BA VAÁN ÑEÀ TROÏNG ÑAÏI TRONG ÑÔØI TU CUÛA TOÂI

Taïi Sao Toâi Chuû Tröông Khoâi Phuïc Phaät Giaùo Ñôøi Traàn?

     Chieàu daøi lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam ñaõ ngoùt möôøi taùm theá kyû (töø theá kyû thöù hai ñeán theá kyû hai möôi), trong thôøi gian naøy traûi qua laém laàn thaêng traàm. Ngaøy nay laø con chaùu trong nhaø, chuùng ta phaûi choïn moät chaëng naøo thích öùng vôùi hoaøn caûnh hieän taïi laøm saùng toû leân cho haøng Taêng, Ni vaø Phaät töû Vieät Nam noi daáu, ñoù laø moät troïng traùch raát naëng. Tinh thaàn kheá lyù kheá cô cuûa Phaät giaùo giuùp Taêng só chuùng ta deã thaáy loái ñi, deã nhaän ra chaëng ñöôøng naøo thích hôïp ñeå öùng xöû nhòp nhaøng vôùi xaõ hoäi ñöông thôøi. Chuùng toâi töï ñaët cho mình troïng traùch phaûi gaùnh vaùc vieäc naøy. Vì vaäy qua nhieàu naêm öu tö toâi khaúng ñònh laáy Phaät giaùo ñôøi Traàn laøm caùi moùc ñeå xaây döïng Phaät giaùo Vieät Nam hieän thôøi. Ñaõ quyeát ñònh, chuùng toâi phaûi coù lyù do.

   I- Naâng Cao Giaù Trò Phaät Giaùo Vieät Nam

     1. Thôøi suy Ñoài Cuûa Phaät Giaùo Vieät Nam

     Töø giöõa theá kyû möôøi chín ñeán giöõa theá kyû hai möôi laø thôøi kyø suy ñoài cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, coù theå ñoaïn naøy laø caùi moùc ñen toái nhaát. Söï suy ñoài naøy cuõng coù lyù do cuûa noù, ngoùt moät theá kyû Phaùp xaâm chieám vaø ñaët aùch cai trò nöôùc ta. Keû cai trò khoâng cho pheùp moät ñoaøn theå, moät toân giaùo naøo coù tinh thaàn daân toäc ñöôïc vöõng maïnh. Thaáy Phaät giaùo gaéng lieàn vôùi daân toäc Vieäc Nam, chuùng duøng ñuû caùch haïn cheá, haï uy tín, cuoái cuøng trieät tieâu. Vì vaäy, thôøi gian naøy caùc vò ñaïo cao ñöùc troïng daàn daàn mai moät maø khoâng ñaøo taïo ñöôïc nhöõng ngöôøi keá thöøa. Chuøa chieàn khoâng coøn ngöôøi taøi ñöùc giaùo hoùa duy trì, nhöõng keû “AÅn döông nöông Phaät” hoaëc “Nuùp boùng töø bi” laøm keá soáng töø töø xuaát hieän. Ta haõy nghe caâu ca dao naøy thì thaáy roõ:

          Yeân thaân laøm saõi ôû chuøa,

          Tuïng kinh nieäm Phaät oaûn thöøa saõi xôi.

          Buït laønh ñöøng haï xuoáng chôi,

          Chuøa khoâng coù Buït, saõi thôøi cuõng ñi.

     Ñaõ khoâng quyeát taâm tu haønh maø ôû chuøa, nhöõng keû naøy coøn ñieàu dôû naøo maø chaúng daùm laøm, thôøi nhaân thaáy nhöõng teä haïi naøy mæa mai chaâm bieám.

          Ñi tu Phaät baét aên chay,

          Thòt choù aên ñöôïc, thòt caày thì khoâng.

     Ngoâi chuøa bieán thaønh gia ñình cho nhöõng keû “Nuùp boùng töø bi” laøm keá soáng. Theá nhaân böïc boäi phaûi thoát ra nhöõng lôøi:

          Vôï Sö saém söûa cho Sö,

          Aïo ñen traøng haït, myõ lö taøy vaønh.

          Ñeå Sö söôùng kieáp baønh baønh...

     Thôøi gian naøy ngöôøi tu ôû chuøa, ña soá ñeàu do thaát chí vì thi rôùt, thaát tình vì bò ngöôøi baïc ñaõi, giaø nua, beänh hoaïn... Vaøo chuøa laøm Taêng, Ni, cho neân nhöõng cuoán tieåu thuyeát, nhöõng tuoàng caûi löông khi ñeà caäp ñeán ngöôøi tu ñeàu lieät vaøo haïng ngöôøi naøy. Maõi ñeán nay (1997) thaáy ngöôøi nam nöõ treû tuoåi ñi tu, vaãn coù nhöõng ngöôøi baûo: “Caäu naøy, coâ kia thaát tình ñi tu”. Ngöôøi ñôøi xem tu só Phaät giaùo khoâng ra gì thì laøm sao hoï bieát quí troïng Phaät phaùp. Ñaây laø vaán ñeà ñau soùt thoâi thuùc chuùng toâi chuû tröông khoâi phuïc Phaät giaùo ñôøi Traàn.

     2. OÂng Vua Ñi Tu

     ÔÛ AÁn Ñoä oâng Hoaøng Thaùi Töû xuaát gia tìm ñaïo giaûi thoaùt cöùu khoå chuùng sanh. ÔÛ Vieät Nam moät oâng Vua xuaát gia vaøo nuùi tu haønh ñeå cöùu nhaân ñoä theá. Vò Thaùi Töû khoâng maøng giaøu sang danh voïng keå caû töông lai ngoâi vò Hoaøng ñeá, troán ñi tu tìm cho ra moái ñaïo giaûi thoaùt ñeå cöùu khoå chuùng sanh. Ñaïo giaûi thoaùt naøy phaûi cao sieâu toät ñænh, Ngaøi môùi vöùt boû ngoâi vò cao sang nhaát ñôøi. Sau naøy oâng Vua Traàn Nhaân Toâng thaám nhuaàn ñöôïc Phaät phaùp, ñang ôû ngoâi vò baäc chí toân cuûa toaøn daân maø choái boû giao laïi cho con, xuaát gia tu Phaät. Phaät giaùo neáu khoâng cao sieâu, kyø ñaët thì laøm sao loâi cuoán haáp daãn ñöôïc oâng vua daùm “Xem ngai vaøng nhö deùp raùch”, ñoåi chieác aùo ngöï baøo maëc aùo naâu soøng laøm ngöôøi xuaát gia vaøo nuùi tu haønh.

     Giaù trò Phaät giaùo ôû AÁn Ñoä thaät sieâu xuaát, giaù trò Phaät giaùo Vieät Nam cuõng phi thöôøng, môùi ñuû söùc thuyeát phuïc moät oâng hoaøng, moät oâng vua ñi tu. ÔÛ Vieät Nam, ñôøi Traàn oâng vua ñi tu Phaät, oâng Traïng Nguyeân ñi tu Phaät, chuùng ta thöû xeùt giaù trò Phaät giaùo ñôøi Traàn cao sieâu ñeán ngaàn naøo. Phaät phaùp ñaõ cao sieâu, ngöôøi tu cuõng ñaùng kính cho neân Phaät giaùo raát thònh haønh trong thôøi naøy. Chuùng toâi nhaèm khoâi phuïc Phaät giaùo ñôøi Traàn coát naâng cao Phaät giaùo Vieät nam hieän nay.

     3. OÂng Toå Thieàn Toâng Ngöôøi Vieät Nam

     Phaät giaùo Vieät Nam töø theá kyû thöù baûy ñeán theá kyû möôøi taùm do Thieàn toâng laõnh ñaïo truyeàn baù. Caùc heä phaùi Thieàn toâng haàu heát töø Trung Hoa truyeàn sang nhö: Phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, phaùi Voâ Ngoân Thoâng, phaùi Thaûo Ñöôøng..., nhöõng vò Toå ñöùng ñaàu moãi heä phaùi ña phaàn ngöôøi Trung Hoa, AÁn Ñoä. Chæ coù phaùi thieàn Truùc Laâm Yeân Töû, oâng Toå ñaàu laø Truùc Laâm Ñaïi Ñaàu Ñaø chính thöïc laø ngöôøi Vieät Nam. OÂng Toå Vieät Nam môùi thoâng caûm taâm tö nguyeän voïng phong tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi Vieät Nam, giaùo hoùa môùi thích öùng nhu caàu ngöôøi Phaät töû Vieät Nam.

   II- Khoâng Chæ Rieâng Ngöôøi Xuaát Gia Maø Cö Só Cuõng Ngoä Ñaïo

     1. Vua Traàn Thaùi Toâng (1218-1277)

     Ñaây laø oâng vua ñaàu nhaø Traàn. Baåm taùnh haâm moä tu Phaät, gaëp duyeân traéc trôû ñau buoàn, oâng lieàn troán leân nuùi Yeân Töû xin tu (1236). Thieàn Sö Vieân Chöùng truï trì chuøa Hoa Yeân, thaáy oâng lieàn hoûi:

     “Laõo taêng ôû laâu nôi sôn daõ, xöông cöùng maët gaày, aên rau ñaéng caén haït deû, uoáng nöôùc suoái daïo caûnh röøng, loøng nhö maây noåi theo gioù ñeán ñaây. Beä haï boû ngoâi nhaân chuû nghó ñeán nôi queâ heøn röøng nuùi, chaúng hay beä haï mong caàu ñieàu gì maø ñeán ñaây?”.

     Vua ñaùp:

     “Traåm coøn thô aáu voäi maát hai thaân, bô vô ñöùng treân só daân, khoâng choã nöông töïa. Laïi nghó söï nghieäp caùc baäc ñeá vöông ñôøi tröôùc thònh suy khoâng thöôøng, cho neân Traåm ñeán nuùi naøy chæ caàu laøm Phaät, chôù khoâng caàu gì khaùc”.

     Vieân Chöùng baûo:

     “Trong nuùi voán khoâng coù Phaät, Phaät chæ ôû trong taâm. Taâm laëng leõ maø bieát goïi laø chaân Phaät. Nay beä haï neáu ngoä taâm naøy thì töùc khaéc thaønh Phaät, khoâng nhoïc tìm caàu beân ngoaøi”.

     Thaùi sö Traàn Thuû Ñoä daãn quan quaân ñi tìm, ñeán nuùi Yeân Töû gaëp vua, oâng quyeát thænh vua veà cho ñöôïc. Vua hoûi yù sö Vieân Chöùng, Sö ñaùp:

     “Phaøm laøm ñaáng nhaân quaân phaûi laáy yù muoán cuûa thieân haï laøm yù muoán cuûa mình, laáy taâm thieân haï laøm taâm cuûa mình. Nay thieân haï muoán ñoùn beä haï trôû veà, beä haï khoâng veà sao ñöôïc. Song phaàn nghieân cöùu noäi ñieån, mong beä haï ñöøng xao laõng”.

     Vua ñaønh phaûi trôû veà tieáp tuïc coâng vieäc trò daân. Hôn möôøi naêm khi raûnh roãi, vua môøi caùc baäc kyø ñöùc ñeán hoûi ñaïo tham thieàn. Vua thuaät laïi:

     “Traåm thöôøng ñoïc kinh Kim Cang ñeán caâu: “Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, trong khoaûng ñeå quyeån kinh xuoáng ngaâm nga, boãng nhieân töï ngoä. Lieàn ñem sôû ngoä naøy vieát thaønh baøi ca, ñeå teân laø Thieàn Toâng Chæ Nam”. (nhöõng ñoaïn daãn treân ñeàu trích trong baøi töïa T. T.C.N).

     Ñang luùc ngöï treân ngai vaøng cai trò muoân daân, vua vaãn nghieân cöùu Phaät phaùp vaø tham thieàn ñöôïc ngoä ñaïo. Ñuû noùi leân raèng, chæ thieáu quyeát taâm tu hoïc, ñöøng ñoå cho hoaøn caûnh ña ñoan baän roän khoù tu. Ai ña ñoan baän roän baèng oâng vua ñaày nhieät tình lo cho ñaát nöôùc, theá maø quyeát taâm tu lieàn ngoä ñaïo. Ñaây laø taám göông saùng ñeå chuùng ta hoïc taäp theo.

     Ñeán naêm 1257 giaëc Nguyeân Moâng xaâm laêng ñaát ta, vua Thaùi Toâng ñích thaân chæ huy nhieàu maët traän, coù maët ôû caû moïi nôi nguy hieåm, khieán quaân só nöùc loøng chieán ñaáu. Keát quaû quaân ta ñaùnh tan quaân xaâm löôïc, giaëc Nguyeân Moâng thaùo thaân chaïy veà Vaân Nam ñaàu naêm 1258. Moät oâng vua Thieàn sö heát loøng moä ñaïo, ñaõ töøng laøm keä khuyeân ngöôøi ñöøng saùt sanh:

          Caùnh loâng mai vaûy troïn haøm linh,

          Sôï cheát tham sanh naøo khaùc tình.

          Töø tröôùc Thaùnh hieàn loøng chaúng nôõ,

          Ñaâu ñaønh ñeå cheát vaãn tham sinh.

     Taïi sao oâng laïi caàm quaân ñaùnh giaëc gieát haïi bieát bao sanh maïng, chaéc phaûi coù lyù do.

     Sau khi nhöôøng ngoâi cho con, oâng lui veà laäp Am Thaùi Vi ôû vuøng röøng nuùi Vó Laâm coá ñoâ Hoa Lö ñeå an daân laäp aáp vaø lo tu haønh, cuøng khuyeân daïy daân chuùng tu. Khuyeân ngöôøi daân giöõ naêm giôùi, oâng noùi keä veà giôùi thöù ba:

          Maù thoaûng höông mai, maët nhuïy ñaøo,

          Thaáy roài maét daùn, yù nao nao.

          Thaûy ñeàu moät ñaõy da hoâi thuùi,

          Thaàm caét ruoät ngöôøi chaúng duïng dao.

     OÂng luoân ñem boán töôùng sanh, giaø, beänh, cheát nhaéc nhôû moïi ngöôøi. Boán töôùng naøy trong kinh goïi laø Boán nuùi. OÂng noùi keä nuùi thöù hai:

          Con ngöôøi kieáp soáng tôï phuø aâu,

          Thoï yeåu ngöôøi trôøi chôù voïng caàu.

          Boùng ngaõ nöông daâu, chieàu saép ñeán,

          Thaân nhö boà lieãu taïm qua thu.

          Phan Lang thuôû noï coøn xanh toùc,

          Laõ Voïng ngaøy nay ñaõ baïc ñaàu.

          Cuoàn cuoän vieäc ñôøi troâi chaúng ñoaùi,

          Vaàng oâ gaùc nuùi, nöôùc troâi xuoâi.

     * Nhaän Ñònh Veà Vua Traàn Thaùi Toâng.

     Ñem vua Traàn Thaùi Toâng so saùnh vôùi vua Löông Voõ Ñeá ôû Trung Hoa, chuùng ta thaáy coù nhöõng neùt ñaëc thuø. Vua Löông Voõ Ñeá (464-549) laø con ngöôøi raát suøng Phaät, oâng töøng giaûng kinh Phoùng Quang Baùt Nhaõ vaø sôù giaûi caùc kinh... Song khi Toå Ñaït Ma sang Trung Hoa naêm 520 gaëp vua, Toå noùi thieàn, vua khoâng laõnh hoäi, Toå leân mieàn baéc ôû taïi chuøa Thieáu Laâm. Ñeán cuoái ñôøi vua Löông Voõ Ñeá bò giaëc Haàu Caûnh keùo quaân vaây haõm thaønh Kieán Khang, quaàn thaàn xin xuaát quaân choáng giaëc, vua khoâng cho, laïi ra leänh beá cöûa thaønh, tuïng kinh caàu nguyeän cho giaëc lui. Keát quaû giaëc chaúng lui, maø oâng bò maát nöôùc vaø phaûi cheát. Traùi laïi, vua Traàn Thaùi Toâng laø ngöôøi ngoä ñöôïc Thieàn Toâng, khi giaëc Nguyeân Moâng xaâm laêng vua chæ huy caàm quaân ñaùnh giaëc, giaëc thua ruùt lui veà, ñaát nöôùc thaùi bình, vua môùi ngoài yeân tu thieàn. Hai thaùi ñoä cuûa hai oâng vua ñoàng laø kính moä ñaïo Phaät, maø xöû söï moãi beân moãi khaùc.

     Vua Voõ Ñeá bò giaëc haûm thaønh khoâng cho quaân choáng cöï, laïi ra leänh trong thaønh tuïng kinh caàu nguyeän cho giaëc lui. Ñaây laø ñem toân giaùo aùp ñaët treân chaùnh trò neân phaûi maéc hoïa. Vua Thaùi Toâng taùch baïch phaân minh phaàn naøo thuoäc toân giaùo, phaàn naøo thuoäc chaùnh trò, neân cöùu ñöôïc ñaát nöôùc khoûi laâm nguy. Tu theo Phaät giaùo laø trau gioài ñaïo ñöùc reøn luyeän taâm linh laø vieäc rieâng cuûa moãi ngöôøi Phaät töû, töùc laø laõnh vöïc cuûa toân giaùo. Giaëc ngoaïi bang xaâm laêng toå quoác, toaøn daân ñöùng leân choáng giaëc, ngöôøi laõnh ñaïo coå ñoäng loøng yeâu nöôùc cuûa daân vaø ñöùng ra chæ huy ñaùnh giaëc laø laõnh vöïc chaùnh trò. Phaân raønh laõnh vöïc toân giaùo, laõnh vöïc chaùnh trò laø vaán ñeà raát thieát yeáu. Ngöôøi Phaät töû thoï tam quy trì nguõ giôùi, neáu phaïm giôùi saùt sanh laø coù toäi, ñoù laø phaàn tu haønh rieâng cuûa Phaät töû, thuoäc laõnh vöïc toân giaùo. Ñaát nöôùc bò xaâm laêng, toaøn daân ñöùng leân choáng giaëc laø traùch nhieäm cuûa moãi coâng daân, thuoäc laõnh vöïc chaùnh trò. Duø trong cuoäc chieán coù nhieàu Phaät töû gieát nhieàu sinh maïng keû thuø, khoâng theå ñem toäi saùt sanh ñaët vaøo choã naøy ñöôïc.

     Vua Traàn Thaùi Toâng laø moät oâng vua ham tu ngoä ñaïo maø troïn ñôøi lo baûo veä ñaát nöôùc vaø xaây döïng ñaát nöôùc. Khi nöôùc nhaø bò ñòch hoïa, nhaø vua lieàu mình cöùu nöôùc, luùc ñaát nöôùc thaùi bình tuy tuoåi giaø vaãn daïy daân khai hoang laäp aáp vaø chæ daïy hoï tu haønh trau doài ñaïo ñöùc. Nhaø vua khoâng nhöõng lo cho daân ñöôïc côm no aùo aám, coøn lo cho daân coù ñöùc haïnh vaø bieát gaïn loïc taâm linh. Moät con ngöôøi ñöôïc hai phaàn vaät chaát vaø tinh thaàn ngang baèng nhau thì cuoäc soáng môùi thaät söï an vui haïnh phuùc. Nhaø vua söû duïng Phaät giaùo trong cuoäc soáng raát laø tích cöïc.

     Nhaø vua laø moät ngöôøi Phaät töû thuaàn thaønh thaâm hieåu Phaät phaùp raát uyeân baùc maø chæ ñem Phaät giaùo aùp duïng trong ñôøi soáng nhaân daân baèng nhöõng phaùp daïy daân giöõ gìn naêm giôùi ñeå ñem laïi an ninh traät töï cho xaõ hoäi, daïy daân tu lyù nhaân quaû ñeå daân bieát traùnh aùc laøm laønh, daïy daân môû roäng loøng töø bi ñeå giuùp ngöôøi neo ñôn cuøng khoå vaø bao dung ñoaøn keát vôùi moïi ngöôøi. Song muoán baûo veä cheá ñoä quaân chuû, oâng phaûi duøng Khoång giaùo ñeå cai trò ñaát nöôùc, duøng luaät phaùp raên ñe vaø tröøng trò toäi phaïm. Cuï theå laø naêm Thieân ÖÙng Chính Bình thöù nhaát (1238) nhaø vua cho môû khoa thi Thaùi hoïc sinh, töø ñaây cöù baûy naêm thi moät laàn. Ñeán naêm Thieân ÖÙng Chính Bình thöù möôøi saùu (1253) môû khoa thi Tam khoâi-Traïng Nguyeân, Baûng Nhaõn, Thaùm Hoa, oâng Leâ Vaên Höu ñoã Baûng Nhaõn khoa naøy... Chính nhôø nhaän ñònh khaùch quan cuûa nhaø vua, neân duøng moãi toân giaùo ñuùng vò trí cuûa noù, nhaø nöôùc ñöôïc thaùi bình thaïnh trò laâu daøi.

     2. Tueä Trung Thöôïng Só (1230-1279)

     Töôùng quaân Traàn Tung con Traàn Lieãu ñaõ hai phen caàm quaân ñaùnh giaëc Nguyeân Moâng. Sau khi giaëc tan nöôùc nhaø thaùi bình, oâng lui veà ôû phong aáp Tònh Bang ñoåi teân laøng Vaïn Nieân. OÂng hoïc thieàn vaø ngoä ñaïo vôùi Thieàn sö Tieâu Dao ôû Tònh xaù Phöôùc Ñöôøng. Vua Thaùnh Toâng quí kính oâng neân taëng hieäu Tueä Trung Thöôïng Só vaø gôûi Thaùi Töû Traàn Khaâm ñeán hoïc thieàn vôùi oâng. Trong quyeån Tueä Trung Thöôïng Só Ngöõ Luïc, vua Traàn Nhaân Toâng taùn thaùn: “OÂi tinh thaàn saéc vaän cuûa Thöôïng Só thaät trang nghieâm, cöû chæ thaúng thaén uy ñöùc, Thöôïng Só baøn huyeàn noùi dieäu trong luùc gioù maùt traêng thanh, nhöõng haøng thaïc ñöùc ñöông thôøi ñeàu baûo Thöôïng Só tin saâu hieåu roõ, thuaän haïnh nghòch haïnh thaät khoù löôøng ñöôïc”. Chaúng nhöõng cö só ñeán hoïc thieàn bôûi Thöôïng Só maø Taêng Só cuõng ñeán tham vaán. Con ngöôøi cuûa Thöôïng Só thaät tieâu dao phoùng khoaùng, ñoïc taùc phaåm Vui Thuù Giang Hoà cuûa Thöôïng Só Thaáy roõ.

          Taâm xöa hoà haûi chöûa töøng khuaây,

          Ngaøy thaùng nhö teân laïi tôï thoâi.

          Gioù maùt traêng thanh sinh keá ñuû,

          Non xanh nöôùc bieác neáp soáng ñaày.

          Saùng sôùm giöông buoàm baêng nöôùc thaúm,

          Chieàu naâng saùo thoåi côït gioù maây.

          Taï Tam nay ñaõ khoâng tin töùc,

          Ñeå chieác thuyeàn trô baõi caùt naøy.

     Cuoäc soáng cuûa Thöôïng Só ñôn giaûn ñaïm baïc, khoâng maøng danh lôïi, noäi taâm luùc naøo cuõng sung maõn an vui. Ñoïc baøi thô töï taïi seõ thaáy:

          Bìm chuoät khoâng nhôn maõi maõi xaâm,

          Lui veà, giaø gôûi choán sôn laâm.

          Nhaø tranh cöûa goã ñôøi thanh thoaùt,

          Khoâng ñuùng khoâng sai töï taïi taâm

     Khi quoác gia höõu söï Thöôïng Só xoâng pha traän maïc cöùu nöôùc cöùu daân, luùc nöôùc nhaø thaùi bình Thöôïng Só soáng thong dong töï taïi trong ñaïo lyù thieàn, ai caàn thì giuùp, khoâng caàn thì vui thuù nôi haûi hoà, thaûnh thôi choán sôn daõ. Ñôøi cuûa Thöôïng Só thaät ñeïp nhö böùc tranh thuûy maëc.

     3. Vua Traàn Thaùnh Toâng (1240-1290)

     Vua laø con cuûa Thaùnh Toâng leân ngoâi naêm Maäu ngoï (1258) ñoåi nieân hieäu laø Thieäu Long, vua hoïc thieàn vôùi Quoác Sö Ñaïi Ñaêng. Moät hoâm ñoïc Ngöõ Luïc cuûa Thieàn Sö Ñaïi Hueä. Vua caûm ngoä laøm keä:

          Ñaäp ngoùi duøi ruøa ba chuïc nieân,

          Maáy phen xuaát haïn bôûi tham thieàn.

          Moät phen thaáu vôõ göông maët thaät,

          Loã muõi xöa nay maát moät beân.

     Vua Thaùnh Toâng noùi Thieàn: “Duïng cuûa chaân taâm tænh tænh laëng laëng, khoâng ñi khoâng ñeán, khoâng theâm khoâng bôùt, vaøo lôùn vaøo nhoû, maëc thuaän maëc nghòch, ñoäng nhö maây haït, tónh nhö töôøng vaùch, nheï nhö sôïi loâng, naëng nhö taûng ñaù, saïch troïi trôn baøy loà loä chaúng theå so löôøng, hoaøn toaøn khoâng daáu veát, ngaøy nay vì anh bieän bieät raønh reõ roõ raøng”. (Trích Thaùnh Ñaêng Luïc).

     Qua ñaây chuùng ta thaáy vua Thaùnh Toâng thaáu suoát lyù thieàn, trong luùc coøn ñang laøm hoaøng ñeá. Nhaø vua khoâng tìm nôi non cao röøng vaéng, maø ngöï taïi trieàu ñình ñeå tu vaãn ñöôïc ngoä ñaïo. Ñuùng nhö lôøi Thieàn sö Vieân Chöùng noùi “Phaät taïi taâm mình”, neáu ngöôøi bieát xoay laïi taâm mình thì coù ngaøy ngoä ñaïo. Quaû laø tu thieàn khoâng trôû moïi coâng taùc ôû theá gian, coù ai maø khoâng tu ñöôïc. Ñaây laø moät baèng chöùng thieàn hoïc ñôøi Traàn raát tích cöïc.

   III- Chuû Tröông Thieàn Phaùi Truùc Laâm Yeân Töû

     1. Sô Toå Truùc Laâm (1258-1308)

     Ngaøi laø con vua Traàn Thaùnh Toâng vaø Nguyeân Thaùnh Hoaøng Thaùi Haäu, teân laø Traàn Khaâm. Khi lôùn leân vua cha cho Ngaøi theo hoïc thieàn vôùi Tueä Trung Thöôïng Só. Moät hoâm Ngaøi hoûi Thöôïng Só veà “Boån phaän toâng chæ thieàn”, Thöôïng só ñaùp: “Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc” (soi saùng laïi chính mình laø phaän söï goác, khoâng töø beân ngoaøi maø ñöôïc). Nghe qua, Ngaøi thoâng suoát ñöôïc loái vaøo vaø thôø Thöôïng só laøm thaày.

     Naêm hai möôi moát tuoåi Ngaøi leân ngoâi Hoaøng ñeá (1279) hieäu laø Traàn Nhaân Toâng. Quaân Nguyeân Moâng xaâm laêng nöôùc ta, Ngaøi phaûi caàm quaân ñaùnh ñuoåi giaëc ñeán hai löôït (1285-1288) giaëc ruùt lui ñaát nöôùc thaùi bình. Ñeán naêm Quí Tî (1293) Ngaøi nhöôøng ngoâi cho con laø Traàn Anh Toâng, leân laøm Thaùi Thöôïng Hoaøng. Naêm Kyû Hôïi (1299) Ngaøi vaøo nuùi Yeân Töû xuaát gia tu haønh laáy hieäu laø Truùc Laâm Ñaïi Ñaàu Ñaø vaø laøm Sô Toå phaùi Truùc Laâm Yeân Töû. Do choã sôû ngoä ban ñaàu cuûa Ngaøi, neân laáy caâu “Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc”, laøm kim chæ nam cho phaùi thieàn Truùc Laâm Yeân Töû.

     2. Caâu Phaûn Quan Töï Kyû Boån Phaän Söï, Baát Tuøng Tha Ñaéc”, Nhìn Xuyeân Suoát Töø Ñôøi Tu Cuûa Ñöùc Phaät Qua Giaùo Lyù, Ñeán Caùc Phaùp Thieàn.

    2-1 Ñôøi tu cuûa ñöùc Phaät hoaøn toaøn soi saùng laïi noäi taâm cuûa mình. Suoát boán möôi chín ngaøy ñeâm ngoài döôùi coäi Boà Ñeà, Ngaøi quaùn chieáu noäi taâm ñöôïc giaùc ngoä thaønh Phaät. Ñöùc Phaät laø coäi nguoàn cuûa Ñaïo Phaät, do quaùn chieáu noäi taâm mình ñöôïc chöùng ñaïo, neân noùi “Phaûn quang töï kyû boån phaän söï”. Troïn ñôøi tu Ngaøi khoâng caàu xin troâng caäy caùi gì khaùc beân ngoaøi, neân noùi “Baát tuøng tha ñaéc”.

     2-2 Giaùo lyù Phaät daïy, boán boä Kinh A Haøm, saùu traêm quyeån kinh Baùt Nhaõ, Kinh Phaùp Hoa... cuõng khoâng ngoaøi loái tu “Phaûn quan” naøy. Kinh A Haøm laáy phaùp Töù Ñeá laøm caên baûn, maø ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo khoâng phaàn naøo chaúng quaùn chieáu laïi mình. Kinh Baùt Nhaõ laáy Baùt Nhaõ Taâm Kinh laøm troïng taâm, maø “Chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng” laø neàn taûng tu haønh. Kinh Phaùp Hoa muïc ñích nhaän ra Tri Kieán Phaät cuûa mình, hình aûnh chaøng cuøng töû trôû veà tìm cha laø yù nghóa “Phaûn quan töï kyû”.

     2-3 Caùc phaùp thieàn ñeàu tu “Phaûn quan töï kyû”.

     a/ Thieàn Nguyeân Thuûy hieän nay hoaëc tu thieàn Töù nieäm xöù, hoaëc tu thieàn Minh saùt tueä. Phaùp thieàn Töù nieäm xöù laø quaùn thaân baát tònh, quaùn thoï laø khoå, quaùn taâm voâ thöôøng, quaùn phaùp voâ ngaõ, ñeàu laø soi saùng laïi chính mình. Phaùp thieàn Minh saùt tueä thì tröôùc duøng hôi thôû, bieát roõ hôi thôû ra vaøo daøi ngaén, laïnh aám... Nhôø nöông hôi thôû taâm ñöôïc ñònh. Keá duøng trí tueä quaùn saùt thaân taâm laø voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ bieát ñuùng nhö thaät. Theo doõi hôi thôû vaø quaùn saùt thaân taâm voâ thöôøng... ñeàu laø “Phaûn quan töï kyû”.

     b/ Thieàn Ñaïi thöøa quaùn chieáu theo Kinh Baùt Nhaõ, hoaëc “Chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng” cuûa Baùt Nhaõ Taâm Kinh, hoaëc quaùn “Nhaát thieát höõu vi phaùp, nhö moäng huyeãn baøo aûnh, nhö loä dieäc nhö ñieån, öng taùc nhö thò quaùn” cuûa Kinh Kim Cang Baùt Nhaõ. Caû hai loái quaùn naøy ñeàu laø “Phaûn quan töï kyû”. Cho ñeán phaùp “Tam Quaùn” cuûa Thieàn sö Hueä Vaên do ñoïc Trung Quaùn Luaän ngoä ñöôïc. Sö ñem phaùp naøy daïy cho ñeä töû laø Thieàn sö Hueä Tö (515-577) thaønh laäp phaùi thieàn Ñaïi Thöøa “Tam Quaùn”. Phaùp quaùn naøy y cöù baøi keä trong Luaän Trung Quaùn laø: “Nhaân duyeân sôû sanh phaùp, Ngaõ thuyeát töùc thò khoâng, Dieäc danh vi Giaû danh, Dieäc danh Trung Ñaïo nghóa”, laäp thaønh ba phaùp quaùn: Khoâng quaùn, Giaû quaùn, Trung Ñaïo quaùn. Trong ba phaùp naøy, cuõng laø “Phaûn quan töï kyû”.

     c/ Thieàn toâng haún caên cöù “Phaûn quan töï kyû”. Coäi goác Thieàn toâng laø “Phaûn quang töï kyû”. Caâu “Tröïc chæ nhaân taâm, kieán taùnh thaønh Phaät” laø chaâm ngoân cuûa Thieàn toâng do Toå Ñaït Ma tuyeân boá. Khoâng phaûn quan laøm sao kieán taùnh, khoâng kieán taùnh thì ñaâu ñöôïc thaønh Phaät. Bôûi Thieàn toâng chuû tröông Phaät töùc taâm, ngoaøi taâm khoâng coù Phaät.

     2-4 Taïi sao phaûi phaûn quan töï kyû?

     Ngöôøi tu Phaät phaûi bieát ñuùng nhö thaät nôi thaân taâm mình. Chuùng sanh meâ laàm neân moïi sinh hoaït ñeàu ñeå phuïc vuï cho mình, maø söï thaät khoâng bieát mình laø gì. Do meâ laàm sanh ra kieán chaáp sai laïc taïo khoâng bieát bao nhieâu toäi loãi, laøm khoå mình vaø laøm khoå moïi ngöôøi. Soi saùng laïi thaân taâm mình thaáy ñuùng nhö thaät thì moïi kieán chaáp ñeàu phaù vôõ ñem laïi söï an laïc cho mình vaø moïi ngöôøi. Soi saùng thaân taâm mình chia laøm hai phaàn:

     a/ Thaáy roõ thaân taâm voâ thöôøng: Trong baøi vaên Tröõ Töø Töï Raên, Thöôïng só noùi:

          Ngaøy thaùng nöôùc chaûy, giaøu sang maây troâi.

          Gioù löûa tan roài, treû giaø thaønh buïi.

          Hoàn phaùch lìa saéc thaân nhö moäng,

          Cuoäc möu sinh, con roái keùo loâi,

          Haèng ngaøy ñuøa, ñöa tay baét boùng...

          Trong moäng taïo taùc, thöùc roài ñeàu khoâng,

          Trong moäng taïo, sanh thoâ sanh teá,

          Tænh giaác roài, khoâng maûy toùc keû tô...

     Ñeán Toå Truùc Laâm, trong baøi Sôn Phoøng Maïn Höùng cuõng noùi:

          Phaûi quaáy nieäm rôi theo hoa ruïng,

          Lôïi danh taâm laïnh vôùi möa ñeâm.

          Möa taïnh, hoa trô, non vaéng laëng,

          Chim keâu moät tieáng laïi xuaân taøn.

     Thaân töù ñaïi hoøa hôïp, taâm danh lôïi phaûi quaáy ñeàu voâ thöôøng hö doái, ngöôøi tu thaáy roõ nhö vaäy laø thöùc tænh giaùc ngoä. Theá nhaân luùc naøo cuõng thaáy thaân vaät chaát laø thaät, taâm nghó phaûi quaáy danh lôïi laø thaät, neân meâ muoäi khoå ñau. Soi saùng thaân taâm thaáy ñuùng nhö thaät laø ñieàu kieän toái thieát yeáu treân ñöôøng tu.

    b/ Nhaän ngay nôi thaân voâ thöôøng coù caùi chaân thöôøng.

     Baøi Phaät Taâm Ca cuûa Thöôïng só coù ñoaïn noùi:

     ... Muoán tìm taâm, ñöøng tìm ngoaøi,

          Baûn theå nhö nhieân töï roãng laëng.

          Nieát baøn sanh töû buoäc raøng suoâng,

          Phieàn naõo boà ñeà ñoái ñòch roãng.

          Taâm töùc Phaät, Phaät töùc taâm,

          Dieäu chæ saùng ngôøi suoát coå kim.

          Xuaân ñeán, töï nhieân hoa xuaân nôû,

          Thu veà, hieän roõ nöôùc thu saâu...

          Laëng laëng laëng, chìm chìm chìm,

          Caùi taâm muoân phaùp laø taâm Phaät.

          Taâm Phaät laïi cuøng taâm ta hôïp,

          Leõ aáy nhö nhieân suoát coå kim.

          Ñi cuõng thieàn, ngoài cuõng thieàn,

          Trong loø löûa röïc moät hoa sen...

     Toå Truùc Laâm cuõng noùi:

          Vaäy môùi hay! Buït ôû trong nhaø, chaúng phaûi tìm xa.

          Nhaân khuaây baûn neân ta tìm Buït,

          Ñeán bieát hay chænh Buït laø ta...

(Phuù Cö Traàn Laïc Ñaïo- Hoäi Thöù Naêm).

     Qua hai ñoaïn daãn treân, chuùng ta thaáy roõ Thöôïng só vaø Toå Truùc Laâm chæ thaúng taâm mình töùc laø Phaät. Song phaûi laø taâm laëng leõ haèng nhieân, chôù khoâng phaûi taâm ñoái ñaõi sanh dieät. Trong thaân taâm voâ thöôøng sanh dieät coù taâm laëng leõ haèng nhieân, nhö trong loø löûa chaùy röïc coù hoa sen töôi thaém. Taïi vì chuùng ta queân taâm Phaät cuûa mình, chaïy tìm Phaät ôû beân ngoaøi. Moät khi chuùng ta bieát quay trôû laïi taâm mình thì seõ thaáy taâm mình töùc laø Phaät.

   IV. Tinh Thaàn Bao Dung Thieàn Ñôøi Traàn.

      1. Bao Dung Noäi Giaùo.

     Ñôøi Traàn tuy laáy Thieàn toâng laøm chuû ñaïo truyeàn baù, song cuõng coù Tònh ñoä ñoàng thôøi hoaït ñoäng. Tònh ñoä coù söï Tònh ñoä vaø lyù Tònh ñoä. Veà söï Tònh ñoä thì phaûi tin coù coõi Cöïc Laïc ôû phöông Taây, ñöùc Phaät A Di Ñaø laø giaùo chuû coõi naøy. Neáu ngöôøi chí thaønh nieäm Phaät vaø tha thieát caàu sanh veà coõi Cöïc Laïc khi laâm chung ñöôïc Phaät A Di Ñaø ñoùn veà Cöïc Laïc. Veà lyù Tònh Ñoä laø “Töï taùnh Di Ñaø duy taâm Tònh ñoä” hay “Taâm tònh thì ñoä tònh”. Töùc laø taâm mình thanh tònh laø tònh ñoä, taùnh mình saùng suoát laø Phaät Di Ñaø. Toå Truùc Laâm noùi:

     ... Tònh Ñoä laø loøng trong saïch,

          Chôù ngôø hoûi ñeán Taây Phöông.

          Di Ñaø laø taùnh saùng soi,

          Möïa phaûi nhoïc tìm veà Cöïc Laïc

                                (Phuù Cö Traàn Laïc Ñaïo-Hoäi Thöù Hai)

      Thieàn toâng thöøa nhaän lyù Tònh Ñoä, khoâng thöøa nhaän söï Tònh Ñoä. Thieàn sö Voâ Ngoân Thoâng nghe Toå Baù Tröôïng noùi: “Taâm ñòa nhöôïc khoâng, tueä nhaät töï chieáu”, lieàn ngoä ñaïo. Ñaát taâm neáu khoâng, laø taâm tònh ñoä tònh. Tueä nhaät töï chieáu, laø töï taùnh Di Ñaø. Vì A Di Ñaø dòch nghóa laø Voâ Löôïng Quang, nhaø thieàn goïi laø Tueä nhaät töï chieáu. Ñöùng veà lyù Tònh Ñoä cuøng Thieàn toâng cöùu caùnh khoâng hai.

      2. Tam Giaùo Ñoàng Nguyeân.

      Thuyeát ta giaùo ñoàng nguyeân xuaát phaùt töø ñôøi Toáng ôû Trung Hoa, nhaø Traàn ôû Vieät Nam cuõng chaáp nhaän thuyeát naøy ñeå duøng hoøa Tam giaùo. Tam giaùo Phaät giaùo, Khoång giaùo vaø Laõo giaùo (Ñaïo giaùo). Ngöôøi daân Vieät Nam chòu aûnh höôûng Tam giaùo raát saâu ñaäm. Nhaø Traàn muoán ñoaøn keát toaøn daân, ñöùng veà Phaät giaùo Thieàn toâng dung hôïp Khoång giaùo vaø Laõo giaùo. Chuû tröông raèng Tam giaùo veà öùng duïng tu haønh coù khaùc nhau, song ñoù chæ laø hình thöùc phöông tieän, ñeán cöùu caùnh ñeàu gaëp nhau, neân noùi Ñoàng nguyeân. Ñaây laø tính bao dung khieâm toán cuûa Phaät giaùo Thieàn toâng, ai khoâng bieát vua quan thôøi naøy haàu heát ñeàu tu theo Phaät giaùo.

   V. Phaät Giaùo Ñôøi Traàn Thöïc Teá Tích Cöïc

      1. Thöïc Teá

    Phaät giaùo ñôøi Traàn chuû tröông “Töùc Taâm töùc Phaät”. Taâm meâ laø chuùng sanh, taâm giaùc laø Phaät. Phaät chaúng ôû ñaâu xa, ngay nôi taâm mình, kheùo tu loùng laëng taâm meâ thì taâm giaùc hieän baøy. Tueä Trung Thöôïng Só laøm baøi Phaät Taâm Ca, ñoaïn ñaàu noùi:

          Phaät! Phaät! Phaät! Khoâng theå thaáy,

          Taâm! Taâm! Taâm! Khoâng theå noùi.

          Neáu khi taâm sanh laø Phaät sanh,

          Neáu khi taâm dieät laø Phaät dieät.

          Dieät taâm coøn Phaät chuyeän khoâng ñaâu,

          Dieät Phaät coøn taâm khi naøo bieát.

          Muoán bieát Phaät taâm, sanh dieät taâm,

          Ñôïi ñeán sau naøy Di Laëc quyeát...

     Phaät laø giaùc, rôøi taâm tìm giaùc laøm gì coù, ngay nôi taâm nhaän ra Phaät môùi laø Phaät thaät. Boû taâm tìm Phaät laø Phaät cuûa ai, khoâng phaûi laø Phaät cuûa mình. Tuy nhieân, neáu nhaän taâm sanh dieät laø Phaät, ñôïi ñeán Phaät Di Laëc ra ñôøi cuõng khoâng giaûi quyeát ñöôïc. Toå Truùc Laâm noùi:

Bieát vaäy! Mieãn ñöôïc loøng (taâm) roài chaúng coøn pheùp khaùc.

          Gìn taùnh saùng, taùnh môùi haàu an,

          Neùn nieàm voïng, nieàm döøng chaúng thaùc.

          Döùt tröø nhaân ngaõ thì ra tính thöïc Kim Cöông.

          Döøng heát tham saân môùi laûu loøng maàu vieân giaùc...

(Phuù Cö Traàn Laïc Ñaïo- Hoäi Thöù hai).

      Kim Cöông, Vieân Giaùc laø Phaät thaät cuûa ta, muoán thaáy Phaät thaät phaûi neùn nieàm voïng, tröø nhaân ngaõ, döùt tham saân si. Bôûi voïng nieäm neân chaáp nhaân chaáp ngaõ, khôûi tham saân si, khoâng thaáy ñöôïc Phaät thaät. Nhö maây che kín khoâng thaáy ñöôïc maët traêng saùng. Chuyeån hoùa taát caû taâm meâ loaïn, chæ coøn taâm thanh tònh saùng ngôøi, taâm naøy laø Phaät. Söï tu nhö vaäy raát thöïc teá, vì thaáy roõ caùi gì neân boû caùi gì neân theo, naém vöõng söï thaønh coâng vaø thaát baïi trong tay mình, khoâng caàu mong trong ñôïi theá löïc beân ngoaøi.

     2. Tích Cöïc

     Naêm Giaùp Thìn (1304) Toå Truùc Laâm ñi daïo trong nhaân gian, khuyeân daân chuùng giöõ nguõ giôùi vaø tu Thaäp thieän. Ñaây laø tích cöïc ñem Phaät giaùo vaøo nhaân gian, tröôùc xaây döïng con ngöôøi, caù nhaân toát thì gia ñình toát, gia ñình toát thì quoác gia toát. Vì baûo veä sanh maïng con ngöôøi, khuyeân giöõ giôùi khoâng saùt sanh, baûo veä taøi saûn cuûa ngöôøi, khuyeân giöõ giôùi khoâng troäm cöôùp, baûo veä haïnh phuùc gia ñình, khuyeân giöõ giôùi khoâng taø daâm, baûo veä uy tín vaø giaù trò con ngöôøi, khuyeân giöõ giôùi khoâng noùi doái, baûo veä söùc khoûe söùc khoûe, trí tueä vaø traät töï xaõ hoäi, khuyeân giöõ giôùi khoâng uoáng röôïu (hieän nay theâm huùt aù phieän xì ke, ma tuùy). Ngöôøi daân trong nöôùc ñeàu giöõ ñöôïc naêm giôùi thì ñaát nöôùc thaät söï thaùi bình daân chuùng vui veû haùt ca, khoâng coøn gì phaûi lo sôï. Tieán leân, Ngaøi khuyeân tu Thaäp thieän, töùc laø thaân khoâng saùt sanh, troäm cöôùp, taø daâm; mieäng khoâng noùi doái, noùi hai löôõi, noùi hung döõ, noùi theâu deät; yù bôùt noùng giaän, tham lam vaø si meâ. Ngöôøi thaân mieäng yù kheùo tu möôøi ñieàu laønh seõ trôû thaønh baäc hieàn nhaân. Ngöôøi Phaät töû kheùo tu Nguõ giôùi vaø Thaäp Thieän laø ñoùng goùp moät phaàn cho quoác gia xaõ hoäi ñöôïc toát ñeïp an vui. Ñöôïc vaäy, ñaïo Phaät môùi thaät söï chuyeån caûnh khoå thaønh caûnh vui, chuyeån con ngöôøi phaøm tuïc thaønh con ngöôøi thaùnh thieän.

  VI. Ñöôøng Loái Tu Cuûa Phaät Giaùo Vieät Nam Hieän Nay

     Laø tu só Phaät giaùo Vieät Nam, neáu bò ngöôøi hoûi: “Hieän nay thaày tu theo toâng phaùi naøo cuûa Phaät giaùo?”. Chaéc chaén tu só naøy seõ ngaån ngô khoâng bieát ñaùp theá naøo. Taïi sao vaäy?

     1. Laáy “Nhò Thôøi Khoùa Tuïng” laøm coâng phu tu haønh.

     Chuøa chieàn Vieät Nam hôn moät theá kyû naøy ñeàu laáy hai thôøi khoùa tuïng laøm coâng phu tu taäp. Trong hai thôøi, ñaàu hoâm tuïng kinh Di Ñaø, sau tuïng chuù Vaõng Sanh, tieáp nieäm danh hieäu Phaät A Di Ñaø; buoåi khuya tuïng chuù Laêng Nghieâm, hoaëc Ñaïi Bi Thaäp Chuù..., neáu hoâm naøo coù ñaùm caàu an caàu sieâu thì tuïng chuù Ñaïi Bi tröôùc, tuïng kính sau. Coâng phu tu haønh nhö vaäy, bieát thuoäc toâng phaùi naøo. Theá maø ña soá noùi tu theo Tònh Ñoä. Tuïng kinh Di Ñaø vaø nieäm danh hieäu Phaät A Di Ñaø thuoäc veà Tònh Ñoä toâng, tuïng chuù Ñaïi Bi, chuù Laêng Nghieâm thuoäc Maät toâng. Nhaän xeùt chín chaén thì hai thôøi khoùa tuïng Maät toâng chieám öu theá.

     Hai thôøi khoùa tuïng xuaát xöù töø ñaâu? Caên cöù lôøi töïa quyeån Nhò Khoùa Hieäp Giaûi thì xuaát xöù töø ñôøi nhaø Thanh ôû Trung Quoác. Vua Thaùnh Toå nhaø Thanh hieäu Khang Hy (1662-1772) ra saéc leänh môøi Hoøa Thöôïng Ngoïc Laâm Thoâng Tuù (1614-1675) cuøng moät soá Hoøa Thöôïng hôïp taùc soaïn “Nhò Thôøi Khoùa Tuïng”, buoäc Taêng, Ni caùc chuøa ôû Trung Quoác trong thôøi naøy phaûi öùng duïng tu theo. Nhaø Thanh thuoäc daân toäc Maõn Chaâu ôû mieàn Baéc Trung Quoác, gaàn daõy nuùi Hy Maõ Laïp Sôn chòu aûnh höôûng Phaät giaùo Taây Taïng chuyeân tu Maät toâng. Nhaø vua buoäc caùc Hoøa Thöôïng soaïn “Nhò Thôøi Khoùa Tuïng” ñaët naëng Maät toâng hôn. Tuy Nhò Thôøi Khoùa Tuïng laø chuû tröông Tònh, Maät ñoàng haønh, song nghieân haún veà Maät. Nhò Thôøi Khoùa Tuïng ra ñôøi khoaûng cuoái theá kyû möôøi baûy ñaàu theá kyû möôøi taùm laø thôøi kyø Phaät giaùo Trung Hoa ñang xuoáng doác. Khoâng bieát Nhò Thôøi Khoùa Tuïng du nhaäp vaøo Vieät Nam luùc naøo, chæ bieát töø cuoái theá kyû möôøi chín ñeán cuoái theá kyû hai möôi, haàu heát caùc chuøa Vieät Nam ñeàu laáy hai thôøi naøy laøm coâng khoùa tu haønh. Ai vaøo chuøa tu ñeàu bò baét buoäc phaûi thuoäc hai thôøi khoùa tuïng goïi laø hai thôøi coâng phu, neân coù caâu “Ñi lính sôï treøo aûi, ôû saõi sôï Laêng Nghieâm”. Thaäm chí ñeán naøy (1997) nhöõng tu só Phaät giaùo ñeán Ñaøn giôùi xin thoï giôùi Sa Di, ban giaùm khaûo ñaøn giôùi vaãn khaûo haïch xem thuoäc chuù Laêng Nghieâm khoâng.

     Tònh vaø Maät laø hai phaùp tu troâng caäy vaøo tha löïc, nieäm Phaät ñöôïc Phaät A Di Ñaø ñoùn veà Cöïc Laïc, trì chuù ñöôïc Long Thieân, Hoä Phaùp hay Thaàn Kim Cöông gia hoä cho tieâu nghieäp... Thích hôïp vôùi thôøi ñieåm ñaát nöôùc Vieät Nam bò xaâm laêng cuoái cuøng noäi thuoäc nöôùc Phaùp. Töø ñaây ngöôøi daân thuoäc ñòa maát heát loøng töï tín, maåu quoác Vieät Nam ôû trôøi Taây. Vì theá, chö toân ñöùc trong Phaät giaùo Vieät Nam chaáp nhaän “Nhò Thôøi Khoùa Tuïng” laøm neàn taûng tu haønh cho öùng hôïp vôùi hoaøn caûnh ñöông thôøi, theá laø hôïp lyù.

     Song ngaøy nay ñaõ khaùc, nöôùc Vieät Nam hoaøn toaøn ñoäc laäp, ngöôøi Vieät Nam laø daân toäc anh huøng, loøng töï tín ñaõ daâng cao. Theá maø, Phaät giaùo Vieät Nam vaãn giöõ loái tu theo leà loái cuõ, coù thích hôïp vôùi loøng töï tín cuûa toaøn daân, coù nhòp nhaøng tieán kòp tinh thaàn vöôn leân cuûa ñaát nöôùc chaêng? Ñaây laø choã nhieàu naêm traên trôû nhöùc nhoái cuûa chuùng toâi. Phaùp tu Tònh ñoä ñoøi hoûi phaûi ñuû ba ñieàu kieän: Tín, Haïnh, Nguyeän. Tín laø tin coù coõi Cöïc Laïc ôû phöông Taây, coù Phaät A Di Ñaø ñang giaùo hoùa nôi aáy, neáu ai nieäm danh hieäu Ngaøi khi laâm chung seõ ñöôïc Ngaøi ñoùn veà Cöïc Laïc. Haïnh laø thöïc haønh phaùp trì danh nieäm Phaät. Nguyeän laø phaùt nguyeän sau khi cheát ñöôïc vaõng sanh veà coõi Cöïc Laïc. Nguyeän naøy muoán ñöôïc thaønh töïu phaûi ñuû hai ñieàu: Haân vaø Yeåm. Haân laø öa thích coõi Cöïc Laïc. Yeåm laø chaùn ngaùn coõi Ta Baø. Coõi Cöïc Laïc laø vui, coõi Ta Baø laø khoå, chaùn ngaùn coõi khoå, caàu sanh veà coõi vui, laø tinh thaàn thieát yeáu cuûa phaùp tu Tònh Ñoä. Khi nöôùc ta vaän ñoäng toaøn daân xaây döïng ñaát nöôùc giaøu maïnh, maø ngöôøi tu Phaät chuùng ta chaùn ngaùn coõi naøy laø ñau khoå thì coøn tinh thaàn ñaâu xaây döïng ñaát nöôùc. Phaûi chaêng Phaät giaùo Vieät Nam khoâng öùng duïng yeáu lyù “Kheá cô” cho thích hôïp hoaøn caûnh hieän thôøi.

     Chuùng toâi chuû tröông khoâi phuïc Thieàn toâng ñôøi Traàn, coát yeáu söû duïng tinh thaàn “Kheá cô” cuûa ñaïo Phaät, höôùng daãn ngöôøi Phaät töû tu haønh nhòp nhaøng theo böôùc tieán vuûa xaõ hoäi. Caâu “Töùc taâm töùc Phaät” trong Thieàn toâng laø ñem laïi söùc töï tín maõnh lieät cho ngöôøi Phaät töû. Coù töï tín, chuùng ta môùi coù söùc maïnh vöôn leân, coù töï tín chuùng ta môùi khaúng ñònh söï thaønh coâng trong coâng taùc cuûa mình. Ñoàng thôøi nhaän roõ Giaùc ngoä vaø Nieát baøn ngay nôi theá gian naøy. Ta nghe Luïc Toå Hueä Naêng noùi:

     ...Phaät phaùp taïi theá gian,

          Baát ly theá gian giaùc.

          Ly theá mích Boà Ñeà,

          Khaùp nhö caàu thoá giaùc...

                       (Keä Voâ Töôùng Kinh Phaùp Baûo Ñaøn).

     Phaät phaùp ngay trong theá gian naøy, khoâng theå rôøi theá gian tìm ñöôïc söï giaùc ngoä. Neáu rôøi theá gian tìm ñöôïc söï giaùc ngoä. Neáu rôøi theá gian tìm giaùc ngoä, gioáng nhö tìm söøng con thoû. Ñöùc Phaät giaùc ngoä taïi coäi Boà Ñeà trong theá gian naøy. Caùc baäc A La Haùn giaùc ngoä nguyeân nhaân vaø keát quaû sanh töû, vaø giaûi thoaùt sanh töû cuõng trong coõi theá gian naøy... Duyeân Giaùc giaùc ngoä “Lyù nhaân duyeân sinh” cuõng trong theá gian naøy... Taïi sao chuùng ta khoâng ngay ñaây maø tu, laïi caàu mong ñeán nôi naøo cho xa xoâi? Ñaây laø thöïc teá vaø söùc maïnh cuûa Thieàn toâng, toå tieân chuùng ta ñaõ öùng duïng tu haønh.

       2. Voâ Thaày Tu Trôû Thaønh Thaày Tuïng

     Ngöôøi chaân chính xuaát gia tu haønh, buoåi ñaàu ai cuõng quyeát taâm caàu giaùc ngoä giaûi thoaùt. Song ôû chuøa thôøi gian laâu söï quyeát taâm aáy phai nhaït töø töø. Vì vaøo chuøa phaûi hoïc thuoäc loøng kinh ñeå tuïng, khi tuïng phaûi raønh chuoâng moõ, phaûi taäp tuïng aâm thanh cho hay, coøn phaûi hoïc taùn, hoïc ñaåu... Khi tuïng kinh raønh roài phaûi ñi cuùng ñaùm cho Phaät töû, chuøa ít Phaät töû coøn ñôû, chuøa ñoâng Phaät töû thì ñi ñaùm lieân tuïc, coøn thôøi giôø ñaâu nghó ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt. Coäng theâm Phaät töû cuùng kính tieàn baïc vaät duïng nhieàu, phaûi lo gìn giöõ tieâu phí, coøn nhôù ñaâu baûn hoaøi luùc sô phaùt taâm. Theá laø töø thaày tu phaùt taâm chaân chaùnh, laâu daàn bieán thaønh thaày tuïng thaày cuùng, thaät raát ñau loøng! Phaät daïy:

     “Duø tuïng nhieàu kinh maø buoâng lung khoâng thöïc haønh thì chaúng höôûng ñöôïc phaàn lôïi ích cuûa Sa Moân, khaùc naøo keû chaên boø thueâ lo ñeám boø cho ngöôøi.

     Tuy tuïng ít kinh maø thöôøng y giaùo haønh trì, hieåu bieát chaân chaùnh, töø boû tham, saân, si taâm hieàn laønh thanh tònh, giaûi thoaùt, xa boû theá tuïc, thì duø ôû coõi naøy hay coõi khaùc, ngöôøi kia vaãn höôûng ích lôïi cuûa Sa Moân”.

                                                               (Kinh Phaùp Cuù soá 19, 20)

     Tu só Phaät giaùo maø chæ laáy tuïng cuùng caàu nguyeän laøm Phaät söï, laø voâ tình ñaõ ñöa Phaät giaùo leân lô löûng treân hö khoâng vaø taïo cho Phaät giaùo daùng veû môø môø aûo aûo khoâng theå giaûi thích ñöôïc. Toâi daùm khaúng ñònh raèng Phaät giaùo khoâng phaûi theá, maø thöïc teá höõu hieäu trong cuoäc soáng hieän taïi cuûa con ngöôøi. Phaät giaùo laø nhöõng phöông thuoác trò taâm bònh cuûa chuùng sanh, laø phöông phaùp daïy con ngöôøi soáng vöôn leân vaø an vui haïnh phuùc. Chuùng ta phaûi nhìn thaúng coäi goác cuûa Phaät giaùo, ñöøng vaïch tìm caønh laù chi li. Mong seõ coù nhöõng tri kyû thoâng caûm ñieàu naøy cuûa chuùng toâi.

    VII. Hoïc Caùi Hay Cuûa Ngöôøi Xöa Maø Khoâng Neä Coå

     Chuùng toâi chuû tröông khoâi phuïc Thieàn toâng ñôøi Traàn laø caùi nhìn trôû lui veà quaù khöù. Ñöùng veà maët truyeàn thoáng khoâng theå chæ coù ngaøy nay maø khoâng coù nhöõng ngaøy xöa. Laáy nhöõng kinh nghieäm hay cuûa ngöôøi xöa öùng duïng trong hoaøn caûnh hieän nay thì höõu ích. Baét ngöôøi nay raäp khuoân theo ngöôøi xöa laø neä coå laïc haäu. Chuùng toâi chaét loïc nhöõng caùi hay cuûa Phaät giaùo ñôøi Traàn trình baøy cho Taêng, Ni, Phaät töû hieän nay xem thaáy ñieàu naøo thích hôïp aùp duïng ñöôïc thì aùp duïng, khoâng phaûi ñem caùi khuoân cuûa Phaät giaùo ñôøi Traàn baét buoäc ngöôøi thôøi nay raäp theo. Chuùng ta phaûi coù caùi nhìn chín chaén coâng baèng vaø thoâng caûm ñoái vôùi hoaøn caûnh cuûa ngöôøi xöa, löôïm laët nhöõng caùi hay ñöa ñeán thaønh coâng cuûa ngöôøi xöa, treân ñöôøng ñaïo cuõng nhö ñöôøng ñôøi, ñieàu naøo öùng duïng ñöôïc höõu ích trong hoaøn caûnh chuùng ta hieän nay thì öùng duïng.

      Keát Thuùc

     Chuû tröông khoâi phuïc Thieàn Toâng ñôøi Traàn laø coát naâng cao giaù trò ngöôøi tu Phaät hieän nay, deïp tan nhöõng keû hieåu laàm ñaùnh giaù ñaïo Phaät quaù thaáp. Ñoàng thôøi vaïch ra nhöõng giaù trò coá höõu cuûa ñaïo Phaät, khieán moïi ngöôøi hieåu roõ, neáu caàn ñem öùng duïng vaøo cuoäc soáng thì thaät söï ñöôïc an vui haïnh phuùc. Caûnh giaùc nhöõng hieän töôïng sai laàm ñöa ñaïo Phaät vaøo choã huyeàn bí voâ nghóa, khieán chaùnh phaùp phaûi lu môø, traû Phaät giaùo trôû veà vôùi giaù trò baûn höõu cuûa noù. Vieäc laøm cuûa chuùng toâi mang tính caùch khôi saùng ngoïn ñeøn Phaät giaùo Vieät Nam ñeå nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm trong Phaät giaùo thaáy roõ loái ñi cho nhòp nhaøng vôùi hoaøn caûnh hieän taïi cuûa ñaát nöôùc. Chuùng toâi khoâng öôùc mong gì khaùc hôn laø ñöôïc ñoùng goùp moät hoøn gaïch, moät vieân ñaù ñeå xaây döïng laïi ngoâi nhaø Phaät giaùo Vieät Nam.

]

[muïc luïc][lôøi ñaàu saùch]

[Chöông01][Chöông02][Chöông03]

[Trang chu] [Kinh sach]