THAM ÑOÀ HIEÅN QUYEÁT VAØ THI TUÏNG

CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

PHAÀN II: THI TUÏNG CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ (tt)

THIEÀN SÖ ÑAÏO HAÏNH

Thieàn sö Ñaïo Haïnh tuïc danh laø Töø Loä, ôû laøng Yeân Laõng, khoâng bieát naêm sinh, tòch naêm 1115  , ñôøi thöù 12 doøng Tyø Ni Ña Löu Chi. Tieåu söû cuûa Ngaøiin trong quyeån Thieàn Sö Vieät Nam trang 103 cuøng taùc giaû. Sau ñaây vaøi ñoaïn ñoái ñaùp quan troïng trong luùc Ngaøi ñi tham vaán. Ngaøi nghe thieà sö Kieàu Trí Huyeàn hoùa ñaïo ôû Thaùi Bình , Ngaøi ñeán noùi keä hoûi veà chaân taâm :

AÂm :

            Cöûu hoãn phaøm traàn vò thöùc caâm,

            Baát tri haø xöù thò chaân taâm ?

            Nguyeän thuøy chæ ñích khai phöông tieän,

            Lieãu kieán nhö nhö ñoaïn khoå taàm.

Dòch :

            Laãn loän phaøm traàn chöa hieåu vaøng,

            Chaúng roõ nôi naøo phaûi chaân taâm?

            Cuùi mong chæ thaúng baøy phöông tieän,

            Thaáy roõ nhö nhö heát khoå taàm.

Giaûng :

YÙ boán aân bieät ñöôïc ñaâu laø caùt ñaâu laø vaøng, chöa bieát roõ chaân taâm laø caùi gì ? Xin Thaày duøng phöông tieän chæ  baøy ñeå con khoâng khoå nhoïc tìm kieám.

Ngaøi Trí Huyeàn ñaùp :

AÂm :

            Ngoïc lyù bí thinh dieãn dieäu aâm,

            Caù trung maõn muïc loä thieàn taâm.

            Haø sa caûnh thò Boà ñeà caûnh,

            Nghó höôùng Boà ñeà caùch vaïn taàm.

Dòch :

            Trong ngoïc aån thinh dieãn dieäu aâm,

            Nôi kia ñaày maét baøy thieàn taâm.

            Haø sa caûnh laø Boà ñeà caûnh,

            Nghó ñeán Boà ñeà caùch vaïn taàm.

Giaûng :

Ngaøi Ñaïo Haïnh hoûi chaân taâm laø caùi gì ? Ngaøi Trí Huyeàn duøng boán caâu keä ñaùp :

“Ngoïc lyù bí thinh dieãn dieäu aâm, caù trung maõn muïc loä thieà taâm”. Trong ngoïc aån thinh dieãn dieäu aâm, nôi kia maét baøy thieàn taâm. Nghiaõ laø trong hoøn ngoïc coù aån chöùa saún aâm thanh, neáu chuùng ta goõ vaøo hoøn ngoïc thì seõ phaùt ra tieáng. Nhö vaäy tieáng ñaõ coù saún trong hoøn ngoïc. Vaø, khi chuùng ta nhìn moïi söï vaät thì chaân taâm hieän sôø sôø trong aáy chôù khoâng ôû ñaâu xa, neân Ngaøi noùi nôi kia ñaáy maét baøy thieàn taâm.

“Haø sa caûnh thò Boà ñeà caûnh, nghó höôùng Boà ñeà caùch vaïn taàm”. Haø sa caûnh laø Boà ñeà caûnh, nghó höôùng Boà ñeà caùch vaïn taàm. Nghiaõ laø taát caû caûnh vaät nhieàu nhö caùt döôùi soâng ñeàu laø caûnh Boà ñeà, neáu nghó tìm Boà ñeà laø caùch xa Boà ñeà muoân taàm. Hieän taïi chuùng ta nhìn caûnh vaät treân theá gian naøy laø Boà ñeà hay phaøm tuïc ? Ngöôøi ñaït ñaïo nhìn nuùi, nhìn hoà, nhìn caây, nhìn maây, nhìn nöôùc... thaáy taát caû caûnh  ñeàu laø Boà ñeà. Ngöôïc laïi ngöôøi theá gian vôùi taâm loaïn ñoäng thaáy taát caû caûnh ñeàu laø phaøm tuïc. Ví duï : Nhìn caây thoâng vôùi taâm thanh tònh saùng suoát khoâng khôûi nieäm phaân bieät laø Boà ñeà. Neáu khôûi nieäm phaân bieät so saùnh ñeïp xaáu,  sanh taâm thuû xaû thì thaønh phaøm tuïc. Nhö vaäy thì tuøy theo taâm nieäm cuûa chuùng ta maø caûnh vaät trôû thaønh Boà ñeà hay phaøm tuïc. Theá neân Ngaøi noùi “nghó höôùng Boà ñeà caùch vaïn taàm”. Boà ñeà coù saún neáu chuùng ta khôûi nghó tìm Boà ñeà thì xa Boà ñeà muoân taàm.

Sau ñaây laø giai thoaïi tham hoïc cuûa Ngaøi vôùi thieàn sö Suøng Phaïm :

Ngaøi  vaãn môø mòt khoâng hieåu, laïi tìm ñeá phaùp hoäi cuûa thieàn sö Suøng phaïm ôû chuøa Phaùp Vaân. Ñeán ñaây Ngaøi laäp laïi caâu hoûi : “Theá naøo laø chaân taâm ?” Thieàn sö Suøng Phaïm ñaùp : “Caùi gì chaúng phaûi chaân taâm ?” Ngaøi hoaùt nhieân nhaän ñöôïc yù chæ. Laïi hoûi : “Laøm sao gìn giöõ ?” Suøng Phaïm baûo : “Ñoùi aên, khaùc uoáng”. Ngaøi leàn leã baùi roài lui.

Giaûng :

Ngaøi ñeán thieàn sö Suøng Phaïm nhaän ra chaân taâm. Vieäc naøy coù lieân heä ñeán vieäc khai thò cuûa thieân sö Trí Huyeàn ôû tröôùc khoâng? - Neáu ôû tröôùc thieàn sö Trí Huyeàn khoâng noùi : “Haø sa caûnh laø Boà ñeà caûnh”, thì tôùi ñaây nghe thieàn sö Suøng Phaïm hoûi : “Caùi gì chaúng phaûi chaân taâm ?” Laøm sao Ngaøi nhaän ñöôïc ? ÔÛ tröôùc thieàn sö Trí Huyeàn ñaõ môùm saün cho Ngaøi roài, neân ñeán ñaây chæ caàn khôi laïi moät chuùt laø Ngaøi nhaän ra ngay. Ñoù laø caùi kheùo cuûa ngöôøi xöa. Nghe thieàn sö Trí Huyeàn noùi : “Haø sa caûnh laø Boà ñeà caûnh”, tuy Ngaøi môø mòt khoâng hieåu, nhöng töø ñoù ñaõ coù aán töôïng saâu ñaäm trong taâm, cho neân thieàn sö Suøng Phaïm gaïn laïi laø Ngaøi nhaän ra ngay.

Sau ñaây laø giai thoaïi giaùo hoùa taêng chuùng :

Sau, Ngaøi truï trì chuøa Thieân Phöôùc ôû nuùi Phaât Tích, taêng chuùng tìm ñeán tham vaán. Coù vò taêng hoûi :

Ñi ñöùng naèm ngoài thaûy ñeàu Phaät taâm, theá naøo laø Phaät taâm ?

Ngaøi noùi keä ñaùp :

AÂm :

            Taùc höõu traàn sa höõu,

            Vi khoâng nhaát thieát khoâng.

            Höõu khoâng nhö thuûy nguyeät,

            Vaät tröôùc höõu khoâng khoâng.

Dòch :

            Coù thì muoân söï coù,

            Khoâng thì taát caû khoâng.

            Coù, khoâng traêng ñaùy nöôùc,

            Ñöøng maéc coù cuøng khoâng.

Giaûng :

Luùc Ngaøi ôû chuøa Thieân Phöôùc laø luùc Ngaøi ra giaùo hoùa roài, neân môùi coù vò taêng hoûi : “Ñi ñöùng naèm ngoài thaûy ñeàu Phaät taâm, theá naøo laø Phaät taâm ? Ngaøi beøn duøng keä ñaùp :

“Taùc höõu traàn sa höõu, vi khoâng nhaát thieát khoâng”. Coù thì muoân söï coù, khoâng thì taát caû khoâng. Neáu chuùng ta thaáy coù thì taát caû  buïi caùt caùi gì cuõng coù heát. Neáu noùi khoâng thì taát caû, ñeàu laø khoâng. Hai caâu naøy hôi khoù hieåu neân Ngaøi ñöa ra ví duï cuï theå :

“Höõu khoâng nhö thuûy nguyeät, vaät tröôùc höõu khoâng khoâng”. Coù khoâng traêng ñaùy nöôùc, ñöøng keït vaøo coù vaø khoâng. Nhìn maët traêng döôùi ñaùy nöôùc, chuùng ta cho laø coù hay khoâng ? - Khoâng coù maët traêng thaät, chæ coù boùng hieän trong nöôùc, cho neân chuùng ta ñöa tay naém baét khoâng ñöôïc. Cuõng vaäy, hieän giôø chuùng ta thaáy ngöôøi, thaáy caûnh, thaáy thieân hình vaïn traïng ñeàu laø töôùng taïm bôï giaû doái khoâng coù thaät theå, neáu noùi coù thì chæ coù nhöõng caùi taïm bôï giaû doái maø thoâi. Qua ví duï boùng traêng ñaùy nöôùc chuùng ta hieåu ñöôïc yù nghiaõ coù vaø khoâng thaät roõ raøng. Ñöùng xa nhìn thaáy boùng traêng thì khoâng theå noùi laø khoâng, maø ñeán gaàn ñöa tay sôø naém thì toaøn laø nöôùc chaúng coù maët traêng naøo caû. Ví duï naøy cho chuùng ta thaáy söï vaät chæ coù giaû töôùng aûo aûnh maø khoâng coù thaät theå. Theá neân ngöôøi ñaït ñaïo nhìn söï vaät bieát khoâng coù thaät, coøn ngöôøi meâ laàm nhìn söï vaät cho laø coù thaät. Ngaøi nhìn söï vaät ñuùng leõ thaät thaáu suoát lyù trung ñaïo, neân noùi “ñöøng keït vaøo coù vaø khoâng”. Neáu chaáp coù vaø khoâng thì sanh ra baát ñoàng yù kieán, ñöa ñeán baát hoøa vôùi nhau. Ví duï ngöôøi naøy noùi caùc phaùp khoâng coù thaät theå, ñoù laø ñöùng veà maët theå taùnh maø noùi thì ñuùng, ngöôøi khaùc ñöùng veà maët söï töôùng thì noùi caùc phaùp coù thaät, hai ngöôøi caûi nhau. Vaäy ai ñuùng ai sai ? Ñuùng sai chöa ra leõ nhöng ñaõ caûi nhau laø thieät thoøi roài. Theá neân chuùng ta hieåu cho töôøng taän, caùc phaùp coù maø hö doái taïm bôï, nhöng thaät theå thì khoâng. Ñoù laø leõ thaät töø xöa nay.

Ngaøi laïi tieáp :

AÂm :

            Nhaät nguyeät taïi nham ñaàu,

            Nhaân nhaân taän thaát chaâu.

            Phuù nhaân höõu caâu töû,

            Boä haønh baát kî chaâu.

Dòch :

            Nhaät nguyeät taïi non ñaàu,

            Ngöôøi ngöôøi töï maát chaâu.

            Keû giaøu saün ngöïa maïnh,

            Boä haønh chaún ngoài xe.

Giaûng :

“Nhaät nguyeät taïi nham ñaàu, nhaân nhaân taän thaát chaâu”. Nhaät nguyeät taïi non ñaàu ngöôøi ngöôøi töï maát chaâu. Ngaøi noùi raèng maët traêng maët trôøi ôû treân ñaàu nuùi, theá maø ngöôøi ngöôøi laïi laøm maát haït chaâu cuûa mình. Taïi sao vaäy ? Vì maët traêng maët trôøi ôû ñaàu nuùi soi saùng muoân vaät, coøn moãi ngöôøi chuùng ta coù saün haït chaâu saùng ngôøi maø khoâng nhaän ra neân chiuï caûnh toái taêm.

“Phuù nhaân höõu caâu töû, boä haønh baát kî caâu”. Keõ giaøu saün ngöïa maïnh, boä haønh chaúng ngoài xe. Nghiaõ laø ngöôøi giaøu  thì coù ngöïa maïnh ñeå côõi, coøn ngöôøi boä haønh thì khoâng ngoài xe. Taïi sao vaäy ? Coù moät thieàn sö noùi : “OÂng coù caây gaäy thì ta cho oâng caây gaäy, neáu oâng khoâng coù caây gaäy thì ta cöôùp caây gaäy cuûa oâng”. Caâu noùi naøy voâ lyù laøm sao ? Ñaõ coù caây gaäy maø cho theâm laø dö, neáu khoâng coù caây gaäy thì laáy gì maø cöôùp ? Coù caây gaäy laø chæ cho ngöôøi tin mình coù chaân taâm neân caùc Ngaøi chæ cho mình nhaän. Ngöôøi khoâng tin mình coù chaân taâm caùc Ngaøi laøm sao chæ ñöôïc ? Theá neân noùi khoâng coù caây gaäy thì cöôùp luoân caây gaäy. Hai caâu “Ngöôøi giaøu saün ngöïa maïnh, boâ haønh chaúng ngoài xe” cuõng gioáng yù treân.

Sau ñaây laø baøi keä thò tòch cuûa Ngaøi :

AÂm :

            Thu lai baát baùo nhaïn lai qui,

            Laõnh tieáu nhaân gian taïm phaùt bi.

            Vò baùo moân nhaân höu luyeán tröôùc,

            Coå sö kyû ñoäc taùc kim sö.

Dòch :

            Thu veà chaúng heïn nhaïn cuøng bay,

            Cöôøi laït ngöôøi ñôøi luoáng xoùt vay.

            Thoâi, Hôõi moân ñoà ñöøng löu luyeán,

            Thaày xöa maây löôït hoùa Thaày nay.

Giaûng :

Ñoïc baøi leä naøy coù nhieàu ngöôøi cho raèng Ngaøi chöa giaûi thoaùt.

“Thu lai baát baùo nhaïn lai qui, laõnh tieáu nhaân gian taïm phaùt bi”. Thu veà chaúng heïn nhaïn cuøng bay, cöôøi laït ngöôøi ñôøi luoáng xoùt vay. Nghiaõ laø thu veà khoâng heïn maø chim nhaïn vaãn bay veà, ñeå thaáy raèng heã coù muøa thu laø coù chim nhaïn bay. YÙ Ngaøi muoán noùi thôøi tieát nhaân duyeân ñeán, thaân naøy tan hoaïi thì ñi, khoâng coù gì quan troïng, nhöng ngöôøi ñôøi khi nghe noùi ñeán cheát thì buoàn baõ bi thöông. Cheát laø chuyeän thöôøng, thôøi tieát nhôn duyeân ñeán thì ñi, nhö muøa thu ñeán thì thaáy chim nhaïn bay veà chôù khoâng coù gì laï. Ñoù laø leõ ñöông nhieân maø ngöôøi ñôøi laïi lo buoàn than khoùc. Do ñoù Ngaøi khuyeân :

“Vò caùo moân nhaân höu luyeán tröôùc, coå sö kyû ñoä taùc kim sö”. Thoâi hôõi moân ñoà ñöøng luyeán tieát, thaày xöa maáy löôït hoùa thaày nay. Ngaøi noùi, thoâi caùc ñeä töû ñöøng löu luyeán, khoùc than, thaày ñaõ töøng laøm thaày nhöõng ñôøi veà tröôùc, baây giôø maát ñi roài trôû laïi laøm thaày nöõa, khoâng maát luoân ñaâu ! Nhö vaäy Ngaøi chæ taïm ra ñi moät thôøi gian ngaén roài seõ trôû laïi gaëp nhau, khoâng maát luoân thì coù gì phaûi buoàn khoùc. Quùi vò coù can ñaûm nhö vaäy khoâng ? Chæ ñoåi hình voùc chôù khoâng maát maùt gì ñaâu maø buoàn ! Thaày giaø thì cheát ñoåi thaân treû ñeå laøm phaät söï. Troø giaø thì cheát ñoåi thaân khaùc ñeå tu hoïc. Nhaân duyeân xöa ñaâu coù maát, thaày treû khoûe gaëp laïi troø cuõng treû khoûe cuøngnhau tu haønh coù thích hôn khoâng ? Caùi thaân cuõ kyõ hö muïc giöõ laïi laø gì ? Maát caùi hö muïc leõ ra neâ möøng, theá maø khi maát cuõng cöù thöông tieát. Tình ñôøi laø nhö theá ñoù!

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM