THAM ÑOÀ HIEÅN QUYEÁT VAØ THI TUÏNG

CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

PHAÀN I: THAM  ÑOÀ  HIEÅN  QUYEÁT

CUÛA THIEÀN SÖ VIEÂN CHIEÁU (tt)

Giaûng:

Coù vò taêng hoûi :

Phaät vaø Thaùnh khaùc nhau theá naøo ?

Sö ñaùp :Truøng döông cuùc ôû döôùi raøo,

            Treân caùnh oanh hoùt thanh tao diuï daøng.

Taêng thöa :Caûm taï thaày chæ daïy, hoïc nhaân chaúng hoäi, xin laïi neâu baøy ra.

Sö ñaùp :Ngaøy thì vaàn nhaät chieáu,

            Ñeâm ñeán aùnh traêng soi.

Taêng laïi hoûi :Ñaõ ñöôïc chaân chæ cuûa thaày, coøn huyeàn cô thì daïy theá naøo ?

Sö ñaùp :Böng thau nưôùc ñaày khoâng chuù yù,

            Moät luùc saåy chaân hoái ích gì ?

Taêng thöa :Ña taï !

Sö baûo :Chôù röûa soâng to soùng,

            Chính mình ñeán cheát chìm.

Vò taêng hoûi : “ Phaät vaø Thaùnh khaùc nhau theá naøo ?” Vò taêng  naøy thaéc maéc, muoán bieát choã khaùc nhau giöõa Phaät vaø Thaùnh. Kinh A Haøm goïi Phaät laø Thaùnh, chöõ Thaùnh coøn chæ cho caùc thaày tyø kheo tu chöùng quaû A la haùn. Trong boán quaû Thanh vaên töø sô quaû Tu ñaø hoaøn, Tö ñaø haøm ñeán A na haøm goïi laø hieàn, quaû A la haùn goïi laø Thaùnh. Quaû vò Boà  taùt thì Thaäp tín, Thaäp truï... thuoäc veà hieàn, töø Sô ñiaï ñeán Thaäp ñiaïthuoäc veà Thaùnh. Ñoù laø noùi trong ñaïo Phaät. ÔÛ ñaây coù theå vò taêng naøy duøng chöõ Thaùnh ñeå chæ cho Khoång Töû, Maïnh Töû cuaû ñaïo Nho. Hoûi Phaät vaø caùc vò Thaùnh naøy khaùc nhau nhö theá naøo ? Ngaøi ñaùp : “Truøng döông cuùc ôû döôùi raøo, treân caønh oanh hoùt thanh tao dòu daøng”. Nghiaõ laø ôû trong raøo cuaû mieáng vöôøn troàng hoa cuùc, ñeán tieát moáng chín thaùng chín (truøng döông) thì hoa cuùc nôû, treân ñaàu caønh caây vaøo muøa xuaân aám chim oanh hoùt. Qua caâu traû lôøi cuaû Ngaøi, quyù vò coù hieåu khoâng ? Caâu traû lôøi thaät laø luøng, nhöng neân thô. Muøa xuaân chim oanh hoùt, muøa thu (9 thaùng 9) hoa cuùc nôû laø yù gì ? Chim oanh, hoa cuùc laø hai loaïi tuøy thuoäc vaøo thôøi tieát.Thôøi tieát ñeán thì chim oanh hoùt hoa cuùc nôû. Chim oanh vaø hoa cuùc laø hai, nhöng thôøi tieát thì khoâng hai, heát xuaân tôùi haï, heát haï tôùi thu, heát thu tôùi ñoâng. thôøi tieát ñoåi thay coù boán muøa, boán muøa tuy khaùc, nhöng thôøi tieát vaãn laø thôøi tieát. YÙ noùi Phaät vaø Thaùnh laø hai teân khaùc, nhöng theå cöùu caùnh thì khoâng hai.

Qua hai caâu thô Ngaøi ñaùp, vò taêng chöa hoäi neân noùi : “Caûm taï thaày chæ daïy, hoïc nhaân chaúng hoäi, xin laïi neâu baøy ra”. Ngaøi daïy tieáp : “Ngaøy thì vaàngnhaät chieáu, ñeâm ñeán aùnh traêng soi”. Hai caâu thô naøy taû caûnh ngaøy ñeâm khaùc nhau raát linh ñoäng, nhöng yù khoâng khaùc hai caâu thô tröôùc. Ngaøy thì coù maët trôøi chieáu, ñeâm thì coù aùnh traêng soi. Duø ngaøy hay ñeâm, duø maët trôøi hay maët traêng, aùnh saùng luùc naøo cuõng chieáu soi khaép vaïn vaät. Nghiaõ laø maët traêng, maët trôøi tuy hai, nhöng aùnh saùng chieáu soi khoâng khaùc. Vì aùnh saùng khoâng hai cho neân noùi “Ngaøy thì vaàng nhaät chieáu, ñeâm ñeán aùnh traêng soi”. Hai caâu naøy laäp laøi yù treân qua moät hình aûnh khaùc.

Taêng laïi hoûi : “Ñaõ ñöôïc chaân chæ cuaû thaày, coøn huyeàn cô thì daïy theá naøo ?”. Vò taêng noùi chaân chæ Ngaøi daïy vò aáy ñaõ nhaän ñöôïc roài, nhöng huyeàn cô thì chöa nhaän ñöôïc môùi hoûi Ngaøi laø theá naøo ? Huyeàn cô laø cô nhieäm maàu, chuùng ta coù theå hieåu chaân chæ laø theå, huyeàn cô laø duïng. Vaø coù theå hieåu theo loái quen thuoäc laø khi ñöôïc baäc thaày chæ daïy, nhaän ra Phaät Taùnh roài laøm sao gìn giöõ ? Töùc laø laøm sao giöõ ñöôïc cô maàu nhieäm ? Ngaøi traû lôøi :“Böng thau nöôùc ñaày khoâng chuù y, moät luùc saåy chaân hoái ích gì ?”

Nghe caâu naøy chuùng ta thaáy nhö noùi treân trôøi treân maây, khoâng dính daùng gì tôùi caâu hoûi heát. Nhöng neáu thoâng thì thaáy Ngaøi daïy quaù hay. Caùc vò laøm beáp böng nöôùc röûa rau thì hieåu. Neáu böng thau nöôùc ñaày laø phaûi chuù yù giöõ thau nöôùc, neáu khoâng caån thaän trôït chaân saåy tay ñoå heát. YÙ caâu naøy raát phuø hôïp vôùi lôøi Phaät daïy trong kinh A haøm qua ví duï : Coù anh töû toäi ñöôïc vua tha, nhöng vua baét phaûi böng dóa daàu ñaày ñi töø ñaàu ñöôøng ñeán cuoái ñöôøng, khoâng ñeå rôi moät gioït daàu thì môùi khoûi toäi cheát. Neáu baát caån ñeå daàu ñoå thì teân ñao phuû ñi sau cheùm ñaàu. Ñöôïc lònh naøy anh töû toäi chaêm chuù böng dóa daàu ñi, ngang qua nhieàu choå aên chôi haáp daãn nhö gaùi ñeïp, quaùn röôïu, quaùn nhaïc...Anh chaêm chaêm böng dóa ñi khoâng daùm nhìn qua ngoù laïi, ñi ñeán cuoái ñöôøng, daàu khoâng ñoå, anh thoaùt cheát. Cuõng vaäy, sau khi nhaän ñöôïc chaân chæ thaày daïy roài laø phaûi kheùo baûo nhaäm, ñöøng töôûng mình ngoä roài laø song, maø vaãn phaûi caån troïng gìn giöõ. Thieàn sö Traàn Toân Tuùc cuõng ñaõ daïy : “Vieäc lôùn chöa saùng nhö ñöa ma meï, vieäc lôùn ñaõ saùng nhö ñöa ma meï” laø nhaèm yù naøy. Ñöùc Phaät duøng hình aûnh böng dóa daàu, thieàn sö Traàn Toân Tuùc duøng hình aûnh ñöa ma meï, Ngaøi thì duøng hình aûnh böng thau nöôùc. ÔÛ ñaây nhieàu thieàn khaùch hoûi, Ngaøi traû lôøi baèng nhöõng caâu thô raát thuù vò. Ngaøy nay neáu coù ngöôøi neâu caâu hoûi, chuùng ta hieåu yù ñeå traû lôøi cho ñuùng ñaõ khoù roài, ñaâu ñöôïc nhö Ngaøi môû mieäng laø thaønh thô laïi yù nghiaõ raát chính xaùc. Ngaøi traû lôøi quaù kyø ñaëc, vöøa hôïp vôùi lyù Kinh, vöøa ñuùng vôùi tinh thaàn thieàn, vöøa thi vò, khoâng sai soùt chuùt naøo.

“Taêng thöa : Ña taï !” Vò taêng thaáy Ngaøy traû lôøi nhö vaäy laø ñuû roài, neân noùi ña taï, caùm ôn thaày. Ngaøi   baûo  : “ Chôù röûa soâng to soùng, chính mình ñeán cheát chìm”. Neáu soâng coù soùng to chôù loäi xuoáng taém röûa hay giaët giuõ, seõ bò soùng cuoán laø cheát chìm. YÙ Ngaøi daïy tuy ñaõ thaáy ñöôïc chaân chæ, bieát caùch gìn giöõ, song chôù xoâng pha, neáu xoâng pha e coù ngaøy khoâng cöùu ñöôïc. Ña soá caùc thaày treû baây giôø coù chuùt hieåu bieát, thöôøng coù beänh muoán thöû xem mình ñaõ laø Thaùnh chöa, neân môùi thoõng tay vaøo chôï, nhöng ñaïo löïc chöa vöõng, taäp khí chöa saïch. Thöû nhö theá e coù ngaøy bò doøng ñôøi cuoán troâi hoûng caû ñôøi tu. Vì vaäy Ngaøi caên daën phaûi deø daët, neáu döôùi soâng coù soùng to, ñöøng xuoáng röûa chaân hay giaët giuõ, seõ bò nöôùc cuoán troâi, cöùu khoâng ñöôïc. Ngaøi kheùo voâ cuøng, daïy heát söùc caën keõ, chæ caùi Theå, daïy cho caùch baûo trì, nhaéc phaûi thaän troïng, chôù coù töï cao töï ñaïi, e nguy hieåm tôùi tueä maïng.

Taêng hoûi :

Thieáu Thaát, Ma Kieät raát huyeàn dieäu, töø xöa ñeán nay ai keá thöøa laøm chuû ?

Sö ñaùp :

            Trôøi toái saùng soi nhôø nhaät nguyeät,

            Ñaát hieåm, phaân ranh coù nuùi soâng.

Taêng hoûi : “Thieáu Thaát, Ma Kieät raát huyeàn dieäu, töø xöa ñeán nay ai keá thöøa laøm chuû ?” Thieáu Thaát laø ngoïn nuùi phiaù Taây daõy Tung Sôn ôû Trung Quoác. Vua Hieáu Minh Ñeá nhaø Haäu Nguïy xaây chuøa Thieáu Laâm taïi nuùi naøy cho Thieàn sö Phaät Ñaø.Sau Toå Boà Ñeà Ñaït Ma ñeán ñaây ngoài xaây maët vaøo caùch chín naêm, ngaøi Thaàn Quan ñeá tham hoïc thieàn, ñöôïc Toå truyeàn y baùt vaø ñoåi teân laø Hueä Khaû. Ma Kieät noùi ñuû laø Ma Kieät Ñaø, teân moät nöôùc lôùn ôû AÁn Ñoä thôøi coå, nôi ñöùc Phaät tu thaønh ñaïo vaø giaûng ñaïo giaùo hoùa. Coù laàn ñöùc Phaät cuõng nhaäp thaát ôû nöôùc Ma Kieät Ñaø. Theá neân vò taêng noùi Thieáu Thaát Ma Kieät raát huyeàn dieäu, hoûi töø xöa ñeán nay ai laø ngöôøi keá thöøa laøm chuû tinh thaàn Thieáu Thaát, Ma Kieät ? Ngaøi traû lôøi : “Trôøi toái saùng soi nhôø nhaät nguyeät, ñaát hieåm phaân ranh coù nuùi soâng”. Môùi nghe chuùng ta thaáy caâu traû lôøi khoâng dính daùng gì vôùi caâu hoûi caû. Vò taêng muoán bieát bí quyeát cuûa Phaät vaø cuûa Toå Boà Ñeà Ñaït Ma, ngaøy nay ai keá thöøa neân môùi hoûi, Ngaøi traø lôøi nhö vaäy thì ai laø ngöôøi keá thöøa ? _ Khoù hieåu quaù ! Song neáu thaáu lyù thì thaáy Ngaøi traû lôøi roõ raøng laém. Trôøi toái maø muoán ñöôïc saùng thì phaûi nhô maët trôøi maët trăng toaû aùnh saùng, choå toái môùi ñöôïc saùng. Daát hieåm laø vuøng ñöôïc chia ranh töøng phaàn bôûi nuùi soâng, vuøng naøy coù ñaëc tính naøy vuøng kia coù ñaëc tính kia. YÙ noùi ai ngoä ñaïo thì ngöôøi ñoù keá thöøa, cuõng nhö trôøi toái coù maët traêng maët trôøi soi saùng môùi ñöôïc. Maët traêng maët trôøi chæ cho ngöôøi giaùc ngoä, ngöôøi naøo giaùc ngoä laø ngöôøi ñoù keá thöøa. tuøy duyeân ngöôøi truyeàn baù nôi naøy, ngöôøi truyeàn baù nôi kia, chaúng haïn ngaøi Thaàn Tuù truyeàn baù theo loái tieäm tuôû phöông Baéc vaø Luïc TOÅ thì truyeàn baù thieàn ñoán ngoä ôû phöông Nam Trung Hoa. Töùc laø chia ranh ngöôøi truyeàn phöông naøy, ngöôøi truyeàn phöông kia laø tuøy duyeân, coát yeáu laø phaûi giaùc ngoä. Coù giaùc ngoä thì söï truyeàn baù keá thöøa môùi ñuùng toâng phong.

Taêng hoûi :

            Theá naøo laø ñaïi ñaïo,

            Coäi nguoàng moät loái ñi.

Sö ñaùp :

            Gioù maïnh bôø cao bieát coû cöùng

            Nöôùc nhaø laän ñaän thaát toâi trung.

Ñaïi Taêng hoûi : “Theá naøo laø ñaïi ñaïo, coäi nguoàn moät loái ñi ?”  Ñai ñaïo laø con ñöôøng lôùn, laø loái ñi, laø coäi nguoàn cuaû taát caû ngöôøi tu. Vò taêng thaéc maéc, hoûi ñaïi ñaïo maø taát caû ngöôøi tu phaûi ñi laø con ñöôøng naøo, laøm sao ñi ? Ngaøi traû lôøi : “Gioù maïnh bôø cao bieát coû cöùng, nöôùc nhaø laän ñaän thaáy toâi trung”. Ngaøi traû lôi nhö vaäy coù chæ ñöôøng chöa ? Ñöôøng ñi ôû choå naøo ? Ñoïc tôùi choå naøy, toâi giöït mình vì loái daïy cuûa Ngaøy quaù hay ! Côn gioù maïnh neáu coû yeáu moïc ôû bôø cao thì noù raïp xuoáng khoâng ñöùng ñöôïc. Neáu caây naøo khoâng raïp xuoáng thì bieát laø caây cöùng. Cuõng nhö nöôùc nhaø gaëp luùc binh bieán hieåm nguy, ngöôøi yeáu ñuoái khieáp nhöôïc thì lo chaïy troán hoaëc haøng giaëc, ngöôøi chí só gan daï thì ra cöùu nöôùc, ngöôøi ñoù môùi laø ngöôøi trung nghiaõ. Cuõng vaäy, ngöôøi tu muoán bieát ñöôïc con ñöôøng tieán tôùi choã cöùu caùnh, thì phaûi xoâng pha vöôït qua khoù khaên nguy hieåm vaø vöõng vaøng khoâng xieâu khoâng ngaõ. Ngaøi noùi ngöôøi loâi thoâi yeáu ñuoái khoâng theå ñi suoát ñaïi ñaïo. Vaäy, muoán tieán treân ñaïi ñaïo, chuùng ta phaûi laø coû cöùng treân bôø cao gioù thoåi khoâng ngaõ raïp, laø ngöôøi trung cöùu nöôùc luùc nöôùc nhaø binh bieán laâm nguy. ÔÛ ñaây ñöôïc maáy ngöôøi laø coû cöùng laø ngöôøi trung ? Kieåm ñieåm laïi, soá ngöôøi naøy raát ít. Laø nguôøi tu, chuùng ta phaûi laø ngöôøi khoâng chao ñaûo tröôùc moïi nghòch caûnh, môùi laø ngöôøi ñi treân ñaïi ñaïo. Đa soá ngöôøi tu thôøi nay caàu an nhieàu hôn laø daán thaân vaøo khoù khaên, neân khoù ñi treân ñaïi ñaïo. Ngöôøi ñoái vôùi nhöõng trôû ngaïi beân ngoaøi, taâm thaûn nhieân khoâng lay ñoäng, nhieàu vieäc khoán ñoán saûy ra doàn daäp, taâm bình tónh khoâng baán loaïn, ngöôøi nhö theá môùi laø ngöôøi tìm ñöôïc coäi nguoàn tieán treân ñaïi ñaïo. Vaäy, ngöôøi tu thì khoâng sôï khoù, neáu sôï khoù thì khoâng phaûi laø ngöôøi ñi treân ñaïi ñaïo.

Hoûi :Taát caû chuùng sanh töø ñaâu tôùi,

            Sau khi traêm tuoåi seõ veà ñaâu ?

Ñaùp :Ruøa muø duøi vaùch ñaù,

            Traïnh queø treøo nuùi cao.

Hoûi : “ Taát caû chuùng sanh töø ñaâu tôùi, sau khi traêm tuoåi seõ veà ñaâu ?” Caâu hoûi naøy raát nhieàu ngöôøi neâu leân, thaéc maéc hieän taïi mình coù maët ôû coûi ñôøi naøy laø töø ñaâu tôùi vaø khi cheát seõ veà ñaâu ? Ñöôïc Ngaøi traû lôøi :Ruøa muø duøi vaùch ñaù, traïnh queø treøo nuùi cao”. Nghe qua caâu ñaùp naøy quyù vò coù thoûa maõn khoâng ? Thaáy Ngaøi noùi chuyeän ñaâu ñaâu khoâng dính daùng gì vôùi caâu hoûi. Song, neáu thaáy lyù thì thaáy Ngaøi traû lôøi raát chính xaùc. Choã naøy neáu ngöôøi chöa chöùng ñöôïc ba minh laøm sao bieát ñöôïc ? Ba minh laø Tuùc maïng minh , Thieân nhaõn minh vaø Laäu  taän minh. Ngöôøi chöa chöùng ñöôïc Tuùc maïng minh laøm sao bieát ñöôïc tröôùc kia mình ôû ñaâu ? Neáu chöa chöùng ñöôïc Thieân nhaõn minh laøm gì bieát ñöôïc sau khi nhaém maét roài mình ñi veà ñaâu ? Vì khoâng bieát quaù khöù mình ñaõ taïo nghieäp gì vaø seõ daãn mình ñi ñaâu. Coøn ôû trong meâ muoäi maø muoán bieát vieäc naøy, gioáng nhö ruaø muø moán xoi thuûng vaùch ñaù, gioáng nhö con traïnh queø muoán leo leân ñænh nuùi cao, vieäc laøm naøy vöôït khaû naêng khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Cuõng vaäy, ngöôøi tu chöa saùng ñaïo khoâng theå naøo bieát ñöôïc mình töø ñaâu ñeán vaø cheát roài seõ ñi veà ñaâu. Mình khoâng bieát vieäc cuaû mình laøm sao noùi ñöôïc vieäc cuaû ngöôøi ? Phaûi kheùo tu cho saùng ñaïo thì töï thaáy roõ raøng, chöa saùng ñaïo ñem ra hoûi chæ voâ ích thoâi.

Hoûi : “Truùc bieát xanh xanh troïn laø chaân nhö”, theá naøo laø “duïng”cuaû chaân nhö ?

Ñaùp :Taëng anh ñi ngaøn daëm,

            Cöôøi trao moät aám traø.

Hoûi : “Truùc bieác xanh xanh troïn laø chaân nhö, theá naøo laø duïngcuaû chaân nhö ?” Phaùp thaân hay chaân nhö laø theå, vò taêng naøy muoán hoûichaân nhö duïng. Ngaøi traû lôøi : “Taëng anh ñi ngaøn daëm, cöôøi trao moät aám traø”. Töùc laø anh ñi ñöôøng xa ngaøn daëm, toâi ñem aám traø taëng anh vôùi nuï cöôøi. Ñoù laø duïng cuaû chaân nhö. Ñeå hieåu roõ yù naøy toâi keå moät caâu chuyeän cho quyù vò nghe. Ngaøi Nam Tuyeàn, Qui Toâng vaø Baûo Trieät ñeán yeát kieán thieàn sö Caûnh Sôn, ñi ñöôøng gaëp moät baø giaø, ngaøi Baûo Treät hoûi :

- Caûnh Sôn ñi ñöôøng naøo ?

 Baø giaø ñaùp :

Ñi thaúng.

-  Ñaàu tröôùc nöôùc saâu qua ñöôïc chaêng ?

-  Chaúng öôùt goùt chaân

- Bôø treân luùa truùng gai toát, bôø döôùi luùa truùng cai gaày ?

- Thaûy bò cua aên heát.

- Neáp thôm ngon.

- Heát muøi hôi.

Baø ôû choå naøo ?

- Chæ trong aáy.

- Ba ngöôøi ñoàng vaøo quaùn ngoài. Baø giaø naáu moät bình traø, böng ba cheùn chung ñeán noùi :

- Hoøa thöôïng coù thaàn thoâng thì uoáng traø.

Ba ngöôøi nhìn nhau chöa noùi caâu naøo.

Baø giaø leân tieán baûo :

- Xem giaø naøy trình thaàn thoâng ñaây.

Noùi xong, baø caàm chung nghieân bình roùt traø roài ñi.

Baø caàm chung nghieân bình roùt traø laø trình thaàn thoâng. Qua caâu chuyeän naøy chuùng ta môùi hieåu caâu traû lôøi cuûa Ngaøi. Theo vò taêng naøy thì chaân nhö theå ôû ñaâu cuõng coù, coøn chaân nhö duïng thì theá naøo ? Ngaøi noùi anh ñi xa ngaøn daëm, toâi ñem aám traø cöôøi trao cho anh. Cöôøi trao cho anh aám traø laø duïng cuûa chaânhö chöù gì ? Theå chaân nhö thì truøm khaép, duïng chaân nhö laø khi cöôøi trao cho aám traø hay khi roùt traø vaøo chung. Moïi ngöôøi chuùng ta ai cuõng coù theå chaân nhö vaø duïng chaân nhö. Nhöng, ngöôøi coøn soáng vôùi taâm thöùc cuoàn loaïn thì hieän ra duïng taâm thöùc voïng ñoäng. Khi naøo saïch heát voïng töôûng, haèng soáng vôùi theå chaân thaät thì hieän duïng chaân nhö. Phaûi nhôù roõ choå naøy. Ngaøi traû lôøi vöøa kheùo vöøa chính xaùc, vaäy maø vò taêng naøy cuõng chöa baèng loøng.

Hoûi :Theá laø uoång coâng ñeán maø voâ ích ?

Ñaùp :Ai bieát ñöôïc ngöôøi chuû (Ñoâng A),

            Treân ñöôøng laïi baïc ñaàu.

Hoûi : “ Theá naøo laø uoång coâng ñeán maø voâ ích ?” Vò taêng nghe noùi dieäu duïng chaân nhö laø nhö theá vaø ai cuõng coù, duø bieát cuõng chaúng ñöôïc gì, chaúng coù gì laï, ai laøm cuõng ñöôïc, neân noùi “Theá laø uoång coâng ñeán maø voâ ích”. Ngaøi ñaùp :“Ai bieát ñöôïc ngöôøi chuû (Ñoâng A), treân ñöôøng laïi baïc ñaàu”. Ñoâng A laø oâng chuû. Ngaøi noùi khoâng coù voâ ích, ngöôøi söû duïng ñöôïc dieäu duïng cuûa chaân nhö phaûi laø ngöôøi nhaän ra oâng chuû. Vì moi ngöôøi ai cuõng coù nhöõng ñoäng taùc gioáng nhau, ngöôøi naøy ñi ngöôøi kia cuõng ñi, ngöôøi naøy aên ngöôøi kia cuõng aên, ngöôøi naøy uoáng traø ngöôøi kia cuõng uoáng traø, ai cuõng nhö ai. Song, ngöôøi chöa bieát ñöôïc oâng chuû thì ñi voäi vaøng, mong cho mau tôùi, aên thì thích aên ngon khoâng coù thöùc aên ngon thì buoàn, uoáng traø thì noùi chuyeän beân ñoâng beân taây nghó nhôù ñuû ñieàu... sinh hoaït nhö theá khoâng phaûi laø duïng chaân nhö. Ngöôøi khoâng nhaän ra oâng chuû thì “Treân ñöôøng laïi baïc ñaàu”. Ngaøi ñaõ chæ cho dieäu duïng, neáu khoâng nhaän ra baûn theåthì treân ñöôøng ñi tôùi giaø cuõng khoâng gaëp. Muoán coù dieäu duïng chaân nhö thì tröôùc phaûi nhaän ra baûn theå (oâng chuû). Nhaän ra baû theå roài thì moïi ñoäng taùc ñeàu laø dieäu duïng.

Hoûi :Cöûa kín nhaø queâ vaéng,

            Ai bieát goõ deã daøng ?

Ñaùp :Kim coác tieâu ñieàu hoa coû loaïn,

            Maø nay sôùm toái maëc ngöïa deâ.

Hoûi :Taïi sao nhö theá ?

Ñaùp :Giaøu sang vaãn kieâu sa,

            Khieán thaønh laàu chôï hoaïi.

Hoûi : “Cöûa kín nhaø queâ vaéng, ai bieát goõ deã daøng ?” Vò taêng thaéc maéc, nhaø ôû thoân queâ vaéng veû cöûa ñoùng kín, ai bieát goõ ñeå vaøo cho deã daøng ? Caâu naøy ngaàm yù noùi choã thanh tònh an tónh cuûa noäi taâm con ngöôøi, laøm sao môû ñeå vaøocho deã daøng. Ngaøi traû lôøi “Kim coác tieâu ñieàu hoa coû loaïn, maø nay sôùm toái maëc ngöïa deâ”. Kim coác laø bieät thöï cuûa Thaïch Suøng. Thaïch Suøng ôû ñaát Haø Döông ñôøi Taán, laøm quan tôùi chöùc Veä Uy Söù, nhaø raát giaøu, soáng raát kieâu sa. Thaïch Suøng coù ngöôøi thieáp teân Luïc Chaâu raát ñeïp, Toân Tuù muoán Thaïch Suøng nhöôøng naøng cho Toân Tuù, Luïc Chaâu khoâng chòu, nhaûy xuoáng laàu töï töû. Toân Tuù khoâng ñöôïc Luïc Chaâu neân caêm haän, deøm pha Thaïch suøng vôùi Trieäu Vöông, roài maïo chieáu chæ cuûa vua ñem quaân ñeán gieát caû nhaø Thaïch Suøng. Töø ñaáy vöôøn nhaø Thaïch Suøng boû hoang, hoa coû moïc ngoån ngang khoâng traät töï, sôùm toái maëc ngöïa deâ ra vaøo aên coû, khoâng coøn laø choå traät töï sang caû nöõa. Toâi nhaéc laïi yù tröôùc ñeå tieáp yù sau cho quyù vò hieåu. Choã thanh tònh yeân tónh cuûa noäi taâm, khôûi yù muoán vaøo laø ñoäng loaïn, gioáng nhö bieät thöï Kim Coác cuûa Thaïch Suøng boû hoang, neân ngöïa deâ qua laïi loän xoän trong ñoù. Ngaøi traû lôøi nhö theá maø vò taêng aáy chöa laõnh hoäi vaãn coøn thaéc maéc, hoûi tieáp :

“Taïi sao nhö theá ?” Ngaøi ñaùp : “Giaøu sang vaãn kieâu sa, khieán thaønh laàu chôï hoaïi” (1). Laàu laø laàu soø, chôï laø chôï beå. Saùch xöa coù keå raèng  : ÔÛ ngoaøi bieån coù nhöõng con soø lôùn naèm phun boït leân gioáng nhö caùi laàu, maët trôøi chieáu saùng thaáy laáp laùnh, goïi ñoù laø laàu soø. Chôï beå, saùch xöa cuõng noùi raèng : Caùc vò A tu la hay hieänngoaøi bieån vì ñoâ thò cuûa hoï ôû ngoaøi bieån, khi maët trôøi chieáu saùng thì thaáy ngöôøi thaáy vaät ñuû thöù nhö chôï nhoùm, nhöng thoaùng qua roài maát, khoâng laâu. Ngaøy nay khoa hoïc giaûi thích hieän töôïng naøy laø do phoùng xaï beân ngoaøi phaûn chieáu, khoâng coù thaät. Vaäy laàu soø chôï beå laø chæ cho caùi gì phuø du taïm bôï khoâng beàn. Ngaøi laáy yù Thaïch Suøng giaøu sang maø kieâu sa, khieán cho gia caûnh söï nghieäp hoang pheá hö hoaïi, gioáng nhö laàu soø chôï beå taïm bôï, ñeå traû lôøi qua höôùng khaùc. Ngaøi chæ thaúng maø vò taêng naøy khoâng hoäi, neân buoäc loøng Ngaøi chuyeån qua höôùng : Sôû dó Kim Coác baáy giôø hoan pheá ñieâu taøn, vì Thaïch Suøng kieâu sa phaùch loái neân môùi nhö vaäy. Nò taêng aáy ñaâu coù bieát raèng, ngöôøi muoán vaøo choã laëng leõ thanh tònh cuûa noäi taâm thì phaûi nhaát nieäm, buoâng xaû taát caû. Coøn khôûi nieäm muoán goõ cöûa ñeå vaøo cho deã daøng, laø coù voïng töôûng laêng xaêng laøm sao voâ ñöôïc ? Theá maø vò taêng coøn hoûi “Taïi sao nhö theá” ?” buoäc loøng Ngaøi phaûi möôïn hình thöùc coù lyù ñeå noùi cho hieåu. Traû lôøi nhö theá khoâng uùng choã Ngaøi muoán noùi.

Hoûi :Long nöõ daâng chaâu thaønh Phaät quaû,

            Ñaøn na boá thí phöôùc theá naøo ?

Ñaùp :Queá trong traêng muoân thuôû,

         Heùo töôi taïi moät vaàn.

Hoûi :Theá naøo nhoïc maø khoâng coâng ?

Ñaùp :treân trôøi nhö treo göông,

            Nhaân gian nôi nôi toû.

Hoûi : “Long nöõ daân chaâu thaønh Phaät quaû, ñaøn na boá thí phöôùc theá naøo ?”. Vò taêng daãn kinh Phaùp Hoa hoûi : Long nöõ sau khi ñöôïc Boà taùt Vaên Thuø giaùo hoùa, ngoä ñöôïc lyù Ñaïi thöøa thaâm saâu vaø coù theå thaønh Phaät. Toân giaû Xaù Lôïi Phaát khoâng tin Long nöõ coù theå thaønh phaät. Long nöõ lieàn ñem haït chaâu daâng leân ñöùc Phaät. Khi Phaät nhaän haït chaâu roài, Long nöõ noùi vôùi toân giaû Xaù Lôïi Phaát : “Laáy söùc  thaàn cuûa caùc oâng xem toâi thaønh Phaät, mau hôn daâng haït chaâu leân ñöùc Phaät”. Noùi roài Long nöõ hieän thaân ôû theá giôùi khaùc ngoài toøa sen thaønh Phaät. Do ñoù vò taêng hoûi Long nöõ daâng chaâu cuùng Phaät ñöôïc thaønh Phaät vaø thí chuû boá thí cuùng döôøng coù phöôùc nhö theá naøo ? ngaøi ñaùp : Queá trong traêng muoân thuôû, heùo töôi taïi moät vaàn”. Toái, trôøi coù traêng khoâng maây, nhìn leân maët traêng thaáy moät ñoám ñen, ñoám ñen ñoù ngöôøi xöa goïi laø caây queá. Ngaøi noùi caây queá ôû trong maët traêng, duø heùo hay töôi noù vaãn ôû trong maët traêng muoân ñôøi. Nghiaõ laø Long nöõ daâng chaâu cuùng Phaät, sau ñoù ñöôïc thaønh Phaät, coøn Phaät töû cuùng döôøng taêng ni, maëc duø keát quûa chöa thaønh töïu, tuy hai vieäc laøm khaùc nhau, nhöng thaønh quaû khoâng khaùc. Töùc laø cuùng döôøng Phaät ñöôïc thaønh Phaät, cuùng döôøng taêng ni cuõng seõ thaønh Phaät. Gioáng nhö caây queá heùo hay caây queá töôi khaùc nhau, nhöng ñoàng ôû trong maët traêng. Ngaøi traû lôøi nhö theá, vò taêng naøy khoâng baèng loøng, neân môùi hoûi :

“Theá naøo nhoïc maø khoâng coâng ?” YÙ hoûi caây queá töôi hay caây queá heùo cuõng ñoàng ôû trong maët traêng, gioáng nhö cuùng döôøng Phaät, hay khoâng cuùng döôøng Phaätmaø cuùng döôøng taêng thì cuõng ñoàng thaønh Phaät ôû trong Phaät taùnh, tu laøm chi cho nhoïc maát coâng ? Ngaøi ñaùp : “Treân trôøi nhö treo göông, nhaân gian nôi nôi toû”. Maët traêng saùng treân baàu hö khoâng, ôû döôùi ñaát nhìn leân thaáy maët traêng saùng gioáng nhö göông treo treân baàu trôøi. Nhôø coù maët traêng toûa aùnh saùng khaép nôi, neân theá gian ñöôïc soi saùng, moïi ngöôøi khoûi rôi haàm suïp hoá, traùnh khoûi nhöõng tai naïn hieåm nguy. Cuõng vaäy, Phaät taùnh coù saün nôi moåi ngöôøi, noù truøm khaép. Ngöôøi tu khi haèng soáng ñöôïcvôùi Phaät taùnh thì coù dieäu duïng, giuùp cho ngöôøi saùng suoát an vui, heát meâ laàm ñau khoå. nhö vaäy laø coù ích chöù ñaâu coù phí coâng voâ ích.

Hoûi :Qua soâng caàn duøng beø,

            Ñeán bôø thuyeàn boû laïi.

            Khi khoâng qua thì theá naøo ?

Ñaùp :Hoà khoâ caù maéc caïn,

            Soáng ñöôïc muoân naêm xuaân.

Hoûi :Theá naøo theo doøng môùi ñöôïc dieäu lyù ?

Ñaùp :Thaáy noùi baïn kinh kha,

            Moät ñi khoâng trôû laïi.

Hoûi :Quaëng, vaøng laãn loän nguyeân moät loaïi,

            Thænh thaày phöông tieän luyeän cho tinh.

Ñaùp : Chaúng phaûi khaùch vua Teà,

            Ñaâu bieát caù to bieån.

Hoûi :OÂng Quaùch chaúng chiuï nhaän,

            Can giaùn cuõng laøm gì ?

Ñaùp :Neáu muoán tröôùc uoáng röôïu,

            Kheùo veõ raén laøm gì ?

Hoûi : “Qua soâng caàn duøng beø, ñeán bôø thuyeàn boû laïi. Khi khoâng qua soâng thì theá naøo ?” Caâu naøy laáy yù kinh ñem ra hoûi, qua soâng thì duøng beø khi ñeán bôø roài thì beø phaûi boû laïi. Baây giôø khoâng qua soâng, khoâng caàn thuyeàn cuõng khoâng boû thuyeàn thì sao ? Ngaàm yù hoûi, ngöôøi hoïc ñaïo phaûi coù Kinh ñieån (caàn beø) ñeå bieát Phaät daïy tunhö theá naøo maø thöïc haønh, khi tu giaùc ngoä vieân maõn roài thì Kinh ñieån khoâng duøng nöõa (boû thuyeàn), baây giôø tu khoâng caàn Kinhñieån cuõng khoâng boû Kinh ñieån thì sao ? Ngaøi traû lôøi : “Hoà khoâ caù maéc caïn, soáng ñöôïc muoân naêm xuaân”. Hoà khoâ laø hoà khoâng coù nöôùc caù soáng nhôø nöôùc, neáu caù ôû tronghoà khoâ laø caù maéc caïn. Ngaøi noùi caù maéc caïn trong hoà khoâ, maø soáng ñöôïc ñeán muoân naêm khoâng cheát laø ñieàu ñaùng khen. Cuõng vaäy, neáu tu maø khoâng caàn Kinh ñieån khoâng boû Kinh ñieån maø ngoä ñaïo thì ñaùng khen. Ngöôïc laïi, chæ laø ngöôøi thieáu hoïc thieáu tu khoâng ra gì thì voâ nghiaõ chaúng ñaùng noùi. Vò taêng nghe Ngaøi noùi nhö theá lieàn hoûi :

“Theá naøo theo doøng môùi ñuôïc dieäu lyù ?” Nghiaõ laø phaûi theo doøng, nöông beø qua soâng môùi ñöôïc dieäu lyù, khoâng theo doøng khoâng nöông beø khoâng qua soâng thì khoâng ñöôïc dieäu lyù ? Ngaøi ñaùp : “Thaáy noùi baïn Kinh Kha, moät ñi khoâng trôû laïi”. Kinh Kha laø ngöôøi nöôùc Teà thôøi Chieán quoác, laø moân khaùch cuûa Thaùi töû Ñan nöôùc Yeân, baáy giôø nöôùc Taàn maïnh nhaát, Taàn Thuûy Hoaøng caát thoân tính caùc nöôùc chö haàu. Kinh Kha nhaän nhieäm vuï ñi aùm saùt Taàn Thuûy Hoaøng. Luùc ra ñi Thaùi töû Ñan cuøng taân khaùch tieãn Kinh Kha qua soâng Dòch Thuûy, Kinh Kha noùi lôøi töø bieät : “Traùng só moät ñi khoâng trôû laïi, doøng soâng Dòch Thuûy reõ ñoâi nôi...! “Kinh Kha ñeán cung vua Taàn, aùm saùt Taàn Thuûy Hoaøng khoâng ñöôïc neân bò gieát, töø ñoù khoâng trôû laïi nöôùc Yeân. Ngaøi laáy ñieån tích naøy ñeå traû lôøi caâu hoûicuûa vò taêng. YÙ Naøi noùi, neáu ñeå doøng ñôøi cuoán troâi ñi thì laøm sao ñöôïc dieäu lyù ? Cuõng nhö Kinh Kha ñi aùm saùt vua Taàn, vua Taàn khoâng cheát, Kinh Kha bò gieát khoâng trôû veà thì noùi ñöôïc dieäu lyù gì ? Theo Ngaøi thì ngöôøi tu phaûi vöôït khoûi doøng ñôøi môùi leân ñöôïc doøng Thaùnh. Vì theo doøng dôøi thì chaáp nhaän soáng buoâng thaû theo theá tuïc, buoâng thaû theo theá tuïc thì traàm luaân sanh töû laøm sao ñöôïc dieäu lyù ?

Hoûi : “Quaëng, vaøng laãn loän nguyeân moät loaïi, thænh thaày phöông tieän luyeän cho tinh”. Vaøng khaùc vôùi quaëng, vì quaëng laãn loän nhieàu thöù khaùc, nhöng noù voán cuøng moät loaïi vôùi vaøng, thænh thaày phöông tieän luyeän quaëng vaø vaøng caùi naøo cho ra caùi naáy. YÙ hoûi ngöôøi tu thì phaømcoù Thaùnh coù, meâ coù ngoä coù, laøm sao Ngaøi bieát ñöôïc ? Ngaøi traû lôøi : Chaúng phaûi khaùch vua Teà, (1) ñaâu bieát caù to bieån”. Tuïc truyeàn raèng ôû choã saâu nhaát cuûa bieån coù cung ñieäncuûa vua Thuûy Teà. Thuûy teà cuõng coù con chaùu, neân nhaân gian coù danh xöng Coâng chuùa Thuûy Teà ñeå chæ cho con gaùi Thuûy Teà. Cung Thuûy Teà ôû giöõa bieån döôùi ñaùy saâu, ai laøm baïn Thuûy Teà tôùi lui chôi môùi bieát bieån saâu coù caù to. Neáu khoâng tôùi ñoù laøm sao bieát ñöôïc. Vì caù to thì ôû bieån saâu, bieån caïn khoâng chöùa ñöôïc caù to. Nghiaõ laø, neáu khoâng phaûi laø ngöôøi ñaõ töøng giaùc ngoä thì laøm sao bieát ñöôïc ai laø ngöôøi ngoä ai laø keû meâ ? Ngaøi ñaùp nhö theá vò taêng vaãn chöa baèng loøng, hoûi tieáp :

“OÂng Quaùch chaúng chiuï nhaän, cang giaùn cuõng laøm gì ?” OÂng Quaùch laø Quaùch Phaùt ñôøi Taán ôû Trung Quoác, oâng raát gioûi veà ñiaï lyù boùi toaùn, theá maø khoâng tính ñöôïc soá meänh cuûa mình. Quaùch Phaùt bieát vua Minh Ñeá khoâng thích can giaùn, maø oâng laïi can vua ñeå roài bò gieát cheát. Vaäy can giaùn lôïi ích gì ? YÙ naøy tieáp yù treân : Taêng hoûi ai laø ngöôøi ngoä ai laø keû meâ, Ngaøi ñaùp ngöôøi ñaõ ngoä roài môùi bieátñöôïc ai laø ngöôøi ngoä ai laø keû meâ. Vò taêng naøy khoâng baèng loøng, môùi daãn chuyeän can vua Minh Ñeá ñeå hoûi : Quaùch Phaùt ñaõ bieát vua Minh Ñeá khoâng chiuï nhaän lôøi can, maø ñi can giaùn ñeå laøm gì ? YÙ cuûa vò taêng noùi, ñoái vôùi meâ vaø ngoä, khoâng caàn quan taâm, Ngaøi noùi phaûi ngoä roài môùi bieát ai ngoä ai meâ, vieäc aáy khoâng coù nghiaõ ñoái vôùi oâng, giaûi thích theá naøy hay theá kia chæ laø voâ ích thoâi. Ngaøi ñaùp : “Neáu muoán tröôùc uoáng röôïu, kheùo veõ raén laøm gì ?” Chuyeän veõ raén laáy töø ñieån tích : Caùc xaù nhaân ôû nöôùc Sôû ñöôïc taëng moät chung röôïu ngon. Coù moät chung rưôïu maø coù ñeán maáy ngưôøi chia neân hoï baøn vôùi nhau : moãi ngöôøi veõ moät con raén, ngöôøi naøo veõ roài tröôùc seõ ñöôïc oáng chung röôïu ñoù. Coù moät anh chaøng veõ raát nhanh neân veõ xong tröôùc, nhìn thaáy caùc baïn coøn ñang chaêm chuù veõ, anh ngoài khoâng chaúng bieát laøm gì, beøn veõ theâm chaân cho con raén. Luùc anh ñang chaêm chuù veõ chaân raén thì baïn anh veõ roài, lieàn uoáng heát chung röôïu. Ngaøi duøng ñieån tích naøy ñeå noùi vôùi vò taêng raèng : Neáu ñaõ nhaän ra choã chaân thaät, töùc laø vaøng roøng thì khoâng caàn luyeän. Coøn neáu laø quaëng laãn trong vaøng thì phaûi luyeän. Nhö vaäy, oâng noùi tôùi choã roát raùo, song roát cuoäc thì khoâng coù thaät, gioáng nhö xaù nhaân kia veõ raén nhanh, nhöng roát cuoäc khoâng ñöôïc uoáng röôïu. Bôûi oâng cho raèng oâng khoâng caàn giaûn traïch ai meâ ai ngoä, thì ñaâu caàn hoûi quaëng vaø vaøng phaûi luyeän laøm sao ? Hoûi nhö vaäy laø baøy chuyeän voâ ích gioáng nhö veõ raén theâm chaân vaäy.

Hoûi :

- Raén cheát treân ñöôøng xin thaày cöùu soáng ?

Sö baûo :

- OÂng laø ngöôøi phöông naøo ?

Taêng thöa :

- Voán laø ngöôøi ôû nuùi.

Sö baûo :Nuùi xöa veà aån gaáp,

            Chôù thaáy Höùa Chaân Quaân.

Hoûi : “Raén cheát treân ñöôøng xin thaày cöùu soáng”. Ñaây laø caâu hoûi cuûa moät vò tu töông ñoái coù coâng phu saâu daày. Caâu hoûi naøy coù hai yù : YÙ thöù nhaát, con laø ngöôøi ñi tìm ñaïo, maø tìm maõi khoâng ra baây giôø gioáng nhö ngöôøi cheát, nhôø thaày chæ cho con phöông tieän tieán ñaïo, töùc laø cöùu soáng con. Ñoù laø yù trong lôøi leõ bình thöôøng. YÙ thöù hai laø con tu ñeán choã laëng leõ, khoâng coøn nieäm khôûi, taâm nhö caây ñaù, nhö ngöôøi cheát xin thaày chæ cho con caùch thaép saùng trí tueä ñeå con ñöôïc soáng daäy. Ngaøi muoán xaùc nhaän kyõ môù hoûi : “OÂng laø ngöôøi phöông naøo ?” Töùc laø oâng ñang ôû traïng thaùi naøo maø xin cöùu ? Vò taêng naøy môùi noùi roõ : “Voán laø ngöôøi nuùi”. ÔÛ nuùi thì ñaâu phaûi laø ngöôøi ñi treân ñöôøng caàu ñaïo bò keït khoâng ra ñöôïc. Vì ôû nuùi laø saïch heát taâm ñieân ñaûo roài, nhö vaäy oâng ñang chìm ôû choã laëng leõ, voâ tri voâ giaùc, neân Ngaøi baûo : Nuùi xöa veà aån gaáp, chôù thaá Höùa Chaân Quaân”. Nuùi xöa chæ cho chaân taâm, laø coàn ñaûo ñeå ngöôøi tu nöông töïa. Höùa chaân Quaân laø Höùa Toán, ñôøi Taán ôû Trung Hoa, oâng hoïc pheùp tieân, roài chu du khaép nôi vì ngöôøi trò beänh cho thuoác, neân ñöôïc goïi laø Höùa chaân Quaân. Ngaøi noùi, neáu oâng thaáy taâmlaëng leõ döôøng nhö voâ tri voâ giaùc, thì phaûi an truï nôi taâm chaân thaät, töùc laø taùnh giaùc cuûa oâng. Ñöøng hoïc ñoøi theo Höùa Chaân Quaân, töùc laø tìm kieám ôû beân ngoaøi. Nhö vaäy laø oâng seõ soáng khoâng cheát, vì taùnh giaùc khoâng phaûi voâ tri maø haèng giaùc haèng saùng.

Hoûi :   Bieån caû meânh moâng troïn chaúng hoûi,

            Taøo Kheâ gioït gioït laø theá naøo ?

Ñaùp :Tröôùc gioù thoâng reo tieáng buoàn baõ,

            Möa taïnh treân ñöôøng ít buøn laày.

Hoûi :   Theá naøo laø chaúng khaùc thôøi nay ?

Ñaùp :  Truøng döông cuùc ôû döôùi raøo,

            Treân caønh oanh hoùt thanh tao diuï daøng.

Hoûi : “Bieån caû beânh moâng troïn chaúng hoûi, Taøo Kheâ gioït gioït laø theá naøo ?” Vò taêng naøy khoâng hoûi veà Kinh ñieån, vì Kinh ñieån roäng meânh moâng nhö bieån caû. Chæ hoûi nhöõng gioït nöôùc Taøo Kheâ nhö theá naøo ? Taøo Kheâ laø moät doøng suoái ôû phiaù Baéc tænh Quaûng Ñoâng. Tænh Quaûng Ñoâng coù nhieàu chaâu nhö Taân Chaâu, Quaûng Chaâu, Thieàu Chaâu... Suoái Taøo Kheâ chaûy ngang qua chuûa Nam Hoa, ra soâng Khuùc Giang ôû Thieàu Chaâu, laø choã giaùo hoùa cuûa Luïc Toå Hueä Naêng. Vò taêng hoûi veà Luïc Toå maø khoâng goïi danh hieäu Ngaøi, chæ goïi choã giaùo hoùa. Hoûi gioït nöôùc Taøo Kheâ laø theá naøo ? Töùc laø hoûi ñöôøng loái daïy tu cuûa Luïc Toå Hueä Naêng nhö theá naøo ? ngaøi traû lôøi :

“Tröôùc gioù thoâng reo tieáng buoàn baõ, möa taïnh treân ñöôøng ít buøn laày”. Môùi nghe, thaáy caâu ñaùp khoâng dính daùng gì vôùi caâu hoûi. Song, neáu thaáu lyù thieàn môùi thaáy Ngaøi traû lôøi raát trung thöïc vôùi chuû tröông cuûa Luïc Toå. Taïi sao hoûi yù nghiaõ Taøo Kheâ, maø Ngaøi ñaùp “Tröôùc gioù thoâng reo tieáng buoàn baõ, möa taïnh treân ñöôøng ít buøn laày” ? -Treân ngoïn nuùi beân caïnh suoái Taøo Kheâ coù nhöõng raëng thoâng, gioù thoåi tieáng thoâng reo vi vu nghe buoàn baõ laém. Vaø, tröôùc cöûa chuøa Hoa Nam gaàn beân suoái Taøo Kheâ, coù con ñöôøng ñi khi möa taïnh thì buøn laày ít, ñang möa thì buøn laày nhieàu. Ngaøi noùi theá laø yù gì ? Luïc Toå ñaâu khoâng noùi : “Phaät phaùp taïi theá gian, baát ly theá gian giaùc”. Gioù thoå, thoâng reo, möa taïnh, ñöôøng ít buøn laø chuyeän theá gian. Ngay trong chuyeän theá gian maø thaáy Phaät phaùp, chôù khoâng phaûi liaø theá gian maø coù Phaät phaùp, ñoù laø troïng taâm cuûa luïc Toå daïy. Chuùng ta muoán tu ñöôïc giaùc ngoä thì phaûi ngay trong phaùp theá gian maø ngoä chôù khoâng ngoä ñaâu xa. Chính taïi theá gian maø ngoä môùi thaät ngoä, coøn ñi tìm ñaâu ñaâu laø chuyeän khoâng thöïc teá. Choã naøy Luïc toå coù daïy theâm “Ly theá mích Boà ñeà, khaùp tôï taàm thoá giaùc”. Nghiaõ laø liaø theá gian maø tìm söï giaùc ngoä, gioáng nhö tìm loâng ruøa söøng thoû. Ruøa ñaâu coù loâng, thoû ñaâu coù söøng maø tìm ! Ñi tìm laø chuyeän voâ ích. Nhö vaäy, gioù thoåi, thoâng reo, möa taïnh, ñöôøng ít buøn laø chuyeän theá gian, ngay ñoù giaùc ngoä laø ñuùng, ñi tìm nôi khaùc laø sai. Toâi chia laøm hai phaàn ñeå giaûng roõ tinh thaàn Phaät phaùp, keå caû Phaät phaùp nguyeân thuûy vaø Phaät phaùp phaùt trieån, hay Thieàn toâng cuõng ôû trong ñoù.

- Ña soá ngöôøi ñôøicöù ngôõ raèng Phaät phaùp laø caùi gì cao sieâu vöôït ngoaøi theá gian vaø söï giaùc ngoä mình ôû treân maây treân trôøi, chôù khoâng ngay trong cuoäc soáng haèng ngaøy. Ñaâu ngôø ngay trong cuoäc soáng thöïc teá môùi coù giaùc ngoä. Chuùng ta luùc coøn khoûe maïnh, thích laøm vieäc naøy vieäc noï queân tu, ñoù laø luùc chuùng ta meâ. Baát thaàn xaûy ra moät traän ñau chí töû, chuùng ta thöùc tænh, khi beänh laønh lo noã löïc tu haønh. Vaäy caùi gì laøm cho chuùng ta thöùc tænh ? Do beänh maø chuùng ta thöùc tænh. Ñau beänh laø chuyeän theá gian chôù ñaâu phaûi chuyeän cuûa Phaät, theá maø nhaân beänh chuùng at thöùc tænh. Roäng hôn chuùt nöõa, nhìn söï vaät ôû chung quanh, chuùng ta thaáy noù hôïp tan tan hôïp, coù ñoù qoài maát ñoù, khoâng beàn khoâng thaät neân khoâng ñuoåi baét ñaém nhieãm. Ñoù laø chuùng ta tænh giaùc, tænh giaùc ñoái vôùi moïi vaät chung quanh mình chôù khoâng ôû ñaâu xa. Nhö vaäy taát caû moïi chuyeän ôû theá gian, nhìn caùi gì chuùng ta cuõng coù theå giaùc ngoä ñöôïc. Taát caû caûnh vaät chung quanh, caùi ñau cheát laøm cho chuùng ta giaùc ngoä maïnh nhaát. Chaúng haïn moät ngöôøi thaân chuùng ta ñang khoûe maïnh, boãng ngaõ beänh vaøi hoâm cheát. Ngay khi ñoù chuùng ta giöït mình nhôù laïi thaân phaän mình roài ñaây cuõng cheát, neân coá gaéng tu, khoâng daùm beâ treå.

Ngaøy xöa khi ñöùc Phaät coøn laø Thaùi töû, ñi daïo boán cöûa thaønh thaáy chaûnh ngöôøi giaø, ngöôøi beänh, ngöôøi cheát, Ngaøi baên khoaên thaéc maéc : Taïi sao kieáp ngöôøi ai roài cuõng giaø beänh cheát, khoâng thoaùt ñöôïc ? Sau ñoù Ngaøi quyeát taâm vaát boû taát caû söï cao sang quyeàn quí cuûa moät oâng hoaøng ñeå ñi tu. Chuùng ta ngaøy nay ra vaøo thaáy ngöôøi giaø, ngöôøi beänh, ngöôøi cheát thöôøng xuyeân, söï nghieäp thì chaúng ñöôïc bao nhieâu, theá maø ñaâu daùm vaát boû ñeå tu. Cuõng thaáy ngöôøi giaø ngöôøi beänh ngöôøi cheát, maø chuùng ta döûng döng, nhö vaäy laø meâ hay tænh ? Coøn Ngaøi thaáy, lieàn tö duy : Hoï laø con ngöôøi, hoï giaø beänh cheát, mình laø ngöôøi roài cuõng giaø beänh cheát, ñaâu thoaùt khoûi, neân tænh giaùc xuaát gia tu haønh.

Toâi nghó vaùc baùc só ngaøy naøo cuõng ñoái dieän vôùi ngöôøi giaø ngöôøi beänh ngöôøi cheát, chaéc laø deã tu laém. Nhöng hoûi ra thì khoâng deã tu, vì thaáy hoaøi thaønh ra lôøn, khoâng tænh. Laâu laâu chuùng ta vaøo beänh vieän, thaáy caûnh beänh khoå cuûa ngöôøi, veà chuøa buoàn khoâng coøn höùng thuù laøm vieäc, nhöng vaøi ngaøy laïi queân, roài cuõng haêng haùi laøm ñuû thöù chuyeän. Laâu laâu coù ngöôøi thaân cheát, maáy ngaøy ñaàu buoàn daøu daøu, nhöng chöøng moät tuaàn nöûa thaùng thì heát, roài cuõng tham saân si ñuû thöù. Ñieàu naøy cho thaáy söùc tænh giaùc cuûa chuùng ta quaù yeáu, vöøa tænh moät chuùt lieàn meâ laïi. Coøn Phaät vaø Boà taùt giaùc roài khoâng bao giôø meâ laïi, neân caùc Ngaøi tu môùi thaønh ñaïo. Chuùng ta vì mau queân neân tu tieán chaäm. Neáu chuùng ta coù trí tueä coù tænh giaùc cao, ñi ñaâu vaø ôû choå naøo cuõng tu ñöôïc. Ra ñöôøng thaáy ngöôøi ñôøi vì hôn thua moät chuùt quyeàn lôïi caûi nhau roài ñaùnh loän, caûnh ngöôøi giaø, caûnh ngöôøi taøn taät ñoùi khoå leâ töøng böôùc chaân xin chuùt côm thöøa ñeå soáng, caûnh ngöôøi quyeàn theá kieâu sa phaùch loái... cuõng ñuû cho chuùng ta tænh giaùc roài. Raát tieác vì meâ muoân ñôøi neân tænh khoâng laâu, gaëp duyeân loùe saùng chuùt xíu roài laïi meâ nöõa. Thaäm chí tröôùc caûnh cheát choùc maø ngöôøi ta baøy röôïu thòch ra aên nhaäu vui cöôøi... Ngöôøi ta meâ ñeán möùc ñoù laø cuøng, ai cheát maëc ai, mieãn no vui laø ñöôïc. Thaät laø caùi meâ khoù cöùu. Ñoù laø caùi giaùc cuûa ngöôøi taàm thöôøng.

- Sau ñaây laø söï giaùc ngoä cuûa thieàn sö. Ñoái vôùi thieàn sö thì caûnh naøo cuõng ñöa ñeán giaùc ngoä, neân noùi : “Kieán saéc minh taâm” töùc laø thaáy saéc bieát mình coù taâm saùng ñang thaáy. Hoaëc nghe tieáng bieát mình coù taâm saùng ñang nghe... Luùc naøo cuõng coù taâm saùng hay taùnh giaùc hieän tieàn. Theá neân Ngaøi noùi : “Tröôùc gioù thoâng reo tieáng buoàn baõ, möa taïnh treân ñöôøng ít buøn laày”, ngay ñaây maø giaùc ngoä. Vò taêng naøy khoâng baèng loøng hoûi tieáp :

“Theá naøo laø chaúng khaùc thôøi nay ?” YÙ vò taêng naøy noùi, ngaøy xöa chö Toå thaáy caûnh lieàn giaùc, ngaøy nay chuùng ta cuõng thaáy caûnh aáy khoâng khaùc laø theá naøo ? Ngaøi ñaùp “Truøng döông cuùc ôû döôùi raøo, treân caønh oanh hoùt thanh tao diuï daøng”. Hoa cuùc nôû vaøo muøa thu (tieát truøng döông ñaõ giaûng ôû tröôùc) chim hoaøng oanh hoùt vaøo muøa xuaân aám. Hoa cuùc nôû vaø chim oanh hoùt laø hai loaïi khaùc nhau. Nhöng tieát truøng döông vaø muøa xuaân aám ñeàu laø thôøi tieát. Cuøng moät caûnh maø ngöôøi tænh thaáy lieàn giaùc, ngöôøi meâ thaáy vaãn cöù meâ. Nhö vaäy, thôøi tieát cuõng nhö caûnh vaät khoâng laøm cho ngöôøi giaùc, khoâng laøm cho ngöôøi meâ, meâ hay giaùc laø do duïng coâng tu ñaõ chín muoài hay chöa chín muoài.

Hoûi :   Roõ raøng trong khoaûng taâm maét,

            Saùng choùi ôû trong saéc thaân.

Theá naøo lyù khoâng theå phaân, töôùng khoâng theå thaáy, taïi sao khoâng thaáy ?

Ñaùp :  Trong vöôøn hoa khoe saéc,

            Treân bôø coû xanh rì.

Hoûi :   Naêm laïnh caùc maàm thoái,

            Laáy gì ñeå khoe xinh.

Ñaùp :  Möøng oâng ñaõ thaáu suoát,

            Cuõng chaúng vui hay sao.

Taêng noùi :Haân haïnh nghe thaày giaûi,

            Töø ñaây khoûi chôït khoâng.

Sö ñaùp :Chìm caïn vöøa ra khoûi,

            Quay ñaàu muoân tröôïng ñaàm.

Hoûi : “Roõ raøng trong khoaûng taâm maét, saùng choùi ôû trong saéc thaân. Theá naøo lyù khoâng theå phaân, töôùng khoâng theå thaáy, taïi sao khoâng thaáy ?” Vò taêng naøy nghe Phaät Toå daïy trong Kinh Luaän, nôi mình coù taâm haèng giaùc haèng tri, hieån hieän ôû saùu caên, truøm khaép caû. OÂng hoûi caùi naøo thuoäc veà lyù (taâm) caùi naøo thuoäc veà töôùng (thaân) ? Taïi sao khoâng thaáy khoâng bieát noù ? Ngaøi ñaùp : “Trong vöôøn hoa khoe saéc, treân bôø coû xanh rì”. Tröôùc maét, nhìn thaáy coû moïc xanh rì treân bôø, hoa troå maøu vaøng maøu ñoû trong vöôøn. Thaáy ñoù phaûi kheùo nhaän, neáu khoâng kheùo nhaän thì chiuï, taâm haèng giaùc haèng linh tri khoâng hình töôùng laøm sao chæ ñöôïc ? vò taêng naøy thaáy khoù hieåu quaù, neân môùi hoûi tieáp :

“Naêm laïnh caùc maàm thoái, laáy gì ñeå khoe xinh ?” Vì Ngaøi noùi hoa khoe saéc xinh, neân vò taêng naøy noùi, muøa laïnh maàm thoái heátthì coøn gì hoa khoe xinh khoe ñeïp ? Töùc laø ngöôøi tu khi voïng nieäm laêng xaêng ñaõ laëng heát roài (maàm thoái) thì coøn gì noùi giaùc noùi linh tri ? Ngaøi ñaùp. Möøng ñaõ thaáu suoát cuõng vui hay sao ?” Ngaøi noùi bieát nhö vaäy laø oâng ñaõ thaáu suoát roài,vaäy laø vui laém. Vò taêng naøy chöa haøi loøng laïi hoûi tieáp :

“Haân naïnh nghe thaày giaûng töø ñaây khoûi chôït khoâng”. Vò taêng naøy noùi, nghe thaày phaân giaûi nhö vaäy, con raát haân haïnh, töø ñaây khoâng ñeå taâm khoâng nöõa. Töùc laø töø ñaây khoâng ñeå taâm chìm trong khoâng laëng nöõa. Ngaøi ñaùp “Chìm caïn vöøa ra khoûi, quay ñaàu muoân tröôïng ñaàm”. Vöøa thoaùt khoûi caùi cheát treân caïn, môùi quay ñaàu laïi thì chìm ôû döôùi ñaàm saâu muoân tröôïng. Nghiaõ laø tu baët voïng töôûng, ñöôïc yeân laëng, tôùi ñaây tuôûng laø heát khoâng coøn gì nöõa. Ñoù laø cheát treân caïn. Ngaøi daïy : Tuy laëng leõ, nhöng tri giaùc haèng hieän tieàn. Nghe noùi vaäy vò taêng aáy möøng quaù, neân noùi töø ñaây veà sau con khoâng ñeå taâm khoâng nöõa, töùc laø ñeå cho taâm khôûi nieäm môùi khoûi caùi cheát treân caïn. Tuy coù taâm laëng leõ haèng giaùc haèng tri, nhöng neáu ñeå nieäm daáy khôûi thì taâm laëng leõ haèng giaùc haèng tri bò che khuaát. Ñoù laø vöøa quay ñaàu laïi chìm trong ñaàm saâu muoân tröôïng.

Hoûi :   Trong thaønh nieát baøn vaãn coøn nguy. Theá naøo laø choã chaúng nguy ?

Ñaùp :  Xaây toå treân reøm chaùy,

            Raâu toùc laøm hoa lau.

Hoûi :   Neáu gaëp khi böùc baùch,

            Hai choã laø laøm gì.

Ñaùp :  Tröôïng phu tuøy thong thaû,

            Gioù traêng maëc tieâu giao.

Hoûi : “Trong thaønh nieát baøn vaãn coøn nguy, theá naøo laø choã chaúng nguy ?” Trong Kinh (1) coù ñoaïn Phaät daïy, neáu coøn thaáy Nieát baøn laø cöùu caùch vaãn coøn chìm trong choã nguy hieåm. Haàu heát chuùng ta tu laø caàu Nieát baøn. Nieát baøn laø voâ sanh khoâng coøn sanh töû. muoán heát sanh töû thì phaûi döùt voïng nieäm (maàm sanh töû) môùi ñöôïc Nieát baøn. Vò taêng naøy nghi : Tu coát laø ñaït ñöôïc Nieát baøn döùt sanh töû, theá maø Nieát baøn vaãn coøn nguy hieåm, vaäy thì tu phaûi tôùi ñaâu môùi heát nguy ? Ngaøi ñaùp : “Xaây toå treân reøm chaùy, raâu toùc laøm hoa lau”. Môùi nghe Ngaøi ñaùp chuùng ta thaáy chaúng dính daùng gì tôùi caâu hoûi, nhöng neáu thoâng suoát thì thaáy raát chí lyù. Choã cöùu caùnh cuûa ñaïo vöôït ngoaøi töôùng ñoái ñaõi sanh töû Nieát baøn, coøn thaáy ñaây laø sanh töû kia laø Nieát baøn laø coøn thaáy hai beân. Coøn thaáy hai beân laø coøn trong ñoái ñaõi chöa tôùi choã cöùu caùnh. Cho caùi ñoái daõi laø cöùu caùnh laø laàm neân noùi nguy. Vaäy muoán ra khoûi hieåm nguy thì phaûi vöôït ra ngoaøi ñoái ñaõi. Chö Toå thöôøng hay quôû, khoâng cho chuùng ta chaáp sanh töû, cuõng khoâng cho chuùng ta chaáp Nieát baøn, vì sanh töû vaø Nieát baøn laø yù nieäm ñoái ñaõi giaû laäp hö doái khoâng thaät. Theá neân Ngaøi noùi chim ñem coû khoâ xaây toå treâ reøm chaùy thì khoâng thaønh toå, vì coû khoâ baét löûa chaùy ruïi heát.Vaø, raâu toùc tuy hai nhöng theå traéng nhö hoa lau khoâng hai. YÙ noùi voïng nieäm hai beân ñoái ñaõi chaùy ruïi heát môùi heát nguy.

Tuù Taøi Tröông Chuyeát ñeán tham vaán thieàn sö Thaïch Söông. Ngaøi hoûi :

Tuù Taøi teân hoï laø gì ?

 Toâi hoï Tröông teân Chuyeát.

Tìm caùi xaûo (kheùo) coøn khoâng theå ñöôïc, caùi Chuyeát (vuïng) töø ñaâu laïi ?

OÂng chôït tænh ngoä, trình keä. Toâi trích hai caâu trong baøi keä cuûa tröông Chuyeát cho quyù vò thaáy choã ngoä ñaïo cuûa oâng :

            Tuøy thuaän caùc duyeân khoâng chöôùng ngaïi,

            Nieát baøn sanh töû thaûy khoâng hoa.

Ngöôøi tu ñeán choã cöùu caùnh tuøy thaän caùc duyeân maø khoâng bò chöôùng ngaïi. Nieát baønvaø sanh töû laø nhöõng yù nieäm, laø nhöõng danh töø giaû laäp, gioáng nhö hoa ñoám trong hö khoâng khoâng thaät, neáu chaáp thaät laø nguy.

Ngaøi ñaùp maø vò taêng naøy chöa haøi loøng neân hoûi tieáp : “Neáu gaëp khi böùc baùch, hai choã laø laøm gì ?” Neáu khi sanh töû doàn eùp böùc baùch thì phaûi tìm Nieát baøn hay phaûi laøm gì ? Ngaøi ñaùp : “Tröôïng phu tuøy thong thaû, gioù traêng maëc tieâu dao”. Ngöôøi tu laø baät tröôïng phu, khi ñaõ vöôït qua kieán chaáp hai beâ thì luùc ñoù thong thaû, maëc tình tieâu giao vôùi gioù traêng, khoâng coøn vieäc gì phaûi laøm nöõa. Choã naøy coù nhieàu ngöôøi thaéc maéc : taïi sao cuøng ñaïo Phaät maø choã naøy daïy khaùc choã kia daïy khaùc ? trong caùc Kinh A Haøm thì daïy chuùng ta phaûi sôï sanh töû vì sanh töû khoå, caáp baùch tu ñeå ñaït Nieát baøn vui. Coøn ôû ñaây noùi sanh töû vaø Nieát baøn ñeàu laø khoâng thaät thì thaûnh thôi maëc tình tieâu dao töï taïi. Nhö vaäy giaù trò ôû choã naøo ? Vì chuùng ta say meâ nguõ duïc chìm trong sanh töû, khoâng chiuï tìm loái thoaùt ra, neân Phaät daïy sanh töû khoå ñau, phaûi noã löïc tu ñeå ñöôïc nieát baøn an vui. Ñoù laø böôùc ñaàu phaät daïy chaùn sanh töû caàu Nieát baøn. Qua Kinh ñieån Ñaïi Thöøa hay Thieàn toâng thì daïy, ngöôøi khi ñaõ giaùc ngoä thaáy Nieát baøn vaø sanh töû nhö hoa ñoám trong hö khoâng, khoâng thaät. Nhôù laø phaûi giaùc ngoä roài, chôù chôùm giaùc ngoä cuõng chöa ñöôïc. Neáu chuùng ta coøn thaáy Nieát baøn thaät laø coøn keït trong sanh töû ñoái ñaõi, töùc laø chöa toaøn giaùc neân coøn nguy. vaø, khi ñaõ thaáy sanh töû nieát baøn khoâng thaät thì sôï caùi gì vaø chaïy troán ôû ñaâu ? Do ñoù Ngaøi môùi baûo “Tröôïng phu tuøy thong thaû, gioù traêng maëc tieâu dao”. Neáu chuùng ta chöa giaùc ngoä hoïc caâu naøy maø chaáp thì seõ rôi vaø beänh phoùng tuùng, ta chöa giaùc ngoä maø tuøy tuïc thì chìm saâu trong bieån khoå khoâng ra khoûi. Chuùng ta hoïc phaûi bieát cho taän nguoàn, neáu bieát lem nhem thì deã laàm chaáp, töø laàm chaáp maø sanh ra beänh hoaïn. Ngöôøi noùi ñöôïc caâu naøy phaûi laø ngöôøi trieät ngoä, neáu chöa trieät ngoä thì khoâng neân noùi vaäy.

Toâi daïy tu coù khi cuõng maâu truaãn, toâi chuû tröông tu thieàn maø daïy cho caùc cuï nieäm phaät. Taïi sao nhö theá ? - Vì caùc cuï giaø yeáu, tinh thaàn moûi meät, daïy thieàn quaùn caùc cuï khoâng thöïc haønh ñöôïc. daïy nieäm Phaät cho caùc cu coù ñieåm nöông töïa, taâm thöôøng nhôù Phaät khoâng nhôù non chaùu, bôùt luyeán aùi, khoâng lo buoàn, khi cheát ñöôïc nheï nhaøn vaø sanh vaøo coõi laønh. Coøn taêng ni treû laø röôøng coät cuûa Phaät phaùp mai sau, neân phaûi daïy thieàn quaùn  cho hoï thöïc haønh, coù thöïc haønh taâm thanh tònh trí tueä saùng môùi giaùc ngoä. giaùo hoùa laø phaûi doái cô, tuøy caên cô cuûa ngöôøi hoïc ñaïo ôû trình ñoä naøo daïy ngang trình ñoä naáy,ngöôøi hoïc tieáp thu vaø thöïc haønh ñöôïc môùi coù ích. ÔÛ ñaây ñoái vôùi ngöôøi tham meâ nguõ duïc ñaém chìm trong sanh töû laø nguy hieåm, Phaät daïy phaûi xa liaø, roài Ngaøi chæ nieát baøn an vui cho coù ñieåm töïa ñeå tieán. Daïy xa liaø maø khoâng coù ñieåm töïa thì hoï chôùi vôùi khoâng chiuï tu, neân phaûi noùi nhö theá.

Ví duï coù moät soá ngöôøi ôû ven röøng, baáy giôø röøng chaùy gaàn choã hoï ôû, maø hoï cöù vui vôùi coâng vieäc beân röøng khoâng chòu chaïy ñi. Chuùng ta thaáy röøng chaùy nguy hieåm neân baûo hoï : “Choã naøy röøng chaùy nguy hieåm laém, caùc vò haõy chaïy ra choã troáng phiaù ngoaøi hoà, ôû ñoù löõa khoâng chaùy tôùi ! “Neáu hoï ra phiaù ngoaøi hoà thì hoï  thoaùt ñöôïc naïn chaùy röøng. Nhöng hoï chaïy ra tôùi meù hoà, thaáy nöôùc maùt lieàn xuoáng hoà thì bò cheát chìm leân khoâng ñöôïc. Ñoù laø thaùnh cheát chaùy laïi bò cheát chìm. Nhö vaäy ra tôùi hoà, phaûi ôû treân bôø, khoâng ñöôïc nhaûy xuoáng hoà. Cuõng vaäy, sôï sanh töû khoå neân xa liaø, ñeå ñöôïc Nieát baøn vui. Nhöng nghe noùi Nieát baøn vui laïi chaáp Nieát baøn vui, chaúng khaùc naøo traùnh cheát chaùy bò cheát chìm. Tuy ñaïo lyù cao sieâu, nhöng phaûi tuøy caên cô daïy phaùp tu cho vöøa vôùi trình ñoä ngöôøi hoïc, môùi ñöôïc lôïi ích vaø hôïp ñaïo. Ngöôøi sô cô môùi vaøo chuøa maø daïy phaùp toái thöôïng thöøa, laøm sao hoï hieåu v2 thöïc haønh ? Khoâng hieåu khoâng thöïc haùnh ñöôïc, thaáy ñaïo Phaät nhö voâ ích. Theá neân khi giaûng daïy paûi thaáy roõ hai maët, maët töông ñoái vaø maët tuyeät ñoái. Maët töong ñoái thì phaûi huôùng daãn töøng böôùc cho ngöôøi hoïc tieán vöõng vaøng. Maët tuyeät ñoái thì khoâng coøn chaáp hai beânlaø choã cöùu caùnh. Khoâng coøn chaáp hai beân thì khoâng coøn khoå. Vì chuùng ta coøn thaáy thaân naøy thaät, neânai ñoäng ñeán thaân naøy laø chuùng ta ñau khoå. Neáu chuùng ta thaáy thaân naøy khoâng thaät, duø coù bò böùc haïi cuõng thaáy nhö troø chôi, khoâng khoå. Theá neân maët töông ñoái hay maët tuyeät ñoái phaûi tuøy caên cô maø höôùng daãn, chôù khoâng theå noùi nhö moät ñöôïc.

Hoûi :   Taát caû chuùng sanh ñeàu noùi laø Phaät,

            Lyù naøy chöa roõ xin thaày chæ daïy.

Ñaùp :  Khuyeân oâng haõy gaéng vieäc noâng tang,

            Chôù hoïc theo ngöôøi ñôïi thoû nhoïc.

Taêng noùi :Ñöôïc nhôø thaày chæ roõ,

            Troïn chaúng ñeán ai caàu.

Sö noùi :Ñaùng thöông ngöôøi maéc ngheïn,

            Ngoài ñoù laïi queân aên.

Hoûi : “Taát caû chuùng sanh ñeáu laø Phaät, lyù naøy chöa roõ xin thaày chæ daïy”. Ngöôøi hoûi thaáy trong kinh noùi taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh, coù Phaät taùnh taát laø coù Phaät. Nguôøi hoûi noùi lyù naøy chöa hieåu, xin Ngaøi chæ daïy. Ngaøi ñaùp “Khuyeân oâng haõy gaéng vieäc noâng tang, chôù hoïc theo ngöôøi ñôïi thoû nhoïc”. Caâu naøy coù nhieàu ngöôøi hieåu quaù sai laàm, cho thieàn sö Vieân Chieáu nghó tôùi vieäc ñoáng aùng nhieàu hôn vieäc hoïc ñaïo lyù. Vì Ngaøi khuyeân haõy gaéng laøm ruoäng troàng daâu nuoâi taèm, ñöøng coù mô öôùc Phaät ; laøm ruoäng troàng daâu nuoâi taèm laø Phaät roài. Lyù giaûi nhö vaäy thì maáy chuù noâng daân thaønh Phaät heát ! Ngaøi khuyeân “Chôù hoïc theo ngöôøi ñôïi thoû nhoïc”. yù naøy laáy töø thuyeän tích : xöa coù moät ngöôøi khôø caøy ruoäng,chôït gaëp con thoû chaïy ñaâm ñaàu voâ goác caây ngaõ laêng ra cheát. Anh vui möøng nhaët xaùc thoû ñem veà laøm thòt aên. Anh nghó ngaøy mai thoû seõ chaïy ñaâm ñaàu voâ goác caây cheát nöõa. Neân hoâm sau anh tôùi oâm goác caây chôø nhaët xaùc thoû. Anh chôø maõi khoâng thaáy thoû chaïy tôùi. Caâu chuyeän naøy nguï yù noùi ngöôøi ngu thaáy vieäc saûy ra moät laàn, nhó seõ saûy ra luoân luoân neân troâng chôø. Ngaøi khuyeân ñöøng mô öôùc troâng ñôïi nhöõng chuyeän khoâng ñaâu, maø phaûi thöïc teá laøm ruoäng troàng daâu. Vì hoûi taát caû chuùng sanh ñeàu noùi laø Phaät, lyù naøy chöa roõ xin thaày chæ daïy Phaät ôû ñaâu, Phaät laø gì ? Theá neân Ngaøi môùi laáy caâu chuyeän coù nghiaõ “taâm bình thöôøng laø ñaïo” ñeå daïy. Duø troàng rau nuoâi taèm, Cuoác raãy, laøm ruoäng... taâm khoâng voïng töôûng ngay ñoù laø Phaät, ñöøng coù tìm kieám Phaät ôû ñaâu. Mô öôùc troâng chôø nhö anh chaøng oâm caây ñôïi thoû, chæ nhoïc nhaèn phí coâng thoâi. yù nghiaõ roõ raøng nhö vaäy, theá maø ngöôøi ta laïi hieåu khaùc ñi. Ngay trong sinh hoaït haèng ngaøy taâm bình thöôøng laø Phaät roài. Toâi thöôøng noùi vôùi taêng ni, ñaâu phaûi chæ giôø ngoài thieàn chuùng ta môùi laøm Phaät, maø chính giôø cuoác ñaát, troàng rau, queùt nhaø, naáu côm... giôø naøo cuõng laø Phaät caû. Chæ khi laøm voïng töôûng nhôù chuyeän Ñoâng Taây, Phaät môùi khuaát. Laøm taát caû vieäc maø taâm trong saùng laëng leõ thì giôø naøo khoâng phaûi laø giôø Phaät ? Neáu khoâng coù Phaät thì laøm sao bieát laøm vieäc ? Ngaøi baûo gaéng vieäc noâng tang, ngaàm yù daïy chuùng ta laøm taát caû moïi vieäc, maø taâm bình thöôøng laëng leõ saùng suoát, luùc ñoù phaät taùnh hieän tieàn. Vì vaäy neân noùi “taâm bình thöôøng laø ñaïo”. Vò taêng naøy chöa thoâng môùi noù “Ñöôïc nhôø thaày chæ roõ,  troïn  chaúng ñeán ai caàu”. Vò taêng nghe lôøi Ngaøi ñaùp töôûng mình ñaõ ngoä roài, khoâng caàn phaûi hoïc hoûi nöõa, môùi noùi Thaày chæ daïy cho con roõ raøng roài, con khoâng caàn phaûi ñi caàu hoïc vôùi ai nöõa. Vò taêng naøy noùi nhö vaäy laø maéc beänh töï maõn, chöa ñöôïc maø töôûng mình ñöôïc. Theá neân Ngaøi noùi ñeå phaø chaáp : Ñaùng thöông ngöôøi maéc ngheïn, ngoài ñoù laïi queân aên”. Ngaøi thaáy vò taêng toû ra thoâng hieåu, söï thaät chöa ñöôïc gì, maø töï maõn thaáy khoâng caàn hoïc vôùi ai. Ngaøi noùi ñaùng thöông, gioáng nhö ngöôøi nuoát côm môùi tôùi coå, chöa xuoáng bao töû maø cho laø no, khoâng chòu nuoát, khoâng chòu aên. Ngaøi quôû ngöôøi hoïc ñaïo vöøa nghe voäi cho laø hieåu, voäi cho laø ñuû, laáy laøm töï maõn khoâng chòu tham caàu hoïc hoûi, ñoù laø beänh. Beänh naøy ngöôøi thôøi nay cuõng hay maéc phaûi, hoïc chuùt ít cho laø ñuû, ñi laïi noùi naêng töï do chaúng hôïp ñaïo lyù chuùt naøo ! Nghe ngöôøi xöa daïy môùi bieát beänh cuûa mình, neáu khoâng thì khoâng bieát mình beänh. Beänh naøy goïi laø khaåu ñaàu thieàn.

Taêng hoûi :Nhieàu naêm caát giaáu baùu trong ñaõy,

            Ngaøy nay tröôùc maét thaáy roõ raøng.

Sö noùi :Chæ ñôïi traêng thu saùng,

            Ñaâu ngôø maây möa che.

Taêng noùi :Tuy nghe thaày thuyeát giaûng,

            Lyù naøy vaãn chöa raønh.

Sö ñaùp :Cöôøi keû luoáng oâm coät,

            Cheát ñöôùi naèm giöõa doøng.

Taêng hoûi “Nhieàu naêm caát giaáu baùu trong ñaõy, ngaøy, ngaøy nay tröôùc maét thaáy roõ raøng”. Caâu naøy hoûi maø döôøng nhö khoâng hoûi. Vò taêng noùi haït ngoïc quyù ñöôïc caát trong ñaõy nhieàu naêm, nay maét troâng thaáy roõ raøng roài. Nghe qua caâu naøy chuùng ta töôûng vò taêng ñaõ ngoä, vì bieát trong ñaõy mình coù hoøn ngoïc baùu. Caùi ñaõy chæ cho thaân töù ñaïi, hoøn ngoïc baùu chæ cho taùnh giaùc. Töø laâu taùnh giaùc coù saün nôi thaân naøy maø chöa bieát, baây giôø ñaõ bieát, thaáy roõ raøng tröôùc maét. Ngaøi ñaùp : “Chæ ñôïi traêng thu saùng, ñaâu ngôø maây möa che”. Caâu naøy coù yù cheâ vò taêng. Vì caâu noùi vò taêng naøy maâu thuaãn, vöøa noùi ngoïc baùu ôû trong ñaõy, lieàn noùi thaáy ngoïc baùu ôû trong maét. Coøn thaáy trong ngoaøi, coøn thaáy tröôùc sau laø chöa thaáy ñuùng nhö thaät. Ngaøi noùi, töôûng ñaâu traêng muøa thu trong saùng naøo ngôø maây keùo möa mòt muø. yù noùi vò taêng naøy taâm chöa saùng vì coøn thaáy trong ngoaøi tröôùc sau. Neáu khoâng phaûi laø baäc saùng maét, thì nhaän laàm vò taêng aá ñaõ ngoä roài.

Taêng noùi : “Tuy nghe Thaày thuyeát giaûng, lyù naøy vaãn chöa raønh”. Nghe thaày thuyeát giaûng thaáy nhö ngoä roài, nhöng söï thaät thì lyù chöa raønh. Ngaø môùi noùi : “Cöôøi keû luoáng oâm coät, cheát ñuoái naèm giöõa doøng”. Caâu naøy daãn töø chuyeän tích : Xöa coù chaøng thai teân Vi Sinh, snh thöông moät coâ gaùi, coâ gaùi ñoù heïn gaëp anh taïi caàu luùc chieàu toái. Caây caàu naøy treân laø choã ngoài chôi, döôùi coù thang ñi xuoáng nöôùc. Chieàu anh tôùi tröôùc nuùp döôùi thang caàu ñôïitoái leân gaëp coâ baïn. Anh ñinh ninh nhö vaäy, neân anh ngoài maõi döôùi thang caàu. Nöôùc lôùn daàn maø anh khoâng leân, vì chöa toái sôï chun ra thì thaát heïn. Anh cöù ngoài maõi, nöpôùc daân ngaäp ngöôøi anh, khieán anh cheát ñuoái döôùi caàu. Vò taêng naøy ñaõ ñöôïc ngaøi chæ roõ beänh cho roài maø vaãn khoâng bieát, noùi “tuy nghe Thaày thuyeát giaûng, lyù naøy vaãn chöa raønh”, neân Ngaøi duøng caâu chuyeän anh chaøng si meâ coá chaáp cheát ñuoái döôùi doøng soâng ñeå noùi phaù.

Hoûi :   Theá naøo laø moät phaùp ?

Ñaùp :  Chaúng thaáy xuaân sanh cuøng haï tröôûng,

            Laïi gaëp thu chín vaø ñoâng thaâu.

Hoûi :   Theá naøo laø nhieàu ngöôøi thaønh Phaät ?

Ñaùp : Töø Toå long chôït töï döøng,

            Phuùc xa uoáng nhoïc.

Hoûi : “Theá naøo laø moät phaùp ?” Vò taêng naøy laáy Kinh ñaïi thöøa ra hoûi, taát caù moät phaùp, khoâng coù hai khoâng coù ba, vaäy theá naøo laø moät phaùp ? Ngaøi traû lôùi “Chaúng thaáy xuaân sanh cuøng haï tröôûng, laïi gaëp thu chín vaø ñoâng thaâu”. Ngaøy xöa nhaø noâng laøm ruoäng cuoái muøa xuaân thì gieo gioáng, haït naûy maàm goïi laø sanh, muøa haï vun boùn phaân cho caây luùa phaùt trieån lôùn maïnh goïi laø tröôûng, muøa thu luùa chín, muøa ñoâng gaët haùi, ñoù laø moät phaùp. Hoûi moät phaùp, Ngaøi noùi tôùi boán muøa laøm ruoäng cuûa ngöôøi noâng phu : Xuaân gieo luùa, haï luùa lôùn, thuluùa chín, ñoâng gaët luùa. Ñöùng veà thôùi tieát thì thaáy coù boán muøa xuaân haï thu ñoâng, nhöng ñöùng veà caây luùa gieo töø haït cho ñeá gaët, töùc laø töø nhaân ñeán quûa chæ laø luùa. Nhö vaäy Ngaøi muoán noùi gì ? - Noùi moät phaùp laø taát caû. Thieàn toâng noùi taát caû chæ laø taâm, taâm laø moät phaùp, muoân söï muoân vaät tuy coù thieân hình vaïn traïng nhöng goác chæ laø moät taâm.  Theá neân duï taâm laø caùi göông, muoân söï muoân vaät nhö boùng trong göông. boùng thì traêm ngaøn thöù, göông thì khoâng hai. Traêm ngaøn thöù (boùng) thì khoâng thaät, caùi khoâng hai (göông) thì chaân thaät. Cuõng vaäy, taâm theå truøm khaép neân noùi khoâng hai, muoân söï muoân vaät laø phaùp sinh dieät thì khoâng thaät. Theâm moät ví duï nöõa : Trong baàu hö khoâng naøy coù raát nhieàu haønh tinh, nhaát laø haønh tinh chuùng ta ñang soáng coù ñuû thöù naøo laø soâng, bieån,nuùi, röøng, caây, coû, ngöôøi, thuù... Taát caû moïi loaøi treân haønh tinh naøy keå caû haønh tinh ñeàu ôû trong hö khoâng. Hö khoâng thì khoâng hai, nhöng söï vaït trong haønh tinh thì coù muoân ngaøn thöù. hö khoâng duï cho theå cuûa taâm thì khoâng hai, coøn söï töôùng cuûa vaät thì chuyeån bieán muoân ngaøn thöù. Theá neân Ngaøi noùi luùa töø khi gieo gioáng, lôùn leân, chín, gaët haùi, tuy thaáy doøng sinh dieät luoâng ñoåi khaùc, nhöng theå cuûa noù laø luùa khoâng hai. Ngaøi noùi theá vò taêng naøy khoâng baèng loøng, môùi hoûi :

“Theá naøo laø nhieàu ngöôøi thaønh Phaät ?” Vò taêng thaéc maéc : Tuy söï vaät coù chuyeån bieán Nhöng nhaân vaø quûa khoâng khaùc, nhö vaäy thì ai sanh ra cuõng ôû trong moät phaùp ñoù, roài laån quaån cuõng trôû veà moät phaùp ñoù thì ai cuõng thaønh phaät heát chöù gì ? Ngaøi ñaùp : “Toå Long chôït döøng, Töø Phuùc xa luoáng nhoïc”. Toå Long laø hieäu cuûa vua Taàn Thuûy Hoaøng trong thôøi Chieán quoác ôû Trung Hoa, Töø Phuùc laø moät phöông só ñôøi Taàn töï xöng laø Quaân Phoøng. Taàn Thuûy Hoaøng sai oâng ra bieån tìm coû tröôøng sanh, Töø Phuùc lieàn ñem heát gia quyeán ñi tìm nhöng khoâng trôû veà, coøn Taàn thuûy Hoaøng thì im laëng ôû taïi choã, töùc laø ôû taïi queâ höông. Ngaøi traû lôøi nhö theá laø yù gì ? Töø Phuùc duï cho ngöôøi meâ ra ñi, cöù ñi maõi khoâng döøng ñeå trôû laïi coá höông. Coøn Toå Long duï cho ngöôøi giaùc, tuy oâng coù sai ñi nhöng oâng ôû moät choã khoâng ñi. tuy moïi ngöôøi ai cuõng coù taùnh giaùc nhö nhau, nhöng ngöôøi giaùc bieát quay laïi taùnh giaùc thì haèng an truï, ngöôøi meâ khoâng bieát quay laïi taùnh giaùc thì phieâu löu maõi trong sanh töû. Nhö vaäy, laømsao noùi ai cuõng ñeàu thaønh Phaät ? vaø, neáu taät caû ñeàu thaønh Phaät thì ñaâu caàn tu.

Hoûi :   Kieán taùnh thaønh Phaät, nghiaõ naøy theá naøo ?

Ñaùp :  Caây khoâ gaëp xuaân hoa ñua nôû,

            Gioù thoå höông thaàn bay raát xa.

 Taêng noùi : - Ñeä töû chöa hieåu, xin thaày chæ laïi.

Sö ñaùp :Muoân naêm caây caø aáy,

            Xanh töôi thaáu taàn maây.

Hoûi : “kieán taønh thaønh Phaät nghiaõ aáy theá naøo ?” Vò taêng naøy laø ngöôøi trong nhaø Thieàn cho neân môùi hoûi yù nghiaõ kieán taùnh thaønh Phaät. Ngaøi ñaùp : “Caây khoâ gaëp xuaân hoa ñua nôû, gioù thoå höông thaàn  thôm raát xa”. Theo leõ thöôøng caây khoâ duø thôøi tieát naøo cuõng khoâng theå troå hoa laù. Theá maø Ngaøi noùi caây khoâ gaëp tieát xuaân troå hoa. Höông thaàn laø höông maàu nhieäm gioù thoåi thôm raát xa. Hai caâu naøy noùi leân yù nghiaõ kieán taùnh thaønh Phaät. Taát caû ngöôøi tu chuùng ta ai  cuõng ñang laø keû meâ, chöa phaûi laø ngöôøi tænh. Do ñoù phaûi tu ñeå nhaän ra taùnh giaùc nôi mình goïi laø khieán taùnh. Sau khi kieán taùnh phaûi tieáp tuïc tu nöõa ñeå haèng soáng vôùi taùnh giaùc môùi thaønh Phaät. Noùi kieán taùnh thaønh Phaät nghe thaáy nhö nhanh, nhöng phaûi traûi qua bao nhieâu naêm tu haønh, buoâng boû taäp khí voïng töôûng traûi qua töøng phaàn giaùc, môùi ñöôïc toaøn giaùc thaønh Phaät. Khoâng phaûi vöøa kieán taùnh laø thaønh Phaät lieàn. Nhöng noùi kieán taùnh thaønh Phaät nghiaõ ñoù khoâng sai. Ví duï : Chuùng ta khoâng coù haït baép, maø baûo troàng ñeå laáy traùi baép coù ñöôïc khoâng ? - Chaéc chaén laø khoâng. Nhöng chuùng at coù saün haït baép, muoán troàng ñeå laáy traùi aên coù ñöôïc khoâng ? Chaéc chaén laø ñöôïc. nhöng töø khi gieo haït xuoáng ñaát, töôùi nöôùc, laøm coû, boùn phaân... phaûi traûi qua thôøi gian daøi môùi coù traùi baép ñeå aên. Roõ raøng coù nhaân laø coù quaû khoâng nghi. Cuõng vaäy töø khi nhaän ra taùnh giaùc nôi mình roài noã löïc tu, ñöôïc töøng phaàn giaùc ngoä môùi thaønh Phaät. d0où laø yù nghiaõ kieán taønh thaønh Phaät.

Ngaøy nay coù laém ngöôøi tu maø khoâng nghó thaønh Phaät, chæ mong ñôøi sau coù phöôùc ñeïp ñeõ, giaøu sang, taøi gioûi, coù quyeàn theá vv... taát caû ñeàu ñöôïc nhö yù. Coù ngöôøi noùi thaønh Phaät buoàn, vì thaáy töôïng Phaät ngoài treân baøn im lìm baát ñoäng, khoâng noùi cöôøi vôùi ai caû. coøn laøm ngöôøi theá gian thì ñi laïi töï do, aên uoáng töï do thoaûi maùi. Theá neân khoâng daùm laøm Phaät maø thích laøm ngöôøi. Chuùng ta ñöøng hieåu laàm, töôïng Phaät ngoài treân baøn laø hình aûnh bieåu tröngyù nghiaõ chôù khoâng phaûi Phaät thaät. Neáu thaønh Phaät maø ngoài baát ñoäng nhö vaäy thì thaønh laøm gì ? Thaønh phaät coù taát caû dieäu duïng linh ñoäng, muoán cöùu giuùp ai cuõng ñöôïc, muoán ñi muoân daëm muoân nöôùc, hay ñi töø haønh tinh naøy qua haønh tinh khaùc cuõng ñöôïc, muoán caùi gì cuõng ñeàu ñöôïc nhö yù. Nhö vaäy môùi ham thaønh Phaät. Trong Kinh A Haøm noùi ngöôøi tu chöùng quaû A la haùn thì ñöôïc luïc thoâng, trong luïc thoâng coù Thaàn tuùc thoâng. Ngöôøi ñöôïc Thaàn tuùc thoâng thì ñi laïi töï do, nhanh nhö yù mình nghó.. Ví duï baây giôø ñang ôû ñaây khôûi nghó ñi tôùi Cöïc laïc, lieàn thaáy mình ñang ôû Cöïc laïc. Hieän taïi khoa hoïc tieán boä, maùy bay ñöa chuùng ta ñi trong nöôùc hay ra ngoaøi nöôùc, caùch xa haøng ngaøn caây soá chæ maát ít tieáng ñoàng hoà, tôùi lui raát nhanh choùng deã daøng. Nhöng phöông tieän nhanh choùng naøy coøn e ngaïi hoài hoäp, vì thænh thoaûng maùy bay hoûng rôi xuoáng ñaát naùt thaây. Coøn nguôøi tu coù Thaàn tuùc thoâng nghó tôùi choã naøo lieàn tôùi choã ñoù, khoâng trôû ngaïi khoâng nguy hieåm. Nhö theá môùi ham tu vaø khoâng nghó tu thaønh Phaät im lìm baát ñoäng laø buoàn. Chính vì choã naøy neân Ngaøi noùi “Caây khoâ gaëp xuaân hoa ñua nôû, gioù thoåi höông thaàn thôm raát xa”. Caây khoâ duï cho thaân naêm uaån meâ muoäi cuûa con ngöôøi, khi tu kieán taùnh giaùc ngoä thaønh Phaät thì coù voâ soá dieäu duïng khoâng theå nghó löôøng. Gioáng nhö caây khoâ voâ duïng gaëp tieát xuaân troå hoa ñeïp höông thôm, theo gioù bay ñi khaép moïi nôi. Ñoù laø dieäu duïng khoâng theå löôøng noåi cuûa ngöôøi kieán taùnh thaønh Phaät. Vò taêng naøy vaãn chöa hoäi neân thöa :

“Ñeä töû chöa hieåu, xin thaày chæ laïi”. ngaøi ñaùp : “Muoân naêm caây caø aáy, xanh töôi thaáu töøng maây”. Ngaøi noùi caây caø troàng trong vöôøn chuùng ta thaáy noù raát taàm thöôøng, nhöng noù xanh töôi vöôït leân ñeán taän maây xanh. Caây caø taàm thöôøng nhöng xanh töôi vöôït ñeán maây xanh duï cho thaân theå meâ muoäi naøy khoâng coù giaù trò gì, song ñuùng vôùi thôøi tieát nhaân duyeân thì giaùc ngoä kieán taùnh. YÙ noùi töø meâ tôùi giaùc con ngöôøi coù nhöõng dieäu duïng phi thöôøng, laø caùi maø chuùng ta khoâng theå hieåu, khoâng theå bieát ñöôïc.

Hoûi :   Ma ni cuøng caùc saéc,

            Chaúng hôïp cuõng chaúng liaø ?

Ñaùp :  Hoa xuaân cuøng böôm böôùm,

            Luùc meán luùc chia liaø.

Hoûi :Theá naøo laø theo kia hoãn taïp ?

Ñaùp :  Chaúng phaûi maét taêng AÁn,

            Luoáng nhoïc trình bieän chaâu.

Hoûi  “Ma ni cuøng caùc saéc, chaúng hôïp cuõng chaúng liaø”. Ma ni laø hoøn ngoïc quí trong suoát, khoâng coù maøu saéc. Neáu ñeå vaät maøu ñoû thì thaáy ngoïc ma ni öûng ñoû, ñeå vaät maøu xanh thì thaáy ngoïc ma ni öûng xanh... Maøu saéc cuûa vaät xung quanh phaûn aûnh vaøo, ngoïc ma ni coù maøu saéc cuûa vaät. nguyeân ngoïc ma ni voán khoâng coù maøu saéc, do saéc cuûa vaät ñeå gaân phaûn aûnh vaøo, thaáy ngoïc ma ni öûng maøu ñoû maøu xanh. Neáu laáy ngoïc ñi thì thaáy ngoïc ma ni trong suoát khoâng maøu saéc neân noùi chaúng hôïp cuõng chaúng liaø.ngoïc ma ni trong suoát maø coù maøu saéc naøy saéc noï duï cho taâm theå thanh tònh trong saùng cuûa con ngöôøi. Noù voán khoâng tham, khoâng saân, khoâng coù taát caû caùi xaáu, nhöng do thaáy caûnh ñeïp beân ngoaøi tham duïc daáy khôûi, ga75p vieäc xaáu saân giaän noåi daäy...tuøy duyeân tuøy caûnh beân ngoaøi maø coù tham saân oâ ueá. Taâm theå con ngöôøi khoâng laø gì heát, do aûnh höôûng beân ngoaøi maø coù ñuû thöù. Tuy aûnh höôûng nhöng khoâng phaûi moät maø cuõng khoâng liaø. ngaøi traû lôøi “hoa xuaân cuøng möôm möôùm, luùc meán luùc chia liaø”. Vaøo muøa xuaân hoa nôû baøy nhuïy toûa höông, böôm böôùm bay ñeán huùt maät, khi böôùm caàn maät thì bay ñeán huùt, khi heát caàn thì bay ñi. Nhö vaäy laø hôïp hay liaø ? - Böôùm laø böôùm, hoa laø hoa, vì nhu caàu vaø tuøy duyeân maø böôùm gaëp hoa, khi khoâng caàn nöõa thì böôùm bay ñi, khoâng coù caùi gì nhaát ñònh hôïp nhaát ñònh liaø. YÙ Ngaøi noùi taâm theå thanh tònh trong saùng cuûa moãi ngöôøi neáu khoâng coù duyeân traàn thì trong saïch khoâng  nhieåm nhô , neáu coù duyeân traàn thì lieàn oâ nhieåm. Song, oâ nhieåm chæ laø boùng thoâi, chöù khoâng thaät.

Ví duï hieän giôø taâm chuùng ta ñang thanh tònh an oån, boãng coù ngöôøi ñeán maéng chöôûi. Chuùng ta khoâng töï chuû ñöôïc, lieàn khôûi nieäm saân giaän thì luùc ñoù taâm chuùng ta trôû thaønh oâ nhieåm, nhöng oâ nhieå chæ laø caùi boùng chôù khoâng coù baûn chaát thaät. vì duyeân traàn qua roái nieäm saân giaän theo ñoù cuõng maát , heát saân giaän thì theå thanh tònh hieän tieàn khoâng maát. Nhö vaäy duyeân traàn ñeán thì thaáy nhö hôïp, duyeân traàn ñi thì thaáy nhö ly. Kyø thaät thì khoâng hôïp khoâng ly. bôûi taâm theå con ngöôøi voán khoâng coù tham saân... do duyeân caûnh beân ngoaøi neân môùi khôûi tham saân... Song, tham saân... chæ laø boùng khoâng thaät,.  neáu thaät thì tham saân coøn hoaøi khoâng heát. Qua roài maát laøm sao noùi thaät ñöôïc ? Nhö laøm sao ñoái trò noù ? - Ví duï gaëp duyeân caûnh baát nhö yù, tham saân daáy khôûi, lieàn quaùn duyeân caûnh laø huyeãn hoaù, tham saân cuõng huyeãn hoaù khoâng thaät, quaùn nhö theá thì tham saân khoâng khôûi nöõa, ñoù laø tu. Neáu thaáy duyeân caûnh laø thaät, tham saân laø thaät thì si meâ phieàn naõo khoâng bao giôø heát, ñoù laø khoâng kheùo tu. Chuùng ta tu phaûi hieåu choã naøy cho roõ. Ngaøi ñaùp nhö theá maø vò taêng naøy vaãn chöa hieåu neân hoûi tieáp :

“Theá naøo theo kia hoãn taïp ?” Vò taêng naøy thaéc maéc, ngoïc ma ni trong suoát, vaät beân ngoaøi maøu gì phaûn aûnh maøu ñoù vaøo ngoïc ma ni, nhö theá ngoïc ma ni trôû thaønh hoãn taïp ñuû maøu saéc sao ? Ngaøi traû lôøi “Chaúng phaûi maét taêng AÁn, luoáng nhoïc trình bieän chaâu”. Taêng AÁn laø caùc vò cao taêng aán Ñoä nhö Toå Boà Ñeà Ñaït Ma, Toå Tyø Ni Ña Löu Chi... Neáu khoâng phaûi laø ngöôøi coù maét cuûa chö Toå AÁn Ñoä ñoái vôùi haït chaâu trong suoát khoâng maøu saéc thì khoâng ai coù theå nhaän ra haït chaâu quí. Keû dung thöôøng thì khoâng quí troïng, vì noù khoâng coù maøu saéc, ñem ra luaän baøn daøi doøng chæ uoång coâng voâ ích thoâi. Ñoù laø nghiaõ haït chaâu khoâng hoãn taïp maøu saéc. Nhö hieän taïi, gaëp caûnh öa thích khôûi nieäm tham, chuùng ta noùi toâi tham, gaëp caûnh böùc xuùc khôûi nieäm saân, noùi toâi saân gaëp caûnh buoàn khôûi nieäm buoàn, noùi toâi buoàn... Nhö vaäy laø chuùng ta nhaän nieäm tham, nieäm saân laø mình. Nhöng luùc khoâng khôûi nieäm thì khoâng thaáy toâi, töùc laø khoâng bieát taùnh giaùc mình ñang hieän tieàn. Caâu traûlôøi cuûa Ngaøi thaâm thuùy voâ cuøng. Caùi gì coù hình töôùng thì maét phaøm môùi nhaän ra ñöôïc, caùi gì khoâng hình töôùng thì khoâng theå nhaän ñöôïc. Taâm thanh tònh khoâng daáy nieäm, luùc ñoù khoâng töï bieát taâm mình ñang thanh tònh, khi khôûi nieäm naøy nieäm kia mình môùi bieát, bieát yù nieäm maø khoâng bieát theå haèng höõu thanh tònh trong saùng. Chuùng ta thaät ñaùng thöông, caùi thaät maø khoâng bieát, caùi giaû laïi nhaän laø mình ! Coù khi naøo chuùng ta giaän maø thaáy caùi giaän naøy khoâng phaûi cuûa toâi khoâng ? Thaáy caùi giaän khoâng phaûi cuûa toâi thì heát giaän, nhaän caùi giaän laø toâi thì töùc laém, nhöng töùc moät luùc roài cuõng heát. Chæ coøn laïi theå taùnh haèng höõu thì khoâng maát. Theå taùnh naøy chæ coù chö Toå môùi nhaän ra. Noù luoân luoân thanh tònh trong suoát khoâng xen taïp baát cöù moät thöù gì.

Hoûi :- Theá naøo laø chaïm maét Boà ñeà ?

Ñaùp :  Chim töøng sôï caây cong,

            Thoåi maõi ngöôøi laïnh buoát.

Hoûi :Ñeä töû chaúng hieåu, xin Thaày cho duï khaùc.

Ñaùp :  Keû ñieát nghe ñaøn saùo,

            Ngöôøi muø ngaém traêng leân.

Hoûi : “Theá naøo laø chaïm maét Boà ñeà ?” Thaáy ngöôøi laø Boà ñeà, thaáy vaät laø Boà ñeà, thaáy caây coû laø boà ñeà, thaáy caùi gì cuõng laø boà ñeà heát, nhö vaäy laø theá naøo ? Ngaøi traû lôøi “Chim töøng sôï caây cong, thoåi maõi ngöôøi laïnh buoát”. YÙ noùi chim bò cung baén thoaùt cheát moät laàn, töø ñoù veà sau thaáy caây cong lieàn sôï bay choã khaùc traùnh. Caâu “Thoåi maõi ngöôøi laïnh buoát”daãn töø truyeän tích : Xöa coù anh chaøng haùo aên, leân maâm côm anh huùp canh noùng lia liaï neân bò phoûng mieäng. Töø ñoù veà sau thaáy thöùc aên laø anh sôï phoûng mieäng. Moät hoâm ngöôøi ta doïn cho anh diaõ rau luoäc nguoäi, anh lieàn thoåi khoâng caøn bieát rau noùng hay nguoäi. Ngaøi duøng hai chuyeän naøy ñeå noùi yù nghiaõ chaïm maét laø boà ñeà. Töùc laø vöøa thaáy vaät lieàn bieát khoâng ñôïi suy nghó môùi bieát. Moãi ngaøy töø saùng tôùi chieàu ai cuõng thaáy bieát bao laø ngöôøi, thaáy bieát bao laø caûnh vaät, töùc bieát bao laø Boà ñeà ! Vaäy chuùng ta thaáy bieát bao nhieâu ngöôøi bao nhieâu caûnh vaät laø baáy nhieâu Boà ñeà hay baát nhieâu phieàn naõo ? Thaáy ngöôøi thaáy vaät khôûi nieäm phaân bieät khen cheâ thuû xaû thì nhieåm nhô dính maéc, khoâng phieàn naõo laø gì ? Ngöôøi naøo taâm thanh tònh trong saùng nhö ngoïc ma ni, thaáy ngöôøi bieát ngöôøi, thaáy vaät bieát vaät, khoâng khôûi nieäm nhieåm nhô dính maéc, thì thaáy taát caû laø Boà ñeà. Nhö vaäy, cuõng laø thaáy ngöôøi maø thaáy laø Boà ñeà hay phieàn naõo, Goác taïi nhieåm nhô dính maéc hay khoâng nhieåm nhô dính maéc. Quùy vò coù maët ôû ñaây tu cuõng ñöôïc naêm baûy naêm roài, quùy vò chaïm maét laø Boà ñeà hay chaïm maéc laø phieàn naõo ? Thaáy ngöôøi khoâng öa thì gheùt, thaáy vaät khoâng khen thì cheâ, thaáy nhö vaäy laø phieàn naõo. Bôûi theá neân moïi ngöôøi than theá gian naøy nhieàu buoàn phieàn quaù ! Theá gian khoâng coù buoàn phieàn, do mình dính maéc vôùi theá gian môùi thaønh phieàn naõo. Ngöôøi tu chuùng ta coù nhöõng caùi laàm laãn raát buoàn cöôøi, traùch theá gian phieàn phöùc laém, muoán aån troán trong nuùi röøng cho heát phieàn naõo. Nhöng troán khoâng ñöôïc, laâu laâu coù vieäc cuõng phaûi ra thaønh thò, luùc troán thì yeân luùc ra thaønh thò thì böùc xuùc trôû laïi. Nhö vaäy chöøng naøo heát phieàn naõo ? Thoâi thì giöõa coõi ñôøi laøm sao khoâng dính khoâng keït môùi thaät laø Boà ñeà. Goác cuûa söï tu laø laøm sao ôû trong traàn maø khoâng nhieåm nhô chôù khoâng phaûi troán. Hai caâu traû lôùi cuûa Ngaøi noùi leân raèng khi saùu caên ñoái caûnh lieàn bieát laø Boà ñeà. Vò taêng naøy vaãn chöa hoäi, hoûi tieáp :

“Ñeä töû chaúng hieåu , xin Thaày cho duï khaùc”. Ngaøi ñaùp “Keû ñieát nghe ñaøn saùo, ngöôøi muø ngaém traêng leân”. Ngaøi ñaõ chæ traéng roài maø vò taêng naøy khoâng chiuï nhaän, baûo cho duï khaùc, chaúng khaùc naøo keû ñieát nghe ñaøn saùo, ngöôøi muø ngaém traêng. Vaäy laøm sao nghe laøm sao thaáy ? ngaøi cheâ vaø quôû ngöôøi hoûi.

Hoûi :   Voán töï coù hình cuøng coù boùng,

            Coù khi boùng cuõng liaø hình chaêng ?

Ñaùp :  Caùc soâng veà Ñoâng chöø muoân doøng tranh chaûy,

            Chuùng sao chaàu Baéc töø ngaøn xöa veà taâm.

Hoûi :

“Voán töï coù hình cuøng coù boùng, coù khi boùng cuõng liaø hình chaêng ?” YÙ vò taêng hoûi coù hình laø coù boùng, coù khi naøo boùng liaø hình chaêng ? Caâu hoûi naøy nhaéc chuùng ta nhôù caâu chuyeän ngaøi Ñoäng Sôn Löông Giôùi ñi qua caàu, thaáy boùng mình hieän döôùi nöôùc, Ngaøi lieàn ngoä. Boùng khoâng phaûi laø hình, maø rôùi hình thì khoâng coù boùng, nhöng hình töùc laø boùng vì coù hình môùi coù boùng. Hình thì coù töôùng traïng sôø moù ñöôïc, boùng khoâng sôø moù ñöôïc, neân boùng khoâng phaûi laø hình, do coù hình môùi coù boùng. Theo vò taêng naøy thì hình chæ cho theå chaân thaät, boùng chæ cho caùi hö doái. nhö vaäy theå chaân thaät chính laø mình, boùng hö doái khoâng phaûi laø mình coù rôøi nhau khoâng ? Ngaøi ñaùp : “Caùc soâng veà Ñoâng chö muoân doøng tranh chaûy, chuùng sao chaàu Baéc töø ngaøn xöa veà taâm”. Taát caû soâng, soâng naøo cuõng chaûy töø nguoàn, chia ra nhieàu nhaùnh nhieàu phuï löu, tuoân chaûy ra bieån, ôû Vieät Nam bieån ôû phiaù Ñoângneân noùi chaûy veà Ñoâng. Caùc sao treân khoâng sao naøo cuõng höôùng veà phiaù Baéc chaàu sao Baéc ñaåu. Vaø, taát caû vaïn vaät ñeàu quy veà taâm. Ngaøi noùi raèng boùng laø caùi taïm bôï hö aûo, hình laø theå chaân thaät, thaáy döôøng nhö hai nhöng taát caû ñeàu khoâng rôøi theå chaân thaät. Taát caû ñeàu quy veà taâm, vì taâm laø nguoàn goác cuûa taát caû. Ví duï toâi ñöùng giöõa nhaø, chung quanh toâi ñeå möôøi taám göông, trong möôøi taám göông hieän möôøi caùi boùng. Vaäy möôøi caùi boùng goác töø ñaâu maø ra ? Coù phaûi töø con ngöôøi cuûa toâi maø ra khoâng ? Chæ coù moät mình toâi ñöùng maø coù tôùi möôøi boùng. Ñieáu naøy noùi leân muoân söï muoân vaät hö aûo goác töø taâm ø hieän ra.

Hoûi :Theá naøo laø moät caâu saùng toû sieâu traêm öùc ?

Ñaùp :Xa neùm Thaùi Sôn qua bieån Baéc,

            Ngöôùc tung caây gaäy ñeán cung traêng.

Hoûi : “Theá naøo laø moät caâu saùng toû sieâu traêm öùc ?” Caâu naøy daãn töø Chöùng Ñaïo Ca cuûa thieàn sö Vónh Gia Huyeàn Giaùc. YÙ hoûi moät caâu maø saùng toû roài vöôït khoûi traêm ngaøn öùc laø theá naøo ? Ngaøi ñaùp : Xa neùm Thaùi Sôn qua bieån Baéc, ngöôùc tung caây gaäy ñeán cung traêng”. Nghiaõ laø caàm nuùi Thaùi Sôn neùm qua tôùi taän bieån phöông Baéc, ngöôùc ñaàu leân hö khoâng neùm tung caây gaäy ñeán taän cung traêng. Ñoù laø moät caâu saùng toû sieâu traêm öùc. Thaùi Sôn laø moät ngoïn nuùi lôùn, ñaâu phaûi moät vaät nhoû maø tay ngöôøi coù theå caàm ñöôïc. Theá maø ngöôøi saùng toû moät caâu coù theå caàm neùm tôùi bieån Baéc, khoâng sieâu baùch öùc caây soá laø gì ? Coøn cung traêng vaø quaû ñaát caùch nhau quaù xa, theá maø ngöôøi saùng toû moät caâu, töø quaû ñaát coù theå neùm caây gaäy tôùi cung traêng, khoâng sieâu baùch öùc caây soá laø gì ? YÙ Ngaøi noùi ngöôøi thaáu suoát moät caâu cuûa Phaät Toå, thì vöôït qua deã daøng taát caû nhöõng caùi taàm thöôøng cuûa theá gian, vì ngöôøi ñoù ñöôïc caùi dieäu duïng phi thöôøng. Nhö Luïc Toå ngoä moät caâu trong kinh Kim Cang Ngaøi Ngaøi sieâu vöôït moät caùch phi thöôøng, saùnh vôùi chuùng ta tu maáy chuïc kieáp cuõng khoâng bieát kòp Ngaøi chöa ! Ngaøi ngoä moät caâu roài thì taát caû nhöõng nghieäp chöôùng, nhöõng caùi taàm thöôøng ñeàu vöôïc qua heát. Toå Laâm Teá sau khi ngoä moät caâu ôû thieàn sö Ñaïi Ngu, töø ñoù veà sau taâm Ngaøi khoâng coù laãn loän. Ñoù laø sieâu traêm öùc. Chuùng ta ngaøy nay nghe moät caâu coù chuùt tænh, vöøa tænh laïi meâ. Chaúng khaùc naøo ngöôøi ñang ngöû say, coù tieáng ñoäng maïnh nhöôùng maét leân, töôûng chöøng nhö ñaõ thöùc, nhöng laïi nhaém maét ngaùy nöõa, neân khoâng sieâu noåi. Ñoù laø caùi beänh chung cuûa ngöôøi tu baây giôø, vì vaäy khaûi giaûng daïy thöôøng xuyeân. Neáu chuùng ta nghe moät caâu sieâu traêm öùc nhö Luïc Toå thì thaûnh thôi bieát maáy ! Nguõ Toå chæ goïi Luïc Toå vaøo thaát daïy moät luùc laø xong vieäc. chuùng ta ngaøy nay khoâng ñöïc nhö theá, neân caû thaày laãn troø ñeàu raát cöïc nhoïc. Ñoù laø moät caâu saùng toû sieâu traêm öùc.

Hoûi :Chæ moät vieäc naøy laø thaät, coøn hai aét chaúng chaân, theá naøo laø chaân ?

Ñaùp :  Ñaàu gaäy gioù deã ñoäng,

             Treân ñöôøng möa thaønh laày.

Hoûi : “Chæ moät vieäc naøy laø thaät, coøn hai aét chaúng chaân, theá naøo laø chaân ?” Caâu naøy phaùt xuaát töø kinh Phaùp Hoa, yù noùi caùc vò tu töø Nhò thöøa tieán ñeán nhaát Thöøa (Phaät thöøa). Nhaát thöøa laø chaân, neáu coøn thaáy coù Nhò thöøa thì khoâng phaûi laø chaân. Vò taêng naøy hoûi theá naøo laø chaân ? Ngaøi ñaùp : “Ñaàu gaäy gioù deã ñoäng, treân ñöôøng möa thaønh laày”. Ngaøi ñaùp nhö vaäy ñaõ chæ caùi chaân laø theá naøo chöa ? Trong nhaø Thieàn, coù caâu “chaïm maét töùc Boà ñeà” ñeå chæ cho caùi chaân thaät naøy. Vì gioù thoå ñaàu gaäy deã thaáy, treân ñöôøng ñaát möa nhieàu neân laày loäi. Neáu chuùng ta tænh giaùc, nhìn taát caû moïi vaät thaáy caùi gì cuõng laø chaân heát. Neáu chuùng ta meâ môø nhìn caùi gì cuõng thaáy theo meâ voïng. Nhö vaäy, neáu tænh thì caùi chaân thaät hieån hieän ngay tröôùc maét, chôù khoâng ñaâu xa caû; neáu meâ khôûi nieäm tìm thì khoâng thaáy.

Hoûi :   Chaúng höôùng Nhö Lai caàu dieäu taïng,

            Khoâng mong ñuoác Toå noái ñeøn chi.

            YÙ chæ caâu naøy theá naøo ?

Ñaùp :  Trôøi thu hoaøng oanh hoùt,

            Trong tuyeát maãu ñôn xinh.

Hoûi : Chaúng huôùng Nhö Lai caàu dieäu taïng,khoâng mong ñuoác Toå noâi ñeøn chi. YÙ chæ caâu naøy theá naøo ?” Ngöôøi hoûi daãn lôøi cuûa moät thieàn sö ra hoûi. YÙ noùi khoâng laøm ngöôøi tieáp noái ñeøn cuûa chö Toå, khoâng caàu dieäu taïng cuûa ñöùc Phaät, ñoù laø yù nghiaõ theá naøo ? Taát caû ngöôøi tu nhaát laø ngöôøi tu thieàn, luùc naøo cuõng höôùng veà ñöùc Phaät, tìm cho ra choã toät cuøng cuûa Phaät daïy ñeå tu vaø tieáp noáichö Toå truyeàn baù. Nhöng taïi sao ñaây laïi noùi khoâng caàu Phaät, khoâng noái Toå laø yù theá naøo ? Ngaøi traû lôøi hai caâu raát neân thô : “Trôøi thu hoaøng oanh hoùt, trong tuyeát maãu ñôn xinh”. Thoâng leä thì muøa xuaân chim hoaøng oanh hoùt, maø ñaây noùi muøa thu chim hoaøng oanh hoùt. Hoa maãu ñôn troå vaøo muøa heø, maø ñaây noùi hoa maãu ñôn troå trong tuyeát töùc laø muøa ñoâng. Ngaøi noùi nhö theá haøm yù gì ? Caâu “Chaúng höôùng Nhö Lai caàu dieäu taïng, khoâng mong ñuoác Toå noái ñeøn chi” laø caâu noùi ngöôïc vôùi yù ngöôøi xöa, khoâng coù yù nghiaõ thaät. Theá maø ngöôøi sau cöù laáy laøm chuaån laø sai laàm. Do ñoù maø Ngaøi traû lôøi ñaûõo ngöôïc.

Hoûi :- Theá naøo laø caâu tuyeät dieäu ?

Ñaùp :  Moät ngöôøi xaây vaùch ñöùng,

            Caû nhaø uoáng chaúng vui.

Hoûi : “Theá naøo laø caâu tuyeät dieäu ?” Ngaøi traû lôøi baèng hai caâu thô : “Moät ngöôøi xaây vaùch ñöùng, caû nhaø uoáng chaúng vui”. Moïi ngöôøi trong nhaø baøy tieäc ñang xuùm xít quanh baøn aên uoáng cho vui, nhöng coù nguôøi ñöùng xaây maët voâ vaùch khoâng döï, neân moïi ngöôøi döï tieäc khoâng vui. Caâu tuyeät dieäu laø caùi ngöôïc vôùi voøng quanh quaån traàm luaân cuûa kieáp ngöôøi, coù khaû naêng giaûi thoaùt moïi trieàn phöôïc. Neáu coøn ôû trong quanh quaån traàm luaân thì chöa tuyeät dieäu. Caâu tuyeät dieäu laø caâu laøm sao cho moïi ngöôøi chaán ñoäng, vì ngöôïc laïi vôùi taát caû nhöõng caùi taàm thöôøng. Gioáng nhö bao nhieâu ngöôøi ngoài trong tieäc, chæ moät nguôøi ñöùng xaây maët voâ vaùch laøm haønh ñoäng ngöôïc laïi, khieán cho moïi ngöôøi du85 tieäc loøng nao nuùng khoâng vui. Nhö vaäy caâu naøo laø caâu tuyeät dieäu ? Caâu naøo maø thieân haï nghe lieàn xaây löng vôùi traàn caûnh, trôû veà vôùi taùnh giaùc ; töùc laø “boái traàn hieäp giaùc”, ñoù laø caâu tuyeät dieäu.

Hoûi :   Coå kim vieäc lôùn thoâi khoâng hoûi,

            Chæ chuyeän Taây lai yù theá naøo ?

Ñaùp :  Ngöôøinoùi kheùo maët laønh,

            Keû duøi ruøa ñaäp ngoùi.

Hoûi : “Coå kim vieäc lôùn thoâi khoâng hoûi, chæ chuyeän Taây lai yù theá naøo ?” Ngöôøi hoûi noùi, chuyeän to lôùn töø xöa ñeán nay khoâng hoûi, chæ hoûi Toå sö Ñaït Ma töø AÁn Ñoä sang Trung Hoa yù theá naøo ? Ngaøi ñaùp : “Ngöôøi noùi kheùo maët laønh, keû duøi ruøa ñaäp ngoùi”. Ngöôøi noùi kheùo maët laønh laø ngöôøi ngoaøi maët giaû boä hieàn laønh, nhöng loøng daï thì thaâm hieåm aùc ñoäc. Keû duøi ruøa ñaäp ngoùi laø ngöôøi duøi voû con ruøa vaø ñaäp ngoùi naùt vuïn, ñoù laø ngöôøi laøm vieäc khoâng coâng voâ ích. Ngaøi noùi theá laø sao ? Trong nhaø Thieàn, caùc thieàn sö thöôøng daïy, muoán thaáy ñöôïc yù cuûa Toå sö thì khi caùc Ngaøi noùi beân Ñoâng phaûi hieåu beân Taây môùi ñuùng. neáu noùi beân Ñoâng maø hieåu beân Ñoâng thì traät, caâu noùi beân Ñoâng maø yù beân Taây, gioáng nhö ngöôøi ngoaøi maët giaû boä hieàn laønh maø trong loøng thaâm hieåm aùc ñoäc ; taâm vaø maët khoâng gioáng nhau. Cuõng vaäy, chö Toå noùi beân naøy phaûi hieåu beân kia, ñöøng maét keït ôû caâu noùi. Muoán bieát ñöôïc yù Toå sö hay vaøo cöûa Toå sö phaûi nhö theá. Ngoaøi ra ñeàu voâ nghiaõ nhö nguôøi duøi ruøa ñaäp ngoùi voâ ích. Ñoù laø Ngaøi traû lôøi caâu hoûi yù Toå sö töø AÁn Ñoä sang.

Hoûi :   - “Taâm phaùp caû hai ñeàu queân, taùnh töùc chaân” theá naøo laø chaân ?

Ñaùp :  Hoa nuùi möa sa, Thaàn nöõ khoùc,

            Tre saân gioù thoåi, Baù Nha ñôøn.

Hoûi : “Taâm phaùp caû hai ñeàu queân, taùnh töùc chaân. Theá naøo laø chaân ?” Taâm laø noäi taâm, phaùp laø ngoaïi caûnh, noäi taâm vaø ngoaïi caûnh caû hai ñeàu khoâng dính maéc thì luùc ñoù laø chaân. Hoûi theá naøo laø chaân ? Ngaøi ñaùp : “Hoa nuùi möa sa Thaàn nöõ khoùc, tre saân gioù thoåi, Baù Nha ñôøn:. Hoa treân nuùi khi trôøi möa, haït nöôùc ñoïng laïi trong loøng hoa, Gioáng nhö haït nöùc maét cuûa Thaàn nöõ. Nhöõng buïi tre tröôùc saân gioù thoåi coï vôùi nhau, nghe keõo keït gioáng nhö tieáng ñôøn cuûa Baù Nha. Ngaøi traû lôøi nghe raát laø neân thô, nhöng chuùng ta khoâng bieát Ngaøi noùi gì. Vaäy, Ngaøi traû lôøi theá naøo laø chaân chöa ? Hoa treân nuùi, möa rôi haït nöôùc ñoïng trong loøng hoa ñoù laø söï thaät, theá maø ngöôøi ta töôûng töôïng laø Thaàn nöõ khoùc. Tre ôû tröôùc saân gioù thoåi coï vaøo nhau ñoù laø söï thaät, theá maø ngöôøi ta töôûng töôïng laø tieáng ñaøn cuûa Baù Nha. Muoân söï muoân vaät luùc naøo cuõng hieän caùi chaân thaät cuûa noù, theá maø do töôûng töôïng cuûa con ngöôøi neân maát heát chaân thaät. Vaäy, neáu khoâng töôûng töôïng, thaáy caùi naøo nhö ñuùng caùi naáy laø chaân. Neáu khôûi töôûng laø maát chaân.

Hoûi :Theá naøo caâu tuyeät dieäu ?

Ñaùp :  Trong coå coøn ngheïn,

            Thöôøng ôû choã baát an.

Hoûi : “Theá naøo laø caâu tuyeät dieäu ?” ÔÛ tröôùc coù vò ñaõ hoûi caâu naøy, baây giôø coù ngöôøi hoûi laïi. Ngaøi traû lôøi Trong coå coøn ngheïn, thöôøng ôû choã baát an”. Ngöôøi bò maéc ngheïn hay maéc xöông thì khoù chiuï khoâng vui duø ôû choã vui nhoän. Caâu tuyeät dieäu laø caâu maø moät vieäc chöa giaûi quyeát ñöôïc, thì taát caû vieäc khaùc ñeàu khoâng oån. Tröpôùc Ngaøi traû lôøi caâu naøy baèng caâu caû nhaø baøy tieäc aên uoáng, moät ngöôøi ñöùng xaây maët vaøo vaùch neân moïi ngöôøi khoâng vui. ÔÛ ñaây Ngaøi noùi ñang bò ngheïn trong coå, ñöùng tröôùc moïi caûnh, thaáy caûnh naøo cuõng buoàn khoâng vui. Nhö vaäy, caâu tuyeät dieäu laø caâu chuùng ta chöa giaûi quyeát ñöôïc “vieäc lôùn”, Thì nôi naøo cuõng muø toái cuõng ñau khoå. Neáu giaûi quyeát ñöôïc “vieäc lôùn” thì choã naøo cuõng thaûnh thôi an laïc.

Hoûi :   Coøn tu coøn chöùng sanh boán beänh,

            Xuaát ñaàu ñaâu theå thoaùt loàng traàn.

Ñaùp :  Nuùi caolaïi lôùn dung chöùa buïi,

            Beå caû caøng saâu nhaän caùc doøng.

Hoûi : “Coøn tu coøn chöùng sanh boán beänh, xuaát ñaàu ñaâu theå thoaùt loàng traàn ?”. Ngöôøi hoûi daãn kinh Vieân Giaùc : Ngöôøi tu coøn thaáy coù tu coù chöùng thì maéc phaûi boán beänh taùc, chæ, nhaäm, dieät. Nhö vaäy thì xuaát ñaàu laøm sao thoaùt ñöôïc loàng traàn ? Xuaát ñaàu laø chui ra cho ngöôøi ta thaáy. Duï nhö caây duøi beùn ñeå trong caùi ñaõy khoâng ai thaáy, baáy giôø muõi duøi chui ra khoûi ñaõy ai cuõng thaáy. YÙ hoûi ngöôøi tu khi ñaõ tieán ñaïo ñöôïc keát quaû toát, khi ra giaùo hoùa laøm sao khoûi bò caùi loàng traàn tuïc bao vaây ? Ngaøi ñaùp : “Nuùi cao laïi lôùn dung chöùa buïi, beå caû caøng saâu nhaän caùc doøng”. Nghiaõ laø nuùi caøng ngaøy caøng lôùn laø nhôø buïi ñaát phuû laáp theâm neân môùi lôùn. Bieån caû caøng saâu laø nhôø nöôùc töø nhieàu doøng soâng ñoå ra, neân bieån môùi ñaày vaø saâu. Neáu khoâng coù buïi ñaát phuû laáp thì nuùi khoâng lôùn, neáu khoâng coù bieån ñoå ra thì bieån khoâng saâu. Vò taêng naøy sôï khi ra laøm phaät söï bò maéc keït trong söï bao phuû cuûa traàn tuïc. Ngaøi noùi traàn tuïc laø caùi laøm lôùn theâm töø bi trí tueä. Ngaøi khuyeân ñem aùnh saùng trí tueä hoøa laãn trong buïi baëm ñeå laøm lôïi ích cho chuùng sanh. Buïi baëm tuy nhô nhôùp laãnn trong aùnh saùng, nhöng khoâng laøm cho aùnh saùng nhieåm nhô thì coù haïi gì ? Gioáng nhö nuùi ñaõ cao, coù buïi ñaát phuû laáp thì nuùi caøng theâm lôùn. Bieån ñaõ roäng saâu neáu nöôùc nhieàu doøng soâng chaûy ra, thì bieån caøng theâm roäng theâm saâu ñaâu coù haïi gì ? Coù haïi hay khoâng laø do mình. Neáu coøn maéc keït ôû hình töôùng thì môùi nhieåm oâ, môùi giôùi haïn. khoâng keït  treân hình töôùng thì coù gì nhieåm oâ hay giôùi haïn ? Ngaøi khuyeán khích ra laøm phaät söï khoâng neân troán traùnh, ñoù laø caùi duyeân ñeå taêng theâm coâng ñöùc.

Hoûi : “Chæ Phaät vôùi Phaät môùi bieát vieäc naøy”.

            Theá naøo laø vieäc naøy ?

Ñaùp :  Ñöôøng heïp truùc um tuøm,

            Gioù thoåi thaønh khuùc nhaïc.

Hoûi : “Chæ Phaät vôùi Phaät môùi bieát vieäc naøy. Theá naøo laø vieäc naøy ?” Chuû yeáu cuûa ngöôøi hoûi laø hoûi vieäc naøy, töùc laø choã chæ coù Phaät vôùi Phaät môùi bieát.. Choã Phaät vôùi Phaät bieát, chuùng ta laø phaøm coù theå hieåu vaø thieàn sö coù chæ ñöôïc khoâng ? Thaät laø vöôït khoûi chuyeän bình thöôøng. ÔÛ ñaây Ngaøi traû lôøi raát ñôn giaûn “Ñöôøng heïp truùc um tuøm, gioù thoåi thaønh khuùc nhaïc”. Choã Phaät vôùi Phaät môùi bieát laø taát caû nhöõng caùi maø phaøm phu chuùng ta bieát. Ñoù laø ñöôøng ñi chaät heïp truùc troàng beân ñöôøng phuû laù um tuøm, gioù thoåi thaân truùc coï vaøo nhau phaùt ra thaønh tieáng nghe nhö baûn nhaïc. Chuyeän naøy ôû nhaø queâ ai cuõng bieát, raát bình thöôøng. Nhöng caùi bình thöôøng ñoù kheùo thaáy thì coù caùi phi thöôøng trong aáy. Moïi ngöôøi ai cuõng töôûng chuyeän Phaät vôùi Phaät  bieát laø chuyeän phi thöôøng, ngöôøi thöôøng khoâng theå bieát . Kyø thaät chính choã bình thöôøng haèng ngaøy ai cuõng gaëp cuõng thaáy coù caùi phi thöôøng, kheùo nhaän thì thaáy, khoâng kheùo nhaän thì khoâng thaáy. Caùi phi thöôøng ôû trong coõi traàn naøy, chôù khoâng phaûi ôû treân trôøi treân maây maø chuùng ta khoâng theå bieát.

Hoûi :   - Chaúng duøng bình thöôøng, chaúng duøng thieân nhieân, chaúng duøng taùc duïng, thì nay phaûi laøm sao ?

Ñaùp :  Coû boàng chim eùn ñaäu

            Bieån  caû naùu caù kình.

Hoûi : “Chaúng duøng bình thöôøng, chaúng duøng thieân nhieân , chaúng duøng taùc duïng, thì phaûi laøm sao ?” Caâu hoûi naøy thaät laï luøng. Bình thöôøng cuõng khoâng duøng, thieân nhieân cuõng khoâng duøng, taùc duïng cuõng khoâng duøng. Vì bình thöôøng thì quaù dung dò, thieân nhieân thì khoâng theå taïo taùc, coøn taùc duïng thì sinh dieät, vaäy phaûi laøm sao ñaây ? Ngaøi ñaùp “ Coû boàng chim eùn ñaäu, bieån caû naùu caù kình” Nghiaõ laø chim eùn ñaäu trong ñaùm coû boàng raäm, caù kình aån döôùi bieån saâu. Ngaøi noùi theá ngaàm yù daïy caùi gì ? Caâu hoûi naøy laø caâu hoûi cuûa ngöôøi tu thaáy ñöôïc leõ thaät, muoán öùng xöû vôùi ñôøi cho hôïp, maø khoâng bieát phaûi laøm sao. Ngaøi noùi chim eùn ñaäu trong ñaùm coû boàng, caù kình aån döôùi bieån saâu, laø ngaàm yù daïy phaûi tuøy duyeân maø öùng xöû cho thích hôïp.

Hoûi :   - Töù ñaïi ñeo mang ñaõ nhieàu kieáp, thænh thaày phöông tieän giaûi thoaùt luaân hoài ?

Ñaùp : Taát caû chuùng sanh teâ giaùc quí,

            Aên to aøn gai goùc, nghó trong buøn.

Hoûi : “Töù ñaïi ñeo mang ñaõ nhieàu kieáp, thænh thaày phöông tieän giaûi thoaùt luaân hoài”. Ngöôøi hoûi noùi toâi ñaõ nhieàu kieáp mang thaân töù ñaïi naøy, baây giôø chaùn ngaùn khoâng thích mang noù nöõa. Nhôø Thaày daïy cho moät phöông tieän ñeå toâi tu thoaùt khoûi luaân hoài. Ngaøi ñaùp: “Taát caû chuùng sanh teâ giaùc quí, aên toaøn gai goùc, nghæ trong buøn”. Taát caû chuùng sanh thì con teâ giaùc quí hôn heát, vì söøng cuûa noù duøng ñeå laøm thuoác. AÊn thì noù aên gai goùc cuûa caùc loaïi caây, nguû thì nguû trong buøn. Ngöôøi hoûi vì chaùn caùi thaân töù ñaïi sanh töû naøy muoán thoaùt ra, neân xin Ngaøi chæ cho caùch tu giaûi thoaùt. Ngaøi daïy muoán thoaùt traàn phaûi ngay trong traàn maø thoaùt, ñöøng tìm kieám ñaâu caû. Caùi quí khoâng ôû ngoaøi caùi taàm thöôøng nhô nhôùp naøy. Gioáng nhö con teâ giaùc aên gai goùc nguû trong buøn raát nhôùp nhuùa, nhöng noù coù caùi söøng raát quí baùu. Chuùng ta mang thaân töù ñaïi taàm thöôøng naøy raát ñaùng chaùn gheùt, nhöng boû caùi thaân taàm thöôøng ñaùng chaùn gheùt naøy ñeå tìm caùi cao sieâu hôn khoâng theå ñöôïc. Chuùng ta phaûi ngay nôi thaân naøy maø tìm, boû caùi naøy caàu caùi kia laø beänh.

Hoûi:- Caùc thöù thuû xaû ñeàu laø luaân hoài, khi khoâng thuû khoâng xaû thì sao?

Ñaùp:   Xöa nay sam tía saéc thöôøng khaùc,

            Caønh laù sum seâ chaúng coù hoa.

Hoûi: “Caùc thöù thuû xaû ñeàu laø luaân hoài, khi khoâng thuû xaû thì sao?” Vò Taêng naøy thaáy trong kinh Phaät thöôøng daïy coøn thuû coøn xaû laø coøn luaân hoài, neân thaéc maéc: Khi khoâng coøn thuû xaû thì sao? Ngaøi ñaùp: “Xöa nay sam tía saéc thöôøng khaùc, caønh laù sum seâ chaúng coù hoa”. Coù leõ luùc vò Taêng hoûi caâu naøy laø luùc Ngaøi ñang ngoài beân hoâng chuøa tröôùc maët coù ñaùm rau sam neân môùi noùi: Xöa nay rau sam maøu tía, khaùc vôùi saéc maøu cuûa nhöõng caây khaùc. Caønh laù rau sam tuy sum seâ nhöng khoâng coù hoa, khoâng thuû khoâng xaû laø nhö vaäy ñoù.Neáu coøn thuû thì coøn chaáp, coù xaû thì coù boû ñi. Coù chaáp coù boû thì coù khaùc. Khi taâm khoâng coøn keït ôû thuû xaû thì söï vaät nhö theá naøo thaáy nhö theá aáy. Ví duï coù ngöôøi ñem ñoàng hoà ñeïp tôùi ñeå treân baøn, chuùng ta chæ bieát ñoù laø caùi ñoàng hoà ñeïp vaäy thoâi. Neáu thaáy ñoàng hoà ñeïp muoán mua moät caùi ñeå trong phoøng rieâng cuûa mình, ñoù laø thuû. Coøn neáu khoâng muoán mua saém maø khôûi nghó ñoàng hoà naøy ñeïp, caùm doã ngöôøi ta ñöøng theøm nhìn, ñoù laø xaû. Muoán mua laø thuû, khoâng nhìn laø xaû, caû hai ñeàu khoâng ñöôïc. Ñoàng hoà ñeïp laø ñoàng hoà ñeïp, cöù nhìn roài thoâi. Noù nhö theá naøo thaáy nhö theá aáy thì khoâng coù loãi. Thaáy ñoàng hoà ñeïp khôûi loøng tham laø coù loãi, nhöng thaáy noù ñeïp khoâng daùm nhìn cuõng coù loãi, vì khoâng bình thöôøng. Noù nhö theá naøo thaáy nhö theá aáy laø hôïp ñaïo, khôûi nieäm thuû xaû laø chöa laøm chuû ñöôïc mình, chöa töï do töï taïi.

Hoûi:- Ñöôøng ngoân ngöõ döùt laø theá naøo?

Ñaùp:    Gioù thoåi tieáng coøi xuyeân truùc ñeán,

            Ñaàu non mang nguyeät vöôït töôøng sang.

Hoûi:- Chö Phaät thuyeát phaùp ñeàu nhaèm giaùo hoùa moïi ngöôøi, neáu ngoä baûn yù goïi laø xuaát theá, sao goïi laø baûn yù?

Ñaùp:     Xuaân deät hoa nhö gaám,

            Thu sang laù töï vaøng.

Hoûi: “Ñöôøng ngoân ngöõ döùt laø theá naøo?”. Vò Taêng naøy laáy caâu “ngoân ngöõ ñaïo ñoaïn taâm haønh xöù dieät” ñem ra hoûi Nghóa laø khoâng coøn ngoân ngöõ khoâng coøn taâm suy nghó, môùi laø choã cöùu caùnh laø yù theá naøo? Ngaøi ñaùp: “Gioù thoåi tieáng coøi xuyeân truùc ñeán, ñaàu non mang nguyeät vöôït töôøng sang”. Hai caâu thô hay laøm sao! Gioù thoåi ñöa tieáng coøi luoàn qua buïi truùc ñeán tai ngöôøi nghe. Treân ñænh nuùi boùng maët traêng vöôït böùc töôøng ñeán maét ngöôøi thaáy. Gioù thoåi khoâng coù yù, tieáng coøi khoâng coù yù, noù luoàn qua buïi truùc ñeán tai ngöôøi nghe cuõng khoângc où yù. Nhö vaäy gioù, coøi khoâng taâm yù khoâng ngoân ngöõ, maø vaãn chuyeån ñoäng tôùi tai ngöôøi nghe. Vaø, ñænh nuùi, maët traêng khoâng taâm yù, khoâng ngoân ngöõ, maø vaãn vöôït töôøng tôùi maét ngöôøi thaáy. Hai hình aûnh naøy noùi leân choã taâm yù ngoân ngöõ döùt baët, maø vaïn vaät vaãn chuyeån ñoäng bình thöôøng. Noù khoâng yù khoâng lôøi gioáng nhö gioù thoåi ñöa tieáng coøi luoàn qua buïi truùc ñeán tai ngöôøi nghe, gioáng nhö ñænh nuùi ñöa boùng traêng ñeán maét ngöôøi thaáy. Choã baët döùt taâm yù baët döùt ngoân ngöõ, maø ñem ra hoûi phaûi traû lôøi sao ñaây?

Hoûi: “Chö Phaät thuyeát phaùp ñeàu nhaèm giaùo hoùa moïi ngöôøi, neáu ngoä baûn yù goïi laø xuaát theá, sao goïi laø baûn yù?”. Vò taêng naøy daãn kinh hoûi, Phaät thuyeát phaùp ñeå giaùo hoùa moïi ngöôøi, ai ngoä ñöôïc baûn yù Phaät, ngöôøi ñoù laø keû xuaát traàn. Vaäy theá naøo laø baûn yù Phaät? Ngaøi ñaùp: “Xuaân deät hoa nhö gaám, thu sang laù töï vaøng”. Muøa xuaân nhieàu loaïi hoa troå boâng, thaáy nhö taám thaûm gaám coù nhieàu maøu saéc. Xuaân naøy ôû ñaâu chôù mieàn Nam muøa xuaân quaù naéng hoa khoâng troå boâng. Muøa thu thì laù caây töï vaøng uùa rôi ruïng, thu naøy cuõng ôû ñaâu chôù khoâng ôû mieàn Nam. Vaäy baûn yù cuûa chö Phaät laø gì? Laø muøa xuaân hoa nôû, muøa thu laù vaøng, chôù khoâng coù gì laï. Qua hai caâu thô chuùng ta thaáy baûn yù cuûa chö Phaät laø caùi hieän tieàn. Nghóa laø muøa xuaân thì hoa nôû, muøa thu thì laù caây vaøng. Thaáy caùc phaùp khaùc ñi thì khoâng ñuùng baûn yù cuûa chö Phaät. Caùc phaùp theá naøo thaáy nhö theá aáy, môùi laø baûn yù cuûa chö Phaät. YÙ caâu naøy coù truøng vôùi yù caâu tröôùc.

Hoûi:- Theá naøo laø moät ñöôøng thaúng ñöùt?

Ñaùp:    Ñoâng Taây xe ngöïa chaïy,

            Sôùm toái buïi muø bay.

Hoûi: “Theá naøo laø moät ñöôøng thaúng ñöùt?”. Ngaøi traû lôøi “Ñoâng Taây xe ngöïa chaïy, sôùm toái buïi muø bay”. Con ñöôøng phía Ñoâng con ñöôøng phía taây xe ngöïa chaïy qua chaïy laïi, neân sôùm chieàu buïi bay muø mòt. Quí vò coù thaáy Ngaøi chæ con ñöôøng thaúng ñöùt chöa? Gioáng nhö ôû tröôùc, muøa xuaân hoa nôû, muøa thu laø vaøng. Con ñöôøng thaúng ñöùt laø con ñöôøng thöïc teá cuûa theá gian, noù theá naøo thaáy nhö theá aáy. Ai nhìn caùc phaùp ñuùng nhö thaät thì thaáy con ñöôøng thaúng ñöùt, neáu coøn quaùn caùch naøy hay caùch khaùc thì chöa thaáy. Nhö vaäy con ñöôøng thaúng ñöùt laø con ñöôøng cao tuyeät, maø cuõng laø con ñöôøng thöïc teá giaûn dò cuûa theá gian. Ñoái vôùi muoân söï muoân vaät treân theá gian naøy, thaáy ñuùng nhö thaät baûn chaát cuûa noù laø thaáy ñöôøng thaúng ñöùt. Ñi treân ñöôøng xe chaïy buïi bay khoâng sôï buïi dô, khoâng sôï xe chaïy nhanh thì thaáy con ñöôøng thaúng ñöùt chôù gì? Sôû dó khoâng thaáy ñöôøng thaúng ñöùt laø vì chuùng ta thaáy, maø coøn khôûi nieäm naøy khôûi nieäm noï, neân cöù quanh co hoaøi. Muoán bieát con ñöôøng thaúng ñöùt thì nhìn söï vaät nhö theá naøo thaáy nhö theá aáy, ñoù laø thaáy ñöôøng thaúng ñöùt.

Hoûi:    Coù Phaùp, coù taâm môû voïng thöùc,

            Laøm sao taâm phaùp thaûy tieâu vong?

Ñaùp:   Vöôït ñöôïc tuøng cao che rôïp rôïp,

            Ñaâu lo söông tuyeát rôùt bôøi bôøi.

Hoûi: “Coù phaùp, coù taâm môû voïng thöùc, laøm sao taâm phaùp thaûy tieâu vong?”. Vò Taêng hoûi caâu naøy coát ñeå tu. Vì neáu coøn thaáy coù taâm thaät coù phaùp thaät thì sanh ra voïng thöùc phaân bieät. Baây giôø laøm sao cho taâm phaùp döùt heát? Ngaøi ñaùp: “Vöôït ñöôïc tuøng cao che rôïp rôïp, ñaâu lo söông tuyeát rôùt bôøi bôøi:. Caây tuøng laø loaïi caây chòu ñöïng, ñöùng giöõa trôøi maëc cho söông tuyeát rôi phuû. Ngöôøi nuùp döôùi raëng tuøng laø ñang bò söông tuyeát phuû nöõa. Hình aûnh naøy chæ cho ngöôøi coøn thaáy coù phaùp laøm cho taâm mình roái raém caàn phaûi traùnh duyeân. Ngaøi noùi neáu taâm khoâng dính vôùi phaùp thì ñaâu coù gì laøm roái maø sôï phaûi traùnh. Caây tuøng duï cho taâm, söông tuyeát duï cho phaùp. Neáu vöôït khoûi khoâng coøn dính maéc vôùi taâm phaùp thì ñaâu khoâng coøn lo sôï baän roän roái raém. Gioáng nhö ngöôøi ra khoûi raëng tuøng thì khoâng coøn bò söông tuyeát phuû nöõa.

Hoûi:- YÙ Toå cuøng yù Kinh theá naøo ?

Ñaùp:   Höùng leân xaùch gaäy chôi ñöôøng nuùi,

            Nhoïc söùc xoå reøm naèm choõng tre.

Hoûi: “YÙ Toå cuøng yù Kinh theá naøo ?”. Thöôøng thöôøng Thieàn taêng hay hoûi yù Kinh vaø yù Thieàn coù khaùc nhau khoâng ? ÔÛ ñaây hoûi yù Toå cuøng yù Kinh theá naøo ? Ngaøi traû lôøi: “Höùng leân xaùch gaäy chôi ñöôøng nuùi, nhoïc söùc xoå reøm naèm choõng tre”. Ngöôøi höùng vaø ngöôøi nhoïc chæ chæ laø moät ngöôøi. Song, ngöôøi aáy coù khi choáng gaäy ñi ñöôøng nuùi, luùc thì xoå reøm naém choõng tre”. Tuy coù ñi coù naèm nhöng khoâng phaûi hai ngöôøi. Cuõng vaäy, noùi laø Kinh noùi laø Toå, nhöng yù khoâng hai.

Hoûi:- Toå Toå truyeàn nhau laø truyeàn vieäc gì ?

Ñaùp:   Ñoùi ñeán caàn tìm aên,

            Laïnh veà phaûi maëc aùo.

Hoûi: “Toå Toå truyeàn nhau laø truyeàn vieäc gì ?”. Ngaøi ñaùp: “Ñoùi ñeán caàn tìm aên, laïnh veà phaûi maëc aùo”. Chö Toå truyeàn nhau laø truyeàn caùi naøy ñaây, thaät ñôn giaûn. Quí vò thaáy caùi maø chö Toå truyeàn chöa? Chö Toå truyeàn nhau caùi maø moïi ngöôøi coù saün, ñoù laø ñoùi bieát ñi aên, laïnh bieát laáy aùo maëc. Nghe buïng ñoùi thì ñi aên, ngöôøi cho gì aên naáy khoâng tìm caàu ñoøi hoûi moùn ngon vaät quí. Laïnh thì laáy aùo maëc khoâng choïn luïa laø gaám voùc. Haèng ngaøy soáng cuõng aên cuõng maëc nhö moïi ngöôøi, nhöng khoâng khôûi voïng töôûng. Ñoù laø choã Toå Toå truyeàn nhau. Chuùng ta ngaøy nay daùm noùi laø ñoà ñeä cuûa chö Toå, theá maø ñoùi khoâng bieát aên, laïnh khoâng bieát maëc. Tôùi böõa aên hoûi tri khoá nay aên caùi gì ? Neáu tri khoá noùi moùn aên vöøa khaåu vò thì vui, noùi moùn aên khoâng vöøa khaåu vò thì buoàn, maëc thì löïa vaûi toát may vöøa yù. Ñoù laø tìm caâu moùn aên ngon caùi maëc ñeïp. Ñaâu chòu ñoùi caàn aên thì aên, laïnh caàn maëc thì maëc. Luùc aên luùc maëc ñeå voïng töôûng daáy khôûi lung tung, khoâng gioáng chö Toå, neân khoâng ñöôïc Toå truyeàn laø taïi choã ñoù. Quí vò naém vöõng choã naøy thì tu deã laém.

Hoûi:    Ngöôøi ñôøi ñeàu thueâ nhaø,

            Nhaø doät ôû choã naøo ?

Ñaùp:   Quaï vaøng cuøng thoû baïc,

            Ñaày vôi chôù baän loøng.

Hoûi: “Ngöôøi ñôøi ñeàu thueâ nhaø, nhaø doät ôû choã naøo ?”. Vò Taêng naøy daãn yù Kinh hoûi: Ai ai sinh ra cuõng mang thaân töù ñaïi naøy, gioáng nhö nhaø möôùn mình ôû troï, mai kia thaân töù ñaïi naøy hoaïi dieät (nhaø doät) seõ ñi ñaâu, ôû ñaâu ? Ngaøi ñaùp: “Quaï vaøng cuøng thoû baïc, ñaày vôi chôù baän loøng”. Quaï vaøng laø maët trôøi, thoû baïc laø maët traêng. Maët trôøi vaø maët traêng coù khi troøn coù khi khuyeát, troøn goïi laø ñaày, khuyeát goïi laø vôi. Ngaøi khuyeân chuùng ta chæ caàn bieát coù maët trôøi vaø bieát coù maët traêng, coøn chuyeän troøn khuyeát chôù baän loøng. Nghóa laø chuùng ta chæ caàn bieát coù oâng chuû nôi thaân töù ñaïi naøy thoâi, coøn chuyeän nhaø môùi nhaø doät, hay thaân khoûe thaân hoaïi laø chuyeän thöôøng, gioáng nhö troø ñuøa vaäy. Maët trôøi maët traêng töï noù khoâng coù troøn khuyeát. Sôû dó coù troøn khuyeát laø do maét nhìn thaáy luùc noù quay, che khuaát laãn nhau, roài chaáp troøn khuyeát. Cuõng vaäy, theå chaân thaät ôû moãi ngöôøi voán khoâng sanh khoâng dieät, sôû dó coù sanh dieät laø do maét thaáy töôùng töù ñaïi hö doái tuï taùn, roài chaáp neân coù sanh coù töû. Nhö vaäy coù gì ñaâu maø hoûi töôùng hö doái tan raõ, theå chaân thaät ôû ñaâu ?

Hoûi:- Theá naøo laø moät con ñöôøng Taøo Kheâ ?

Ñaùp:   Ñaùng thöông keû khaéc thuyeàn,

            Ñeán choán yù laêng xaêng.

Hoûi: “Theá naøo laø moät con ñöôøng Taøo Kheâ ?”. Vò Taêng hoûi con ñöôøng Taøo Kheâ theá naøo ? Nghóa laø con ñöôøng Luïc Toå daïy moãi ngöôøi ñi laø ñöôøng naøo ? Töùc laø chuû yeáu maø moïi ngöôøi phaûi ñaït ñöôïc nhö Luïc Toå, phaûi thöïc hieän nhö theá naøo ? Ngaøi ñaùp: “Ñaùng thöông keû khaéc thuyeàn, ñeán choán yù laêng xaêng”. Caâu ñaùp naøy Ngaøi daãn ñieån tích: Xöa coù moät ngöôøi nöôùc Sôû sang soâng, anh ngoài treân thuyeàn baát caån ñaùnh rôi caây kieám xuoáng nöôùc. Anh beøn khaéc treân be thuyeàn ngay choã kieám rôi ñeå laøm daáu. Chôø thuyeàn caäp beán, anh laïi be thuyeàn coù khaéc daâu, nhaûy xuoáng nöôùc ñeå moø caây kieám. Vieäc laøm naøy laø vieäc laøm cuûa ngöôøi khoân hay ngöôøi khôø? Thaät ñaùng thöông !

Con ñöôøng Taøo Kheâ laø ñöôøng naøo quí vò coù bieát khoâng ? Con ñöôøng maø töø tröôùc Ngaøi ñaõ noùi toâi ñaõ giaûng. Neáu ai thaáy caùc phaùp tröôùc maét mình ñuùng nhö thaät, ngöôøi ñoù laø ngöôøi ñi treân ñöôøng ñuùng nhö thaät, ngöôøi ñoù laø ngöôøi ñi treân ñöôøng Taøo Kheâ, raát ñôn giaûn. Khoâng caàn phaûi ñi Trung Quoác leân Thieàu Chaâu, tôùi suoái Taøo Kheâ. Trong coõi ñôøi naøy, ôû ñaâu cuõng coù ñöôøng Taøo Kheâ. Nghóa laø thaáy caùc phaùp ñuùng nhö thaät, ñoù laø ñi ñöôøng Taøo Kheâ> Vì theá maø Luïc Toå noùi “Baát ly theá gian giaùc”. Ngaøi noùi ngay nôi theá gian maø thaáy caùc phaùp ñuùng nhö thaät laø giaùc ngoä. Song, chuùng ta khoâng chòu thaáy nhö vaäy, cöù thaáy nhö theá naøy nhö theá kia roài hoûi ñöôøng Taøo Kheâ. Chaúng khaùc chuù khôø ñi thuyeàn laøm rôi kieám, khaéc daâu treân be thuyeàn chôø thuyeàn tôùi beán, ñöùng ngay daáu khaéc nhaûy xuoáng nöôùc moø. Thaät ñaùng thöông cho ngöôøi khôø khaïo nghó töôûng laêng xaêng voâ ích. Ngaøi quôû ngöôøi khoâng bieát ñöôøng Taøo Kheâ laø ñöôøng “thaáy caùc phaùp tröôùc maét ñuùng nhö thaät”, maø cöù nghó töôûng laêng xaêng roài thöa hoûi. Vaäy quí vò coù maët ôû ñaây coù ñi ñöôøng Taøo Kheâ chöa ? Sao khoâng gan noùi thaúng ? Muoán ñi ñöôøng Taøo Kheâ maø cuõng hôi muoán laøm anh khaéc thuyeàn tìm kieám. Nhôù nghe, baét chöôùc anh khaéc thuyeàn tìm kieám laø keû khôø ñoù. Ngöôøi saùng khoâng laøm nhö theá, ñi thaúng taét ñöôøng Taøo Kheâ chôù khoâng ñi quanh co.

Tham Ñoà Hieån Quyeát khoâng phaûi laø moät baøi luaän, maø laø taäp hôïp nhieàu caâu hoûi cuûa moân ñoà vaø taäp hôïp nhieàu caâu ñaùp cuûa Thieàn sö Vieân Chieáu, chung keát laïi thaønh moät baøi ñeå töïa laø tahm Ñoà Hieån Quyeát caâu hoûi vaø caâu ñaùp naøy rôøi raïc vôùi caâu hoûi vaø caâu ñaùp kia, khoâng lieân heä tröôùc sau. Do ñoù chuùng toâi khoâng theå toaùt yeáu toaøn baøi, maø chæ coù theå noùi Thieàn sö Vieân Chieáu quaû laø moät Thieàn sö xuaát caùch, chaúng nhöõng thoâng ñaïo lyù laïi coøn gioûi vaên chöông. Hoûi ñaïo lyù Ngaøi ñaùp baèng thô keä vöøa thaáu lyù Thieàn vöøa thi vò neân thô. Ngaøi laøm thô khoâng caàn phaûi suy nghó, hoûi ñaâu ñaùp ñoù, moãi caâu ñaùp laø moät baøi thô, thaät laø kyø ñaëc. Caùi kyø ñaëc naøy coù ôû caùc Thieàn sö Vieät Nam. Chuùng ta hoïc Ngaøi vöøa thaáu ñöôïc lyù ñaïo vöøa thaáy taøi vaên chöông qua nhöõng caâu ñoái ñaùp xuaát kyø baát yù, môû mieäng laø thaønh thô. Chuùng ta ngaøy nay muoán laøm moät baøi thô phaûi toán nhieàu thôøi gian môùi laøm ñöôïc. Song, chöa chaéc ñaõ laøm hay, roõ nghóa saùng yù. Coøn Ngaøi thì hoûi ñaâu ñaùp ñoù thaønh töøng baøi thô raát ñaëc saéc, khoâng caàn thôøi gian tìm yù töù, trau chuoát caâu vaên. Nhöõng baäc tieàn boái cuûa chuùng ta ngaøy xöa raát loãi laïc, ñoái ñaùp vöøa vaên chöông vöøa ñaày ñuû yù nghóa ñaïo lyù. Thaät tuyeät vôøi ! So saùnh thì chuùng ta ngaøy nay quaù aùm ñoän, neáu bò hoûi chuùng ta phaûi suy nghó ñau caùi ñaàu, môùi traû lôøi ñöôïc. Coù khi traû lôøi khoâng suoâng khoâng chænh nöõa laø khaùc. Theá neân chuùng ta phaûi hoïc caùi hay cuûa ngöôøi xöa ñeå coá thöïc haønh theo, baèng khoâng chuùng ta cöù töï maõn, töï cao thaáy mình hay maø kyø thaät chaúng coù gì hay caû.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM