THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM CUOÁI THEÁ KYÛ 20

H.T THÍCH THANH TÖØ

CHÆ OÂNG CHUÛ

Hoâm nay chuùng toâi giaûng tieáp ñeà taøi thöù ba "Chæ OÂng Chuû". Ñaây laø ñeà taøi khoù giaûng nhaát maø cuõng khoù laõnh hoäi nhaát. Chuùng toâi mong quí vò ñem heát tinh thaàn cuûa mình chuù yù laéng nghe thaät kyõ, vaø chuùng toâi cuõng coá gaéng duøng moïi phöông tieän trình baøy, ñeå may ra quí vò coù theå laõnh hoäi ñöôïc. Ñöôïc nhö vaäy môùi khoâng phí coâng quí vò ñeán nghe vaø khoâng phí coâng chuùng toâi giaûng giaûi.

Chuùng toâi xin nhaéc laïi, chuùng ta hieän soáng ôû ñaây, ai cuõng thöôøng noùi "mình laøm vieäc naøy, mình nghó chuyeän kia, mình tính vieäc noï, hoaëc toâi laøm caùi naøy, toâi nghó caùi kia, toâi tính caùi noï v.v…" Nhöng thöû hoûi caùi toâi hay caùi mình laø caùi gì? Laø thaân töù ñaïi naøy chaêng? Thaân töù ñaïi do ñaát, nöôùc, gioù, löûa hôïp thaønh, noù laø voâ tri. Neáu noùi töù ñaïi laø mình thì thaät laø voâ nghóa. Caùi hieåu bieát, caùi suy nghó laø mình chaêng? Caùi hieåu bieát, caùi suy nghó luoân luoân thay ñoåi töø traïng thaùi naøy qua traïng thaùi khaùc, khoâng döøng ôû moät choã. Khi tìm laïi noù lieàn maát, khoâng coøn hình aûnh, khoâng coøn taêm daïng. Thí duï khi chuùng ta nghó ñieàu laønh, noùi toâi nghó ñieàu laønh, thì caùi nghó laønh ñoù laø toâi, nhöng baát thaàn nghó ñieàu xaáu ñieàu aùc, thì caùi nghó xaáu aùc laø ai? Neáu caùi nghó laønh laø toâi, caùi nghó aùc cuõng laø toâi, thì caùi toâi raát laø hoãn taïp.

Caùi nghó laønh, caùi nghó aùc, luoân luoân thay ñoåi, nhaát laø khi tìm laïi thì maát boùng maát hình. Nhö vaäy, caùi toâi laø caùi gì? Haèng ngaøy chuùng ta lo caùc vieäc, doàn caùc haønh ñoäng soáng cho caùi toâi, soáng vì caùi toâi, maø roát cuoäc khoâng bieát caùi toâi laø gì, thaät laø ñaùng buoàn voâ cuøng. Cho neân hoâm nay chuùng toâi coá tình chæ cho quí vò caùi toâi chaân thaät, aån naùu trong caùi khoâng phaûi laø toâi, ñoù goïi laø "Chæ OÂng Chuû".

Chuùng toâi ñaët teân ñeà taøi "Chæ OÂng Chuû" coù loãi laàm gì khoâng? Phaøm caùi gì chæ ñöôïc phaûi coù hình töôùng, thí duï nhö bình hoa ôû tröôùc maét. Bình hoa coù hình töôùng vaø ôû ngoaøi neân chuùng ta troâng thaáy ñöôïc, vaø môùi chæ ñöôïc. Coøn oâng Chuû laø caùi khoâng hình töôùng, laïi ôû nôi moïi ngöôøi, khoâng phaûi ôû beân ngoaøi, chuùng toâi duøng ngoân töø "chæ" laø heát söùc göôïng gaïo, ñoù laø ñaõ sai laàm roài, khoâng phaûi laø chaân lyù nöõa. Nhöng taïi sao chuùng toâi duøng chöõ sai laàm nhö vaäy? Vì ñeán choã toät cuøng laø choã voâ ngoân, töùc khoâng lôøi ñeå dieãn taû. Nhöng chaúng leõ vì choã voâ ngoân ñoù maø chuùng ta laëng thinh, ngöôøi nghe laøm sao laõnh hoäi ñöôïc? Cho neân buoäc loøng chuùng toâi phaûi noùi, maø ñaõ coù ngoân töø laø ñaõ coù sai laàm, nhöng nhôø caùi sai laàm ñoù chuùng ta kheùo tìm kheùo thaáy. Chuùng toâi noùi beân ñoâng quí vò nhìn beân taây maø thaáy, ñöøng nhìn beân ñoâng maø laàm. Chuùng toâi noùi beân ngoaøi quí vò phaûi nhìn beân trong môùi thaáy. Neáu theo lôøi noùi beân ngoaøi maø thaáy, chaéc raèng khoâng bao giôø quí vò thaáy ñöôïc. Ñoù laø ñieåm caàn yeáu trong khi quí vò nghe chuùng toâi "Chæ OÂng Chuû".

Teân OÂng Chuû taïi sao coù vaø teân aáy xuaát xöù töø ñaâu? Tröôùc nhaát chuùng toâi xin daãn kinh. Trong kinh Laêng Nghieâm ñöùc Phaät noùi ñeán danh töø khaùch traàn, Ngaøi giaûi thích nhö sau: "Nhö trong hö khoâng, moãi saùng khi maët trôøi leân, aùnh naéng xuyeân qua keõ hôû. Nhìn vaøo aùnh naéng ñoù, chuùng ta thaáy nhöõng haït buïi laêng xaêng trong hö khoâng. Hö khoâng laø chaúng ñoäng maø haït buïi chuyeån ñoäng, hö khoâng laø khoâng sanh dieät maø haït buïi laø töôùng sanh dieät. Haït buïi laø traàn ñoái vôùi hö khoâng". Chöõ khaùch ñöùc Phaät noùi raèng "Ví nhö coù ngöôøi khaùch ñi ñöôøng, taïm nghæ ñeâm nôi nhaø troï, saùng laïi söûa soaïn haønh lyù ra ñi. Khaùch taïm döøng roài khaùch ra ñi, ngöôøi khoâng döøng cuõng khoâng ñi goïi laø chuû". Nhö vaäy khaùch laø ngöôøi taïm coù maët roài maát, oâng chuû laø ngöôøi thöôøng xuyeân trong nhaø. Y Ù nghóa hai chöõ "chuû" vaø "khaùch" cho chuùng ta thaáy roõ caùi gì taïm coù roài maát goïi laø khaùch, caùi gì coù maõi khoâng maát goïi laø chuû. Nhö vaäy danh töø OÂng Chuû xuaát xöù trong kinh Laêng Nghieâm.

Ngoaøi teân OÂng Chuû ra, ñöùc Phaät hay caùc Thieàn sö coøn duøng nhöõng teân khaùc nhö Phaät taùnh, Phaùp thaân, Nhö Lai taïng, Chaân taâm, Trí tueä Phaät, Tri kieán Phaät, Baûn lai dieän muïc v.v… tuøy choã ñaët teân neân coù raát nhieàu teân khoâng theå keå heát. Taïi sao caùc teân chæ OÂng Chuû laïi quaù nhieàu nhö vaäy? Bôûi vì chính OÂng Chuû naøy laø caùi khoâng teân. Phaøm caùi gì ta ñaët teân ñöôïc thì caùi ñoù coù vò trí coá ñònh, coøn caùi gì khoâng ñaët teân ñöôïc thì caùi ñoù laïi raát nhieàu teân. Ví duï nhö trong giaûng ñöôøng naøy, coù moät ngöôøi khaùch ñeán nghe giaûng, baát thaàn ngöôøi aáy ñöùng leân, taát caû thính giaû ñeàu thaáy ngöôøi ñoù vöøa cao, vöøa maäp, vöøa ñen v.v… Khi veà nhaø, thính giaû thuaät laïi: hoâm nay coù moät oâng khaùch ñeán nghe giaûng boãng ñöùng leân hoûi. Vì khoâng bieát teân oâng khaùch neân coù vò noùi oâng ñoù cao cao, vò khaùc khoâng noùi oâng ñoù cao maø noùi oâng ñoù maäp maäp, vò khaùc nöõa khoâng noùi oâng ñoù maäp maø noùi oâng ñoù ñen v.v… Taïi sao ngöôøi noùi cao, ngöôøi noùi maäp, ngöôøi noùi ñen? Neáu quí vò bieát chaéc teân oâng ñoù laø A thì khoâng phaûi duøng nhieàu teân nhö vaäy. Vì khoâng bieát teân neân tuøy hình daùng coù gì ñaëc bieät tuøy theo choã maø ñaët teân.

Cuõng vaäy, OÂng Chuû naøy laø theå haèng giaùc chöa bao giôø sanh dieät cho neân goïi laø Trí tueä Phaät. OÂng Chuû naøy laø caùi thaáy bieát thöôøng haèng cuûa moïi chuùng sanh neân goïi laø Tri kieán Phaät. OÂng Chuû naøy laø caùi kho Nhö Lai neân goïi laø Nhö Lai taøng. OÂng Chuû naøy laø caùi taâm baát sanh baát dieät neân goïi laø Chaân taâm. OÂng Chuû naøy laø caùi theå khoâng bao giôø ñoåi thay cho neân goïi laø Phaùp thaân. OÂng Chuû naøy laø boä maët thaät saün coù cuûa taát caû moïi ngöôøi cho neân goïi laø Baûn lai dieän muïc v.v… Do tuøy choã ñaët teân neân coù raát nhieàu teân ñeå chæ OÂng Chuû.

Tuy noùi chæ OÂng Chuû maø thaät ra khoâng theå chæ ñöôïc. Trong nhaø thieàn thöôøng duøng nhöõng ngoân töø noùi raèng "Ñaäp coû raén sôï, voã nöôùc caù ñau ñaàu". Töùc laø ôû döôùi hoà chuùng ta khoâng thaáy caù ñaâu, nhöng laáy moät taám vaùn ñaäp treân nöôùc, doäi vaøo caù ôû döôùi nöôùc neân noù ñau ñaàu. Trong buïi coû raén ôû choã naøo, chuùng ta khoâng thaáy, nhöng muoán raén sôï, chuùng ta quô gaäy aøo treân coû, raén hoaûng sôï neân chaïy. Nhö theá tuy khoâng chæ ñöôïc maø vaãn coù aûnh höôûng, ñoù laø loái chæ cuûa nhaø thieàn vaø cuûa chuùng toâi hoâm nay.

Chuùng toâi xin daãn vaøi vò Thieàn sö noùi veà OÂng Chuû. Ñôøi Ñöôøng ôû Trung Hoa coù Thieàn sö Tuøng Thaåm (778-897), chuùng ta thöôøng goïi laø Trieäu Chaâu. Khi ngaøi Trieäu Chaâu coøn laø moät oâng Sa-di ñi haønh khöôùc, töùc laø ñi tham vaán thieàn, oâng ñeán Thieàn sö Phoå Nguyeän (749-834) ôû Nam Tuyeàn. Ngaøi Nam Tuyeàn hoûi: "OÂng laø Sa-di coù chuû hay Sa-di khoâng chuû?" Ngaøi Trieäu Chaâu ñaùp: "Daï, con laø Sa-di coù chuû." Ngaøi Nam Tuyeàn hoûi: "Chuû ôû choã naøo?" Ngaøi Trieäu Chaâu beøn böôùc tôùi gaàn, khoanh tay cuùi ñaàu noùi raèng: "Giöõa muøa ñoâng giaù reùt, kính chuùc Hoøa thöôïng ñöôïc traêm phöôùc." Ngaøi Nam Tuyeàn gaät ñaàu vaø cho ngaøi Trieäu Chaâu vaøo chuùng.

Tröôøng hôïp thöù hai laø Thieàn sö Ngöôõng Sôn Hueä Tòch (804-899) toâng Qui Ngöôõng. Khi ngaøi coøn laø Sa-di, Ngaøi ñeán vôùi Toå Qui Sôn Linh Höïu (771-853). Toå Qui Sôn hoûi: "OÂng laø Sa-di coù chuû hay Sa-di khoâng chuû?" Ngaøi thöa: "Daï, con laø Sa-di coù chuû." Toå hoûi: "Chuû ôû ñaâu?" Ñang ñöùng beân ñoâng, Ngaøi khoanh tay ñi qua beân taây ñöùng. Ngaøi Qui Sôn gaät ñaàu cho nhaäp chuùng. Nhö vaäy laø Ngaøi ñaõ chæ OÂng Chuû roài.

Cuoái ñôøi Ñöôøng coù Thieàn sö Sö Nhan, huynh ñeä vôùi Thieàn sö Sö Bò (835-908), Ngaøi ngoài tu treân taûng ñaù, thænh thoaûng töï goïi: "OÂng Chuû nhaân", roài Ngaøi: "Daï!" Ngaøi daën: "Tænh, tænh, mai moát ñöøng ñeå ngöôøi löøa." - "Daï!" Ngaøi töï goïi töï ñaùp, roài töï baûo tænh tænh ñöøng ñeå ngöôøi löøa. Thöû hoûi hieän giôø chuùng ta coù bò ngöôøi löøa khoâng? Khi chuùng ta ngoài thieàn, nieäm Phaät hoaëc tuïng kinh laø coát ñeå ñònh taâm, töùc laø soáng trôû veà vôùi OÂng Chuû cuûa mình. Nhöng khi ñang tuïng kinh hay ngoài thieàn, khaùch daãn mình ñi luùc naøo khoâng hay. Nhôù chuyeän hoâm qua, oân chuyeän hoâm kia, cöù nhö theá noù löøa gaït mình, daãn mình ñi xa maõi, queân maát OÂng Chuû luùc naøo khoâng hay. Neáu chuùng ta luoân luoân tænh giaùc, khi moät yù nghó vöøa daáy leân, bieát noù laø khaùch lieàn buoâng xaû khoâng theo, ñoù laø chuùng ta laøm chuû, soáng vôùi OÂng Chuû. Chæ caàn töï goïi töï nhaéc laø moät phaùp tu suoát naêm suoát ñôøi.

Ñeán phaàn chæ thaúng OÂng Chuû, chuùng toâi khoâng phaûi duøng tay ñeå chæ, maø duøng nhöõng ngoân töø. Qua nhöõng ngoân töø laït leõo aáy, neáu quí vò kheùo nhìn quí vò seõ thaáy OÂng Chuû cuûa mình. Khi quí vò thaáy OÂng Chuû cuûa mình roài thì ñôøi tu cuûa quí vò ñöôïc nheï nhaøng.

Ñeå chæ thaúng OÂng Chuû, chuùng toâi xin daãn kinh Laêng Nghieâm, ñöùc Phaät noùi "Töø nhaát tinh minh sinh luïc hoøa hôïp", laø töø moät caùi trong saùng sanh ra saùu caùi hoøa hôïp. Ví duï nhö coù caùi nhaø nhoû, trong nhaø coù moät ngoïn ñeøn neùon ñang chaùy saùng. Nhaø aáy coù saùu cöûa, moãi cöûa ñeàu môû toang ra. Ban ñeâm coù ngöôøi ñöùng ngoaøi toái muoán bieát trong nhaø coù ñeøn hay khoâng thì phaûi nhìn vaøo caùc cöûa, neáu thaáy aùnh saùng töø caùc cöûa phaùt ra laø bieát beân trong coù ngoïn ñeøn. Thaät söï chuùng ta chöa thaáy ñöôïc ngoïn ñeøn, chæ thaáy ñöôïc aùnh saùng cuûa ngoïn ñeøn phaùt ra töø saùu cöûa. Nhö vaäy chuû yeáu cuûa kinh Laêng Nghieâm laø ñöùc Phaät muoán chæ chaân taâm hay laø Nhö Lai taïng ñaõ coù saün nôi moïi ngöôøi chuùng ta. Theo danh töø chuyeân moân goïi ñoù laø "nhaát tinh minh sanh ra saùu hoøa hôïp", töùc laø saùu caên: maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù. Nôi maét tai muõi löôõi thaân yù ñeàu coù mang aùnh saùng cuûa caùi tinh minh ñoù, maø chuùng ta khoâng thaáy, hoaëc chuùng ta khoâng thaáy ñuùng leõ thaät. Ñöùc Phaät muoán chæ cho Toân giaû A-nan vaø toaøn chuùng bieát nôi saùu caên ñaõ coù aùnh saùng cuûa tinh minh ñoù, neân Ngaøi ñöa tay leân xoøe ra naém laïi, xoøe ra naém laïi, hoûi A-nan: "OÂng coù thaáy khoâng?" A-nan thöa: "Daï thaáy." Phaät hoûi: "OÂng thaáy caùi gì?" A-nan thöa: "Con thaáy tay Theá Toân ñöa leân xoøe ra naém laïi." Phaät hoûi: "Nhö vaäy tay ta ñoäng hay caùi thaáy cuûa oâng ñoäng?" A-nan traû lôøi: "Tay cuûa Phaät ñoäng, caùi thaáy cuûa con khoâng coù tònh huoáng nöõa laø ñoäng". Thaáy laø thaáy, khoâng coù tònh, khoâng coù ñoäng. Trong ví duï khaùch vaø traàn, traàn laø caùi lao xao trong aùnh naéng, coøn hö khoâng laø caùi an tònh laëng leõ. Caùi lao xao khi coù khi khoâng, hö khoâng khoâng coù ñoåi thay. Haït buïi lao xao trong hö khoâng, haït buïi laø sanh dieät, hö khoâng laø khoâng sanh dieät. Nhö theá tay Phaät ñöa leân laø töôïng tröng cho ngoaïi caûnh, ngoaïi caûnh coù ñoäng tònh, ñoäng tònh laø caùi sanh dieät. Caùi thaáy cuûa ngaøi A-nan khoâng coù tònh huoáng nöõa laø ñoäng, laøm sao noùi sanh dieät ñöôïc. Hieän giôø quí vò coù caùi thaáy aáy hay khoâng? Nhö theá lo gì chuùng ta khoâng coù OÂng Chuû. Ví duï chuùng toâi chæ bình hoa, hoûi quí vò thaáy khoâng? Quí vò traû lôøi: Thaáy. Neáu chuùng toâi deïp bình hoa choã khaùc, thì quí vò traû lôøi: Khoâng. Chuùng toâi xin nhaéc laïi caùi laàm laãn cuûa chuùng ta. Coù bình hoa quí vò thaáy bình hoa, bình hoa laø vaät ôû beân ngoaøi mình, coøn caùi thaáy laø caùi gì? Noù coù ôû beân ngoaøi mình khoâng? Nhö vaäy taïi sao coù bình hoa quí vò goïi laø coù thaáy, khoâng bình hoa quí vò goïi laø khoâng thaáy? Nhö theá caùi thaáy cuûa quí vò ñaõ bò leä thuoäc vaøo bình hoa roài, töùc laø queân mình theo vaät, khoâng nhôù mình maø chæ nhôù coù vaät thoâi. Vì theá chuùng ta maát mình, maát mình moät caùch ñaùng thöông. Taát caû chuùng ta ñeàu nhö vaäy, nghóa laø coù bình hoa laø coù thaáy, deïp bình hoa maát ñi goïi laø khoâng thaáy. Caùi thaáy laø caùi hay thaáy cuûa mình, coøn bình hoa laø caùi hình töôùng bò thaáy ôû beân ngoaøi, khi coù khi khoâng. Caùi thaáy haèng nhieân, khoâng bao giôø sanh dieät. Taïi sao chuùng ta ñoàng hoùa caùi thaáy thaønh bình hoa? Vì vaäy chuùng ta queân mình chaïy theo caùi giaû töôùng beân ngoaøi. Coù töôùng beân ngoaøi goïi laø thaáy, laø "mình", khoâng coù töôùng goïi laø khoâng thaáy, "khoâng mình", quaû thaät ñaõ maát mình roài. Ñoù laø khuyeát ñieåm lôùn lao cuûa taát caû chuùng ta.

Sau ví duï xoøe naém tay, ñöùc Phaät laïi duøng haøo quang phoùng qua beân traùi ngaøi A-nan, Ngaøi xoay ñaàu ngoù qua beân traùi, Phaät phoùng haøo quang beân maët ngaøi A-nan, Ngaøi xoay ñaàu ngoù qua beân maët. Phaät hoûi A-nan: "Taïi sao caùi ñaàu cuûa oâng hoâm nay lay ñoäng vaäy?" Ngaøi A-nan thöa: "Con nhìn haøo quang cuûa Phaät phoùng qua beân traùi, beân phaûi con, neân ñaàu con xoay qua xoay laïi." Phaät hoûi: "Nhö vaäy caùi ñaàu cuûa oâng lay ñoäng hay caùi thaáy cuûa oâng lay ñoäng?" Ngaøi A-nan thöa: "Caùi ñaàu cuûa con lay ñoäng, caùi thaáy cuûa con khoâng lay ñoäng." Caùi ñaàu töôïng tröng cho thaân, thaân mình laø caùi ñoäng, vì ñoäng neân sanh dieät. Caùi thaáy laø caùi khoâng ñoäng, khoâng ñoäng neân khoâng sanh dieät. Quí vò nhaän mình coù caùi thaáy khoâng sanh dieät hay khoâng? Theá thì mình lo gì khoâng coù OÂng Chuû. Ñoù laø giai ñoaïn thöù nhaát chæ OÂng Chuû qua caùi thaáy.

Ñeán giai ñoaïn thöù hai cuõng ñeå chæ OÂng Chuû. Vua Ba-tö-naëc nghe Phaät noùi mình coù caùi chöa töøng sanh chöa töøng dieät, oâng nghi neân hoûi Phaät: "Toâi nghe chuùng ngoaïi ñaïo noùi cheát roài laø heát, taïi sao Phaät laïi noùi ngay thaân naøy coù caùi chöa töøng sanh chöa töøng dieät?" Phaät hoûi thaân oâng hieän nay laø thaân sanh dieät hay khoâng sanh dieät?" OÂng thöa: "Thaân toâi laø thaân hoaïi dieät." Phaät hoûi: "OÂng chöa hoaïi dieät sao oâng noùi thaân oâng hoaïi dieät?" Vua Ba-tö-naëc thöa: "Thaân toâi tuy chöa hoaïi dieät nhöng toâi töï bieát thaân naøy hoaïi dieät töø töø. Khi toâi möôøi tuoåi cho ñeán hai möôi tuoåi thì ñoåi khaùc roài, ñeán ba möôi tuoåi thì giaø hôn hoài hai möôi tuoåi, ñeán boán möôi tuoåi thì ñaõ giaø hôn hoài ba möôi tuoåi… cho ñeán hieän giôø toâi ñaõ treân saùu möôi tuoåi, noù ñaõ giaø hôn hoài boán möôi, naêm möôi tuoåi raát nhieàu. Vì vaäy toâi bieát thaân toâi laø töôùng hoaïi dieät." Phaät hoûi: "Ngay nôi thaân hoaïi dieät ñoù oâng coù thaáy caùi gì chöa töøng hoaïi dieät chaêng?" Vua Ba-tö-naëc thöa: "Khoâng thaáy." Phaät hoûi: "Nhaø vua hoài maáy tuoåi thaáy ñöôïc soâng Haèng?" Vua thöa: "Khi toâi ba tuoåi, ñöôïc meï boàng ñi yeát kieán thaàn Kyø-baø-thieân, ñaõ ñi qua soâng Haèng, vaø ñaõ thaáy ñöôïc soâng Haèng." Phaät hoûi: "Khi ba tuoåi thaáy soâng Haèng, ñeán khi möôøi tuoåi, hai möôi tuoåi thaáy soâng Haèng, caùi thaáy coù ñoåi khaùc khoâng?" Vua thöa: "Caùi thaáy khoâng coù ñoåi khaùc." Phaät hoûi: "Töø hai möôi tuoåi ñeán ba möôi, boán möôi tuoåi oâng thaáy soâng Haèng, caùi thaáy coù ñoåi khaùc khoâng?" Vua thöa: "Caùi thaáy khoâng coù ñoåi, cho ñeán hieän giôø toâi saùu möôi maáy tuoåi, caùi thaáy vaãn nhö xöa khoâng ñoåi." Phaät noùi: "OÂng lo thaân oâng bò hoaïi dieät, ngay nôi thaân oâng coù caùi chöa bao giôø ñoåi thay. Caùi gì coù ñoåi thay thì caùi ñoù bò hoaïi dieät. Caùi chöa töøng ñoåi thay taïi sao lo raèng noù bò hoaïi dieät, maø oâng coøn tin raèng thaân naøy cheát roài laø heát?" Nhö theá chuùng ta thaáy roõ caùi taùnh thaáy saün coù nôi mình, caùi taùnh thaáy aáy khoâng treû khoâng giaø. Neáu caùi thaáy khoâng giaø taïi sao khi lôùn tuoåi chuùng ta laïi mang kieáng laõo? Ñoù laø vì boä phaän trong con maét chuùng ta noù cuõ noù môø ñi, chôù khoâng phaûi caùi thaáy cuûa ta coù cuõ coù môø, cuõng nhö boùng ñeøn xaøi laâu thì hö, chôù ñieän khoâng coù ñoåi khaùc.

Ñeán giai ñoaïn thöù ba ñöùc Phaät chæ OÂng Chuû qua taùnh nghe thöôøng truï. Phaät baûo ngaøi La-haàu-la ñaùnh moät tieáng chuoâng "boong", roài hoûi oâng A-nan vaø ñaïi chuùng: "Caùc oâng coù nghe khoâng?" Ñaïi chuùng traû lôøi: "Coù nghe." Khi tieáng chuoâng laëng döùt, Phaät hoûi: "Coù nghe khoâng?" OÂng A-nan vaø ñaïi chuùng ñeàu ñaùp: "Khoâng nghe." Phaät laïi hoûi: "Taïi sao goïi laø nghe, taïi sao goïi laø khoâng?" Ngaøi A-nan vaø ñaïi chuùng thöa: "Khi ñaùnh chuoâng, aâm ba vang ra goïi laø nghe, khi aâm ba baët heát goïi laø khoâng nghe." Ñöùc Phaät laïi baûo ngaøi La-haàu-la ñaùnh moät tieáng chuoâng nöõa roài hoûi oâng A-nan: "Coù tieáng khoâng?" OÂng A-nan vaø ñaïi chuùng ñaùp: "Coù tieáng." Giaây laâu tieáng chuoâng im baët, Phaät hoûi: "Coù tieáng khoâng?" OÂng A-nan vaø ñaïi chuùng ñeàu ñaùp: "Khoâng tieáng." Phaät laïi hoûi: "Taïi sao goïi laø coù tieáng, taïi sao goïi laø khoâng tieáng?" OÂng A-nan vaø ñaïi chuùng ñeàu thöa: "Khi ñaùnh chuoâng aâm ba vang ra goïi laø coù tieáng, khi aâm ba laëng ñi goïi laø khoâng tieáng." Ñöùc Phaät quôû: "Taïi sao hoâm nay caùc oâng ñieân ñaûo laém vaäy?"

Neáu chuùng ta traû lôøi caùc caâu hoûi cuûa Phaät nhö ngaøi A-nan vaø ñaïi chuùng, thì taát caû chuùng ta ñeàu ñieân ñaûo maø khoâng hay bieát. Vì sao? Vì tieáng thuoäc veà thanh traàn töùc laø aâm ba beân ngoaøi, coøn nghe laø caùi hay nghe nôi mình, cuûa chính mình. Tieáng vaø caùi nghe, chuùng ta ñoàng hoùa laø moät, khoâng phaûi ñieân ñaûo laø gì? Chuùng ta haèng ngaøy soáng trong ñieân ñaûo, tieáng khoâng bieát thuoäc veà tieáng, nghe khoâng bieát thuoäc veà nghe. Tieáng laø caùi sanh dieät, coù ñaùnh chuoâng thì coù tieáng keâu, caùi nghe thì khi coù tieáng coù nghe, khoâng tieáng vaãn coù nghe, vì neáu khoâng nghe laøm sao bieát laø khoâng tieáng, maø noùi khoâng nghe.

Chuùng toâi xin thuaät moät caâu chuyeän sau ñaây: Toå thöù möôøi taùm ôû AÁn Ñoä teân Giaø-da-xaù-ña, ñang ñi hoùa ñaïo, thaáy moät thanh nieân doøng Baø-la-moân laø ngöôøi khí khaùi, coù khaû naêng ñaûm ñang vieäc lôùn, coù theå truyeàn ñöôïc chaùnh phaùp sau naøy. Ngöôøi thanh nieân aáy hoûi Toå tu theo phaùi naøo, Ngaøi ñaùp: "Toâi tu theo Phaät giaùo." Vöøa nghe nhö vaäy ngöôøi thanh nieân hoaûng leân boû chaïy veà nhaø ñoùng saàm cöûa laïi, nuùp trong nhaø khoâng daùm ra. Toå ñuoåi theo tôùi tröôùc cöûa nhaø, Ngaøi goïi: "Chuû nhaø môû cöûa ra!" Ngöôøi thanh nieân ôû trong noùi voïng ra: "Khoâng coù chuû ôû nhaø." Toå hoûi: "Khoâng coù chuû ôû nhaø vaäy ai noùi ñoù?" Ngöôøi thanh nieân hoaûng sôï môû cöûa ra. OÂng ñöôïc Toå chinh phuïc, theo laøm ñoà ñeä, sau ñöôïc truyeàn Toå vò. Caâu chuyeän mình môùi nghe thaáy nhö treû con, nhöng chuùng ta coù gioáng treû con nhö vaäy khoâng? Luoân luoân bieát thaáy, bieát nghe, maø hoûi oâng chuû ñaâu thì khoâng bieát. Neáu khoâng coù chuû thì ai noùi, khoâng coù chuû thì ai nghe, khoâng coù chuû thì ai thaáy? Bieát noùi, bieát thaáy, bieát nghe maø hoûi oâng chuû ñaâu thì ñaùp "Khoâng bieát, khoâng coù oâng chuû", chaúng khaùc naøo ngöôøi thanh nieân kia voïng ra baûo "Chuû khoâng coù ôû nhaø".

Ñeå chæ oâng chuû caùc Thieàn sö hay ñöa ra caâu chuyeän sau ñaây, coù moät thieàn khaùch ñeán hoûi moät Thieàn sö: "Baïch Ngaøi, theá naøo laø Phaät?" Thieàn sö traû lôøi: "Côõi traâu maø tìm traâu." Chuùng ta nghe caâu noùi ñoù laï quaù. Hoûi theá naøo laø Phaät, taïi sao laïi traû lôøi "côõi traâu ñi tìm traâu". Neáu chuùng ta bieát OÂng Chuû phaùt ra töø caùi thaáy, caùi nghe, caùi noùi, caùi ngöûi, thì ñoù laø OÂng Chuû cuõng laø Phaùp thaân, Phaät taùnh. Khoâng coù caùi ñoù laøm sao bieát hoûi, laøm sao bieát thaáy, laøm sao bieát nghe? Neáu khoâng chòu nhaän caùi ñoù maø ñi tìm Phaät ôû beân ngoaøi laø côõi traâu tìm traâu. Môùi nghe qua chuùng ta töôûng nhö Thieàn sö traû lôøi laïc ñeà, khoâng giaûi nghóa theá naøo laø Phaät, laïi baûo "côõi traâu tìm traâu". Bôûi vì chính caùi bieát hoûi ñoù ñaõ laø Phaät roài, nhöng caån thaän, nhieàu khi mình laàm töôûng laø Phaät, nhaän luoân caû phieàn naõo nöõa, ñoù laø beänh.

Khi noùi tôùi OÂng Chuû, kinh Laêng Nghieâm luùc naøo cuõng chæ thaúng taùnh nghe, taùnh thaáy v.v… cuûa chính mình ñaõ bieåu loä nôi saùu caên. Nhö ôû treân toâi ñaõ ví duï, trong caên nhaø, coù moät ngoïn ñeøn neùon thaép saùng, aùnh saùng xuyeân qua caùc cöûa. Neáu nhìn aùnh saùng xuyeân qua caùc cöûa, chuùng ta thaáy coù aùnh saùng hình vuoâng to, hình vuoâng nhoû, coù aùnh saùng hình daøi, coù aùnh saùng hình troøn v.v… khaùc nhau. Söï khaùc nhau aáy do caùi gì? Taïi aùnh saùng hay taïi caùc cöûa? Roõ raøng chuùng ta thaáy aùnh saùng khoâng khaùc, maø coù khaùc laø do töø caùc cöûa. Neáu ñöùng ngay taïi cöûa maø xaây maët nhìn ra ngoaøi thì chuùng ta thaáy taát caû söï vaät beân ngoaøi, khoâng bao giôø thaáy ñöôïc ngoïn ñeøn. Khi nhìn ra chuùng ta chæ thaáy hoaëc laø caây coái vöôøn töôïc, hoaëc laø ñöôøng saù xe coä v.v… Chuùng ta toaøn thaáy nhöõng gì qua laïi, nhöõng gì sai bieät. Neáu chòu khoù xaây maët trôû vaøo thì chuùng ta khoâng coøn thaáy caûnh vaät ôû ngoaøi nöõa maø chuùng ta thaáy ngoïn ñeøn. Cho neân kinh Ñaïi thöøa luoân luoân noùi raèng "Hoài ñaàu thò ngaïn", töùc laø xoay ñaàu laïi laø bôø Nieát-baøn. Xoay maët höôùng ra laø bôø meâ, xoay maët höôùng voâ laø beán giaùc. Vì vaäy kinh Ñaïi thöøa noùi xoay ra ngoaøi goïi laø boái giaùc hieäp traàn, xoay trôû laïi laø boái traàn hieäp giaùc. Chuùng ta ñöùng ôû cöûa xaây maët ra thì löng trôû voâ ngoïn ñeøn, goïi laø boái, xaây löng laïi ngoïn ñeøn thì thaáy toaøn laø caûnh vaät beân ngoaøi. Neáu luùc chuùng ta chòu xaây löng trôû ra thì khoâng thaáy söï vaät beân ngoaøi maø thaáy ngoïn ñeøn saùng. Nhö vaäy boái giaùc hieäp traàn hay boái traàn hieäp giaùc chæ laø caùi xaây löng maø thoâi, meâ hay ngoä chæ laø caùi xaây löng laïi thoâi. Nhöng töø thuôû beù ñeán giôø chuùng ta ñeàu xaây maët ra nhìn theo traàn caûnh beân ngoaøi. Hieän nay chuùng ta xoay nhìn trôû laïi mình, naøo coù khoù gì? Cho neân Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng töùc laø vua Traàn Nhaân Toâng, Toå thöù nhaát cuûa phaùi Truùc Laâm, khi ñoà ñeä laø Phaùp Loa hoûi: " Yeáu chæ cuûa söï tu haønh laø theá naøo?" Ngaøi ñaùp: "Phaûn quan töï kyû boån phaän söï." Nghóa laø xoay nhìn laïi chính mình, ñoù laø phaän söï goác cuûa ngöôøi tu.

Raát tieác taát caû chuùng ta ñeàu xaây maët ra, neân muoán tu maø moät beà chaïy theo ngoaøi, leã laïy nhöõng hieän töôïng laï beân ngoaøi, queân maát oâng Phaät cuûa chính mình. Ñieàu chính yeáu laø trôû laïi taùnh giaùc cuûa mình, töï mình saùng suoát soi roõ söï vaät, khoâng phaûi nhôø ngöôøi ngoaøi soi theá cho mình ñöôïc. Ví duï coù ngöôøi hoïc raát gioûi raát cao, ñöôïc cöû laøm Vieän tröôûng Vieän Ñaïi Hoïc, oâng kyù caáp baèng cho nhöõng sinh vieân ñoã ñaït ñaày ñuû khaû naêng, oâng khoâng theå kyù caáp baèng cho caùc con oâng neáu chuùng chöa hoïc ñeán möùc, chöa ñuû khaû naêng ñoã ñaït. Neáu muoán ñöôïc caáp baèng cha kyù cho, caùc con oâng phaûi noã löïc hoïc haønh cho ñuùng möùc, vaø ñoã ñaït thaønh taøi. Cuõng nhö vaäy, tu laø giaùc ngoä, maø giaùc ngoä thì tröôùc phaûi saïch heát buïi baëm phieàn naõo. Neáu buïi baëm phieàn naõo khoâng chòu phuûi giuõ cho saïch, trí tueä khoâng môû mang, maø muoán ñöôïc ñieåm ñaïo cho thaønh Phaät ngay, gioáng nhö anh hoïc troø khoâng chòu hoïc taäp cho ñeán nôi ñeán choán, maø muoán ngöôøi cha kyù caáp baèng cho mình thaønh cöû nhaân tieán só vaäy.

Ña soá Phaät töû thöôøng yeáu ñuoái bieáng nhaùc, muoán laøm vieäc gì cuõng choùng keát quaû. Nghe noùi tu phaûi cöïc khoå, phaûi boû phieàn naõo tam ñoäc, xem nhö laâu quaù. Chæ taäp khí saân thoâi maø döùt hoaøi khoâng ñöôïc, bieát chöøng naøo thaønh Phaät! Vì muoán ñöôïc keát quaû mau choùng nhôø ñieåm ñaïo maø phaûi laïc vaøo con ñöôøng taø giaùo, nguyeân do taïi yeáu ñuoái vaø tham lam. Cho neân ngöôøi tu haønh chaân chaùnh phaûi bieát ñuùng leõ thaät vaø phaûi thöïc haønh ñuùng leõ thaät ñoù. Hoïc ñaïo laø tìm chaân lyù, duøng chính trí tueä cuûa mình ñeå thaáy leõ thaät, chôù khoâng nhôø ai beân ngoaøi ñieåm ñaïo cho mình ñöôïc. Cuõng nhö hoïc laø môû mang trí tueä cuûa mình, ñeán ñuùng trình ñoä thì ñöôïc phaùt caáp baèng, hoïc chöa ñuû söùc maø muoán ñöôïc caáp baèng sôùm, caáp baèng ñoù chæ laø giaû thoâi, khoâng coù nghóa lyù gì.

Chuùng ta tu haønh, khoâng neân tham mau, maø phaûi beàn chí, ngaøy naøo cuõng gôõ boû phieàn naõo, xaây maët ngoù vaøo mình thì töï nhieân con ñöôøng giaùc ngoä seõ ñeán vôùi mình. Neáu chuùng ta xaây maët trôû ra ñeám ngöôøi ñeám caûnh, nhìn maët ngöôøi ñi qua, nhìn maët keû ñi laïi, nhôù ngöôøi nhôù caûnh hoaøi, thì laøm sao giaùc ngoä cho ñöôïc. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy taàm quan troïng cuûa söï tu. Tu laø bieát xoay laïi, bieát trôû veà con ñöôøng giaùc, töùc laø boái traàn hieäp giaùc, nghóa laø xaây löng vôùi traàn caûnh, trôû veà vôùi taùnh giaùc cuûa mình. Ngöôïc laïi nhö chuùng ta hieän giôø, laø boái giaùc hieäp traàn, nghóa laø xaây löng vôùi taùnh giaùc, chaïy theo traàn caûnh, maø muoán thaønh Phaät, thì thaønh sao ñöôïc! Chæ caàn moät caùi xaây löng thoâi thaät laø deã, nhöng laém ngöôøi khoâng chòu xaây, chaû traùch gì chuùng ta laøm chuùng sanh maõi.

Trong kinh Laêng Nghieâm, khoâng rieâng ñöùc Phaät Thích-ca maø möôøi phöông chö Phaät ñoàng noùi cho ngaøi A-nan vaø ñaïi chuùng nghe raèng "Chính saùu caên cuûa caùc oâng laø goác cuûa sanh töû luaân hoài, cuõng chính saùu caên cuûa caùc oâng laø goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn". Taïi sao vaäy? Cuõng trong kinh Laêng Nghieâm coù caâu "Tri kieán laäp tri töùc voâ minh boån, tri kieán voâ kieán tö töùc Nieát-baøn", nghóa laø thaáy bieát maø laäp thaáy bieát laø goác cuûa voâ minh, thaáy bieát maø khoâng laäp thaáy bieát, ñaây laø Nieát-baøn. Taïi sao? Nhö chuùng ta xaây maët ra ngoaøi, nhìn ngöôøi nhìn caûnh, phaân bieät hay dôû, toát xaáu v.v…, bôûi chaáp caùi phaân bieät caûnh vaät aáy neân goïi laø "tri kieán laäp tri", ñoù laø nguoàn goác cuûa voâ minh, töùc laø queân mình chaïy theo caûnh. Khi chuùng ta vaãn thaáy, vaãn nghe, vaãn bieát maø khoâng phaân bieät toát xaáu hay dôû, khoâng theâm moät lôùp voïng töôûng phaân bieät, goïi laø "tri kieán voâ kieán", laø goác Boà-ñeà Nieát-baøn. Nhö theá Phaät chæ quaù roõ raøng, goác cuûa sanh töû hay goác cuûa Nieát-baøn laø ngay nôi saùu caên cuûa mình, khoâng coù ôû ñaâu xa xoâi.

Chuùng toâi xin trích daãn trong kinh Phaùp Hoa, phaàn chæ veà OÂng Chuû. Kinh Phaùp Hoa ñöôïc goïi ñaày ñuû laø kinh Dieäu Phaùp Lieân Hoa, nghóa laø kinh Dieäu Phaùp duï nhö hoa sen. Dieäu Phaùp laø gì? Trong kinh noùi "Chö Phaät ra ñôøi vì moät ñaïi söï nhaân duyeân, khai thò chuùng sanh ngoä nhaäp Tri kieán Phaät". Taát caû chö Phaät chôù khoâng rieâng gì ñöùc Thích-ca ra ñôøi, ñeàu vì moät vieäc lôùn laø khai môû vaø chæ baøy cho chuùng ta nhaän ra vaø nhaäp Tri kieán Phaät cuûa chính mình. Tri kieán Phaät ñoù chính laø Dieäu Phaùp.

Trong kinh Phaùp Hoa, phaåm noåi nhaát veà chæ OÂng Chuû laø phaåm Hieän Baûo Thaùp, laø phaåm thò Phaät tri kieán. Trong hoäi Phaùp Hoa, caùc Boà-taùt vaø thaùnh chuùng ñang nghe kinh, baát thaàn coù thaùp baùu ôû döôùi ñaát voït leân vaø truï giöõa hö khoâng. Trong thaùp aáy vang ra tieáng noùi cuûa Phaät Ña Baûo khen ngôïi ñöùc Thích-ca Maâu-ni. Ñöùc Ña Baûo khi xöa coù boån nguyeän, hoäi naøo coù giaûng kinh Phaùp Hoa thì Ngaøi ñeán trong hoäi ñoù v.v… Neáu chuùng ta khoâng ñaït ñöôïc lyù kinh, nghe ñeán ñaây seõ thaáy huyeàn bí thaàn thoaïi. Taïi sao döôùi ñaát laïi voït leân moät thaùp baèng baûy baùu, trong thaùp aáy coù Phaät Ña Baûo ñaõ cheát töø voâ soá kieáp roài maø hieän nay coøn noùi vaø khen ngôïi ñöùc Thích-ca Maâu-ni. Vaäy phaåm naøy chæ Tri kieán Phaät ôû choã naøo?

Chuùng toâi xin gôõ töøng ñieåm moät ñeå quí vò thaáy taàm quan troïng cuûa kinh Phaùp Hoa. Quí vò coøn nhôù ñoaïn noùi veà "Vaøo nhaø Nhö Lai, maëc aùo Nhö Lai, ngoài toøa Nhö Lai" chaêng? Nhaø Nhö Lai laø loøng töø bi, aùo Nhö Lai laø haïnh nhu hoøa nhaãn nhuïc, toøa Nhö Lai laø nhaát thieát phaùp khoâng, töùc laø thaáy taát caû phaùp, taùnh noù laø khoâng. Nhö theá baûo thaùp voït leân lô löûng trong hö khoâng, khoâng dính vôùi caùi gì heát, ñoù laø töôïng tröng cho taát caû phaùp khoâng. Do vì khoâng dính vôùi saùu traàn cho neân môùi thaáy caùi goác cuûa chính mình, ñoù laø Tri kieán Phaät hay laø Phaät Ña Baûo ngay chính mình, khoâng phaûi Phaät Ña Baûo ôû trong thaùp baùu kia. Phaät Ña Baûo laø töôïng tröng cho Phaùp thaân, cho Tri kieán Phaät. Thaùp laøm baèng baûy baùu, coù nghóa laø kim ngaân, löu ly, xa cöø, maõ naõo v.v… hay khoâng? Ñoù chính laø thaân thaát ñaïi cuûa chuùng ta. Trong kinh Laêng Nghieâm ñöùc Phaät noùi chuùng ta mang thaân thaát ñaïi, thaát ñaïi laø baûy thöù lôùn: ñaát, nöôùc, gioù, löûa, khoâng, kieán vaø thöùc. Nôi chuùng sanh meâ laàm goïi laø thaát ñaïi, khi chuùng ta ngoä ñöôïc Phaùp thaân roài, goïi laø thaát baûo. Cho neân thaùp cuûa Phaät Ña Baûo baèng thaát baûo, thaùp cuûa chuùng ta baèng thaát ñaïi.

Vì sao goïi Phaät laø Ña Baûo, töùc laø nhieàu baùu? Nhö trong caùc kinh, khi noùi ñeán choã chaân thaät ñeàu duøng caùc thöù baùu ñeå töôïng tröng. Nhö ví duï Heä Chaâu trong kinh Phaùp Hoa: Coù moät anh chaøng aên xin ngheøo khoå, gaëp ñöôïc ngöôøi baïn cho anh haït chaâu vaø coät vaøo cheùo aùo cho anh. Vì anh meâ uoáng röôïu queân maát haït chaâu, neân phaûi ñi xin aên, lang thang ñoùi khoå. Gaëp laïi ngöôøi baïn xöa, chæ cho haït chaâu trong cheùo aùo, anh laáy haït chaâu ra xaøi vaø trôû neân giaøu coù.

Ví duï thöù hai noùi veà nhaø vua coù haït minh chaâu trong buùi toùc, nhaø vua thöôûng haït chaâu ñoù cho vò töôùng taøi gioûi nhaát ñi ñaùnh giaëc, thaéng traän trôû veà. Haït minh chaâu trong buùi toùc laø ví duï cho Tri kieán Phaät, coøn vò töôùng taøi gioûi laø duï cho ngöôøi coù khaû naêng deïp ñöôïc caùc giaëc phieàn naõo. Nhö vaäy haït chaâu döôøng nhö ôû ngoaøi taëng cho maø thaät ra laø chæ caùi mình coù saün, töùc laø Tri kieán Phaät hay laø Phaùp thaân cuûa chính mình.

Caùc Thieàn sö cuõng thöôøng noùi ñeán cuûa baùu aáy. Coù vò Thieàn sö ñeán hoûi Hoøa thöôïng Thaïch Cöïu, ñeä töû cuûa Maõ Toå: "Trong tay Boà-taùt Ñòa Taïng coù haït minh chaâu, ñoù laø yù nghóa gì?" Ngaøi hoûi laïi: "Trong tay oâng coù haït minh chaâu khoâng?" Vò Thieàn sö thöa: "Con khoâng bieát." Hoøa thöôïng lieàn noùi keä:

            Baát thöùc töï gia baûo

            Tuøy tha nhaän ngoaïi traàn

            Nhaät trung ñaøo aûnh chaát

            Caûnh lyù thaát ñaàu nhaân.

            Baùu nhaø mình chaúng bieát

            Theo ngöôøi nhaän ngoaïi traàn

            Giöõa tröa chaïy troán boùng

            Keû nhìn göông maát ñaàu.

Nghóa laø: Mình khoâng bieát ñöôïc kho baùu nhaø mình, cöù chaïy theo nhöõng traàn caûnh ôû beân ngoaøi. Ví nhö ñang ôû giöõa tröa trôøi naéng maø chaïy ñi troán boùng, troán coù khoûi khoâng, caøng chaïy troán thì boùng caøng ñuoåi theo. Nhö ngöôøi xem göông maát ñaàu. Ñoù laø ví duï trong kinh Laêng Nghieâm: Coù chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña, moät buoåi saùng xem göông, thaáy ñaàu maët cuûa mình trong göông, uùp göông laïi khoâng thaáy ñaàu maët mình ñaâu nöõa, hoaûng leân oâm ñaàu chaïy la: "Toâi maát ñaàu!", lieàn phaùt ñieân. Ngöôøi ñi caàu ñaïo cuõng vaäy, xin ngöôøi chæ daïy ñaïo cho mình maø khoâng ngôø chính noù ñaõ saün nôi mình roài.

Trong Chöùng Ñaïo Ca, ngaøi Huyeàn Giaùc ôû Vónh Gia noùi:

            Ma-ni chaâu nhaân baát thöùc

            Nhö Lai taøng lyù thaân thaâu ñaéc

            Luïc ban thaàn duïng khoâng baát khoâng

            Nhaát khoûa vieân quang saéc phi saéc.

            Ngoïc ma-ni, ngöôøi chaúng bieát?

            Nhö Lai kho aáy thaâu troïn heát

            Saùu ban thaàn duïng khoâng chaúng khoâng

            Moät ñieåm vieân quang saéc chaúng saéc.

Nghóa laø: Moãi ngöôøi coù moät haït chaâu Ma-ni maø khoâng töï bieát. Haït chaâu Ma-ni coøn goïi laø haït chaâu Nhö Y Ù, khi coù haït chaâu ñoù roài thì öôùc muoán ñieàu gì cuõng ñöôïc toaïi nguyeän. Ngay nôi kho Nhö Lai cuûa mình, chính nôi ñoù maø nhaän. Saùu thöù thaàn thoâng maàu nhieäm döôøng nhö khoâng maø chaúng phaûi khoâng. Moät vieân troøn saùng saéc maø chaúng phaûi saéc. Ñoù laø ñeå dieãn taû haït chaâu rieâng cuûa moãi ngöôøi chuùng ta ai cuõng saün coù.

Moät caâu chuyeän khaùc nhö sau: Moät thieàn khaùch ñeán, ngaøi Phaùp Ñaêng hoûi: "Ñaàu saøo traêm tröôïng laøm sao tieán ñöôïc?" Thieàn khaùch traû lôøi: "Caâm." Ngaøi cöù khaùn caâu ñoù hoaøi trong ba naêm. Moät hoâm Ngaøi cöôõi ngöïa ñi qua caây caàu vaùn, vaùn muïc, ngöïa suïp chaân teù nhaøo, quaêng Ngaøi rôi xuoáng caàu. Vöøa rôi xuoáng Ngaøi lieàn ngoä, noùi baøi keä:

            Ngaõ höõu minh chaâu nhaát khoûa

            Cöûu bò traàn lao quang toûa

            Kim trieâu traàn taän quang sanh

            Chieáu phaù sôn haø vaïn ñoùa.

            Ta coù moät vieân minh chaâu

            Ñaõ laâu bò buïi vuøi saâu

            Hoâm nay buïi saïch phaùt saùng

            Soi thaáu nuùi soâng muoân vaät.

Dòch nghóa laø: Ta coù moät hoøn ngoïc minh chaâu. Laâu roài bò buïi baëm che laáp khoâng thaáy. Saùng nay buïi heát, aùnh saùng phaùt ra, soi roõ khaép caû nuùi soâng muoân vaät. Nhö vaäy chính choã nhaän ra ñöôïc OÂng Chuû hay laø Phaùp thaân cuûa mình thì luoân luoân ví duï nhö ñöôïc haït minh chaâu.

Töø caùc kinh cho ñeán caùc Thieàn sö ñeàu duøng haït minh chaâu ñeå töôïng tröng cho Phaùp thaân. Phaät Ña Baûo hay Phaùp thaân laø moät kho baùu quyù voâ löôïng voâ bieân maø taát caû theá gian khoâng gì saùnh baèng. Cöùu soáng moät sanh maïng ñöôïc ñeàn ñaùp baèng moät soá chaâu baùu, sanh maïng aáy chæ soáng theâm ñöôïc vaøi möôi naêm. Nhaän ra ñöôïc maïng soáng mieân vieãn baát töû, töùc laø Phaùp thaân hay Nieát-baøn, chaúng laø moät kho baùu voâ löôïng voâ bieân hay sao? Cho neân ñöôïc töôïng tröng laø Phaät Ña Baûo.

Nhöng laøm sao thaáy ñöôïc Phaät Ña Baûo, laøm sao môû cöûa thaùp ñeå thaáy Phaät? Ñöùc Phaät Thích-ca noùi: Phaät Ña Baûo coù baûn nguyeän laø "Sau naøy neáu nôi naøo noùi kinh Phaùp Hoa, thaùp ta seõ hieän leân nôi ñoù. Vò Phaät ñang thuyeát phaùp muoán thaáy ñöôïc thaân ta thì caùc phaân thaân cuûa vò Phaät aáy ñang giaùo hoùa ôû caùc nôi phaûi thu hoài trôû veà moät choã, roài môû cöûa thaùp seõ thaáy ñöôïc thaân ta". Khi aáy coõi ta baø oâ ueá naøy bieán thaønh thanh tònh vaø caùc loaïi ngaï quyû suùc sanh ñeàu dôøi ñi nôi khaùc. Nghóa lyù ñoaïn naøy raát thaâm saâu.

Phaät Ña Baûo laø Phaùp thaân hay Tri kieán Phaät cuûa chính mình, muoán thaáy Phaät thì caùc töôûng nhôù ñeán nôi ñaây nôi kia, chuyeän naøy chuyeän khaùc phaûi gom veà moät choã, töùc laø truï. Cho neân noùi caùc hoùa thaân Phaät trôû veà moät choã khoâng coøn phaân taùn, töùc laø ñònh vaäy. Khi truï moät choã roài thì taâm oâ ueá trôû thaønh thanh tònh, tham saân si khoâng coøn nöõa, neân noùi caùc coõi nöôùc lieàn bieán thaønh thanh tònh, caùc loaïi ngaï quyû suùc sanh (duï cho tham saân si) ñeàu dôøi ñi nôi khaùc, chæ coøn Phaät thoâi. Ñöùc Phaät Thích-ca duøng thaàn thoâng böôùc leân thaùp, môû cöûa thaùp thaáy Phaät Ña Baûo, vaøo thaùp ñöôïc ngoài chung vôùi Phaät moät toøa. Cuõng vaäy, sau khi taâm chuùng ta an truï roài, khoâng coøn phoùng taâm ra ngoaøi nöõa thì luùc ñoù goïi laø ñònh. Khi ñònh xong thì thaáy Phaät Phaùp thaân hay laø thaáy Phaät tri kieán cuûa chính mình. Ñoù laø yù nghóa Phaät Tri Kieán trong kinh Phaùp Hoa.

Ñeán ñaây chuùng toâi xin noùi veà OÂng Chuû, ñöôïc chæ qua caùc caâu chuyeän thieàn. Ñoïc laïi lòch söû Thieàn toâng, chuùng ta nhôù laïi laàn ñaàu tieân ñöùc Phaät truyeàn chaùnh phaùp cho vò Toå thöù nhaát laø ngaøi Ma-ha Ca-dieáp. Trong hoäi Phaät noùi kinh ôû nuùi Linh Thöùu, töùc nuùi Linh Sôn, khi chuùng hoäi ñoâng ñuû, ñöùc Phaät leân toøa, tay caàm hoa sen ñöa leân, caû chuùng hoäi ñeàu ngô ngaùc, chæ coù ngaøi Ca-dieáp chuùm chím cöôøi. Phaät baûo "Ta coù chaùnh phaùp nhaõn taïng, Nieát-baøn dieäu taâm, thaät töôùng voâ töôùng, vi dieäu phaùp moân, nay phoù chuùc cho Ma-ha Ca-dieáp v.v…" Nhö theá ngaøi Ca-dieáp ñöôïc truyeàn phaùp laø do ñöùc Phaät ñöa caønh hoa sen, Ngaøi nhìn thaáy roài ngoä ñaïo, ñöôïc truyeàn taâm aán. Ngaøi Ca-dieáp thaáy hoa sen ngoä ñaïo hay thaáy caùi gì? Trong nhaø thieàn goïi laø "Kieán saéc minh taâm", laø thaáy saéc maø ngoä ñöôïc taâm cuûa mình. Ñöùc Phaät ñöa caønh hoa sen, khoâng phaûi ñeå noùi veà hoa sen, chính laø nhaân nhìn thaáy hoa sen bieát ñöôïc mình coù caùi chöa bao giôø sanh dieät. Ngaøi Ca-dieáp mæm cöôøi, bieát ñöôïc yù Phaät, neân nhaän taâm phaùp cuûa Phaät truyeàn trao.

Trong nhaø thieàn cuõng vaäy, caùc Thieàn sö khi coù ngöôøi ñeán hoûi ñaïo, lieàn ñöa caây phaát töû leân, khoâng chòu traû lôøi. Tröôøng hôïp ngaøi Maõ Toå Ñaïo Nhaát laø moät Thieàn sö noåi tieáng, sau Luïc Toå hai ñôøi. Moät hoâm Ngaøi ñi daïo vöôøn vôùi thò giaû laø ngaøi Baù Tröôïng Hoaøi Haûi, thình lình coù baày chim bay qua, Toå hoûi ngaøi Baù Tröôïng: "Caùi gì ñoù?" Ngaøi Baù Tröôïng nhìn leân thaáy baày chim bay qua, noùi: "Daï, baày chim le le bay." Giaây laùt Toå hoûi: "Ñaâu roài?" Ngaøi traû lôøi: "Bay qua maát roài!" Khi nghe traû lôøi nhö theá, Maõ Toå naém muõi cuûa ngaøi Baù Tröôïng veùo maïnh ñau ñieáng. Ngaøi Baù Tröôïng la leân thaát thanh. Toå baûo: "Sao khoâng noùi bay qua maát ñi?" Ngaøi Baù Tröôïng nhaân ñoù lieàn ngoä.

Nhö theá laø ngoä caùi gì? Ngoä caùi muõi ñau hay ngoä baày chim? Baày chim bay qua laø bay maát ñi, nhöng caùi thaáy baày chim bay vaø caùi thaáy bay maát, caùi thaáy aáy ñaâu coù maát bao giôø! Chuùng ta cöù cho thaáy baày chim laø coù thaáy vaø chim maát ñi laø maát caùi thaáy cuûa mình. Cho neân ngaøi Baù Tröôïng bò naém muõi keùo maïnh, hoaûng la leân. Toå hoûi: "Sao khoâng noùi maát ñi?" Nhaân ñoù bieát raèng caùi muõi khoâng bao giôø maát. Trong nhaø thieàn, loã muõi luoân luoân töôïng tröng cho baûn lai dieän muïc, noù ngay tröôùc maét maø mình queân. Vì vaäy khi bò keùo maïnh loã muõi, bieát raèng loã muõi khoâng bao giôø maát, ngaøi Baù Tröôïng ngoä lieàn.

Ñeán khi ngaøi Baù Tröôïng laøm thaày, coù ngöôøi ñeä töû laø Qui Sôn Linh Höïu. Moät hoâm trôøi laïnh, Qui Sôn ñöùng haàu thaày, ngaøi Baù Tröôïng baûo bôùi tro trong loø laáy löûa. Qui Sôn bôùi trong loø, khoâng thaáy löûa, baïch: "Baïch Hoøa thöôïng, löûa heát roài." Ngaøi Baù Tröôïng laïi bôùi saâu trong loø, laáy ñöôïc cuïc löûa, ñöa leân hoûi: "Noùi heát löûa, caùi naøy laø gì?" Qui Sôn lieàn ngoä, vaø suïp xuoáng leã thaày.

Chuùng ta vì khoâng hieåu neân giaûi thích, ñeä töû bôùi khoâng thaáy löûa laø vì bôùi caïn, coøn vò thaày nhôø bôùi saâu trong loø neân ñöôïc löûa, vaø noùi raèng Phaät taùnh phaûi tìm saâu môùi gaëp. Khoâng ngôø choã ngoä cuûa ngaøi Qui Sôn laø do caâu hoûi cuûa thaày: "Noùi heát löûa caùi naøy laø caùi gì?", ngaøi Qui Sôn lieàn thaáy cuïc löûa vaø ngoä lieàn. Nhaân thaáy löûa maø bieát mình coù caùi thaáy haèng saün nôi mình, chöa bao giôø maát. Coù thaáy laø coù bieát, caùi bieát ñoù laø taâm, coù nghe laø coù bieát, caùi bieát ñoù laø taâm. Caùi bieát ñoù khoâng bao giôø ñoäng, baát sanh baát dieät vaø thöôøng hieän höõu. Nhaän ra caùi aáy laø ñaõ böôùc vaøo con ñöôøng cuûa chö Toå ñaõ ñi.

Hai caâu chuyeän treân duøng caùi thaáy ñeå chæ cho chuùng ta caùi chöa bao giôø maát ôû nôi maét, goïi laø "Kieán saéc minh taâm".

Sau khi Toå Ca-dieáp ngoä ñaïo, ñöùc Phaät ñem y baùt truyeàn ñeå laøm tin. Khi ñöùc Phaät dieät ñoä roài, vò ñeä töû ña vaên nhaát cuûa Phaät laø ngaøi A-nan hoûi ngaøi Ca-dieáp: "Ñöùc Theá Toân, ngoaøi vieäc truyeàn y Kim Lan cho sö huynh, coøn truyeàn caùi gì nöõa khoâng?" Ngaøi Ca-dieáp lieàn goïi: "A-nan!" Ngaøi A-nan: "Daï!" Ngaøi Ca-dieáp baûo: "Caây phöôùn tröôùc chuøa ngaõ." Ngaøi A-nan lieàn ngoä, ngoä vieäc ngoaøi laù y coøn truyeàn caùi khaùc.

Vaäy caùi khaùc laø caùi gì? Coù phaûi laø caây phöôùn tröôùc chuøa chaêng? Phaàn nhieàu chuùng ta cöù giaûi thích caây phöôùn tröôùc chuøa ngaõ. Khoâng ngôø khi keâu: "A-nan" - "Daï", vöøa keâu lieàn daï, caùi ñoù ñaõ saün coù, nhaän ra caùi ñoù laø caùi Phaät ñaõ truyeàn cho Toå Ca-dieáp. Nhö vaäy ngaøi A-nan nhaän ñöôïc caùi ñoù, ngoä ñaïo, ñöôïc truyeàn y baùt laøm Toå thöù hai.

Tröôøng hôïp Thieàn sö Hoaøng Baù (? - 850), ñeä töû cuûa Toå Baù Tröôïng, ñeán nguï taïi moät ngoâi chuøa, nhaèm luùc töôùng quoác Buøi Höu ñeán thaêm chuøa. OÂng Buøi Höu thaáy treân vaùch chuøa coù veõ hình caùc vò cao taêng. OÂng hoûi thaày truï trì: "Hình cao taêng ôû ñaây, cao taêng ñaâu?" Vò truï trì khoâng traû lôøi ñöôïc. OÂng Buøi Höu hoûi: "ÔÛ ñaây coù Thieàn sö khoâng? Thaày môøi hoä toâi." Vò truï trì noùi: "Hình nhö coù moät Thieàn sö, ñeå toâi môøi ra." Vaø ngaøi Hoaøng Baù ñöôïc môøi ra. OÂng Buøi Höu noùi: "Khi naõy toâi coù hoûi moät caâu maø quyù Ñaïi ñöùc tieác lôøi khoâng ñaùp. Baây giôø xin hoûi Thieàn sö, Thieàn sö ñaùp duøm toâi". Ngaøi Hoaøng Baù noùi: "OÂng cöù hoûi." OÂng Buøi Höu laëp laïi caâu hoûi: "Hình cao taêng ôû ñaây, cao taêng ñaâu?" Ngaøi Hoaøng Baù lieàn goïi: "Buøi Höu!" - "Daï!" Ngaøi hoûi: "ÔÛ ñaâu?" OÂng Buøi Höu lieàn ngoä. Nhö vaäy cao taêng ôû ñaâu? Ñeán ñaây chuùng ta thaáy thuaät truyeàn thöøa coù heä thoáng roõ raøng, ngöôøi ngoaøi ñoïc seõ ngaïc nhieân vì nghe laï tai.

Ñeán tröôøng hôïp khaùc, ngaøi Thanh Nguyeân Haønh Tö (? - 740), ñeä töû cuûa Luïc Toå Hueä Naêng, coù vò moân ñeä laø ngaøi Thaïch Ñaàu Hy Thieân (695 - 785). Coù Thieàn sö Linh Maëc (747 - 818) ñeán hoûi ñaïo ngaøi Thaïch Ñaàu Hy Thieân vaø töï noùi "Neáu moät caâu kheá hôïp thì ôû, chaúng hôïp thì ñi". Khi thöa hoûi, Thieàn sö Linh Maëc khoâng ñöôïc haøi loøng neân boû ra ñi. Ngaøi Thaïch Ñaàu theo sau tieãn ñeán cöûa lieàn goïi: "Xaø leâ!" Sö xoay ñaàu laïi. Ngaøi Thaïch Ñaàu baûo: "Töø xöa ñeán giôø chæ caùi aáy, xoay ñaàu chuyeån naõo laøm gì?" Sö nhaân caâu noùi naøy lieàn ñaïi ngoä, döøng laïi ñaây hai naêm. Nhö theá chuùng ta thaáy söï truyeàn thöøa theo heä thoáng naøy ñaõ baét nguoàn töø ñöùc Phaät ñeán ngaøi Ca-dieáp, ñeán ngaøi A-nan vaø ñeán caùc Thieàn sö sau naøy: chæ baøy caùi thaáy, caùi nghe, caùi bieát luoân luoân coù saün nôi chính mình. Tri kieán Phaät laø goàm caû kieán vaên giaùc tri vaø haèng bieåu loä nôi saùu caên.

Ñeå chæ Tri kieán Phaät, chuùng toâi xin daãn caâu chuyeän trong kinh Phaùp Baûo Ñaøn, nhaân baøi thuyeát phaùp ñaàu tieân cuûa Luïc Toå Hueä Naêng cho ngaøi Hueä Minh. Khi nhaän ñöôïc taâm aán cuûa Nguõ Toå, Luïc Toå ñi troán veà phöông Nam. Tu só Hueä Minh, khi chöa xuaát gia laø moät voõ töôùng, cöôõi ngöïa röôït theo ñònh giaønh laïi y baùt. Chaúng ngôø ñeán khi thaáy y baùt, Hueä Minh nhaác leân khoâng noåi, bieát coù vieäc gì maàu nhieäm, voäi keâu leân: "Haønh giaû! Haønh giaû! Toâi ñeán ñaây vì phaùp, chôù khoâng phaûi vì y baùt." Luïc Toå luùc ñoù môùi ra maët vaø baûo ngaøi Hueä Minh haõy laëng taâm yù nghe Toå hoûi: "Khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc, caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh?" Vöøa hoûi ñeán ñoù ngaøi Hueä Minh lieàn ngoä. Theá laø ngoä caùi gì? Nghó thieän, nghó aùc laø caùi nghó hai beân, laø töôùng ñoäng, laø töôùng sanh dieät. Trong vuõ truï töø con ngöôøi ñeán vaïn vaät, caùi hai beân laø nguoàn goác cuûa söï sanh dieät, ôû ngöôøi thì coù nam nöõ, ôû ñieän thì coù aâm döông v.v… Neáu buoâng ñöôïc caùi hai beân thì söï sanh dieät khoâng coøn nöõa. Cho neân khi Luïc Toå baûo "Khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc" ngay ñoù Thöôïng toïa Minh lieàn nhaän ñöôïc baûn lai dieän muïc cuûa chính mình.

Caâu chuyeän sau ñaây thuaät vieäc ngaøi Laâm Teá Nghóa Huyeàn (? - 867) ñeán hoûi ñaïo nôi Thieàn sö Hoaøng Baù: "Baïch Hoøa thöôïng theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?" Ngaøi Hoaøng Baù lieàn ñaäp cho ba gaäy maø khoâng traû lôøi. Ba laàn hoûi ñaïo, ngaøi Laâm Teá ñeàu bò ba laàn aên ñoøn ñau ñôùn. Buoàn tuûi Ngaøi ra ñi, Toå Hoaøng Baù baûo oâng neân ñeán Thieàn sö Ñaïi Ngu maø hoûi ñaïo. Khi ñeán nôi, Thieàn sö Ñaïi Ngu hoûi: "OÂng ôû ñaâu ñeán?" Ngaøi Laâm Teá thöa: "Daï con ôû Hoaøng Baù ñeán." Hoûi: "Hoaøng Baù daïy oâng caùi gì?" Thöa: "Con ba laàn hoûi ñaïi yù Phaät phaùp, ba laàn ñeàu bò aên ñoøn, khoâng bieát con coù loãi hay khoâng loãi." Vöøa nghe nhö vaäy ngaøi Ñaïi Ngu lieàn noùi: "Hoaøng Baù thaät laø taâm laõo baø (taâm nhö meï thöông con), daïy ngöôøi raát thoáng thieát, ngöôi laïi ñeán trong aáy hoûi coù loãi khoâng loãi." Ngaøi Laâm Teá ngay caâu aáy lieàn ñaïi ngoä, thöa: "Vaäy thì Phaät phaùp cuûa Hoaøng Baù raát ít." Ngaøi Ñaïi Ngu lieàn naém ñöùng laïi baûo: "Con quæ ñaùi döôùi saøng, vöøa roài noùi coù loãi khoâng loãi, baây giôø laïi noùi Phaät phaùp cuûa Hoaøng Baù raát ít. Ngöôi thaáy ñaïo lyù gì, noùi mau, noùi mau." Ngaøi Laâm Teá lieàn thoi vaøo hoâng ngaøi Ñaïi Ngu ba caùi. Ngaøi Ñaïi Ngu xoâ ra noùi: "Thaày cuûa ngöôi laø Hoaøng Baù, chaúng can heä gì ñeán ta." Veà sau, khi ngoä ñaïo roài, Ngaøi laøm Toå doøng Laâm Teá, coøn truyeàn ñeán hieän nay.

Chuùng ta khoâng khoûi thaéc maéc ngaøi Laâm Teá ngoä taïi choã naøo, ngaøi Hoaøng Baù töø bi nhö theá naøo? Neáu ngaøi Laâm Teá khoâng ba phen bò ñoøn thì chaéc Ngaøi khoâng laøm Toå doøng Laâm Teá ñeán ngaøy nay. Ngaøi Hoaøng Baù thaät coù taâm laõo baø, nhöng neáu khoâng coù ngöôøi baïn ñoàng haønh laø ngaøi Ñaïi Ngu bieát ñöôïc choã ñoù, vaø gôïi yù thì chaéc ngaøi Laâm Teá khoâng bao giôø ngoä ñöôïc. Nhôø ngaøi Ñaïi Ngu nhaán maïnh caâu "coù loãi khoâng loãi" ngaøi Laâm Teá ngay ñoù lieàn böøng ngoä. Taïi sao vaäy? Vì vöøa daáy nieäm "coù loãi khoâng loãi" laø ñaõ sai ñaïi yù Phaät phaùp roài, cho neân bò aên ñoøn. Bò aên ñoøn maø khoâng ñöôïc traû lôøi, doàn ngöôøi hoûi ñeán choã beá taéc, ñau ñôùn cuøng toät, ñeán khi ñöôïc khai môû thì nhôù ñôøi ñôøi khoâng queân. Ñoù laø taâm laõo baø thoáng thieát cuûa ngöôøi xöa. Vò thaày phaûi bieát caên cô cuûa ngöôøi hoïc troø, coù ñuû khaû naêng chòu ñöïng söùc doàn eùp ñeán choã toät cuøng khoâng, nhôø ngöôøi baïn ñoàng haønh khai thoâng ñeå daãn ñeán choã ngoä ñaïo.

Ñeán caâu chuyeän cuûa oâng Tuù taøi Tröông Chuyeát hoûi ñaïo ngaøi Thaïch Söông Khaùnh Chö (806-888). Thieàn sö Thaïch Söông hoûi: "OÂng teân gì?" OÂng Tuù taøi ñaùp: "Daï con teân Tröông Chuyeát." Thieàn sö baûo: "Trong ñaây caùi xaûo (kheùo) coøn khoâng coù, huoáng laø caùi chuyeát (vuïng)." OÂng chôït tænh ngoä, laøm baøi keä nhö sau:

            Quang minh tòch chieáu bieán haø sa

            Phaøm thaùnh haøm linh coäng ngaõ gia

            Nhaát nieäm baát sanh toaøn theå hieän

            Luïc caên taøi ñoäng bò vaân giaø.

            Phaù tröø phieàn naõo truøng taêng beänh

            Thuù höôùng chaân nhö toång thò taø

            Tuøy thuaän chuùng duyeân voâ quaùi ngaïi

            Nieát-baøn sanh töû ñaúng khoâng hoa.

            Saùng soi laëng leõ khaép haø sa

            Phaøm thaùnh haøm linh chung moät nhaø

            Moät nieäm chaúng sanh toaøn theå hieän

            Saùu caên vöøa ñoäng bò che loøa

            Muoán tröø phieàn naõo caøng theâm beänh

            Höôùng ñeán chaân nhö thaûy ñeàu taø

            Tuøy thuaän caùc duyeân khoâng quaùi ngaïi

            Nieát-baøn sanh töû thaûy khoâng hoa.

Nghóa laø: AÙnh saùng laëng leõ chieáu soi khaép heát. Phaøm thaùnh vaø taát caû chuùng haøm linh ñeàu ôû trong nhaø cuûa ta, töùc laø nhaø cuûa Phaät Ña Baûo. Moät nieäm khoâng daáy leân thì caùi quang minh tòch chieáu hieän roõ raøng. Saùu caên vöøa daáy ñoäng, thaáy caûnh daáy nieäm phaân bieät, lieàn bò che ngaên. Muoán tröø phieàn naõo laø theâm moät lôùp beänh nöõa, vì phieàn naõo laø nieäm daáy leân, noù laø giaû töôùng hö aûo, tìm noù thì noù maát taêm maát daïng, bieát noù khoâng thaät thì tröø caùi gì. Neáu coá tình tröø phieàn naõo vì töôûng noù laø thaät thì theâm moät lôùp beänh. Neáu nhaém höôùng veà chaân nhö thì ñoù laø taø. Vöøa daáy nieäm tìm chaân nhö thì chaân nhö ôû ngoaøi mình roài. Chaân nhö laø taâm theå chaân thaät ngay nôi mình, chæ caàn ñöøng theo voïng töôûng thì chaân nhö hieän. Tìm chaân nhö töùc laø queân caùi thaät nôi mình ñi tìm caùi giaû, khoâng phaûi taø laø gì? Chæ coù soáng tuøy thuaän vôùi moïi duyeân thì khoâng coù gì ngaên trôû. Sanh töû vaø Nieát-baøn cuõng nhö hoa ñoám giöõa hö khoâng, khoâng coù gì thaät heát. Neáu coøn thaáy hai beân laø coøn thaáy töôùng ñoái ñaõi, giaû doái khoâng thaät.

Ngöôøi tu haønh phaûi bieát roõ taát caû nieäm phaân bieät hay dôû, phaûi quaáy v.v… ñeàu laø goác cuûa sanh töû. Cho neân khi söï vieäc ñeán, taâm khoâng daáy ñoäng, nhö göông soi aûnh, ngöôøi tôùi thì hieän aûnh ngöôøi, vaät tôùi hieän aûnh vaät, ngöôøi vaät ñi roài göông vaãn trong saùng. Cuõng nhö taâm khoâng daáy nieäm thì khoâng coù gì chöôùng ngaïi. Ñoù laø ñaïo vaäy. Khi aáy chuùng ta môùi nhaän thaáy raèng Nieát-baøn sanh töû chæ laø moät loái noùi, coøn naèm trong ñoái ñaõi, chôù chöa phaûi ñeán choã cöùu kính. Trong kinh Phaùp Hoa ñöùc Phaät noùi "Nhöõng phaùp Phaät daïy hoaëc Tam thöøa hoaëc Nhò thöøa chaúng qua laø hoùa thaønh, chôù khoâng phaûi laø baûo sôû". Duø noùi ñöôïc Nieát-baøn cuõng laø taïm thoâi, chöa phaûi laø cöùu kí?h. Cöùu kí?h laø khoâng coøn keït hai beân.

Sau ñaây laø caâu chuyeän gia ñình oâng cö só Baøng Long Uaån. Moät hoâm ngoài trong am, oâng chôït noùi: "Nan, nan, nan! Thaäp thaïch du ma thoï thöôïng than." (Khoù, khoù, khoù! Möôøi taï daàu meø vuoát treân caây). Nghóa laø: Ñem möôøi taï daàu meø vuoát treân caây laøm moät vieäc heát söùc khoù, daàu meø thì trôn maø muoán treøo leân caây vuoát heát möôøi taï daàu meø laø chuyeän khoù voâ cuøng. Long baø ñaùp laïi: "Dò dò dò, baùch thaûo ñaàu thöôïng Toå sö yù." (Deã deã deã, treân ñaàu traêm coû yù Toå sö). Coâ con gaùi teân Linh Chieáu ñaùp: "Daõ baát nan daõ baát dò, cô lai khieát phaïn, khoán lai thuøy." (Cuõng chaúng khoù cuõng chaúng deã, ñoùi ñeán thì aên, meät nguû khoø).

Qua caâu chuyeän treân chuùng ta thaáy, treân phöông tieän coâng phu tu haønh, oâng Long Uaån thaáy thaät laø khoù, voïng töôûng laø caùi goác cuûa sanh töû luaân hoài, maø noù khôûi lieân tieáp khoâng ngöøng, buoâng boû heát voïng töôûng laø moät vieäc heát söùc khoù khaên. Nhöng neáu mình thaáy roõ caùi gì cuõng laø yù Toå sö thì khoâng coøn khoù nöõa. OÂng baûo laø khoù, Baø noùi laø deã, ñoù laø coøn hai beân, cho neân coâ con gaùi keát thuùc laïi: Cuõng khoâng khoù, cuõng khoâng deã, ñoùi ñeán thì aên, meät nguû khoø. Ñeå chæ trong moïi haønh ñoäng taâm theå ñeàu nhö, khoâng ñoøi hoûi, khoâng tính toaùn, tuøy duyeân haønh ñoäng maø taâm khoâng loaïn.

Thieàn sö Hueä Haûi cuõng cuøng moät yù treân, khi ñöôïc hoûi: "Söï tu haønh cuûa Ngaøi nhö theá naøo?" Sö baûo: "Ñoùi thì aên, meät thì nguû." Ngöôøi hoûi baûo: "Nhö vaäy thì Ngaøi gioáng heät nhö ngöôøi theá gian. Ngöôøi theá gian cuõng ñoùi thì aên, meät thì nguû, Ngaøi coù gì hôn ñaâu?" Sö ñaùp: "Ngöôøi theá gian ñoùi maø khoâng chòu aên, ñoøi traêm thöù, meät maø khoâng chòu nguû, nghó traêm vieäc, khaùc nhau ôû choã ñoù." Coù moät soá ngöôøi khoâng hieåu choã khaùc nhau naøy, neân noùi ñoùi thì aên neân tha hoà aên, meät thì nguû neân tha hoà nguû, beâ tha bieáng nhaùc goïi ñoù laø tu thieàn, laø laàm laãn quaù naëng.

OÂng Baøng Long Uaån laïi coù laøm baøi keä:

            Höõu nam baát thuù

            Höõu nöõ baát giaù

            Ñaïi gia ñoaøn bieán ñaàu

            Coäng thuyeát voâ sanh thoaïi.

            Coù con trai khoâng cöôùi vôï

            Coù con gaùi khoâng gaû choàng

            Caû nhaø cuøng ñoaøn tuï

            Ñoàng noùi lôøi voâ sanh.

Nhö vaäy trong nhaø con trai con gaùi khoâng laäp gia ñình, khoâng sanh con caùi, caû nhaø tuï hoïp laïi noùi lôøi voâ sanh; voâ sanh treân hình thöùc vaø voâ sanh treân taâm nieäm. Caû gia ñình oâng Baøng Long Uaån ñeàu ñöôïc sanh töû töï taïi, töï do, khoâng coù gì chöôùng ngaïi. Sôû dó ñöôïc nhö vaäy laø do khoâng keït ôû hai beân, cho neân ñöôïc choã voâ sanh, neáu coøn maéc keït hai beân laø coøn ôû choã sanh hoùa.

Khi chuùng ta ngoài thieàn, voïng daáy leân thì bieát coù voïng, voïng laéng thì bieát khoâng voïng. Nhö vaäy voïng khôûi voïng laëng laø khaùch, coøn caùi bieát voïng thì thöôøng haèng, laø chuû. Chuû thì coù maët luoân luoân. Hieän höõu roõ raøng, khoâng sanh khoâng dieät, khoâng maéc keït ôû hai beân coù khoâng, coøn maát v.v… Trong moïi phöông phaùp tu haønh ñöùc Phaät ñeàu noùi coù ñònh roài môùi coù tueä. Ñònh laø döøng voïng töôûng, voïng töôûng laëng roài thì theå giaùc saùng suoát cuûa chính mình hieän baøy, ñoù goïi laø tueä. Nhö vaäy traêm ngaøn phaùp moân Phaät daïy ñeàu gom veà moät moái, khoâng coù ñieàu thöù hai, cöùu kí?h khoâng coù hai.

Hình aûnh chuùng ta thöôøng thaáy trong caùc chuøa, ôû phía sau nhaø Toå laø hình Toå Boà-ñeà-ñaït-ma, Ngaøi quaûy treân vai moät chieác giaøy, taïi sao nhö vaäy? Vì ñoù laø hình aûnh cuï theå cuûa giaùo lyù Thieàn toâng hay giaùo lyù Ñaïi thöøa. Quaûy treân vai laø töôïng tröng cho söï gaùnh vaùc ñaûm ñang, moät chieác giaøy laø vöôït ngoaøi ñoái ñaõi. Thoâng thöôøng giaøy coù moät ñoâi laø coøn hai beân, quaûy moät chieác laø vöôït qua caùi hai beân ñoù, boû caùi töông ñoái ñi ñeán choã khoâng hai. Cho neân khaû naêng gaùnh vaùc cuûa Toå laø ñem con ngöôøi ñeán chaân lyù tuyeät ñoái, khoâng coøn keït hai beân, thoaùt ra ngoaøi voøng ñoái ñaõi. Töø thuûy chí chung, Phaät, Toå ñeàu noùi nhö nhau. Phaûi vöôït qua caùi ñoái ñaõi môùi ñeán caùi chaân thaät cöùu kính, ñoù laø thoaùt ly sanh töû.

Ñeå keát thuùc buoåi noùi chuyeän "Chæ OÂng Chuû" hoâm nay, chuùng toâi xin keå moät caâu chuyeän do chuùng toâi voïng töôûng sau thôøi gian nhaäp thaát ba thaùng ñeå ví duï: Coù anh chaøng trôù treâu noï, ñeå tröôùc nhaø anh moät beân laø loï möïc ñoû moät beân laø loï möïc ñen. Moãi khi anh ra vaøo nhaø, anh pheát leân maët anh hoaëc moät veát möïc ñoû hoaëc moät veát möïc ñen. Anh boâi möïc treân maët hoaøi maø khoâng chòu röûa maët. Laâu ngaøy ngöôøi ta nhìn vaøo maët anh thaáy phaân nöûa ñoû phaân nöûa ñen. Ngöôøi ta goïi anh laø chuù maët ñoû maët ñen vaø queân teân thaät cuûa anh. Anh coù moät ngöôøi baïn thaân töø thuôû nhoû (luùc möôøi hai, möôøi ba tuoåi) ñi xa veà, ngöôøi baïn gaëp anh thì nhìn khoâng ra, hoûi: "Caùi maët chuù maøy sao laï vaäy?" Anh traû lôøi: "Caùi maët toâi nhö vaày, chôù coù chi laï ñaâu." Ngöôøi baïn noùi: "Maët cuûa chuù maøy ngaøy xöa ñaâu coù ñoû ñen nhö theá naøy." Anh noùi: " Maët cuûa toâi ñoû ñen nhö vaäy chôù sao." Ngöôøi baïn noùi: "Khoâng phaûi vaäy, tao chôi vôùi chuù maøy laâu naêm tao bieát roõ, maët thaät cuûa chuù maøy hoài tröôùc khoâng phaûi ñoû vaø ñen, ñoû vaø ñen laø taïi chuù maøy boâi möïc vaøo ñoù. Baây giôø muoán coù caùi maët thaät nhö hoài xöa, chuù maøy ñöøng boâi möïc vaøo nöõa, vaø chòu khoù chuøi röûa heát caùc veát möïc ñi, thì môùi loä ñöôïc caùi maët thaät xöa nay cuûa chuù maøy." Anh nghe coù lyù, töø ñoù khoâng boâi möïc vaøo maët nöõa, vaø baét ñaàu taåy röûa caùc veát möïc ñi. Vì anh boâi möïc vaøo maët laâu ngaøy quaù, neân coâng phu taåy röûa phaûi khoù khaên nhoïc nhaèn. Nhöng ngaøy qua ngaøy, anh coá tình taåy röûa, maøu ñen ñoû nhaït daàn, chæ coøn öûng öûng ñoû, thaâm thaâm ñen. Anh raùn duøng moïi phöông tieän röûa thaät saïch heát caùc veát öûng thaâm coøn soùt laïi, cho ñeán moät hoâm khi soi göông thì caùi maët thaät cuûa anh hieån baøy.

Caâu chuyeän naøy keát thuùc buoåi noùi chuyeän "Chæ OÂng Chuû" hoâm nay cuûa chuùng toâi. Nhö theá laø chuùng toâi ñaõ ñöa quí vò töø "Vaøo coång nhaø Thieàn" böôùc "Vaøo cöûa Khoâng vaø "Chæ OÂng Chuû". Ñaây laø traùch nhieäm vaø boån phaän cuûa chuùng toâi xong.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM