö vaäy vaøo cöûa Thieàn töùc laø vaøo cöûa Khoâng. Töø Toå Hueä Khaû ñeán Toå Hueä Naêng cuõng nhaân nhaän ñöôïc lyù Khoâng ñoù maø vaøo cöûa thieàn. Cho neân noùi ñeán thieàn laø noùi ñeán lyù Khoâng, vaø caùi lyù Khoâng ñoù saâu saéc voâ cuøng, ngöôøi ñôøi khoù maø thaáy ñöôïc.

Hieän giôø chuùng ta tu, muoán cho taâm an chuùng ta phaûi thaáy toät cuøng lyù Khoâng. Neáu chuùng ta khoâng thaáy toät lyù Khoâng thì khoâng bao giôø chuùng ta an taâm ñöôïc. Caàn bieát voïng töôûng laø giaû doái, khoâng chaáp nhaän noù, töï noù moøn giaûm daàn, khoâng coøn loâi cuoán mình ñöôïc, theá laø chuùng ta an taâm. Ñoù laø lyù Khoâng cuûa ngaøi Boà-ñeà-ñaït-ma truyeàn cho Toå Hueä Khaû, cuõng chính laø choã Nguõ Toå daãn Luïc Toå vaøo cöûa thieàn.

Ñeå thaáy roõ lyù Khoâng, chuùng toâi xin daãn moät caâu trong kinh Kim Cang "Quaù khöù taâm baát khaû ñaéc, hieän taïi taâm baát khaû ñaéc, vò lai taâm baát khaû ñaéc", töùc laø taâm quaù khöù khoâng theå ñöôïc, taâm hieän taïi khoâng theå ñöôïc, taâm vò lai khoâng theå ñöôïc. Thöôøng thöôøng chuùng ta daáy nieäm laø duyeân veà quaù khöù, nghó ñeán kyû nieäm nhöõng naêm xöa, ñoù goïi laø taâm quaù khöù. Taâm hieän taïi laø suy nghó tính toaùn nhöõng vieäc trong hieän taïi. Taâm vò lai laø höôùng nhöõng töôûng töôïng vaøo ngaøy mai. Nhö vaäy taâm luoân luoân daáy nghó veà ba thôøi. Nhöng quaù khöù taâm khoâng theå ñöôïc vì quaù khöù laø caùi ñaõ qua, hieän taïi nghó laïi laø nghó nhöõng boùng daùng khoâng thaät. Caùi nghó duyeân theo caùc boùng daùng khoâng thaät ñoù cuõng khoâng thaät, cho neân quaù khöù taâm khoâng theå ñöôïc. Hieän taïi chuùng ta ñang suy tính, ví nhö chuùng ta tính phaûi laøm gì trong ngaøy hoâm nay. Chuùng ta nghó phaûi laøm vieäc naøy, phaûi laøm vieäc kia, caùi nghó khoâng döøng ôû moät choã, maø cöù ñoåi thay luoân, noù khoâng thaät cho neân hieän taïi taâm baát khaû ñaéc. Vò lai taâm baát khaû ñaéc, nghóa laø chuùng ta töôûng töôïng nghó ngôïi nhöõng chuyeän saép ñeán. Saép ñeán laø chöa ñeán, chöa ñeán laø khoâng. Nghó tröôùc nhöõng chuyeän chöa ñeán, töùc laø nhöõng vieäc khoâng coù. Nghóa laø nghó veà caùi khoâng thì caùi nghó aáy cuõng laø khoâng thaät. Cho neân kinh noùi ba caùi taâm ôû trong ba thôøi: taâm quaù khöù, taâm hieän taïi, taâm vò lai ñeàu khoâng theå ñöôïc. Ñeå chuùng ta thaáy roõ nhöõng caùi chuùng ta goïi laø taâm mình, ñeàu khoâng coù thaät, nghóa laø taâm quaù khöù khoâng thaät, taâm hieän taïi khoâng thaät, taâm vò lai khoâng thaät. Nhö vaäy khoâng phaûi "Khoâng" laø gì?

Veà phaùp an taâm Toå Boà-ñeà-ñaït-ma khoâng caàn giaûi thích nhieàu, maø chæ noùi "Ñem taâm ra ta an cho". Nhöng khi tìm laïi taâm thì noù maát daïng, neân bieát taâm khoâng thaät. Nhö vaäy Toå noùi coù traùi vôùi kinh khoâng? Ngaøi khoâng caàn giaûng kinh, chæ vôùi moät caâu noùi heát söùc ñôn giaûn maø thöïc teá voâ cuøng, Ngaøi baét chuùng ta phaûi duøng trí maø thaáy, chôù khoâng cho duøng söùc töôûng töôïng taàm thöôøng.

Nhö theá chuùng ta thaáy khi hoïc ñaïo, muoán vaøo cöûa thieàn phaûi thaáy roõ taâm voïng töôûng khoâng thaät, ba thôøi ñeàu khoâng thaät, chæ laø boùng daùng giaû doái. Caùi boùng daùng giaû doái chôït coù chôït khoâng ñoù, laø mình thaät hay khoâng? Neáu bieát noù khoâng laø mình thaät thì chuùng ta ñaõ nhaän ra ñöùa naøo laø giaëc, ñöùa naøo laø con roài. Caùi meâ caùi tænh khaùc nhau ôû choã naøy. ÔÛ ñaây ai ai cuõng gaät ñaàu chaáp nhaän caùi suy nghó tính toaùn laø keû giaëc, nhöng khi veà ñeán nhaø thì ai cuõng nhaän laø con, thöông noù, khoâng taùch rôøi noù ñöôïc. Ñoù laø caùi khoù cuûa ngöôøi tu, khoù hieåu, khoù tu laø ôû choã ñoù. Neáu bieát roõ noù laø giaëc, khoâng bao giôø chaáp nhaän noù, moät beà ñuoåi noù ñi thì töï nhieân caùi khoù seõ heát. Khi caùi xaáu bieát noù laø xaáu thì khoâng chaáp nhaän ñöôïc roài, nhöng khi ñieàu toát ñieàu hay thì sao? Nhaát laø khi nhôù laïi moät caâu kinh thaät chí lyù thì laøm sao nôõ boû, chính caùi ñoù môùi thaät laø khoù. Cho neân chuùng ta phaûi hieåu cho thaät töôøng taän, phaûi thaáy roõ caùi maø xöa nay chuùng ta thöøa nhaän laø taâm chuùng ta chæ laø boùng daùng khoâng thaät, khoâng phaûi thaät laø mình. Nhaän ñöôïc caùi giaû ñoù, bieát ñöôïc caùi giaû ñoù chuùng ta ñaõ tieán tu moät böôùc khaù xa roài. Bieát nhö vaäy töùc laø ñaõ tænh giaùc, bieát nhö vaäy laø bieát baèng trí tueä Baùt-nhaõ, laø haèng soáng vôùi trí tueä. Neáu queân ñi laø soáng trong voâ minh.

Hoâm qua coù ñaïo höõu hoûi toâi veà yù nghóa leã saùm hoái. Nhö chuùng toâi ñaõ giaûng veà nghieäp, nghieäp laø do thaân mieäng yù taïo neân, thaân mieäng chæ laø coâng cuï cuûa yù vaø yù môùi laø chuû ñoäng. Nhö trong suoát buoåi saùm hoái chuùng ta laïy Phaät, tuïng kinh laø giöõ ñöôïc thaân vaø mieäng, maø khoâng deïp ñöôïc yù thì laøm sao heát toäi. Vì vaäy trong baøi saùm hoái coù boán caâu:

Toäi taùnh boån khoâng do taâm taïo

Taâm nhöôïc dieät thôøi toäi dieät vong

Toäi vong taâm dieät löôõng caâu khoâng

Thò taéc danh vi chaân saùm hoái.

Taùnh toäi voán khoâng do taâm taïo

Taâm neáu dieät roài toäi saïch trong

Toäi trong taâm dieät thaûy ñeàu khoâng

Theá môùi thaät laø chaân saùm hoái.

Nghóa nhö sau: Taùnh cuûa toäi laø khoâng, do taâm mình taïo, vì taâm laø chuû ñoäng. Neáu taâm mình döùt roài töùc laø goác ñaõ bò ñoán thì ngoïn töï noù ngaõ. Toäi do taâm taïo, maø ñoäng cô taâm ñaõ laëng thì toäi coøn choã naøo ñöùng vöõng ñöôïc. Cho neân taâm neáu dieät roài toäi cuõng theo ñoù maø maát. Toäi vaø taâm ñaõ laëng, caû hai ñeàu khoâng, aáy môùi goïi laø thaät saùm hoái. Vì saùm hoái maø khoâng coøn chuû ñoäng taïo toäi nöõa, môùi laø chaân thaät saùm hoái. Neáu nhö chuùng ta laïy Phaät tuïng kinh hoaøi maø chuû ñoäng taïo toäi cöù ñöôïc nuoâi döôõng maõi, laøm sao thaät heát toäi ñöôïc. Chuùng toâi giaûng nhö vaäy laø coù chæ quí vò saùm hoái chöa? Neáu quí vò bieát roõ voïng töôûng theå noù laø khoâng thì chuùng ta coù chaân saùm hoái trong ñoù roài. Nhöng chaéc quí vò seõ coøn hoang mang, nhö vaäy toäi khoâng coù sao? ÔÛ trong nhaø chuøa thöôøng noùi caâu naøy: "Thaø chaáp coù baèng nuùi Tu-di, chôù neân chaáp khoâng baèng haït caûi". Cho neân khi noùi tôùi thieàn, ñaïi ña soá ñeàu deø daët laéc ñaàu, vì noùi thieàn laø noùi tôùi cöûa Khoâng, hoïc thieàn coi chöøng chaáp khoâng. Nhöng chuùng toâi giaûng nhö vaäy laø coù chaáp khoâng chaêng?

Chuùng toâi ñaõ giaûng qua veà lyù taâm khoâng, giôø chuùng toâi noùi veà lyù nghieäp khoâng vaø sau ñoù seõ noùi ñeán caûnh khoâng, ñeå quí vò thaáy roõ chöõ "Khoâng" trong ñaïo Phaät. Hieän nay xin hoûi quí vò, toäi coù hay laø khoâng? Neáu toäi töø taâm taïo, khi taâm döùt roài thì toäi cuõng theo ñoù maø döùt. Coøn phöôùc cuõng töø taâm taïo, khi taâm döùt roài thì phöôùc coøn hay heát? Toäi heát thì mình muoán maø phöôùc heát thì mình khoâng öng. Taïi sao laï vaäy? Neáu toäi töø taâm taïo, töùc ñoäng cô gaây toäi laø taâm, thì taâm laø goác. Neáu goác haï roài thì ngoïn phaûi ngaõ, dó nhieân toäi cuõng heát. Coøn phöôùc cuõng töø taâm nghó laønh taïo ra, neáu taâm nghó laønh ñoù laëng thì phöôùc cuõng döùt luoân. Nhö vaäy heát toäi heát phöôùc thì laøm sao tu ñaây? Ñoù thaät laø khoù, cho neân lyù khoâng naøy thaät heát söùc khoù giaûng. Ai ai cuõng hoang mang veà lyù naøy. Nhöng toâi xin hoûi quí vò: Nghieäp töø ñaâu taïo neân? Chính laø töø thaân mieäng yù. Nhö vaäy nghieäp laø nhöõng haønh ñoäng, haønh ñoäng laønh goïi laø nghieäp laønh, haønh ñoäng döõ goïi laø nghieäp döõ. Haønh ñoäng laønh töùc thaân hoaëc mieäng noùi nhöõng lôøi laønh, laøm nhöõng vieäc laønh, ñoù laø taïo nghieäp laønh. Thaân vaø mieäng noùi lôøi döõ, laøm vieäc döõ goïi laø taïo nghieäp döõ. Lôøi chuùng ta noùi ra laø thaät chaêng? Ngoân ngöõ phaùt ra lôøi, lôøi hôïp laïi thaønh caâu, nhöõng lôøi nhöõng caâu ñoù noùi qua roài, tìm laïi khoâng coøn. Neáu chuùng thaät coù thì phaûi coøn hoaøi, qua roài khoâng coøn, laøm sao noùi chuùng thaät ñöôïc. Haønh ñoäng cuûa chuùng ta cuõng vaäy. Ví duï chuùng ta laøm moät ñoäng taùc gì, ñoäng taùc ñoù qua roài, khoâng döøng laïi, khoâng döøng thì laøm sao laø thaät ñöôïc.

Trong Chöùng Ñaïo Ca Thieàn sö Vónh Gia Huyeàn Giaùc noùi:

Lieãu töùc nghieäp chöôùng baûn lai khoâng

Vò lieãu öng tu hoaøn tuùc traùi.

Toû roài nghieäp chöôùng hoùa thaønh khoâng

Chöa toû nôï xöa ñaønh trang traûi.

Lieãu töùc laø lieãu ngoä, ngöôøi lieãu ngoä roài thì thaáy nghieäp chöôùng xöa nay laø khoâng. Vò lieãu töùc laø chöa lieãu ngoä thì phaûi ñeàn laïi nôï tröôùc. Hai caâu naøy raát phuø hôïp vôùi nhöõng lôøi toâi vöøa giaûng.

Nhöng Thieàn sö Haïo Nguyeät nghi ngôø, hoûi Thieàn sö Tröôøng Sa Caûnh Saàm raèng: "Ngaøi Vónh Gia Huyeàn Giaùc noùi ‘Lieãu töùc nghieäp chöôùng baûn lai khoâng, vò lieãu öng tu hoaøn tuùc traùi’ laø sao?" Trong lòch söû Thieàn toâng Toå Sö Töû ngoä ñaïo roài maø bò vua Keá Taân chaët ñaàu, Toå Hueä Khaû ngoä ñaïo roài maø bò cheát trong tuø, nhö vaäy hai vò ñoù coù lieãu hay khoâng? Neáu lieãu roài thì sao laïi phaûi ñeàn nôï? Leõ ra lieãu thì nghieäp chöôùng baûn lai khoâng, maø sao laïi bò caét ñaàu, sao laïi bò baét giam trong khaùm roài cheát? Ñoù laø moät caâu hoûi raát khoù traû lôøi cho oån ñöôïc.

Ngaøi Tröôøng Sa Caûnh Saàm traû lôøi: "Ñaïi ñöùc chöa hieåu nghieäp chöôùng." Haïo Nguyeät hoûi: " Theá naøo laø nghieäp chöôùng?" - "Baûn lai khoâng." Nghe caâu traû lôøi nhö vaäy chuùng ta coù haøi loøng chöa? Rieâng toâi thì raát haøi loøng. Taïi sao vaäy? Toâi ví duï, neáu quí vò bieát ngoân ngöõ theå taùnh laø khoâng, do duyeân hôïp töùc laø hôi vaø löôõi môùi phaùt ra thaønh lôøi. Nhö theá chuùng ta voâ tình phaùt ra lôøi gì khieán cho ngöôøi nghe baát bình töùc laø chuùng ta ñaõ taïo nghieäp döõ roài. Ngöôøi nghe ñaõ baát bình thì hoï coù tha mình ñaâu. Mình noùi lôõ lôøi ñeå ngöôøi ta giaän thì ngöôøi ta cuõng traû laïi lôøi gì ñeå mình töùc. Neáu mình bieát theå taùnh cuûa ngoân ngöõ laø khoâng, do duyeân hôïp giaû coù, khi bò maéng laïi mình ñaâu neân giaän, ñaâu coù phieàn, chæ cöôøi thoâi. Bieát taùnh cuûa ngoân ngöõ laø khoâng laø ñaõ lieãu roài. Nhö vaäy laø mình coù traû nghieäp hay khoâng? Tuy traû maø khoâng traû, khoù laø ôû choã ñoù. Neáu mình chöa lieãu, lôõ noùi mích loøng ngöôøi, bò ngöôøi maéng laïi thì mình ñau khoå, thôû vaén thôû daøi. Caùi ñau khoå aáy laø mình chöa lieãu vaäy.

Cho neân khi vua Keá Taân hoûi Toå Sö Töû: "Ngaøi thaáy nguõ uaån ñeàu khoâng chaêng?" Toå ñaùp: "Toâi thaáy nguõ uaån ñeàu khoâng?" - "Ngaøi cho toâi caùi ñaàu ñöôïc chaêng?" Toå baûo: "Nguõ uaån ñaõ laø khoâng, saù gì caùi ñaàu." Ngaøi vui veû cho caùi ñaàu maø khoâng thaáy traû nôï tröôùc, vì Ngaøi ñaõ lieãu roài. Khi chuùng ta nghe noùi cho caùi ñaàu lieàn ruøng mình sôï haõi, vì mình chöa lieãu neân coøn thaáy traû nôï tröôùc.

Toå Hueä Khaû cuõng vaäy, sau khi ngoä ñaïo, Ngaøi ñi truyeàn baù chaùnh phaùp. Thôøi baáy giôø ôû Trung Hoa nhaèm ñôøi Tuøy, Phaät giaùo ñaõ coù laâu roài, nhöng ngöôøi tu haønh thöôøng nghieân cöùu kinh ñieån, chöa hieåu lyù thieàn. Ñeán khi Toå Boà-ñeà-ñaït-ma sang Trung Hoa noùi lyù thieàn thì nghe laï tai, hoï chaáp nhaän khoâng noåi. Sau khi ngoä ñöôïc yeáu chæ, Toå Hueä Khaû ñi truyeàn baù lyù thieàn nhöng bò gieøm sieåm, keát toäi laø ngoaïi ñaïo vaø bò baét caàm tuø. Ngaøi baûo coøn moät chuùt nôï tröôùc phaûi traû vaø vui veû vaøo tuø, vì Ngaøi ñaõ lieãu ngoä nghieäp chöôùng baûn lai khoâng, neân traû nôï maø khoâng traû vaäy. Nghieäp laønh nghieäp döõ coù hay khoâng laø do chuùng ta lieãu hay khoâng lieãu. Chuùng toâi xin daãn hai caâu chuyeän sau ñaây:

Coù cö só hoûi Thieàn sö Quoác Nhaát ôû Caûnh Sôn:

- Baïch Hoøa thöôïng coù thieân ñöôøng khoâng?

Ngaøi ñaùp:

- Khoâng.

- Baïch Hoøa thöôïng coù ñòa nguïc khoâng?

- Khoâng.

- Baïch Hoøa thöôïng coù toäi khoâng?

- Khoâng.

- Baïch Hoøa thöôïng coù phöôùc khoâng?

- Khoâng.

Vôùi caâu hoûi naøo Ngaøi cuõng traû lôøi "khoâng". Sau naøy oâng cö só ñeán tìm ngaøi Trí Taïng Taây Ñöôøng, ñeä töû cuûa Maõ Toå, vaø cuõng hoûi bao nhieâu caâu hoûi ñoù:

- Baïch Hoøa thöôïng coù thieân ñöôøng khoâng?

Ngaøi ñaùp:

- Coù.

- Baïch Hoøa thöôïng coù ñòa nguïc khoâng?

- Coù.

- Baïch Hoøa thöôïng coù toäi khoâng?

- Coù.

- Baïch Hoøa thöôïng coù phöôùc khoâng?

- Coù.

Vôùi bao nhieâu caâu hoûi ñoù, hai vò Thieàn sö noåi tieáng, moät vò baûo khoâng, moät vò baûo coù, oâng cö só hoang mang neân hoûi tieáp ngaøi Taây Ñöôøng:

- Baïch Hoøa thöôïng, Ngaøi noùi nhö vaäy coù ñuùng chöa?

Taây Ñöôøng hoûi:

- Tröôùc khi ñeán ñaây oâng ñaõ hoûi ai roài?

- Daï, con ñaõ hoûi Hoøa thöôïng Caûnh Sôn.

- Hoøa thöôïng noùi vôùi oâng theá naøo?

- Con hoûi caâu naøo Hoøa thöôïng cuõng noùi khoâng. Taïi sao con hoûi Ngaøi caâu naøo Ngaøi cuõng noùi coù heát?

Ngaøi Taây Ñöôøng hoûi laïi:

- Hoøa thöôïng Caûnh Sôn coù vôï khoâng?

- Daï khoâng.

- OÂng coù vôï khoâng?

- Daï coù.

- Hoøa thöôïng Caûnh Sôn khoâng vôï cho neân caùi gì Ngaøi cuõng noùi khoâng. OÂng coù vôï neân ta noùi caùi gì cuõng coù.

Qua caâu chuyeän treân chuùng ta thaáy caâu traû lôøi coù hay khoâng laø tuøy nôi ngöôøi hoûi. Neáu moät beà noùi khoâng, ñoù laø chaáp khoâng. Coøn neáu bieát tuøy ngöôøi noùi coù, tuøy ngöôøi noùi khoâng, thì khoâng phaûi laø chaáp khoâng. Hoøa thöôïng Caûnh Sôn lieãu roài neân Ngaøi noùi taát caû laø khoâng, oâng cö só chöa lieãu neân ngaøi Taây Ñöôøng phaûi noùi vôùi oâng laø coù. Nhö vaäy chuùng ta thaáy caùc Thieàn sö noùi chuyeän khoù hieåu laø vì tuøy nôi ngöôøi chaáp maø traû lôøi.

Caâu chuyeän thöù hai nhö sau: Coù ngöôøi ñeán hoûi ngaøi Trieäu Chaâu Tuøng Thaåm: "Baïch Hoøa thöôïng, con choù coù Phaät taùnh khoâng?" Ngaøi ñaùp: "Khoâng." OÂng hoûi tieáp: "Taïi sao trong kinh noùi ‘Taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh’, maø rieâng con choù khoâng coù Phaät taùnh?" Ngaøi traû lôøi ñôn giaûn: "Vì bò nghieäp thöùc che ñaäy cho neân noùi khoâng." Con choù khoâng thaáy, khoâng bieát Phaät taùnh, tuy coù maø cuõng nhö khoâng. Coù ngöôøi khaùc ñeán hoûi: "Baïch Hoøa thöôïng, con choù coù Phaät taùnh khoâng?" Ngaøi ñaùp: "Coù" OÂng aáy laïi hoûi: "Ñaõ coù Phaät taùnh, vì sao chui vaøo ñaõy da nhô nhôùp nhö vaäy?" Ngaøi traû lôøi: "Vì bieát maø coá phaïm." Bieát laø trí tueä, laø Phaät taùnh, maø khoâng traùnh loãi neân phaûi ñoïa laøm thuù chui vaøo ñaõy da. Giaù trò cuûa Thieàn sö laø tuøy trình ñoä cuûa ngöôøi hoûi, bieát traû lôøi theá naøo cho hôïp lyù ñöøng ñeå sai laàm.

Nhö vaäy nghieäp ñoái vôùi ngöôøi lieãu ñaïo khoâng thaät coù, cho neân noùi baûn lai khoâng. Thaân laø huyeãn hoùa, voïng töôûng laø hö aûo thì nghieäp laøm sao thaät ñöôïc, chæ laø duyeân hôïp giaû coù, coù gì laø quan troïng. Ñoái vôùi ngöôøi chöa lieãu ñaïo thì thaân thaät, taâm cuõng thaät, thì nghieäp laøm sao khoâng thaät ñöôïc!

Ñeán traàn caûnh beân ngoaøi laø thaät coù hay laø khoâng? Ví nhö caùi baøn ôû tröôùc maët chuùng ta laø coù hay laø khoâng? Vôùi con maét phaøm tuïc thì caùi baøn laø thaät coù. Nhöng vôùi con maét trí tueä Baùt-nhaõ thì caùi baøn theå taùnh laø khoâng, do duyeân hôïp giaû coù. Nhö hieän nay chuùng toâi ñöa baøn tay leân, roài co naêm ngoùn laïi thaønh naém tay. Nhö vaäy naém tay naøy laø coù hay laø khoâng? Khi chöa co naêm ngoùn laïi thì naém tay khoâng coù. Khi naêm ngoùn tay co laïi thì goïi ñoù laø naém tay. Trong naém tay naøy phaân tích moãi ngoùn rôøi nhau cuõng khoâng coù naém tay. Theå cuûa naém tay laø khoâng, do duyeân hôïp giaû coù, khi ñuû duyeân thì hôïp, khi thieáu duyeân thì tan, khoâng coù gì laø thaät.

Caùc söï vaät ôû ñôøi naøy laø nhö vaäy, theå taùnh laø khoâng, duyeân hôïp giaû coù. Nhö caùi baøn naøy do nhieàu mieáng goã rôøi raïc hôïp laïi, ñoùng ñinh vaøo thaønh caùi baøn. Ñoù laø töôùng duyeân hôïp, coøn theå taùnh nguyeân laø khoâng. Nhö theá töø naém tay, caùi baøn ñeán taát caû söï vaät hieän coù hình töôùng ôû theá gian naøy, ñeàu laø töôùng duyeân hôïp, theå taùnh laø khoâng. Bôûi taùnh khoâng, duyeân hôïp giaû coù, cho neân kinh Kim Cang noùi "Phaøm sôû höõu töôùng giai thò hö voïng, nhöôïc kieán chö töôùng phi töôùng töùc kieán Nhö Lai". Phaøm taát caû caùi gì coù hình töôùng ñeàu laø hö giaû, neáu ngay caùc töôùng maø thaáy khoâng thaät töùc laø thaáy Phaät. Neáu thaáy roõ nhö vaäy laø chuùng ta thaáy baèng trí tueä Baùt-nhaõ. Trí tueä Baùt-nhaõ töùc laø giaùc, giaùc töùc laø Phaät.

Töø söï vaät cho ñeán thôøi gian khoâng gian cuõng khoâng coù caùi gì laø thaät. Veà thôøi gian chuùng ta ñaõ ñaët ra thôøi quaù khöù, thôøi hieän taïi, thôøi vò lai. Khaùi nieäm veà thôøi gian ñöôïc caên cöù treân söï quay cuûa traùi ñaát, roài phaân ñònh ra ngaøy thaùng naêm, thôøi tieát v.v… Nhö vaäy thôøi gian khoâng coù thaät, huoáng nöõa laø treân thôøi gian khoâng thaät ñoù laïi ñaët ra ngaøy giôø toát xaáu v.v… Treân caùi meâ theâm moät lôùp meâ khaùc, treân caùi laàm theâm moät lôùp laàm nöõa, thaønh taäp quaùn quen thuoäc ngaøn ñôøi khoâng daùm boû. Cho ñeán vieäc gaày döïng gia ñình, xaây caát nhaø cöûa cuõng phaûi coi ngaøy toát xaáu. Nhaát laø caùc Phaät töû, tröôùc khi laøm vieäc gì cuõng ñeán chuøa nhôø thaày coâ xem lòch, löïa ngaøy toát cho coâng vieäc ñöôïc toát ñeïp. Nhöng thöû hoûi coù gia ñình naøo nhôø xem lòch maø ñöôïc haïnh phuùc suoát ñôøi hay khoâng? Coù nhaø cöûa naøo nhôø xem lòch maø suoát ñôøi khoâng bò hö hao hay khoâng? Ñoù roõ raøng laø chuyeän voâ thöôøng ôû theá gian. Chuùng ta phaûi gan daï thaáy leõ thaät aáy, duøng trí tueä maø tìm ra leõ thaät, khoâng neân tin töôûng moät caùch muø quaùng, vì ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä.

Noùi veà khoâng gian, nhö quaû ñòa caàu chuùng ta ñang ôû, coù thaät hay khoâng? Chuùng ta chæ caàn xaùc ñònh laïi: Phaøm caùi gì coù töôùng laø hö voïng giaû doái, do nhaân duyeân hoøa hôïp, theå taùnh laø khoâng. Quaû ñòa caàu naøy tuy tuoåi thoï quaù daøi, so vôùi taùm chín möôi naêm tuoåi thoï cuûa chuùng ta, nhöng coù ngaøy cuõng tan hoaïi. Khi ñuû duyeân thì hôïp laïi thaønh quaû ñòa caàu quay vuøn vuït trong hö khoâng, khi heát duyeân thì noù tan ra, luùc baáy giôø chuùng ta seõ ôû ñaâu? Bieát nhö vaäy roài chuùng ta khoâng coøn tham lam giaønh giöït vôùi nhau töøng maûnh ñaát, ñeå gaây khoå cho nhau. Khi bieát taâm khoâng thaät, thaân khoâng thaät, thôøi gian khoâng thaät, khoâng gian khoâng thaät thì chuùng ta tranh giaønh hôn thua nhau ñeå laøm gì? Bieát nhö vaäy roài thì tu haønh taâm deã an. Khi taâm vöøa duyeân caûnh vaät, duø xinh ñeïp quyù baùu ñeán ñaâu, chuùng ta ñeàu bieát ñoù laø giaû töôùng duyeân hôïp khoâng thaät, thì taâm lieàn thoâi döùt, buoâng xaû. Nhö theá vieäc tu haønh ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù trí tueä nhaän ñònh ñuùng leõ thaät, thì seõ khoâng bò traàn caûnh loâi cuoán vaø sai söû.

Trong baøi Baùt-nhaõ Taâm Kinh chuùng ta tuïng haèng ngaøy, coù caâu "Quaùn Töï Taïi Boà-taùt haønh thaâm Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch". Nghóa laø Boà-taùt Quaùn Töï Taïi khi thöïc haønh saâu trí tueä Baùt-nhaõ, Ngaøi soi thaáy thaân naêm uaån naøy töï taùnh laø khoâng thì qua heát khoå naïn. Neáu thaáy thaân naêm uaån laø thaät thì khi bò nhuïc maï, chuùng ta seõ ñau khoå. Neáu thaáy thaân naêm uaån laø khoâng thaät, thì coøn gì khoå naïn. Nhö vaäy tuïng Baùt-nhaõ ñeå chieáu soi ñuùng leõ thaät, chuùng ta seõ vöôït qua heát khoå naïn. ÖÙng duïng trí tueä Baùt-nhaõ vaøo vieäc tu haønh môùi ñoä ñöôïc mình, ñoä ñöôïc ngöôøi vaø taát caû chuùng sanh. Theá neân trí tueä Baùt-nhaõ raát laø caàn thieát ñeå vaøo cöûa thieàn, vaøo nhaø ñaïo.

Trong kinh Phaùp Hoa ñöùc Phaät noùi "Vaøo nhaø töø bi, maëc aùo nhaãn nhuïc, ngoài toøa nhaát thieát phaùp khoâng". Toøa nhaát thieát phaùp khoâng laø choã ngoài vöõng chaéc nhaát cuûa ñöùc Phaät.

Trong kinh Kim Cang Baùt-nhaõ, khi Boà-taùt laøm vieäc boá thí ba-la-maät, töùc laø boá thí cöùu kính, thì phaûi tam luaân khoâng tòch, nghóa laø ba phaàn roãng laëng. Ngöôøi boá thí, keû thoï thí vaø vaät boá thí, caû ba theå taùnh ñeàu laø khoâng. Ngöôøi boá thí, naêm uaån laø khoâng. Vaät boá thí, do töù ñaïi duyeân hôïp, taùnh laø khoâng. Haèng xeùt neùt nhaän ñònh nhö vaäy laø boá thí ba-la-maät. Vì theá khi haønh Luïc ñoä Ba-la-maät: Boá thí, Trì giôùi, Nhaãn nhuïc, Tinh taán, Thieàn ñònh vaø Trí tueä, ñeàu phaûi coù trí tueä Baùt-nhaõ môùi ñeán cöùu kính, söï tu haønh môùi tieán leân deã daøng ñöôïc.

Lyù Baùt-nhaõ laø moät thöù thuoác hieäu nghieäm voâ cuøng, maø cuõng laø moái hoïa to voâ keå. Ngöôøi hieåu lyù Baùt-nhaõ khoâng ñeán nôi thì rôi vaøo ñòa nguïc nhanh nhö teân baén. Nhö ngöôøi tu haønh vaøo quaùn aên thòt uoáng röôïu, roài laáy lyù Khoâng bieän minh cho vieäc laøm cuûa mình, ngöôøi aáy seõ ñoïa vaøo ñòa nguïc nhanh nhö teân baén. Neáu hieåu lyù Khoâng moät caùch thaáu ñaùo ñeå buoâng xaû voïng töôûng, khoâng chaáp vaøo söï vaät, phaù ñöôïc ngaõ vaø ngaõ sôû thì lyù Baùt-nhaõ laø moät thaàn döôïc lôïi ích khoâng löôøng.

Cuøng moät ñeà taøi veà lyù Khoâng. Ngöôøi bieát duøng noù laø thuoác, ngöôøi khoâng bieát duøng noù laø beänh. Ngaøy xöa Toå Baù Tröôïng giaûng daïy chö taêng, sau buoåi giaûng chö taêng ñi taûn maùt heát, chæ coøn moät oâng giaø ngoài laïi. Toå hoûi: "OÂng coøn chuyeän gì nghi ngôø maø khoâng chòu ñi?" OÂng giaø thöa: "Baïch Hoøa thöôïng, con khoâng phaûi laø ngöôøi, con laø kieáp hoà ly (choàn). Thuôû xöa con laøm vò taêng ôû nuùi naøy, coù Phaät töû ñeán hoûi: ‘Ngöôøi ñaïi tu haønh coøn rôi vaøo nhaân quaû khoâng?’ Con ñaùp: ‘Khoâng rôi vaøo nhaân quaû.’ Do con traû lôøi Khoâng neân ñoïa laøm thaân choàn naêm traêm ñôøi. Nay xin Hoøa thöôïng noùi cho con moät caâu ñeå chuyeån kieáp choàn naøy." Toå baûo: "OÂng hoûi laïi ta ñi." OÂng giaø hoûi: ‘Ngöôøi ñaïi tu haønh coù rôi vaøo nhaân quaû khoâng?’ Toå ñaùp: "Khoâng laàm nhaân quaû." Ngay caâu noùi naøy oâng giaø ñaïi ngoä, chuyeån ñöôïc kieáp hoà ly.

Taïi sao noùi "khoâng rôi vaøo nhaân quaû" thì ñoïa laøm thaân choàn, maø noùi "khoâng laàm nhaân quaû" thì chuyeån ñöôïc kieáp hoà ly? Ñoái vôùi ngöôøi theá gian coøn meâ muoäi, luaät nhaân quaû laø moät leõ thaät, khoâng coù caùi gì coù hình töôùng maø khoâng töø nhaân thaønh quaû. Cho neân noùi "khoâng rôi vaøo nhaân quaû" laø phuû nhaän lyù nhaân quaû, töùc laø phæ baùng Phaät, neân ñoïa laøm thaân choàn. Ñoái vôùi ngöôøi ñaït ñaïo, thaáy roõ lyù nhaân quaû, bieát theå taùnh laø khoâng, nhöng duyeân hôïp giaû coù. Do ñoù khi noùi "khoâng laàm nhaân quaû" laø thoaùt ñöôïc kieáp hoà ly.

Ñöùc Phaät chuû tröông nhaân quaû laø caên cöù treân söï töôùng cuûa vaïn vaät. Vaät coù hình töôùng cuõng do nhaân vaø quaû, nghieäp thieän aùc cuõng do nhaân vaø quaû. Neáu chuùng ta coøn taâm meâ thì khoâng theå phuû nhaän luaät nhaân quaû ñöôïc. Chæ coù ngöôøi ngoä ñaïo môùi khoâng laàm nhaân quaû. Chuùng ta phaûi ñaït ñöôïc lyù Khoâng ñoù maø khoâng rôi vaøo chaáp khoâng. Vì vaäy ngaøi Qui Sôn, ñeä töû Toå Baù Tröôïng, noùi "Thaät teá lyù ñòa baát thoï nhaát traàn, vaïn haïnh moân trung baát xaû nhaát phaùp". Choã lyù thaät teá khoâng dính moät maûy buïi, ñoù laø chuùng ta duøng trí tueä thaáy roõ taùnh khoâng cuûa taát caû caùc phaùp, caùc phaùp ñaõ khoâng töôùng maïo thì choã naøo maø dính buïi baëm. Nhöng trong cöûa muoân haïnh khoâng boû moät phaùp. Vaãn tieáp tuïc ñoä chuùng sanh maø khoâng thaáy coù chuùng sanh naøo ñöôïc ñoä, vaãn haønh haïnh boá thí maø tam luaân khoâng tòch, vaãn laïy Phaät, tuïng kinh maø "Naêng leã sôû leã taùnh khoâng tòch". Ngöôøi naêng leã vaø ñöùc Phaät sôû leã taùnh laø khoâng laëng, nhöng con ñöôøng caûm öùng thì khoâng theå nghó löôøng, neân goïi laø chaân khoâng maø dieäu höõu.

Duøng trí Baùt-nhaõ chieáu soi ngay nôi hình töôùng cuûa söï vaät, bieát theå taùnh laø khoâng, neân kinh Baùt-nhaõ noùi "Saéc töùc laø khoâng". Ngay nôi taùnh khoâng, nhôø duyeân hôïp giaû coù söï vaät, neân kinh noùi "Khoâng töùc laø saéc". Ñoù laø lyù chöõ "Khoâng" trong Baùt-nhaõ, khoâng phaûi caùi khoâng troáng roãng.

Hình töôùng cuûa söï vaät coù to coù nhoû, nhöng theå taùnh cuûa chuùng laø khoâng, khoâng to khoâng nhoû. Cho neân caên cöù vaøo lyù taùnh, söï vaät khoâng chöôùng ngaïi nhau. Vì vaäy coù caâu:

Caøn khoân taän thò mao ñaàu thöôïng

Nhaät nguyeät bao haøm giôùi töû trung.

Nghóa laø "Caû caøn khoân naøy ruùt laïi baèng maûy loâng. Maët traêng, maët trôøi naèm trong loøng hoät caûi". Treân taùnh khoâng cuûa caùi thaät to nhö caøn khoân vuõ truï vaø taùnh khoâng cuûa caùi thaät nhoû nhö sôïi loâng, chuùng khoâng coù ngaïi nhau maø dung thoâng nhau. To nhö maët trôøi maët traêng vaø nhoû nhö haït caûi, vì theå taùnh laø khoâng, neân noùi söï vaät to nhoû haøm nhieáp laãn nhau, khoâng trôû ngaïi. Cho neân ngöôøi tu thieàn phaûi duøng trí tueä Baùt-nhaõ bieát leõ thaät cho ñeán nôi ñeán choán.

Thieàn sö Duy Tín ñôøi Toáng noùi raèng "Tröôùc ba möôi naêm toâi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng, sau gaëp thieän tri thöùc chæ daïy, toâi thaáy nuùi soâng khoâng phaûi nuùi soâng, vaø sau ba möôi naêm toâi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng". Tröôùc khi ñeán ñaây nghe giaûng, quí vò thaáy nhaø laø nhaø, ñöôøng laø ñöôøng, ngöôøi laø ngöôøi, caùi gì cuõng thaät heát. Ñeán khi nghe giaûng giaûi, kheùo duøng trí tueä Baùt-nhaõ thaáy thaân nguõ uaån taùnh laø khoâng, söï vaät taùnh laø khoâng, thì nuùi khoâng thaät laø nuùi, soâng khoâng thaät laø soâng. Ñeán ba möôi naêm sau, môùi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng. Bôûi vì roõ bieát söï vaät taùnh laø khoâng, neân taâm khoâng coøn chaïy theo caûnh, khoâng coøn duøng trí tueä Baùt-nhaõ quaùn chieáu nöõa, neân cuoái cuøng ñeán choã taâm nhö, caûnh nhö, thì thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng.

Toå Laâm Teá noùi Töù Lieäu Giaûn, trong ñoù coù:

Thöù nhaát laø "Ñoaït nhaân baát ñoaït caûnh". Chæ buoâng xaû taâm voïng töôûng beân trong, khoâng caàn chieáu phaù caûnh beân ngoaøi.

Thöù hai laø "Ñoaït caûnh baát ñoaït nhaân". Nhìn ra ngoaøi thaáy caûnh vaät coù töôùng maïo ñeàu laø hö giaû, theå taùnh laø khoâng neân taâm khoâng nhieãm caûnh.

Thöù ba laø "Nhaân caûnh löôõng caâu ñoaït". Caû trong vaø ngoaøi theå taùnh laø khoâng, töôùng duyeân hôïp hö giaû neân taâm caûnh ñeàu deïp heát.

Thöù tö laø "Nhaân caûnh caâu baát ñoaït". Ñeán choã taâm caûnh nhö nhö, khoâng coøn duïng taâm quaùn chieáu ñeå deïp nöõa, thì nuùi soâng laø nuùi soâng.

Ñoù laø con ñöôøng tu thieàn, Toå ñaõ daïy roõ raøng, mong quí vò hieåu cho thaáu ñaùo ñeå aùp duïng vaøo vieäc tu haønh.

Ñeå keát luaän baøi giaûng hoâm nay, chuùng toâi ñoïc boán caâu keä cuûa oâng cö só Baøng Long Uaån:

Thaäp phöông ñoàng tuï hoäi

Caù caù hoïc voâ vi

Thöû thò tuyeån Phaät tröôøng

Taâm khoâng caäp ñeä qui.

Möôøi phöông ñoàng tuï hoäi

Moãi moãi hoïc voâ vi

Ñaây laø tröôøng thi Phaät

Taâm khoâng thi ñaäu veà.

Nghóa laø: Möôøi phöông cuøng nhoùm hoïp. Moãi ngöôøi moãi ngöôøi ñeàu hoïc veà lyù baát sanh baát dieät. Ñaây laø choã tröôøng thi laøm Phaät. Ngöôøi naøo ñöôïc taâm khoâng laø thi ñaäu, trôû veà queâ höông vinh qui baùi Toå.

Nhö vaäy chuùng toâi ñaõ nhieät tình daãn quí vò "Vaøo Cöûa Khoâng" roài, vaø chuùng toâi seõ chæ cho quí vò "OÂng Chuû Nhaø" hay laø "Baûn Lai Dieän Muïc" trong baøi giaûng thöù ba saép tôùi.

]