THAM ÑOÀ HIEÅN QUYEÁT VAØ THI TUÏNG

CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

PHAÀN II: THI TUÏNG CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ (tt)

THIEÀN SÖ CHAÂN KHOÂNG

Thieàn sö Chaân Khoâng teân thaät laø Haûi Thieàm, queâ laøng Phuø Ñoång huyeän Tieân Du doøng Tyø Ni Ña Löu Chi ñôøi thöù 16. Tieåu söû cuûa Ngaøi ñöôïc in trong quyeån Thieàn Sö Vieät Nam, trang 137 cuøng taùc giaû.

Sau ñaây laø moät ñoaïn ñoái ñaùp giöõa Ngaøi vôùi caùc thieàn taêng ñeán hoûi ñaïo:

Khi Sö truï trì chuøa Chuùc Thaùnh treân nuùi Phoå Laïi, coù vò taêng ñeán hoûi:

- Theá naøo laø dieäu ñaïo?

Sö ñaùp:

- Sau khi giaùc roài môùi bieát.

Taêng hoûi:

- Giaùo chæ töø tröôùc hoïc nhaân chöa roõ, lôøi daïy hoâm nay laøm sao hoäi ñöôïc?

Sö ñaùp:

            Neáu ñeán tieân gia trong ñoäng saâu,

            Hoaøn ñan hoaùn coát ñöôïc mang veà.

Taêng hoûi:

- Theá naøo laø hoaøn ñan?

Sö ñaùp:

            Nhieàu kieáp toái taêm khoâng hieåu thaáu,

            Hoâm nay chôït ngoä ñöôïc khai minh.

Taêng hoûi:

- Theá naøo laø khai minh?

Sö ñaùp:

            Khai minh chieáu khaép coõi Ta baø,

            Taát caû chuùng sanh chung moät nhaø.

Taêng laïi thöa:

- Tuy nhieân khoâng bieän roõ.

Sö ñaùp:

- Choán choán ñeàu gaëp y.

Taêng hoûi:

- Caùi gì laø y?

Sö ñaùp:

            Kieáp hoaû chaùy tan maûy may saïch,

            Nuùi xanh nhö cuõ, maây traéng bay.

Taêng hoûi:

- Khi saéc thaân baïi hoaïi thì theá naøo?

Sö ñaùp:

            Xuaân ñeán, xuaân ñi ngôõ xuaân heát,

            Hoa nôû hoa taøn chæ laø xuaân.

Taêng suy nghó. Sö quaùt raèng:

            Ñaát baèng sau nhieàu naêm,

            Thöïc vaät ñeàu thôm ngaùt.

Taêng leã baùi.

Giaûng:

“Khi Sö truï trì chuøa Chuùc Thaùnh treân nuùi Phoå Laïi, vò Taêng hoûi: Theá naøo laø dieäu ñaïo? Sö ñaùp: Sau khi giaùc roài môùi bieát”. Neáu coù ngöôøi hoûi chuùng ta theá naøo laø dieäu ñaïo thì chuùng ta giaûi nghóa dieäu laø maàu nhieäm, dieäu ñaïo laø ñaïo maàu nhieäm, caên cöù treân chöõ nghóa giaûi thích, ngöôøi nghe khoâng laøm sao nhaän ra dieäu ñaïo ñöôïc. ÔÛ ñaây Ngaøi ñaùp sau khi giaùc ngoä roài thì bieát. Ngaøi noùi ra leõ thaät ñeå cho vò taêng naøy nhaän, nhöng vò taêng ngaøy khoâng nhaän môùi thöa tieáp:

“Giaùo chæ töø tröôùc hoïc nhaân chöa roõ, lôøi daïy hoâm nay laøm sao hoäi ñöôïc?” Vò taêng naøy noùi töø tröôùc tôùi giôø thaày chæ daïy con coøn chöa roõ, lôøi daïy hoâm nay laøm sao con hoäi ñöôïc? Ngaøi baûo:”Neáu ñeán tieân gia trong ñoäng saâu, hoaøn ñan hoaùn coát ñöôïc mang veà”. Hoaøn ñan laø vieân thuoác, hoaùn coát laø ñoåi xöông. Neáu ñeán ñoäng saâu cuûa caùc oâng tieân thì seõ ñöôïc thuoác caûi laõo hoaøn ñoàng, uoáng voâ xöông coát bieán giaø thaønh treû. Vò taêng naøy muoán hieåu dieäu ñaïo, Ngaøi baûo tu giaùc ngoä roài seõ bieát. Nhöng oâng chöa nhaän ra neân thöa “Giaùo chæ töø tröôùc hoïc nhaân chöa roõ, lôøi daïy hoâm nay laøm sao hoäi ñöôïc?” Ngaøi môùi daïy, neáu oâng ñeán caùc ñoäng tieân thì seõ thaáy ñöôïc hoaøn ñan. Caâu naøy laëp laïi yù treân laø oâng muoán bieát nieäu ñaïo thì haõy tu cho ñeán choã giaùc ngoä roài seõ bieát. Nhöng vò taêng nghe noùi hoaøn ñan lieàn hoûi:

“Theá naøo laø hoaøn ñan?” Taêng khoâng hieåu dieäu ñaïo môùi hoûi, Ngaøi traû lôøi hoaøn ñan. Taêng hoûi theá naøo laø hoaøn ñan, Ngaøi laïi ñaùp:”Nhieàu kieáp toái taêm khoâng hieåu thaáu, hoâm nay chôït ngoä ñöôïc khai minh”. Nghóa laø nhieàu kieáp oâng meâ muoäi quaù, neáu ngoä troài thì oâng seõ saùng maét ra, khoâng caàn giaûi thích. Vò taêng laïi caøng luùng tuùng hoûi theâm:

“Theá naøo laø khai minh?” Ngaøi ñaùp : “Khai minh chieáu khaép coõi Ta baø, taát caû chuùng sanh chung moät nhaø”. Nghóa laø tu ñeán luùc giaùc ngoä thì taâm thanh tònh saùng suoát chieáu khaép Taø baø, thaáy taát caû chuùng sanh ñeàu coù taâm theå thanh tònh nhö nhau, neân noùi chung moät nhaø. Ñoù laø lôøi ñaùp raát kheùo cuûa Ngaøi.

Taêng laïi thöa: “Tuy nhieân khoâng hieän roõ”. Ngaøi ñaùp:”Choán choán ñeàu gaëp y”. Vò taêng vaãn coøn muø mòt neân noùi con vaãn chöa hieän roõ. Ngaøi khai thò tieáp neân noùi nôi naøo choán naøo cuõng ñeàu coù y, y khoâng bao giôø thieáu vaéng. Vò taêng laïi caøng môø mòt, thöa:

“Caùi gì laø y?” Sö ñaùp: “ Kieáp hoaû chaùy tan maây may saïch, nuùi xanh nhö cuõ maây traêngs bay”. Vò taêng muoán bieát caùi gì laø y, Ngaøi ñaùp:”Kieáp hoaû chaùy tan maûy may saïch, nuùi xanh nhö cuõ, maây traéng bay”. Kieáp hoaû laø chæ coù kieáp hoaïi. Kinh Phaät noùi theá giôùi naøy traûi qua boán thôøi kyù thaùnh, truï hoaïi, khoâng. Ngaøi noùi tuy kieáp hoaû thieâu ruïi theá giôùi naøy thaønh tro buïi khoâng coøn gì caû, nhöng coøn maây traéng bay qua ngoïn nuùi xanh. “Y” laø chæ cho theå chaân thaät. Vò taêng muoán bieát theå chaân thaät laø gì. Ngaøi ñaùp, duø cho theá gian coù bò luaät voâ thöôøng laøm cho tan hoaïi, nhöng theå chaân thaät vaãn nguyeân veïn khoâng maát. Theå chaân thaät bieåu tröng qua ngoïn nuùi xanh söøng söõng coøn maõi vôùi thôøi gian khoâng gian.

Taêng hoûi: “Khi saéc thaân baïi hoaïi thì theá naøo?” Sö ñaùp: “Xuaân ñeán xuaân ñi ngôõ xuaân heát, hoa nôû hoa taøn chæ laø xuaân”. Vôùi caùi nhìn cuûa phaøm phu thì thaáy thaân baïi hoaïi laø heát, nhöng vôùi Ngaøi thì thôøi gian coù ñeán coù ñi, traêm hoa coù nôû coù taøn, nhöng theå chaân thaät luùc naøo cuõng töôi nhaàn, neân noùi “chæ laø xuaân”. Nhö vaäy neáu chuùng ta tu haønh ñaéc löïc thì luùc naøo cuõng coù muøa xuaân, chaúng phaûi ñôïi luùc hoa mai nôû môùi coù xuaân, hay hoa taøn laø heát xuaân, maø luùc naøo cuõng “chæ laø xuaân”. Neáu chuùng ta chòu khoù tu haønh thì haïnh phuùc an laïc coù saün trong taàm tay khoâng tìm kieám ñaâu xa caû.

ÔÛ theá gian nhöõng gì maø ngöôøi ñôøi cho laø haïnh phuùc ñoù chæ laø taïm bôï mong manh. Nhö thaáy ngöôøi giaøu coù cuûa caûi coù vôï ñeïp con xinh, chuùng ta cho raèng ngöôøi ñoù ñaày ñuû haïnh phuùc. Nhöng cuûa caûi toàn taïi laâu daøi, hay nay ôû trong tay ngöôøi naøy mai sang tay ngöôøi khaùc? Vôï ñeïp con xinh coù ñeïp xinh maõi, hay mai kia cuõng oám ñaâu beänh taät nhan saéc taøn phai? Ngöôøi coù ñòa vò cao sang coù ñöôïc haïnh phuùc hoaøn toaøn khoâng? Chaúng haïn nhö oâng vua uy quyeàn cao sanh nhaát thieân haï, cuõng coù khi bò pheá laøm thöôøng daân, hoaëc bò gieát hay tuø ñaøy khoå sôû v.v.. Nhö vaäy haïnh phuùc ôû theá gian coù gì beàn chaéc? Theá maø ngöôøi ñôøi cöù maõi ñeo ñuoåi kieám tìm, khoâng bieát maët traùi cuûa haïnh phuùc trong cuoäc ñôøi coù ngaàm ngaàm ñau khoå. Quaù thaát suoát leõ naøy neân ñöùc Phaät, vua Traàn Nhaân Toâng v.v... töø boû heát nhöõng danh voïng cao sang ñeå ñi tu, tìm haïnh phuùc chaân thaät cho mình vaø cho taát caû chuùng sanh.

Vaäy hieän taïi chuùng ta ñi tu boû haïnh phuùc theá gian ñeå mong caàu nhöõng gì? Chuùng ta boû haïnh phuùc taïm bôï cuûa theá gian thì phaûi soáng ñöôïc vôùi theå chaân thaät cuûa chính mình môùi ñuùng nghóa cuûa ngöôøi xuaát gia. Ñi tu khoâng phaûi töø boû caùi nhaø theá tuïc, vaøo ñaïo laäp caùi chuøa, coù moät soá ñeä töû, roài lo baûo veä ñoà ñeä, cöù loanh quanh laån quaån lo giöõa caùi chuøa, giöõ ñeä töû. Qua moät thôøi gian, chuøa saäp, ñeä töû moãi ngöôøi moät nôi, roài cuõng phieàn naõo khoå ñau nhö ngöôøi theá gian. Tu nhö vaäy haïnh phuùc chaân thaät khoâng coù, gioáng nhö ngöôøi theá gian chæ ñua nhau ñuoåi baét nhöõng caùi taïm bôï giaû doái beân ngoaøi. Vaäy thì ngöôøi tu haønh muoán höôûng haïnh phuùc mieân vieãn, luùc naøo cuõng “chæ laø xuaân” thì phaûi giaùc ngoä nôi mình coù theå chaân thaät, haèng soáng vôùi noù ñeå cöùu khoå mình vaø cöùu khoå moïi ngöôøi. Tu nhö theá môùi höôûng ñöôïc haïnh phuùc laâu daøi. Ñoù laø giaù trò chaân thaät cao toät cuûa söï tu haønh.

Ngaøi ñaùp nhö vaäy maø vò taêng khoâng nhaän ra.

“Taêng suy nghó. Sö quaùt raèng: “Ñaát baèng sau nhieàu naêm, thöïc vaät ñeàu thôm ngaùt”. Taêng leã baùi”. Vò taêng nghe Ngaøi noùi “Xuaân ñeán xuaân ñi ngôõ xuaân heát, hoa nôû hoa taøn chæ laø xuaân”. OÂng khoâng nhaän ra laïi suy nghó. Khi khôûi nghó suy laø taâm ñaõ daäy soùng gioù roài, neân Ngaøi quôû: “Ñaát baèng sau nhieàu naêm, thöïc vaät ñeàu thôm ngaùt”. Caâu naøy Ngaøi chæ cho vò taêng caùch thöùc tu haønh laø phaûi giöõ cho taâm thanh tònh trong moät thôøi gian daøi thì trí tueä saùng ra, ñöøng suy nghó kieám tìm khieán cho taâm theâm ñoäng loaïn. Nhöõng caâu ñaùp cuûa thieàn sö Chaân Khoâng ñaõ daãn vò tôùi choã roát raùo chaân thaät laø baët heát suy tö. Coù leõ vò taêng naøy laõnh hoäi neân leã baùi.

Keä Thò Tòch:

Aâm:

            Dieäu boån hö voâ minh töï khoa,

            Hoaø phong xuy khôûi bieán Ta baø.

            Nhaân nhaân taän thöùc voâ vi laïc,

            Nhöôïc ñaéc voâ vi thuyû thò gia.

Dòch:

            Dieäu boån theânh thang roõ töï baøy,

            Gioù hoaø thoåi daäy khaép Ta baø.

            Ngöôøi ngöôøi nhaän ñöôïc voâ vi laïc,

            Neáu ñöôïc voâ vi môùi laø nhaø.

Giaûng:

“Dieäu boån hö voâ minh töï khoa, hoaø phong xuy khôûi khieán Ta baø”. Nghóa laø caùi goác nhieäm maàu saùng suoát töï baøy ra, gioù maùt khôûi daäy thoåi khaép coûi Ta baø. Gioù maùt chæ cho nieàm vui töôi laønh maïnh, hay chæ cho taâm töø bi cuûa Boà Taùt. Ngöôøi ñaõ giaùc ngoä thì nieàm vui töôi laønh maïnh, hay taâm töø bi cuûa hoï bao truøm khaép moïi ngöôøi ôû coûi Ta baø naøy.

“Nhaân nhaân taän thöùc voâ vi laïc, nhöôïc ñaéc voâ vi thuyû thò gia”. Nghóa laø ngöôøi ngöôøi ñeàu nhaän ra caùi vui voâ vi, ñoù môùi laø nhaø cuûa mình. Taïi sao nhaän ra caùi vui voâ vi môùi laø nhaø cuûa mình? Voâ vi chæ cho traïng thaùi Nieát baøn. Khi phaät giaùo truyeàn ñeán Trung Hoa caùc nhaø dòch kinh möôïn töø voâ vi cuûa ñaïo Laõo ñeå dòch chöõ Nieát Baøn. Töø voâ vi ñoái ñaõi vôùi töø höõu vi. Höõu vi chæ cho caùc phaùp coù hình töôùng traûi qua ba giai ñoaïn sanh, truï, dieät. Coøn phaùp khoâng sanh khoâng dieät thì goïi laø voâ vi. Nhö vaäy ñöôïc caùi vui voâ vi laø ñaït ñeán traïng thaùi an laïc cuûa Nieát baøn môùi goïi laø nhaø cuûa mình. ÔÛ ñaây ngaøi goïi laø nhaø ôû choã khaùc goïi laø queâ höông hay coá höông. Chuùng ta tu khi naøo taâm khoâng coøn nieäm sanh dieät thì môùi tôùi nhaø, nhaø cuûa mình laø choå vui chöù khoâng phaûi choå buoàn. Thí duï khi quyù vò ngoài thieàn, hoaëc ngoài döôùi coäi thoâng hay ñi tôùi ñi lui, taâm khoâng khôûi moät nieäm, luùc ñoù quyù vò raát an oån. Taâm an oån thì göông maët vui töôi, ñaây laø chuyeän ñöông nhieân khoâng choái caûi ñöôïc. Sôû dó chuùng ta maát vui töôi treân göông maët, laø vì chuùng ta daáy ñuû thöù nieäm khieán cho taâm baát an. Neáu nhöõng taïp nieäm laëng heát thì taâm thanh tònh, khinh an. Taâm thanh tònh, khinh an thì vui baát taän, ñoù laø ñaït ñöôïc caùi vui voâ vi maø Ngaøi noùi ôû treân. Vaø ai ñaït ñöôïc caùi vui voâ vi thì khoâng coøn traûi qua ba giai ñoaïn sanh, truï, dieät.

Khi Ngaøi tòch, coù coâng boä thöôïng thô ñoaøn vaên khaâm caûm ôn giaùo hoaù cuûa Ngaøi laøm baøi thô ñieáu.

Thô Truy Ñieäu Sö:

Aâm:

            Haïnh cao trieàu daõ chaán thanh phong,

            Tích truï nhö vaân moä taäp long.

            Nhaân vuõ hoát kinh baêng hueä ñoáng,

            Ñaïo laâm tröôøng thaùn yeån trinh toøng,

            Phaàn oanh bích thaûo thieâm taân phaùp,

            Thuyû traùm thanh sôn nhaän taï dung.

            Thòch thòch thieàn quan thuyø caùnh khaáu,

            Kinh qua saàu thính moä thieân chung.

Dòch:

            Trong trieàu, ngoaøi noäi kính gia phong,

            Choáng gaäy ñöôøng maây quyeän boùng roàng.

            Cöûa töø chôït hoaûng röôøng coät ñoå,

            Röøng ñaïo buøi nguøi coät thoâng long.

            Coû bieát quanh moà theâm thaùp môùi.

            Non xanh nöôùc thaám gôûi thaân trong.

            Vaéng veû cöûa thieàn ai ñeán goõ,

            Vaêng vaúng chuoâng chieàu naùt coûi loøng.

Giaûng:

 Qua baøi thô naøy chuùng ta thaáy Ngaøi laø moät vò thieàn sö tu haønh ñöôïc caùc quan trong trieàu cuõng nhö daân daõ quyù troïng kính meán, neân khi Ngaøi tòch ai cuõng tieác thöông.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM