ÑAÏO PHAÄT LAØ ÑAÏO DIEÄT KHOÅ

Tröôøng haï Phoå Ñaø - 2000.

Baøi phaùp toâi giaûng hoâm nay coù ñeà taøi Ñaïo Phaät laø ñaïo dieät khoå. Bôûi vì nhieàu ngöôøi noùi ñöùc Phaät laø ñaáng cöùu khoå chuùng sanh, nhöng chuùng ta tu theo Phaät nhieàu naêm maø thaáy khoå cuõng coøn hoaøi chöa heát. Nhö vaäy töø "cöùu khoå chuùng sanh" coù hieäu nghieäm ñuùng nhö thaät hay khoâng? Vì vaäy ôû ñaây toâi seõ noùi roõ cho quí vò thaáy taïi sao ñaïo Phaät laø ñaïo cöùu khoå chuùng sanh, maø chuùng ta tu theo ñaïo Phaät, vaãn coøn khoå hoaøi.

Laâu nay haøng Phaät töû chuùng ta coù söï hieåu laàm veà hai chöõ "cöùu khoå" naøy. Moãi khi gaëp tai naïn, hay laøm vieäc gì thaát baïi, quí vò lieàn caàu: "Phaät cöùu cho con heát khoå. " Neáu Phaät cöùu ñöôïc thì beänh phaûi heát lieàn; vaäy maø nhieàu ngöôøi naèm tôùi möôøi ngaøy, hai möôi ngaøy, coù khi caû ñoâi ba thaùng. Nhö vaäy Phaät coù cöùu khoâng? Caàu maø khoâng nhö nguyeän, thì ngöôøi ta cöù ngaàm töôûng Phaät khoâng linh. Mình tin Phaät, caàu xin Phaät maø sao khoâng coù keát quaû? Ñoù laø vì hoï khoâng hieåu ñaïo Phaät.

Coù nhöõng ngöôøi laøm aên, mua baùn gaëp luùc thaát baïi, roài nôï naàn, lieàn caàu nguyeän Phaät: "Phaät cöùu cho con laøm aên phaùt taøi, traû nôï cho mau" v. v… Neáu caàu hoaøi khoâng ñöôïc thì noùi Phaät thöông chuùng sanh, maø sao mình khoå, mình caàu, Phaät khoâng cöùu? Nhö vaäy nghóa "cöùu khoå" cuûa Phaät ñaâu coøn. Ñoù laø choã laàm laãn cuûa ña soá Phaät töû hieän nay. Do hieåu laàm nghóa cöùu khoå, neân cöù caàu mong Phaät cöùu mình. Neáu khoâng ñöôïc nhö nguyeän thì töôûng chöøng nhö lôøi Phaät laø lôøi höùa suoâng, chôù khoâng phaûi laø lôøi thaät. Vì theá nieàm tin nôi Phaät bò suy keùm ñi.

Giôø ñaây chuùng ta phaûi ñònh nghóa "Phaät cöùu khoå chuùng sanh" laø cöùu baèng caùch naøo? Chuùng ta phaûi naém cho vöõng, hieåu cho roõ, thì môùi bieát ñöôïc yù nghóa "Phaät cöùu khoå chuùng sanh". Thöôøng ngöôøi ta cöù nghó khoå laø töø beân ngoaøi ñöa vaøo, maø khoâng thaáy ñöôïc khoå goác töø nôi chính mình ra. Bôûi vaäy khi gaëp khoå, Phaät töû voäi vaõ caàu Phaät cöùu. Caàu khoâng ñöôïc lieàn cho raèng Phaät khoâng linh, khoâng saün saøng cöùu khoå mình. Ñoù laø hieåu sai laàm.

Quí vò nhôù ngöôøi Phaät töû, khi qui y vôùi Phaät thì tröôùc phaûi giöõ naêm giôùi: khoâng saùt sanh, khoâng troäm cöôùp, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, khoâng uoáng röôïu. Giöõ giôùi nhö vaäy ñeå laøm gì? Nhieàu khi Phaät töû cuõng khoâng bieát taïi sao phaûi giöõ giôùi nöõa. Bôûi giôùi luaät cuûa Phaät laø haøng raøo ngaên chaën khoâng cho chuùng ta rôi xuoáng hoá toäi loãi. Vì rôi xuoáng hoá toäi loãi laø ñau khoå. Nhö vaäy giôùi luaät giöõ cho ta khoâng rôi vaøo choã ñau khoå.

Ngöôøi phaïm giôùi saùt sanh nhö gieát ngöôøi thì khoå hay vui? Dó nhieân laø khoå. Phaät töû daàu coù giaän maáy, nhöng nghó tôùi muoán haïi, muoán gieát ngöôøi thì phaïm giôùi caám cuûa Phaät neân khoâng daùm gieát. Giaän cuõng raùng chòu, phaûi khoâng? Nhôø khoâng gieát ngöôøi, neân khoâng bò tuø toäi, khoâng bò oaùn thuø. Tuø toäi, oaùn thuø, hai vieäc ñoù khoå hay vui? Hai noãi khoå lôùn. Nhôø giöõ giôùi neân duø giaän caùch maáy, chuùng ta cuõng chaän ñöôïc nhöõng noãi khoå lôùn lao. Khoâng gieát ngöôøi thì mình khoâng bò tuø toäi, khoâng bò ngöôøi ta gieát hoaëc ñaùnh ñaäp laïi. Nhö vaäy giôùi ngöøa ñoùn quaû khoå tröôùc khi mình taïo toäi. Giöõ moät giôùi thì heát khoå moät phaàn.

Neáu giöõ theâm giôùi khoâng troäm cöôùp, thì khoâng bò baét bôù, tuø toäi. Ñoù laø traùnh ñöôïc moät noãi khoå. Giöõ giôùi khoâng taø daâm thì bôùt ñöôïc noãi khoå gia ñình ly taùn. Neáu gia ñình, choàng hoaëc vôï ngoaïi tình vôùi keû khaùc thì gia ñình ñoù vui hay khoå? Khoå. Ngöôøi choàng hoaëc ngöôøi vôï ñau khoå vaø con caùi cuõng ñau khoå nöõa. Nhö vaäy giöõ giôùi khoâng taø daâm thì vôï choàng hoøa thuaän, con caùi vui töôi. Ñoù laø traùnh ñöôïc khoå roài. Khoâng noùi doái gaït ngöôøi, thì khoâng bò ngöôøi cheâ traùch, khinh bæ mình. Ngöôïc laïi, neáu doái gaït ngöôøi thì seõ bò ngöôøi cheâ traùch, khinh bæ. Khi bò ngöôøi cheâ traùch, khinh bæ, mình coù vui khoâng? Mình khoå. Baây giôø mình traùnh khoâng löøa doái ai, neân khoâng bò cheâ traùch, giaän hôøn thì mình khoûi khoå.

Khoâng uoáng röôïu say, khoâng huùt aù phieän, khoâng xì ke ma tuùy, coù khoå khoâng? Khoâng khoå. Neáu ôû gia ñình, coù moät oâng choàng cöù say leâ meâ, ra ñöôøng thì ngaû nghieâng, veà nhaø thì uïa möûa, quí vò coù khoå khoâng? Raát khoå. Neáu ngöôøi choàng laø Phaät töû tænh taùo, saùng suoát, khoâng say söa thì vôï khoâng khoå, maø baûn thaân ngöôøi choàng cuõng ñöôïc vui. Neáu trong gia ñình khoâng coù ai huùt aù phieän, xì ke ma tuùy thì gia ñình ñoù haïnh phuùc, khoâng bò khoå.

Nhö vaäy Phaät daïy giöõ naêm giôùi coù phaûi laø chaän ñöùng goác ñau khoå cho chuùng ta khoâng? Maø chaän ñöùng ñau khoå cho chuùng ta töùc laø cöùu khoå roài. Phaät cöùu khoå chuùng sanh baèng caùch cöùu nhaân chôù khoâng cöùu quaû. Chuùng ta baây giôø ñoøi cöùu quaû chôù khoâng chòu cöùu nhaân. Khi gaëp khoå, thí duï nhö ñi aên troäm cuûa ngöôøi ta, bò lính baét lieàn caàu Phaät cöùu. Phaät cöùu ñöôïc khoâng? Baây giôø Phaät daïy mình ngöøa, khoâng troäm caép thì seõ khoâng bò baét bôù. Ñoù laø Phaät ñaõ cöùu roài.

Nhö vaäy Phaät cöùu khoå chuùng ta laø cöùu khoå töø nhaân. Chuùng ta khoâng gaây nhaân xaáu, thì khoâng gaëp quaû khoå. Chôù Phaät khoâng theå cöùu khoå treân quaû ñöôïc. Bôûi vì theo luaät nhaân quaû, heã gaây nhaân naøo thì gaët quaû aáy thoâi, khoâng theå khaùc ñöôïc. Cho neân Phaät cöùu maø chuùng ta khoâng thaáy cöùu.

Toâi thöôøng hay ví duï, coù hai ngöôøi ñang caõi vaõ ngoaøi ñöôøng, moät nhaø tu ñi ngang khuyeân: "Thoâi, hai anh boû qua ñi, hoøa vôùi nhau ñi, caõi laãy laøm chi roài sanh ñaùnh ñaäp nhau thì khoå laém, ñöøng laøm vieäc ñoù. " Khuyeân nhö vaäy maø hai ngöôøi kia chaúng theøm nghe. Do khoâng chòu nghe neân caõi moät hoài roài ñaäp nhau loã ñaàu, phaûi chôû voâ beänh vieän. Taïi beänh vieän nhôø y taù baêng boù, trò lieäu cho laønh. Khi ñöôïc laønh, ngöôøi aáy mang ôn ai? Hoï noùi: "Maáy vò y taù toát quaù, ñaõ baêng giuøm nhöõng veát thöông cho hoï. "

Nhö vaäy hoï chæ bieát ôn ngöôøi cöùu mình treân quaû. Coøn ngöôøi khuyeân mình döùt töø nhaân thì laïi khoâng chòu nghe, coi thöôøng. Leõ ra keû aáy nhôù laïi "phaûi chi hoâm ñoù mình nghe lôøi thaày khuyeân, ñöøng chöûi, ñöøng ñaùnh loän thì ñaâu coù bò thöông tích. " Nhö vaäy thì ñöôïc laønh laën troïn veïn. Ñaèng naøy ñôïi ñaùnh loã ñaàu roài, ñi baêng boù, roát laïi mang ôn ngöôøi baêng boù, maø khoâng mang ôn ngöôøi khuyeân mình töø buoåi ñaàu. Quí vò thaáy coù dôû, coù muoän laém khoâng?

Ngöôøi ta thöôøng bò loãi vì chæ bieát treân quaû ñang ñau khoå thì caàu cöùu; maø khoâng bieát nguyeân nhaân ñöa ñeán ñau khoå ñeå ngöøa traùnh. Ñöùc Phaät thaáy töôøng taän nguyeân nhaân naøo ñöa chuùng ta tôùi ñau khoå. Ngaøi khuyeân daïy phaûi ñöøng taïo nhaân ñoù. Nhaân ñaõ khoâng taïo thì quaû laøm gì coù. Nhö vaäy nhìn caïn, chuùng ta khoâng thaáy Phaät cöùu, nhöng thaät söï Phaät ñaõ cöùu ta roài! Phaät cöùu maø khoâng thaáy, vì cöùu treân nhaân. Coøn theá gian cöùu mình laø cöùu treân quaû.

Phaät daïy chuùng ta giöõ naêm giôùi, ñoù laø ngöøa ñoùn toäi khoå cho chuùng ta. Neáu chuùng ta tuaân theo, giöõ ñuùng thì seõ heát khoå. Ñoù laø chuùng ta tu. Tu thì seõ heát khoå. Heát khoå nhôø vaâng lôøi Phaät daïy, tuaân theo haønh theo, neân chuùng ta heát khoå, goïi ñoù laø Phaät cöùu khoå. Nhö vaäy yù nghóa cöùu khoå trong nhaø Phaät raát roõ raøng.

Coøn haøng xuaát gia thì raát nhieàu giôùi. Nhöng toâi chæ noùi giôùi phoå thoâng, gaàn guõi nhaát laø giôùi Sa-di. Sa-di coù möôøi giôùi. Bôûi vì ngöôøi tu phaûi giöõ möôøi giôùi ñaàu laø giôùi goác.

1- Khoâng saùt sanh.

2- Khoâng troäm cöôùp.

3- Khoâng daâm duïc.

4- Khoâng noùi doái.

5- Khoâng uoáng röôïu, khoâng duøng caùc chaát say nhö xì ke ma tuùy v. v…

6- Khoâng ca haùt.

7- Khoâng ñeo traøng hoa, khoâng xoâng öôùp caùc chaát thôm.

8- Khoâng naèm ngoài giöôøng to lôùn.

9- Khoâng ñöôïc aên phi thôøi.

10- Khoâng giöõ tieàn baïc, chaâu baùu v. v…

Nhöõng ñieàu ñoù nghe qua, quí vò thaáy coù gì quan troïng maø Phaät baét phaûi giöõ nhö vaäy. Thí duï nhö laâu laâu thaân theå hoâi haùm, coù ai cho xaø boâng thôm hay daàu thôm, mình thoa moät chuùt cho ñôõ hoâi, coù toäi gì ñaâu, coù haïi ai ñaâu, maø Phaät cuõng caám nöõa.

Chuùng ta nhôù Phaät daïy ngöôøi xuaát gia, tu ñeå giaûi thoaùt sanh töû. Maø muoán giaûi thoaùt sanh töû thì phaûi döùt heát nhöõng taâm oâ nhieãm duïc laïc cuûa theá gian. Neáu xoa daàu thôm, nghe mình hôi thôm thì lieàn khôûi nieäm thích. Ñoù chính laø nieäm daãn tôùi aùi duïc cuûa theá gian. Ngöôøi khaùc nghe muøi, hoï nghó raèng vò tu só ñoù coøn thích trang söùc cho ñeïp, chöùng toû laø tu chöa kyõ, neân hoï choïc gheïo, töø ñoù maø daãn tôùi nhieàu chuyeän khoâng toát.

Nhö vaäy Phaät ngöøa ñoùn, khoâng cho mình laøm nhöõng ñieàu ñoù. Bôûi vì laøm ñieàu ñoù laø tuoät xuoáng, khoâng coøn ñi treân ñöôøng giaûi thoaùt nöõa. Tuy noù nhoû, khoâng laøm khoå cho ai, nhöng noù laø nhaân teá nhò daãn chuùng ta ñeán gaàn caùc thöù duïc laïc cuûa theá gian, neân ngöôøi tu phaûi traùnh ñi.

Nhö Phaät daïy khoâng ñöôïc xem haùt, hay nghe nhaïc, v. v… Chuùng ta thaáy xem haùt nghe nhaïc, ñaâu coù laøm toån thöông ai, sao Phaät khoâng cho? Bôûi ngöôøi xuaát gia thì luoân giöõ taâm trong saïch, an ñònh. Neáu ñi xem haùt, nghe nhaïc, taâm seõ bò chao ñaûo, rung ñoäng. Rung ñoäng thì maát chaùnh nieäm, taø nieäm seõ deã sanh. Nhö vaäy treân ñöôøng giaûi thoaùt coù theå lui suït. Cho neân Phaät caám khoâng ñöôïc nghe nhaïc, khoâng ñöôïc ñi xem haùt, ñoù laø ngöøa töø nhaân. Giöõ ñöôïc taâm an ñònh thì vieäc tu taäp khoâng bò lui suït.

Ví duï beân caïnh con ñöôøng ta tôùi lui laø moät caùi hoá saâu raát nguy hieåm, neáu loït xuoáng ñaây thì ngoi ñaàu leân khoâng noåi. Cuõng vaäy, muoán haøng xuaát gia khoûi loït xuoáng hoá, neân Phaät duøng caùi haøng raøo chaén ngang gaàn mieäng hoá. Chuùng ta ñi vöøa ñuïng noù lieàn doäi laïi neân khoâng rôùt xuoáng hoá. Neáu khoâng coù haøng raøo naøy thì hoïa rôi xuoáng hoá khoù traùnh khoûi. Haøng raøo laø gì? Laø giôùi luaät vaäy. Cho neân giôùi coù nghóa laø phoøng phi chæ aùc.

Phoøng phi nghóa laø ngöøa nhöõng vieäc quaáy; chæ aùc laø döùt, döøng nhöõng toäi loãi. Giôùi chính laø haøng raøo ngöøa ñoùn toäi loãi, daãn ngöôøi tu ñi ñeán ñau khoå. Do ñoù Phaät chaän tröôùc. Baét giöõ giôùi laø ngöøa ñoùn tröôùc, ñeå ñöøng xaûy ra nhöõng vieäc khoâng toát. Ngöôøi tu maø khoâng chòu giöõ giôùi thì sao? Thì coù ngaøy loït xuoáng hoá, khoâng nghi ngôø gì caû!

Nhö vaäy cö só taïi gia coù naêm giôùi, ngöôøi xuaát gia coù töø möôøi giôùi trôû leân, tuøy theo caáp baäc. Cho neân bieát giôùi laø phöông tieän ngöøa ñoùn cho chuùng ta khoâng bò khoå. Neáu ai bieát giöõ giôùi luaät thì ngöôøi ñoù heát khoå, ngöôïc laïi keû khoâng chòu giöõ giôùi thì phaûi chòu ñau khoå. Ñoù laø chaëng tu ban ñaàu cuûa chuùng ta. Neáu chaëng ban ñaàu khoâng thöïc hieän ñöôïc thì chaëng thöù hai, thöù ba, chuùng ta khoù thöïc hieän ñöôïc.

Thí duï Phaät daïy chuùng ta ñöøng tham, phaûi bôùt tham. Nhöng Phaät töû ham laøm aên neân cöù vay voán laøm aên maõi, khoâng chòu döøng. Ñeán hoài loã voán, chöøng ñoù keâu Phaät cöùu. Phaät cöùu kòp khoâng? Thoâi thì mình coù bao nhieâu aên baáy nhieâu, ñöøng tham nhieàu. Ñöøng tham thì ñaâu coù loã. Khoâng loã thì ñaâu phaûi thieáu nôï. Chôø ñeán khi loã voán, thieáu nôï roài môùi keâu Phaät cöùu, Phaät cöùu laøm sao ñöôïc? Ñoù laø nhöõng ñieàu Phaät töû chuùng ta khoâng thaáy, khoâng hieåu neân phaûi chòu khoå.

Nhö Phaät daïy ñöøng noùng giaän, vì noùng giaän laø con raén ñoäc. Nhöng Phaät töû vaãn cöù noùng giaän. Ai noùi gì traùi yù lieàn noåi noùng, la loái, coù khi chöûi ñaùnh nöõa. Maø la loái chöûi ñaùnh nhau thì khoå thoâi, chôù vui sao ñöôïc. Vôùi ngöôøi laùng gieàng maø la loái, chöûi maéng om soøm, thì mai moát gaëp maët nhau coù khoå khoâng? Phaät goïi ñaây laø oaùn taéng hoäi khoå, thuø oaùn gaëp nhau laø khoå. Neáu ñi ra ñi voâ gaëp maët hoaøi thì caû ngaøy khoå hoaøi, phaûi khoâng? Coøn neáu mình khoâng noùng giaän, ñaùnh ñaäp, chöûi bôùi nhau thì gaëp nhau vui cöôøi, ñoù laø khoâng khoå. Nhö vaäy taát caû noãi khoå ñeàu do chuùng ta taïo. Neáu mình bieát tu noù seõ chuyeån, seõ heát; khoâng bieát tu noù coøn hoaøi.

Toâi nhaéc laïi caâu chuyeän trong kinh. Moät hoâm ñöùc Phaät hoûi caùc thaày Tyø-kheo: "Naøy caùc Tyø-kheo, neáu ôû trong thaát cuûa caùc oâng nguû coù ba con raén ñoäc, caùc oâng coù nguû yeân khoâng? " Caùc thaày Tyø-kheo baïch Phaät: "Baïch Theá Toân, chuùng con nguû khoâng yeân! " Phaät hoûi: "Laøm sao caùc oâng môùi nguû yeân? " Caùc thaày thöa raèng: "Chöøng naøo chuùng con ñuoåi heát ba con raén ra khoûi thaát, chöøng ñoù nguû môùi yeân. " Phaät noùi: "Cuõng vaäy, tham saân si laø ba con raén ñoäc, chuùng coøn nguy hieåm hôn caû raén ñoäc nöõa. " Taïi sao? Raén ñoäc chæ caén thaân naøy cheát trong moät ñôøi thoâi; coøn tham, saân, si, seõ khieán chuùng ta taïo nghieäp ñi trong sanh töû. Heát cheát thaân naøy, tieáp tuïc cheát thaân thöù hai, thöù ba, cho tôùi traêm ngaøn thaân. Raén ñoäc chæ gieát chuùng ta moät thaân, coøn tham, saân, si gieát khoâng bieát bao nhieâu thaân. Roõ raøng noù ñoäc hôn caû raén ñoäc roài.

Neân bieát coøn moät trong ba caùi ñoäc tham, saân, si ôû trong mình, thì chuùng ta chöa theå an ñöôïc. Nhöng khoâng hieåu taïi sao Phaät töû cuõng nhö haøng xuaát gia coøn thöông ba con raén ñoäc quaù! Thöông neân khoâng nôõ ñuoåi noù ra. Nhö vaäy thì roõ raøng laø töï mình chuoác khoå. Chuùng ta töôûng töôïng trong caùi thaát, coù ba con raén ñoäc cöù boø qua boø laïi thì mình seõ theá naøo? Maát aên maát nguû phaûi khoâng? Cuõng vaäy, trong thaân naøy coøn tham, saân, si töùc coøn raén ñoäc thì laøm sao nguû yeân? Cho neân caùc vò Coå ñöùc hay khuyeân: "Caùc oâng phaûi dieät tröø phieàn naõo. Phieàn naõo coøn löøng laãy thì caùc oâng ñaâu theå an vui maø nguû. " Thaät söï nhö khi quí vò ñang giaän ai, giaän töùc buïng, nghe tieáng keûng ñi nguû, maø naèm hoaøi nguû khoâng ñöôïc. Thì ñoù, bôûi vì coøn raén ñoäc laûng vaûng trong ñaàu, laøm sao nguû ñöôïc!

Cho neân ngöôøi tu, taïi gia cuõng nhö xuaát gia, bieát ba con raén ñoäc nguy hieåm, chuùng ta phaûi traùnh, phaûi ñuoåi noù ra, ñöøng chöùa chaáp. Ba con raén ñoäc ñoù, toâi töôïng tröng raén thöù nhaát laø raén hoå ngöïa. Raén hoå ngöïa laø raén gì? Töùc con raén trong ñoàng queâ, noù löôùt treân coû nhanh laém, nhö ngöïa vaäy. Ñoù laø raén tham. Raén thöù hai laø raén hoå löûa. Hoå löûa laø raén gì? Laø raén saân. Raén thöù ba laø raén hoå ñaát. Noù chui vaøo hang toái, mình khoâng thaáy nhöng gaëp noù, noù caén cöùu khoâng ñöôïc, laø raén si.

Nhö vaäy trong ba con raén, noåi nhaát hung döõ nhaát laø hoå löûa, nhanh nheïn nhaát laø hoå ngöïa, maø lì lôïm nhaát laø hoå ñaát. Chuùng ta coù ñuû ba con raén ñoù khoâng? Ai coù ñuû ba con raén ñoù thì phaûi laøm sao? Bieát trong nhaø mình chöùa ba con raén ñoäc nhö vaäy thì khoâng theå naøo an oån. Khoâng an oån töùc laø ñau khoå. Vaäy muoán heát ñau khoå phaûi tìm ñuû caùch ñeå ñuoåi noù ra. Theá maø coù ngöôøi khoâng chòu tìm. Ñöôïc ngöôøi ta khuyeân ñuoåi ra, coøn noùi: "Ñöôïc, ñeå ñoù ñi, khoâng sao ñaâu! "

Nhö toâi thöôøng noùi, chuùng ta hay noùng giaän. Ai noùi traùi yù lieàn ñoû maët la om soøm. Khi ñoù, huynh ñeä khuyeân: "Mình tu roài noùng giaän coi khoâng ñöôïc, kyø laém, boû ñi! " Ta lieàn noùi: "Taùnh toâi vaäy ñoù, boû khoâng ñöôïc. " Noùi theá coù nghóa laø taùnh nhö vaäy thì giöõ nhö vaäy, khoâng boû ñöôïc. Ñoù laø khoâng sôï con raén hoå löûa roài, neân môùi chaáp nhaän cho noù ôû chung. Phaät töû soáng ngoaøi theá gian cuõng vaäy, nhieàu khi vôï choàng coù chuyeän caõi vaõ. Vôï noùi: "Sao anh noùng quaù vaäy! " choàng lieàn lôùn tieáng: "Taùnh toâi noùng vaäy ñoù, ñöøng coù ñoäng tôùi! " Vì giöõ taùnh noùng, neân ñoäng tôùi laø toùe löûa lieàn. Ñaõ khoâng öng boû neân môùi baûo veä noù.

Chuùng ta môùi thaáy raèng treân ñöôøng tu, neáu mình khoâng can ñaûm, khoâng chòu deïp boû nhöõng nhaân ñau khoå thì quaû ñau khoå traùnh sao cho khoûi. Thí duï ngöôøi xuaát gia maø nuoâi raén hoå löûa, hoâm naøo huynh ñeä noùi gì traùi yù, noåi giaän taùt tai ngöôøi ta. Do taùt tai ngöôøi ta, neân chieàu nhoùm chuùng bò ñuoåi ñi. Bò ñuoåi ñi lieàn ñaép y leân baøn Phaät, thaép höông nguyeän: "Phaät cöùu ñoä con, con bò ñuoåi ra khoûi chuùng, khoå quaù! " Phaät cöùu kòp khoâng? Phaät cuõng khoâng bieát laøm sao cöùu.

Chính khi bieát mình noùng, laø do chöùa con raén ñoäc thì phaûi deïp noù lieàn. Deïp noù laø y theo lôøi Phaät daïy ñeå mình heát khoå. Ñoù laø Phaät cöùu mình. Ñaèng naøy khoâng chòu deïp noù, chôø tôùi quaû roài môùi caàu Phaät cöùu. ÔÛ theá gian, tham lam laø taät xaáu, laø toäi loãi maø thaáy cuûa ngöôøi ta vaãn cöù tham. Tham roài leùn aên caép. AÊn caép neân bò ngöôøi ta baét ñöôïc, ñöa voâ khaùm. Luùc voâ khaùm chaép tay caàu nguyeän: "Phaät ñoä cho con ñöôïc mau ra. " Phaät laø baäc bieát luaät laøm sao ñoä nhö vaäy ñöôïc. Bôûi nhaân mình khoâng traùnh thì quaû ñeán, Phaät cuõng thua thoâi, khoâng laøm gì ñöôïc.

Ñöùc Phaät töø bi voâ haïn, cho neân Ngaøi ngöøa ñoùn giuùp chuùng ta töø ban ñaàu. Vì muoán traùnh khoå cho chuùng sanh, neân Phaät raên daïy ñöøng laøm nhöõng ñieàu aáy. Nhöng chuùng ta khoâng nghe thì khoå ñeán Phaät khoâng laøm sao cöùu ñöôïc.

Ví nhö ngöôøi cha, ngöôøi meï thöông con ñaùo ñeå. Ñöùa con trai möôøi ba, möôøi laêm tuoåi, cha meï khuyeân caám khoâng cho huùt thuoác, khoâng cho uoáng röôïu, khoâng cho chôi vôùi maáy ñöùa treû hö hoûng v. v… caám naêm baûy ñieàu. Caám nhö theá, ñöùa con thaáy ba maù mình khaét khe quaù. Taïi sao ba maù thöông maø laïi khaét khe vôùi con? Nhöng ñieàu ñoù phaûi khaét khe khoâng? Chính söï ngaên caám laø ngöøa ñoùn cho con khoûi nhöõng thoùi hö, taät xaáu. Traùi laïi con khoâng chòu nghe, neân giao du vôùi baïn xaáu, ñaùnh loän vôùi ngöôøi ta loã ñaàu, chaûy maùu, roài chaïy veà nhaø keâu ba maù. Ba maù laøm gì ñöôïc? Ñi chôi ngoaøi ñöôøng, ôû choã xa, ñaùnh loän thì phaûi raùng chòu chôù ba maù laøm sao cöùu. Tröôùc ba maù ñaõ baûo ñöøng chôi vôùi luõ coân ñoà, du ñaõng; baây giôø chôi vôùi noù thì noù ñaäp phaûi chòu chôù sao. Cha meï vì sôï con hö, neân môùi raên caám khoâng cho con laøm nhöõng ñieàu ñoù. Nhöng ñöùa con khoâng bieát, neân chuoác quaû khoå. Cha meï duø coù thöông ñaùo ñeå cuõng khoâng laøm gì ñöôïc.

Cuõng vaäy, Phaät vì thöông chuùng sanh, daïy cho chuùng sanh phaùp tu ñeå heát khoå. Cho neân Ngaøi cheá giôùi raên caám caùc vieäc loãi laàm gaây ra ñau khoå. Neáu nhaân khoâng taïo thì quaû ñaâu coù. Nhö vaäy laø ñaõ cöùu cho chuùng ta thoaùt khoûi khoå ñau moät caùch troïn veïn, an laønh. Chôù coøn chôø gaëp tai naïn, ñau khoå roài môùi cöùu thì duø coù cöùu ñöôïc cuõng khoâng troïn veïn.

Theá neân chuùng ta phaûi hieåu giaù trò cuûa ñaïo Phaät, tu laø traùnh tröôùc nhöõng nhaân gaây ra toäi loãi, gaây ra ñau khoå. Nhôø traùnh neân khoâng khoå. Ñoù laø bieát traùnh vaø bieát tu theo nhaân quaû nghieäp baùo. Ngöôøi Phaät töû cuõng nhö ngöôøi xuaát gia, muoán heát quaû ñau khoå thì phaûi traùnh nhaân aùc. Nhöõng gì thuoäc veà nhaân xaáu, nhaân aùc thì tuyeät ñoái khoâng laøm. Ví duï, nhö coù ngöôøi thaáy gia ñình kia coù moät ñöùa con cöng quí. Thaáy roài lieàn sanh taâm ñoá kî, sao mình khoâng ñöôïc cöng quí nhö ngöôøi ñoù? Do ñoá kî neân gaëp chuù con cöng cuûa ngöôøi ta ñi chôi, lieàn vaây ñaùnh ñeå traû caùi haän ganh tî ñoù. Ñaùnh ngöôøi ta loã ñaàu neân bò lính coøng tay. Chöøng ñoù laøm sao? Taïi vì mình khoâng traùnh nhaân aùc thì quaû aùc tôùi mình phaûi chòu. Chôù neáu mình bieát: "AØ ngöôøi ta coù phöôùc neân ñöôïc cha meï cöng chieàu, töng tiu; coøn mình voâ phöôùc neân cha meï ngheøo, khoâng ñöôïc nhö vaäy. Thì thoâi phöôùc ai naáy höôûng, mình ñoá kî laøm chi cho theâm buoàn, theâm khoå. " Bieát suy nghó nhö vaäy thì ñaâu coù chuyeän gì xaûy ra. Cho neân ñöùc Phaät daïy: "Ngöôøi hay ñoá kî laø ngöôøi gaây nhieàu ñau khoå. "

Khi coù taâm ñoá kî thì phaûi duøng thuoác gì ñeå trò? Phaät daïy duøng thuoác "Tuøy hæ" trò taâm ñoá kî. Tuøy hæ laø sao? Tuøy laø theo, Hæ laø vui. Thaáy ngöôøi khaùc ñöôïc cha meï cöng, mình vui theo: "Anh ñoù coù phöôùc, ñöôïc cha meï cöng thaät laø ñaùng möøng ñaùng vui cho anh. " Khoâng coù taâm ñoá kî thì ñaâu coù ñaùnh ngöôøi ta. Hoaëc xoùm mình ngheøo, xoùm ngöôøi giaøu thì mình cuõng vui theo: "Toâi raát möøng cho anh (chò) laøm aên coù phöôùc ñöôïc khaù giaû. "

Neáu mình vui, mình möøng giuøm hoï, hoï coù gheùt mình khoâng? Laøm sao gheùt ñöôïc. Ñaèng naøy thaáy ngöôøi ta laøm aên phaùt ñaït giaøu, coøn mình ngheøo, neân gaëp nhau khoâng theøm noùi tôùi teân, khoâng theøm chaøo ngöôøi ta. Töø ñoù trôû thaønh thuø ñòch, roài daãn tôùi gheùt nhau. Mai kia lôõ coù chuyeän caàn chuùt ít tieàn gaáp, chaïy qua möôïn hoï khoâng cho. Chöøng ñoù coù phaûi khoå khoâng?

Vì vaäy maø Phaät daïy phaûi tuøy hæ, thaáy ai ñöôïc toát, ñöôïc vui mình ñeàu möøng vui theo hoï. Hoï ñöôïc coi nhö mình ñöôïc thì khoâng khoå. Coøn neáu ngöôøi thaáy ai hôn mình cuùi ñaàu ngoù xuoáng, khoâng baèng loøng, ngöôøi ñoù seõ khoå. Nhö mình maëc moät boä ñoà hôi sô saøi, thaáy ngöôøi ta maëc boä ñoà ñeïp hôn thì cuùi gaèm maët xuoáng. Mình ñi chieác xe ñaïp, coøn ngöôøi ta laùi xe maùy cuõng gaèm maët xuoáng v. v… Nhö vaäy töø saùng tôùi chieàu, mình cöù cuùi maët khoâng daùm nhìn ai heát, khoå chöa. Coøn neáu vui theo ngöôøi ta thì caû ngaøy mình vui hoaøi, söôùng khoâng.

Nhö vaäy khoå töø ñaâu maø coù? Töø taâm ñoá kî coù. Nhieàu khi anh em ruoät, maø ngöôøi anh laøm aên phaùt taøi, ngöôøi em laøm aên traät leân traät xuoáng ngheøo khoå, thì anh em cuõng heát thaân nhau. Heát thaân laø taïi ngöôøi anh coi thöôøng em, hay taïi ngöôøi em coù taâm ñoá kî neân traùnh xa anh? Taâm ñoá kî laøm cho ngöôøi ta ñau khoå laø vì vaäy.

Chuùng ta bieát tu roài, thì neân coù taâm tuøy hæ vôùi moïi ngöôøi chung quanh. Ai ñöôïc toát, ñöôïc vui mình möøng vôùi hoï. Vui veû, chia sôùt nieàm vui, haïnh phuùc vôùi hoï, thì coù ai gheùt mình ñaâu. Nhö vaäy chuùng ta seõ heát khoå. Taâm cuûa mình caøng môû roäng, caøng vui veû. Ngöôïc laïi, caøng haïn heïp chöøng naøo thì caøng ñau khoå chöøng aáy. Cho neân tu laø phaûi bieát môû roäng loøng mình, ñöøng kheùp kín, ñöøng ích kyû, ñöøng ñoá kî, ñöøng xaáu xa, thì chuùng ta seõ heát khoå.

Ñoù laø noùi traùnh nhöõng ñieàu aùc. Keá ñeán coøn laøm theâm vieäc laønh nöõa. Nhö theá chaúng nhöõng mình heát khoå maø coøn ñöôïc vui. Ví duï ta ra ñöôøng, thaáy moät ñöùa beù ñi hoïc, bò saåy chaân teù. Ta lieàn chaïy laïi ñôõ noù, phuûi cho saïch seõ, roài löôïm taäp vôû leân goùi gheùm ñaøng hoaøng, ñöa noù oâm ñi. Giuùp noù qua tai naïn baát thöôøng ñoù, noù coù mang ôn mình khoâng? Töï nhieân khi bình tónh laïi, noù bieát caùm ôn mình. Chuùng ta laøm ñöôïc vieäc ñoù coù vui khoâng? Laøm cho ngöôøi ta bôùt khoå, ñoù laø nguoàn vui cuûa mình roài. Mai chieàu gaëp laïi, noù bieát xaù, bieát caùm ôn, thì caøng vui hôn.

Neân laøm ñöôïc moät chuùt ñieàu laønh laø taïo moät cô hoäi vui cho mình. Mình vui ngöôøi cuõng vui. Ñoù laø tu. Treân ñöôøng tu chuùng ta phaûi hieåu thaáu ñaùo, töôøng taän yù nghóa ñoù. Ñöøng nghó raèng mieãn ñöôïc phaàn mình thì thoâi, coøn ai khoå maëc hoï. Phaûi nghó raèng, taát caû ñau khoå cuûa ngöôøi chính laø ñau khoå cuûa mình. Giuùp cho ngöôøi laø giuùp cho mình. Nhôù nghó nhö vaäy, chuùng ta seõ vui hoaøi, ñi ñaâu laøm gì chuùng ta cuõng vui. Ngöôïc laïi, chuùng ta khoù laøm ñöôïc caùc ñieàu vui.

Trong laù phaùi qui y cuûa quí Phaät töû coù boán caâu keä cuûa Phaät Ca-dieáp:

Chö aùc maïc taùc

Chuùng thieän phuïng haønh

Töï tònh kyø yù

Thò chö Phaät giaùo.

Dòch:

Khoâng laøm caùc ñieàu aùc

Vaâng laøm caùc ñieàu laønh

Giöõ taâm yù trong saïch

Laø lôøi chö Phaät daïy.

Khoâng laøm caùc ñieàu aùc laø giöõ giôùi luaät, ngaên ngöøa khoâng taïo caùc toäi loãi. Vaâng laøm caùc ñieàu laønh laø soáng vôùi taâm ñaïo ñöùc. Vieäc laønh lôùn, vieäc laønh nhoû naøo, mình cuõng saün saøng laøm, saün saøng giuùp ngöôøi. Ñoù laø tu. Chôù coøn tu maø cöù nghó ñi chuøa tuïng kinh laïy Phaät ñuû roài, ai khoå maëc hoï thì chöa phaûi thaät tu.

Chuùng ta soáng trong loøng xaõ hoäi, neân moãi caùi xaáu, moãi caùi dôû cuûa xaõ hoäi ñeàu lieân heä, aûnh höôûng tôùi mình. Cho neân ngöôøi khoå thì mình cuõng khoå. Ngöôøi vui mình cuõng vui. Vì vaäy maø chia sôùt nhau cho bôùt khoå ñeå ñöôïc vui. Ñoù laø chuùng ta tu trong thöïc teá. Ñöøng nghó chæ coù cuùng Phaät, tuïng kinh môùi laø tu. Hieåu nhö vaäy laø heïp hoøi, chöa thoâng suoát.

Theâm moät vieäc nöõa, coù nhieàu Phaät töû bieát laøm laønh laùnh döõ, maø cöù gaëp tai hoïa lieân mieân. Ngöôøi aáy töï nghó: "Caû ñôøi mình laøm laønh, maø sao nay cöù tai hoïa naøy, mai tai hoïa kia? " Nghó nhö vaäy neân thoái taâm, heát muoán tu. Bôûi thaáy tu cuõng khoâng ñi tôùi ñaâu, khoå cuõng vaãn khoå, vaäy thì tu laøm chi.

Toâi thöôøng noùi, neáu quí Phaät töû chöa bao giôø bò ngöôøi ñoù laøm phieàn, thì khi gaëp maët hoï, ta coù giaän khoâng? Chaéc chaén laø khoâng. Coøn neáu ngöôøi ñoù töøng laøm phieàn mình, thì khi gaëp maët hoï, ta thaáy deã thöông hay deã gheùt? Thaáy deã gheùt ngay. Nhö vaäy do coù söï oaùn hôøn, neân khi gaëp laïi chuùng ta böïc boäi, khoâng vui, coù khi coøn muoán laøm cho hoï ñau khoå nöõa. Ñoù laø toâi thí duï.

Nhö vaäy chuùng ta nghó raèng mình chöa töøng laøm xaáu, chöa töøng haïi ngöôøi ñoù, maø taïi sao hoï laïi haïi mình? Söï thaät, hieän taïi mình chöa töøng laøm gì xaáu vôùi hoï, nhöng bieát ñaâu nhöõng naêm veà tröôùc hay nhöõng ñôøi tröôùc, mình ñaõ töøng laøm khoå hoï. Baây giôø gaëp laïi, töï nhieân hoï coù aùc caûm vôùi mình ngay. Ñoù, laø vì chuùng ta ñaõ gieo nhaân töø tröôùc. Roài cuõng coù nhöõng ngöôøi chöa töøng laø baø con thaân quyeán gì cuûa mình, chöa töøng laø baïn thaân cuûa mình, maø taïi sao thaáy maët hoï ta thöông lieàn.

Vaäy taâm deã thöông deã gheùt ñoái vôùi moïi ngöôøi ñoù laø do ñaâu? Ngay ñôøi naøy hoï chöa taïo nhaân toát hay nhaân xaáu vôùi mình, nhöng nhaân ñôøi quaù khöù coøn thöøa, cho neân gaëp laïi thaáy deã thöông hoaëc deã gheùt ngay. Ngöôøi mình thaáy deã gheùt ñoù, ngöôøi khaùc laïi thaáy deã thöông. Chôù neáu ngöôøi ta gheùt nhau heát chaéc traàn gian naøy khoù coù choàng coù vôï, phaûi khoâng? Nhö vaäy ñeå thaáy raèng coù nôï naàn, oan traùi vôùi nhau neân môùi gaëp laïi.

Neân nhieàu ngöôøi keå laïi trong moät xoùm maø coù chò xin vieäc laøm, tôùi ñaâu cuõng ñöôïc nhaän heát. Coøn coù chò xin choã thaáp nhaát cuõng khoâng ñöôïc nhaän. Do ñoù chò oaùn traùch xaõ hoäi baát coâng. Maø khoâng bieát taïi nhaân xaáu cuûa mình ñaõ taïo töø tröôùc. Coù leõ ñôøi tröôùc mình laøm cho nhieàu ngöôøi gheùt quaù, neân baây giôø ai thaáy maët mình cuõng khoâng theøm nhìn, khoâng theøm thöông. Coøn chò kia töøng giuùp ñôõ keû naøy, ngöôøi noï neân ñôøi naøy sanh ra, ai nhìn cuõng thaáy deã thöông.

Nhö vaäy deã thöông, deã gheùt ñeàu coù nguyeân nhaân. Nguyeân nhaân aáy töø ai? Cuõng töø mình maø ra. Chuùng ta hieåu ñöôïc lyù nhaân quaû trong ba ñôøi, thì seõ khoâng coøn thaéc maéc ñieàu naøy nöõa. Ñöôïc toát hay bò xaáu, ñeàu coù nguyeân nhaân cuûa noù, chôù khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ra. Nhöng ngöôøi theá gian khoâng hieåu nhö vaäy, do ñoù cöù oaùn traùch xaõ hoäi baát coâng, öu ñaõi ngöôøi naøy baïc ñaõi ngöôøi kia. Ai ñöôïc öu ñaõi ñeàu do phöôùc laønh cuûa hoï. Ai bò baïc ñaõi ñeàu do nhöõng toäi loãi cuûa hoï maø ra.

Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy soáng trong cuoäc ñôøi, mình khoâng oaùn traùch, hôøn giaän ai heát. Ngöôøi xöû söï xaáu, mình khoâng traùch hoï, maø traùch mình hoài xöa khoâng kheùo tu, neân baây giôø bò ngöôøi ta baïc ñaõi. Cöù töï nhaéc: "Taïi hoài xöa mình khoâng kheùo tu, neân baây giôø bò ngöôøi baïc ñaõi, cuõng ñuùng thoâi. " Ñoái vôùi ngöôøi ñöôïc öu ñaõi, thì mình khen hoài xöa chò (anh) aáy kheùo tu, neân baây giôø ñöôïc ngöôøi öu ñaõi, ñoù laø göông cho mình baét chöôùc. Nhôø nghó nhö vaäy neân khoâng gheùt ngöôøi ñöôïc öu ñaõi, cuõng khoâng buoàn vì mình bò baïc ñaõi. Nhö vaäy laø ngöôøi bieát tu.

Chaúng nhöõng giôùi cö só maø giôùi xuaát gia cuõng vaäy. Coù ngöôøi ôû trong chuùng ai cuõng thöông, coù ngöôøi ai cuõng gheùt. Cöù moãi khi ngöôøi ta gheùt, noùi naëng noùi nheï mình, thì mình töï nhuû: "Cuõng phaûi thoâi, taïi hoài xöa mình khoâng kheùo tu. " Nhö vaäy seõ khoâng giaän, khoâng phieàn ai heát. Thaáy ngöôøi ta ñöôïc thöông, mình möøng theo vaø baét chöôùc, raùng tu ñeå veà sau seõ ñöôïc nhö vaäy. Tu laø khoâng coù taâm oaùn hôøn, khoâng coù taâm ñoá kî. Neáu khoâng kheùo chuùng ta cuõng gioáng nhö ngöôøi ñôøi thoâi. ÔÛ trong chuùng thaáy ai ñöôïc thaày thöông, huynh ñeä ruû nhau gheùt cay gheùt ñaéng ngöôøi ta. Ñoù laø taâm ñoá kî, roài noùi xaáu, kieám caùch naøy caùch kia haïi ngöôøi ta. Nhö vaäy thì thaät laø teä, khoâng xöùng ñaùng vôùi tö caùch moät ngöôøi xuaát gia chuùt naøo caû. Do bieát roõ ñöôïc lyù nghieäp baùo, nhaân quaû trong ba ñôøi, chuùng ta môùi khoâng hôøn giaän, khoâng oaùn traùch. Coøn khoâng bieát thì chuùng ta deã hôøn giaän, oaùn traùch. Nhö vaäy laø chöôùng treân ñöôøng tu.

Ñöùc Phaät noùi phaùp Töù ñeá: moät laø Khoå ñeá, hai laø Taäp ñeá, ba laø Dieät ñeá, boán laø Ñaïo ñeá. Khoå ñeá laø caùi khoå cuûa kieáp ngöôøi. Sanh, giaø, beänh, cheát v. v… laø khoå. Caùc thöù khoå naøy töï nhieân hay coù nguyeân nhaân? Coù nguyeân nhaân. Nguyeân nhaân laø Taäp ñeá, nhieàu thöù hôïp laïi thaønh nguyeân nhaân ñau khoå. Bieát nguyeân nhaân ñau khoå roài, chuùng ta phaûi laøm sao? Phaûi tieâu dieät noù, cho neân goïi laø Dieät ñeá. Dieät ñeá laø tieâu dieät heát nguyeân nhaân ñau khoå. Neáu dieät heát nguyeân nhaân ñau khoå, thì quaû ñau khoå chaám döùt. Muoán dieät heát khoå thì phaûi duøng phöông phaùp ñeå tieâu dieät, ñoù laø Ñaïo ñeá.

Nhö vaäy Khoå, Taäp laø nhaân vaø quaû cuûa ñau khoå. Dieät, Ñaïo laø nhaân vaø quaû cuûa Nieát-baøn giaûi thoaùt. Neáu duøng Ñaïo ñeá tieâu dieät heát nguyeân nhaân Taäp ñeá thì chuùng ta seõ heát khoå. Heát khoå laø Nieát-baøn, cho neân goïi laø Dieät ñeá. Dieät ñeá laø dieät heát nguyeân nhaân ñau khoå, neân ñöôïc an vui. Nhö vaäy kinh ñieån Phaät daïy chuùng ta tu, phaûi laáy nhaân quaû laøm neàn taûng. Caùi khoå naøo cuõng coù nguyeân nhaân. Bieát nguyeân nhaân roài phaûi tieâu dieät nguyeân nhaân thì khoå môùi heát.

Phaät töû chuùng ta thöôøng hieåu laàm. Do chuùng ta coù gaây taïo nhaân tham lam, noùng giaän, neân bò ngöôøi ta traû laïi nhöõng noãi ñau khoå. Luùc ñoù mình cöù traùch ta khoå laø do ngöôøi khaùc laøm ra, maø khoâng nghó vì nhaân tham lam, noùng giaän cuûa mình maø chuoác khoå veà sau. Nhö vaäy tu laø phaûi dieät nhaân tham lam, dieät nhaân noùng giaän thì khoå môùi khoâng coøn. Ba thöù tham lam, noùng giaän, si meâ khoâng coøn thì heát khoå ngay. Sôû dó chuùng ta coøn khoå laø vì ba thöù ñoù coøn.

Nhö vaäy muoán heát khoå phaûi dieät Taäp nhaân gaây ra ñau khoå. Dieät heát Taäp nhaân ñau khoå thì ñöôïc an laïc. Nhöng dieät khoâng coù nghóa laø noùi suoâng maø phaûi coù phöông phaùp. Phöông phaùp ñoù goïi laø Ñaïo ñeá. Toâi thöôøng hay noùi: "Ñaïo Phaät laø thöïc teá, laø cuï theå, chôù khoâng phaûi huyeàn bí, xa xoâi. Nhöng Phaät töû chuùng ta baây giôø bieán ñaïo Phaät trôû thaønh huyeàn bí heát. " Taïi sao?

Nhö quí Phaät töû bieát mình coøn noùng giaän, coøn tham lam laø coøn ñau khoå. Nhö vaäy ñau khoå laø beänh. Beänh ñoù phaùt nguoàn töø söï noùng giaän, tham lam. Nhö töø vi truøng sanh ra caùc beänh khoå. Bieát ñöôïc vi truøng gaây beänh roài thì phaûi kieám thuoác trò vi truøng. Thuoác trò vi truøng laø Ñaïo ñeá. Tieâu dieät ñöôïc vi truøng laøm cho mình khoå thì quaû khoå môùi heát. Ví duï ngöôøi bò beänh reùt, baùc só xem thaáy beänh naøy thuoäc veà vi truøng naøo, tìm ñöôïc vi truøng sanh ra beänh reùt naøy roài môùi cho toa thuoác. Beänh nhaân theo toa thuoác aáy, mua thuoác veà uoáng thì vi truøng seõ cheát, beänh ñöôïc heát. Nhöng coù ngöôøi tôùi baùc só chaån maïch, laïi khoâng chòu xem beänh, khoâng chòu xin toa thuoác, maø cöù chaép tay thöa baùc só: "cho toâi laønh beänh! " luùc ñoù baùc só noùi sao? Chaéc baùc só cuõng chaép tay vaùi laïi: "Toâi xin baùi. "

Ñöùc Phaät töøng noùi Ngaøi laø Vua thaày thuoác, chuùng sanh coù bao nhieâu thöù beänh thì Phaät coù bao nhieâu thöù thuoác. Chuùng sanh coù taùm muoân boán ngaøn phieàn naõo thì ñöùc Phaät coù taùm muoân boán ngaøn phaùp moân ñeå trò. Thuoác naøo trò beänh ñoù. Baây giôø chuùng ta tôùi Phaät, khoâng xin thuoác maø cöù chaép tay xin Phaät cho con khoûe, cho con vui, cho con haïnh phuùc v. v… thì Phaät phaûi laøm sao ñaây? Chaéc Phaät cuõng laéc ñaàu thoâi. Phaät chæ coù khaû naêng bieát beänh, cho thuoác, coøn phaàn laáy thuoác veà uoáng laø cuûa chuùng ta. Ñoù laø haïng ngöôøi thöù nhaát.

Haïng ngöôøi thöù hai chòu chaån beänh, laáy toa, nhöng ñem toa veà ñoïc hoaøi. Ñoïc tôùi ñoïc lui ñeán thuoäc loøng maø beänh vaãn khoâng heát. Keû naøy tôùi kieän thaày thuoác: "Sao toâi ñoïc toa hoaøi maø khoâng heát beänh! " Baùc só seõ noùi sao? Toâi cuõng boù tay luoân. Quí Phaät töû thaáy mình coù gioáng nhö vaäy khoâng? Phaät daïy kinh ñeå chuùng ta bieát phöông phaùp tu. Baây giôø mình khoâng chòu tu, maø cöù ñoïc kinh cho Phaät nghe hoaøi. Ñoïc moät thôøi gian roài noùi, sao tu maáy naêm maø khoâng heát phieàn naõo! Kinh thuoäc loøng maø phieàn naõo khoâng heát. Ñoù laø taïi sao? Taïi vì chuùng ta gioáng heät ngöôøi ñöôïc toa thuoác möøng quaù. Coù toa thuoác hay cöù ñem khoe ngöôøi naøy ngöôøi kia: "Toâi coù toa thuoác hay" roài ñoïc thuoäc loøng, nhö vaäy heát beänh sao ñöôïc?

Treân ñöôøng tu chuùng ta phaûi thaät tu, chôù khoâng phaûi chæ tu maø baèng hình thöùc beân ngoaøi. Nhö kinh Baùt-nhaõ, ña soá quí vò thuoäc loøng, caâu ñaàu laø: Quaùn Töï Taïi Boà-taùt haønh thaâm Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch. Nghóa laø Boà-taùt Quaùn Töï Taïi khi haønh saâu trí tueä Baùt-nhaõ, Ngaøi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua heát taát caû khoå naïn. Quí vò ñoïc töø tröôùc ñeán giôø ñöôïc maáy traêm laàn roài, maø coù qua heát khoå naïn chöa? Nhö vaäy laø ñoïc toa thuoác, chôù khoâng phaûi uoáng thuoác. Cho neân Phaät noùi lôøi vaøng lôøi ngoïc, lôøi ñuùng söï thaät, maø mình chæ bieát ñoïc lôøi ñoù, chôù khoâng chòu öùng duïng tu neân khoâng coù hieäu quaû. Roài ñoå thöøa tu Phaät khoâng coù keát quaû. Loãi aáy taïi ai?

Trong kinh ñöùc Phaät daïy veà trí tueä Baùt-nhaõ coù chia laøm ba phaàn: Vaên töï Baùt-nhaõ, Quaùn chieáu Baùt-nhaõ vaø Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Ngaøi Thaùi Hö ôû Trung Hoa ví Vaên töï Baùt-nhaõ nhö con thuyeàn, Quaùn chieáu Baùt-nhaõ nhö cheøo, daàm hay maùy ñuoâi toâm. Thaät töôùng Baùt-nhaõ nhö bôø beân kia. Ngöôøi muoán qua soâng, ñeán beán ñoø, coù ñoø ñaäu saün, thuyeàn ñaäu saün. Nhöng keû aáy böôùc xuoáng thuyeàn cöù ngoài ñoù hoaøi, khoâng chòu cheøo bôi, khoâng chòu quay maùy, thì chöøng naøo qua tôùi bôø beân kia? Chaéc tôùi thuyeàn muïc roài chìm luoân, chôù qua bôø khoâng ñöôïc.

Chuùng ta hoïc Vaên töï Baùt-nhaõ laø hoïc lôøi kinh Phaät daïy. Keá ñeán mình phaûi soi, phaûi xem xeùt töùc laø Quaùn chieáu. Quaùn chieáu laø soi saùng laïi nôi thaân taâm mình do nguõ uaån goàm: saéc uaån laø ñaát, nöôùc, gioù, löûa tuï hoïp laïi thaønh thaân; roài thoï uaån, töôûng uaån, haønh uaån, thöùc uaån, ñoù laø taâm. Thaân taâm naøy laø töôùng duyeân hôïp. Xem cho thaáu ñaùo chæ thaáy noù laø moät giaû töôùng taïm bôï, chôù khoâng coù thaät. Thaáy roõ raøng nhö vaäy, nhaát ñònh khoå aùch naøo cuõng qua heát.

Thaân ñaõ khoâng thaät thì ai chöûi coù thaäät ñaâu maø noùi tai naïn. Mình ñaõ khoâng thaät thì beänh hoaïn cuõng khoâng thaät. Do thaáy taát caû ñeàu khoâng thaät neân khoå naïn naøo cuõng qua heát, khoâng coøn bò caùc thöù trôû ngaïi. Töø khoâng bò trôû ngaïi, chuùng ta môùi ñeán ñöôïc bôø beân kia. Ñoù laø Thaät töôùng Baùt-nhaõ, laø choã giaûi thoaùt an toaøn. Nhö vaäy ngöôøi tu phaûi ñuû ba chaëng: Vaên töï, Quaùn chieáu, roài môùi tôùi Thaät töôùng.

Baây giôø chuùng ta môùi chæ coù Vaên töï thoâi, maø ñaõ haøi loøng vôùi choã Vaên töï ñoù roài. Thuoäc loøng bao nhieâu kinh, cöù ñem ra ñoïc laïi cho Phaät nghe. Gioáng heät nhö ñöùa beù ñi hoïc, thuoäc baøi roài traû cho thaày cho coâ, xong laø xeáp saùch laïi. Nhö vaäy laøm sao chuùng ta heát khoå, laøm sao chuùng ta qua ñöôïc bôø beân kia?

Ñoù laø choã chaân thaät maø laâu nay chuùng ta queân, cöù hieåu mô maøng roài ngôõ ñoïc nhieàu kinh laø tu gioûi. Cho neân coù Phaät töû ñi chuøa naêm möôøi naêm, maø hoûi ñaõ heát phieàn naõo chöa, thì chæ bôùt chöøng hai chuïc phaàn traêm, coøn taùm chuïc phaàn traêm vaãn nhö cuõ. Maáy coâ ôû chuøa cuõng vaäy, tu möôøi naêm, hai möôi naêm, neáu hoûi heát phieàn naõo chöa, cuõng khoâng daùm noùi heát.

Taïi sao chuùng ta tu maø khoâng heát phieàn naõo? Laø vì khoâng thaät tình öùng duïng ñuùng lôøi Phaät daïy. Bôûi khoâng öùng duïng ñuùng neân phieàn naõo khoâng saïch. Phieàn naõo khoâng saïch töùc toäi loãi khoâng heát. Vì vaäy tu maø vaãn khoå hoaøi. Ngöôøi ñôøi thöôøng nghó quí thaày, quí coâ voâ chuøa thì luùc naøo cuõng cöôøi, luùc naøo cuõng töôi vui. Nhöng coù khi baát thaàn gaëp moät hai coâ ngoài khoùc.

Ñoù laø taïi sao? Taïi vì coøn phieàn naõo, neân chaïm tôùi lieàn buoàn, buoàn môùi khoùc. Tu maø khoâng heát khoå laø vì tu chöa ñuùng, chöa ñeán nôi.

Qua phaùp Töù ñeá, chuùng ta thaáy roõ Phaät nhaém vaøo nhaân ñau khoå, tieâu dieät noù, chôù khoâng noùi tieâu dieät quaû ñau khoå. Trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn coù baøi keä, nguyeân vaên chöõ Haùn:

Chö haønh voâ thöôøng

Thò sanh dieät phaùp

Sanh dieät dieät dó

Tòch dieät vi laïc.

Noùi caùc haønh voâ thöôøng. Caùc haønh laø thaân haønh ñoäng, taâm yù haønh ñoäng, vaø taát caû söï sanh dieät cuûa muoân vaät ñeàu goïi laø haønh. Caùc thöù ñoù ñeàu voâ thöôøng, ñeàu sanh dieät cho neân noùi chö haønh voâ thöôøng. Quí vò thaáy nhö luùc chuùng ta coøn treû thì ñaàu xanh, roài laät baät moät thôøi gian nhìn leân ñaàu thaáy vaøi sôïi toùc baïc. Laät baät moät luùc nöõa, thì thaáy heát phaân nöûa toùc baïc, chaúng bao laâu sau nhìn leân ñaàu nhö laø thuùng boâng. Ñoù, voâ thöôøng chuyeån bieán daàn daàn vaø khoâng bao giôø döøng laïi.

Thaân nhö vaäy, taâm cuõng nhö vaäy, moät doøng chuyeån bieán khoâng ngöøng. Muoân söï muoân vaät ôû tröôùc cuõng vaäy. Nhö ngaøy nay chuùng ta xaây ñöôïc caên nhaø beâ toâng, thaáy chaéc bieát maáy. Nhöng naêm möôi naêm sau noù cuõng phaûi hö. Coù caùi gì khoâng ñoåi dôøi, khoâng bieán chuyeån ñaâu. Bieát roõ nhö vaäy thì söï vaät laø thaät hay khoâng thaät. Neáu thaät thì noù phaûi nguyeân veïn, khoâng ñoåi thay; coøn noù ñoåi thay thì heát thaät roài. Cho neân caùc haønh laø voâ thöôøng laø phaùp sanh dieät.

Nhö vaäy muoân söï muoân vaät ôû treân theá gian laø voâ thöôøng, laø sanh dieät. Neáu laø voâ thöôøng, laø sanh dieät töùc laø ñau khoå. Giaø laø khoå, beänh laø khoå, cheát laø khoå. Chính vì voâ thöôøng ñoù maø ñi tôùi baïi hoaïi, baïi hoaïi laø ñau khoå. Cho neân voâ thöôøng laø nhaân ñöa ñeán quaû ñau khoå. Vì noù laø phaùp sanh dieät cho neân chuùng ta khoâng coøn maõi maõi nhö vaäy ñöôïc.

Sanh dieät dieät dó, laø sanh dieät maø dieät roài thì tòch dieät vi laïc, töùc laëng leõ laø vui. Laëng leõ ñoù laø Nieát-baøn. Khi caùi voâ thöôøng sanh töû laëng, thì Nieát-baøn an laïc, töùc caùi voâ sanh môùi laø an laïc chaân thaät. Nhö vaäy Phaät daïy chuùng ta tu töø phaùp sanh dieät chuyeån laàn ñeán voâ sanh. Sanh dieät laø ñau khoå, voâ sanh laø an vui. Theá thì tu Phaät laø tìm vui hay tìm khoå? Maø muoán tìm vui thì tröôùc phaûi bieát khoå. Bieát khoå môùi tìm vui. Chôù coøn ôû trong khoå maø khoâng bieát khoå; trong khoå maø nghó laø vui, thì ñaâu chòu boû khoå.

Cho neân ñöùc Phaät noùi khoå ñeå chuùng ta nhaän thöùc chín chaén cuoäc ñôøi laø ñau khoå, chuùng ta môùi coá gaéng tieâu dieät nhaân ñau khoå. Dieät heát nhaân ñau khoå thì môùi thaät laø vui. Nhö vaäy coù theå keát luaän ñaïo Phaät bi quan khoâng? Neáu töø khoå ñi tôùi heát khoå, thì ñaïo Phaät laø ñaïo dieät khoå, ñöa chuùng ta tôùi choã an vui. Vaäy maø nhieàu ngöôøi môùi nghe ñaïo Phaät noùi Khoå ñeá - cuoäc ñôøi laø ñau khoå - lieàn noùi ñaïo Phaät bi quan! Maø khoâng ngôø noùi khoå laø chæ cho chuùng ta nhaän thöùc nhö vaäy, ñeå phaêng tìm vaø tieâu dieät nguyeân nhaân cuûa noù thì ñau khoå heát. Ñau khoå heát thì ñöôïc an vui vónh vieãn, goïi laø vui Nieát-baøn.

Chuùng ta laø nhöõng haønh giaû ñang coá gaéng, ñang vöôn leân tôùi muïc ñích an vui giaûi thoaùt. Cuõng nhö ngöôøi leo nuùi, töø döôùi chaân nuùi muoán leo tôùi choùp nuùi, thì luùc ñaàu laø khoå hay vui? Laø nhoïc nhaèn, laø khoå. Nhöng khi leân ñeán choùp nuùi roài, ngoài yeân laëng hoùng gioù maùt lieàn nghe khoûe, thaûnh thôi. Nhö vaäy ñang leo nuùi laø khoå, nhöng ñeán choùp nuùi laø vui. Cho neân treân ñöôøng tu, chuùng ta chòu khoù, chòu cöïc laøm cho moøn, cho tan vôõ caùc nhaân ñau khoå, khi heát nhaân ñoù chuùng ta seõ ñöôïc an vui. Coâng phu ñoù goïi laø tu haønh.

Nhieàu ngöôøi nghe noùi tu haønh lieàn nghó meùo moù laø tu thì phaûi bò haønh. Neân hoï baûo voâ chuøa tu phaûi thöùc khuya, daäy sôùm, tuïng kinh ngoài thieàn, phaûi aên muoái ôùt, muoái tieâu, hoaëc chòu ñoùi chòu khaùt, vaäy môùi laø tu, vì tu laø haønh maø. Chöõ tu haønh nghóa laø tu phaûi thöïc haønh lôøi Phaät daïy, chôù khoâng phaûi tu haønh laø haønh phaït.

Ñeå keát thuùc baøi naøy toâi daãn lôøi Thieàn sö Maõn Giaùc ñôøi Lyù, ñeå nhaéc cho quí vò thaáy kinh Phaät vaø lôøi Toå khoâng hai, khoâng khaùc. Luùc Ngaøi gaàn tòch, Ngaøi laøm moät baøi thô:

Xuaân khöù baùch hoa laïc

Xuaân ñaùo baùch hoa khai

Söï truïc nhaõn tieàn quaù

Laõo tuøng ñaàu thöôïng lai

Maïc vò xuaân taøn hoa laïc taän

Ñình tieàn taïc daï nhaát chi mai

Nhö vaäy baøi keä treân coù gioáng baøi keä naøy khoâng? Moät beân laø chö haønh voâ thöôøng, moät beân noùi Xuaân khöù baùch hoa laïc, xuaân ñaùo baùch hoa khai. Xuaân khöù töùc laø muøa xuaân ñi roài thì traêm hoa ruïng. Muøa xuaân ñeán thì traêm hoa nôû. Nhö vaäy hoa ruïng, hoa nôû, theo doøng thôøi gian xuaân, haï, thu, ñoâng. Thôøi gian chuyeån bieán thì söï vaät theo ñoù cuõng chuyeån bieán. Thôøi gian laø voâ thöôøng, söï vaät cuõng voâ thöôøng. Nhö vaäy muoân vaät trong coõi ñôøi naøy ñeàu chuyeån bieán nhö moät doøng nöôùc. Noù cöù troâi ñi khoâng döøng.

Hai caâu keá Söï truïc nhaõn tieàn quaù, laõo tuøng ñaàu thöôïng lai. Caây coû hoa laù theo thôøi tieát ñoåi thay, phai taøn sanh tröôûng, thì con ngöôøi theo thôøi tieát cuõng nhö vaäy. Môùi ngaøy naøo toùc xanh, baây giôø ngoù laïi treân ñaàu toùc ñaõ baïc roài. Nhö vaäy khoâng coù gì döøng laïi ñöôïc. Boán caâu thô naøy noùi leân doøng ñôøi laø moät doøng sanh dieät ñoåi thay. Con ngöôøi cuõng theo ñoù maø thay ñoåi khoâng döøng. Nhöng hai caâu keát raát lyù thuù:

Maïc vò xuaân taøn hoa laïc taän

Ñình tieàn taïc daï nhaát chi mai.

Chôù baûo muøa xuaân qua roài thì hoa ruïng heát, bôûi vì ñeâm hoâm ôû tröôùc saân, coøn moät caønh mai nôû traéng xoùa. Hoa theo thôøi maø ruïng, töùc muøa xuaân thì hoa nôû, heát xuaân thì hoa ruïng. Ñeán muøa ñoâng laø muøa taøn taï nhaát. Tuy taøn taï khoâng coøn hoa, nhöng söï thaät, ñöøng hieåu laàm raèng khoâng coøn moät hoa naøo nôû, vì coù moät caønh mai nôû traéng xoùa tröôùc chuøa. Caønh mai ñoù ñeå noùi leân ñieàu gì? Ñeå noùi raèng nôi mình coøn coù caùi chaân thaät. Caùi chaân thaät ñoù khoâng bò thôøi gian cuoán ñi. Caùi chaân thaät ñoù khoâng bò voâ thöôøng sanh dieät baøo moøn, noù vaãn nguyeân veïn ôû nôi mình nhö caønh mai nôû vaøo muøa ñoâng.

Chuùng ta thaáy caùi nhìn cuûa caùc Thieàn sö ñuùng nhö caùi nhìn cuûa chö Phaät. Phaät noùi sanh dieät dieät roài, tòch dieät laø vui. Tôùi choã laëng leõ chaân thaät, caùi ñoù khoâng maát, caùi ñoù môùi laø thaät. ÔÛ ñaây cuõng vaäy, baûn thaân con ngöôøi, baûn thaân söï vaät bò thôøi gian loâi keùo, voâ thöôøng sanh dieät; nhöng trong ñoù coù moät caùi chöa bò thôøi gian chi phoái, chöa bò taát caû phaùp laøm cho sanh dieät. Noù coøn veïn toaøn gioáng nhö moät caønh mai muøa ñoâng. Vì theá chuùng ta môùi tu, chôù neáu sanh dieät heát thì coøn gì ñeå tu.

      Trong caùi sanh dieät coù caùi chöa töøng sanh dieät. Nhaø thieàn thöôøng hay ví duï hình aûnh hoa sen trong löûa. Trong loø löûa chaùy höøng höïc, maø hoa sen vaãn töôi thaém, ñoù laø sao? Loø löûa chæ cho thaân naøy voâ thöôøng, caûnh ñôøi voâ thöôøng, ñoåi thay gioáng nhö loø löûa ñang thieâu ñoát. Tuy nhieân trong ñoù coù moät caønh hoa sen töôi thaém, khoâng bò thöù gì laøm cho noù khoâ heùo heát. Ñaây laø chæ cho caùi thaät mình, noù saün coù, vöôït qua heát taát caû voâ thöôøng, taát caû sanh dieät. Do ñoù chuùng ta môùi coù khaû naêng thaéng heát, qua heát caùc voâ thöôøng ñeå trôû veà caùi chaân thöôøng chaân laïc. Ñoù laø muïc ñích chaùnh cuûa ngöôøi tu chuùng ta vaäy.

]