CHÖÔNG IV: BAØI TUÏNG VEÀ XA-MA-THA (Chæ) 

            Kheùo kheùo luùc duïng taâm,

            Kheùo kheùo khoâng taâm duïng,

            Khoâng taâm kheùo kheùo duïng,

            Thöôøng duïng kheùo kheùo khoâng.

Phaøm nieäm chaúng queân thì traàn chaúng döùt, traàn chaúng döùt thì nieäm chaúng queân. Traàn queân laø do döùt nieäm maø queân, nieäm döùt laø do queân traàn maø döùt. Queân traàn maø döùt neân döùt maø khoâng coù caùi hay döùt (naêng töùc), döùt nieäm maø queân neân queân maø khoâng coù caùi bò queân (sôû vong). Queân maø khoâng coù caùi bò queân neân traàn bò khieån tröø chaúng phaûi laø ñoái töôïng bò bieát, döùt maø khoâng coù caùi hay döùt neân nieäm dieät chaúng phaûi laø chuû theå hay bieát. Caùi bieát dieät maát, caùi ñoái töôïng cuõng bò khieån tröø thì moät beà vaéng laëng. Dieäu taùnh thieân nhieân laëng yeân khoâng nöông gaù, nhö löûa ñoát hö khoâng thì löûa töï taét. Hö khoâng duï cho dieäu taùnh chaúng phaûi töôùng, löûa taét duï cho voïng nieäm chaúng sanh. Coù lôøi raèng :

            Queân duyeân roài thì laëng laëng

            Taùnh linh tri hieän roõ raøng

            Voâ kyù meâ môø toû roõ

            Hôïp chôn voán khoâng raønh raønh.

            Tænh tænh laëng laëng phaûi,

            Voâ kyù laëng laëng sai;

            Laëng laëng tænh tænh phaûi,

            Loaïn töôûng tænh tænh sai.

Neáu laáy caùi bieát duøng ñeå bieát laëng thì ñaây chaúng phaûi laø caùi bieát khoâng duyeân, nhö tay caàm caây nhö yù, chaúng phaûi laø treân tay khoâng coù caây nhö yù. Neáu laáy caùi töï bieát ñeå bieát, cuõng chaúng phaûi laø caùi bieát khoâng duyeân, nhö baøn tay naém laïi chaúng phaûi laø khoâng coù naém tay. Cuõng chaúng bieát caùi bieát laëng, cuõng chaúng töï bieát caùi bieát thì khoâng theå noùi laø khoâng bieát, töï taùnh hieån nhieân cho neân noùi chaúng ñoàng goã ñaù, nhö tay chaúng caàm caây nhö yù, cuõng chaúng naém laïi thaønh caùi naém tay, nhöng khoâng theå noùi laø khoâng coù tay. Vì roõ raøng coù tay neân chaúng ñoàng vôùi söøng thoû.

Laïi nöõa, thöù töï tu taâm laø heã duøng caùi bieát ñeå bieát vaät thì vaät coøn, caùi bieát cuõng coøn. Neáu duøng caùi bieát ñeå bieát caùi bieát, bieát ñöôïc caùi bieát thì lìa ñöôïc vaät, vaät tuy lìa ñöôïc nhöng caùi bieát haõy coøn. Khôûi leân caùi bieát ñeå bieát caùi bieát, luùc caùi bieát sau sanh thì caùi bieát tröôùc ñaõ dieät. Caû hai caùi bieát chaúng cuøng moät löôït, heã luùc caùi bieát tröôùc dieät thì caùi choã dieät aáy laø caûnh cuûa caùi bieát, neân naêng sôû ñeàu chaúng phaûi chaân. Caùi bieát tröôùc dieät, caùi dieät aáy daãn theo caùi bieát sau, caùi bieát sau aáy laïi tieáp tuïc dieät, sanh dieät noái nhau töï ñoù laø neûo luaân hoài.

Nay noùi bieát ñoù, laø chaúng caàn bieát caùi bieát, nhöng chæ caàn bieát ñeå bieát maø thoâi thì caùi bieát tröôùc chaúng tieáp tuïc dieät, caùi bieát sau chaúng daãn khôûi, tröôùc sau ñöùt ñoaïn, khoaûng giöõa töï bò coâ laäp. Ñöông theå chaúng nhôù ñeán, ñuùng luùc lieàn tieâu dieät, bieát theå ñaõ dieät roài thì roãng rang nhö naém baét hö khoâng, phuùt choác vaéng laëng chæ coù caùi giaùc voâ sôû ñaéc töùc laø khoâng giaùc maø giaùc, giaùc maø khoâng giaùc, khaùc haún goã ñaù. Ñaây laø choã baét ñaàu duïng taâm caàn phaûi döùt baët tö löï, chôït ñoàng nhö ngöôøi cheát, naêng sôû lieàn queân, maûy may ñeàu saïch. Vaéng laëng tôï khoâng bieát maø bieát, taùnh cuûa caùi khoâng bieát aáy khaùc vôùi goã ñaù. Ñaây laø choã ngöôøi sô taâm khoù laõnh hoäi ñöôïc.

Ngöôøi môùi phaùt taâm chaúng neân coù ba thöù :

1) AÙc, nghóa laø nghó töôûng ñeán caùc nhaân duyeân nhö nguõ duïc theá gian v.v…

2) Thieän, nghóa laø nghó töôûng ñeán caùc vieäc taïp thieän theá gian v.v…

3) Voâ kyù, nghóa laø chaúng nghó ñeán thieän aùc, laïi rôi vaøo hoân traàm.

Trong Giôùi caàn phaûi ñuû ba thöù :

1) Nhieáp luaät nghi giôùi, nghóa laø döùt taát caû caùc ñieàu aùc.

2) Nhieáp thieän phaùp giôùi, nghóa laø tu taát caû caùc ñieàu thieän.

3) Nhieâu ích höõu tình giôùi, nghóa laø theä ñoä taát caû chuùng sanh.

Trong Ñònh caàn phaûi phaân bieät ba thöù :

1) An truï ñònh, nghóa laø dieäu taùnh thieân nhieân voán chaúng phaûi ñoäng.

2) Daãn khôûi ñònh, nghóa laø loùng loøng döùt voïng trí tueä phaùt saùng.

3) Bieän söï ñònh, nghóa laø nöôùc ñònh loùng trong soi toû muoân töôïng.

Trong Tueä cuõng caàn phaûi phaân bieät ba thöù :

1) Nhaân khoâng  tueä, nghóa laø roõ naêm aám chaúng phaûi ngaõ töùc laø trong moãi aám khoâng coù ngaõ nhö loâng ruøa söøng thoû (Loâng ruøa söøng thoû yù noùi laø vieäc hoaøn toaøn khoâng coù.).

2) Phaùp khoâng tueä, nghóa laø roõ caùc phaùp nhö aám v.v… duyeân giaû chaúng phaûi thaät, nhö boùng trong göông nhö traêng ñaùy nöôùc.

3) Khoâng khoâng tueä, nghóa laø roõ caûnh vaø trí ñeàu khoâng, caùi khoâng aáy cuõng khoâng.

Trong Kieán caàn phaûi bieát ba thöù :

1) Khoâng kieán, nghóa laø thaáy khoâng maø caùi thaáy chaúng phaûi khoâng.

2) Baát khoâng kieán, nghóa laø thaáy chaúng khoângù maø caùi thaáy chaúng phaûi chaúng khoâng.

3) Taùnh khoâng kieán, nghóa laø thaáy töï taùnh maø caùi thaáy chaúng phaûi taùnh.

Trong Thieân caàn phaûi löïa ra ba thöù :

1) Coù phaùp thaân, khoâng coù Baùt-nhaõ vaø giaûi thoaùt.

2) Coù Baùt-nhaõ, khoâng coù giaûi thoaùt vaø phaùp thaân.

3) Coù giaûi thoaùt, khoâng coù phaùp thaân vaø Baùt-nhaõ.

Coù moät thieáu hai laø chaúng vieân, chaúng vieân neân chaúng phaûi taùnh.

Laïi nöõa trong Thieân caàn phaûi löïa ra ba thöù :

1) Coù phaùp thaân vaø Baùt-nhaõ, khoâng coù giaûi thoaùt.

2) Coù Baùt-nhaõ vaø giaûi thoaùt, khoâng coù phaùp thaân.

3) Coù giaûi thoaùt vaø phaùp thaân, khoâng coù Baùt-nhaõ.

Coù hai thieáu moät laø chaúng vieân, chaúng vieân neân chaúng phaûi taùnh.

Trong Vieân caàn phaûi coù ñuû ba thöù :

1) Phaùp thaân chaúng si töùc Baùt-nhaõ. Baùt-nhaõ khoâng chaáp töùc giaûi thoaùt. Giaûi thoaùt tòch dieät töùc phaùp thaân.

2) Baùt-nhaõ khoâng chaáp töùc giaûi thoaùt. Giaûi thoaùt tòch dieät töùc phaùp thaân. Phaùp thaân chaúng si töùc Baùt-nhaõ.

3) Giaûi thoaùt tòch dieät töùc phaùp thaân. Phaùp thaân chaúng si töùc Baùt-nhaõ. Baùt-nhaõ khoâng chaáp töùc giaûi thoaùt.

Neâu leân moät, töùc ñuû caû ba; noùi ba theå töùc laø moät. Ñaây laø ba ñöùc trong nhaân chaúng phaûi ba ñöùc treân quaû. Muoán bieát ba ñöùc treân quaû : Phaùp thaân coù ñoaïn ñöùc, do vì döùt hoaëc ñeå baøy ñöùc, neân goïi laø ñoaïn ñöùc. Töï thoï duïng thaân coù trí ñöùc, vì ñaày ñuû coâng ñöùc chaân thaät cuûa boán trí (Boán trí : Thaønh sôû taùc trí, Dieäu quan saùt trí, Bình ñaúng taùnh trí, Ñaïi vieân caûnh trí.). Tha thoï duïng thaân vaø hoùa thaân coù ñaïi aân ñöùc vì tha thoï duïng thaân ban aân ñöùc cho haøng Thaäp ñòa Boà-taùt, vì ba thöù hoùa thaân ñoái vôùi caùc haøng Boà-taùt, Nhò thöøa vaø loaøi dò sanh coù aân ñöùc.

Ba ñeá (Ba ñeá : chaân ñeá, tuïc ñeá vaø ñeä nhaát nghóa ñeá.), boán trí, ngoaïi tröø thaønh sôû taùc trí duyeân tuïc ñeá. Nhöng phaùp khoâng coù caïn saâu maø chieáu thì coù saùng toái, taâm khoâng phaûi nhô saïch maø giaûi thì coù meâ ngoä… Keû sô taâm meâ ñaâu chaúng phaûi caïn, cuoái cuøng kheá ngoä vieân lyù môùi bieát ñaâu chaúng phaûi saâu. Meâ thì maát lyù maø töï sai, ngoä thì heát sai maø töùc lyù. Meâ ngoä thì ñoàng lyù aáy cho neân môùi coù danh töø tieäm thöù.

Laïi nöõa ngöôøi môùi tu taâm sau khi nhaäp moân caàn phaûi bieát naêm nieäm :

1 – Coá khôûi.

2 – Quaùn taäp.

3 – Tieáp tuïc.

4 – Bieät sanh.

5 – Töùc tònh.

Nieäm coá khôûi, nghóa laø khôûi taâm nghó ñeán nguõ duïc theá gian vaø caùc vieäc taïp thieän.

Nieäm quaùn taäp, nghóa laø voâ taâm coá nhôù, chôït nghó, nghó ñeán caùc vieäc thieän aùc v.v…

Nieäm tieáp tuïc, nghóa laø taäp quaùn chôït khôûi, bieát taâm dong ruoåi taùn loaïn maø chaúng cheá ngöï cho noù döøng laïi, traùi laïi coøn tieáp tuïc nghó töôûng theo nieäm tröôùc.

Nieäm bieät sanh, nghóa laø bieát nieäm tröôùc laø taùn loaïn lieàn sanh taâm hoå theïn caûi hoái.

Nieäm töùc tònh, nghóa laø luùc môùi ngoài chaúng nghó ñeán caùc vieäc thieän aùc, voâ kyù theá gian. Duïng coâng ngay choã naøy neân noùi laø töùc tònh.

Ngöôøi sô taâm phaàn nhieàu coù moät nieäm quaùn taäp. Ngöôøi giaõi ñaõi coù hai nieäm tieáp tuïc vaø coá khôûi. Ngöôøi hay hoå theïn phaàn nhieàu coù moät nieäm bieät sanh. Ngöôøi tinh taán thöôøng coù moät nieäm töùc tònh. Boán nieäm quaùn taäp, tieáp tuïc, coá khôûi vaø bieät sanh laø beänh. Moät nieäm töùc tònh laø thuoác. Tuy thuoác vaø beänh coù khaùc nhöng ñeàu goïi chung laø nieäm. Luùc naêm nieäm naøy ngöøng döùt goïi laø nhaát nieäm töông öng. Nhaát nieäm nghóa laø töï taùnh linh tri. Nhöng naêm nieäm aáy laø chi nhaùnh cuûa nhaát nieäm, nhaát nieäm laø caên baûn cuûa naêm nieäm aáy.

Laïi nöõa, neáu luùc nhaát nieäm töông öng, caàn phaûi bieát saùu khoa lieäu giaûn :

1 – Bieát beänh

2 – Bieát thuoác

3 – Bieát ñoái trò

4 – Bieát loãi sanh

5 – Bieát thò phi

6 – Bieát chaùnh trôï

1 - Beänh coù hai thöù  : Moät laø duyeân löï, hai laø voâ kyù. Duyeân löï laø hai nieäm thieän aùc, tuy khaùc nhau nhöng ñeàu chaúng phaûi giaûi thoaùt neân ñeàu goïi chung laø duyeân löï. Voâ kyù laø tuy chaúng duyeân caùc vieäc thieän aùc v.v… nhöng cuõng chaúng phaûi chaân taâm chæ laø hoân traàm. Hai thöù naøy ñeàu laø beänh.

2 - Thuoác cuõng coù hai : Moät laø laëng laëng, hai laø tænh tænh. Laëng laëng laø chaúng nghó ñeán caùc vieäc thieän aùc v.v.. cuûa ngoaïi caûnh. Tænh tænh laø chaúng sanh caùc töôùng hoân traàm voâ kyù. Hai thöù naøy goïi laø thuoác.

3 - Ñoái trò, nghóa laø duøng laëng laëng trò duyeân löï, duøng tænh tænh tröø hoân traàm. Duøng hai thöù thuoác naøy ñeå trò hai chöùng beänh kia cho neân goïi laø ñoái trò.

4 - Loãi sanh, nghóa laø laëng laëng laâu thì sanh hoân traàm, tænh tænh laâu thì sanh duyeân löï, nhaân vì thuoác maø sanh beänh neân noùi laø loãi sanh.

5 - Bieát thò phi, nghóa laø laëng laëng maø chaúng tænh tænh thì seõ hoân traàm, tænh tænh maø chaúng laëng laëng thì seõ duyeân löï. Chaúng tænh tænh, chaúng laëng laëng thì chaúng nhöõng duyeân löï maø coøn hoân traàm. Vöøa laëng laëng vöøa tænh tænh, chaúng nhöõùng saùng suoát maø coøn yeân laëng, ñoù laø trôû veà nguoàn dieäu taùnh vaäy. Trong boán caâu naøy, ba caâu tröôùc laø phi (sai), moät caâu choùt laø thò (phaûi) cho neân noùi laø bieát thò phi.

6 - Chaùnh trôï, nghóa laø duøng tænh tænh laøm chaùnh, laëng laëng laøm trôï. Hai vieäc naøy theå khoâng rôøi nhau gioáng nhö ngöôøi beänh nhôø gaäy maø ñi ñöôïc, laáy söï ñi laø chaùnh, laáy caây gaäy laøm trôï. Phaøm ngöôøi beänh muoán ñi, tröôùc tieân caàn phaûi caàm gaäy roài sau môùi ñi ñöôïc. Ngöôøi tu taâm cuõng vaäy, ñaàu tieân caàn phaûi döùt duyeân löï khieán taâm laëng laëng, keá ñoù phaûi tænh tænh chaúng ñeå hoân traàm khieán taâm saùng suoát, saùng suoát maø vaéng laëng, hai teân ñoàng thôøi moät theå. Ví nhö ngöôøi beänh muoán ñi, thieáu gaäy khoâng theå ñi ñöôïc, luùc ñang ñi nhôø gaäy môùi ñi ñöôïc. Ngöôøi duïng coâng tu cuõng vaäy, saùng suoát vaø laëng leõ chaúng ñöôïc khaùc thôøi, tuy coù hai teân maø theå cuûa chuùng khoâng khaùc. Laïi noùi : Loaïn töôûng laø beänh, voâ kyù cuõng laø beänh. Laëng laëng laø thuoác, tænh tænh cuõng laø thuoác. Laëng laëng phaù loaïn töôûng, tænh tænh trò voâ kyù. Laëng laëng sanh voâ kyù, tænh tænh sanh loaïn töôûng. Laëng laëng tuy coù theå trò loaïn töôûng maø laïi sanh voâ kyù, tænh tænh tuy coù theå tröø voâ kyù maø laïi khôûi loaïn töôûng. Do ñoù noùi :

Tænh tænh laëng laëng phaûi,

Voâ kyù laëng laëng sai;

Laëng laëng tænh tænh phaûi,

Loaïn töôûng tænh tænh sai.

Laëng laëng laø trôï, tænh tænh laø chaùnh. Haõy suy nghó kyõ!

Laïi nöõa, sau khoa lieäu giaûn caàn phaûi bieát roõ naêm aám trong nhaát nieäm. Nghóa laø duøng thöùc töông öng phaân bieät roõ raøng goïi laø thöùc aám, laõnh naïp taïi taâm töùc laø thoï aám, taâm duyeân lyù naøy töùc laø töôûng aám, haønh duïng lyù naøy töùc laø haønh aám, oâ ueá chaân taùnh töùc laø saéc aám. Naêm aám naøy luaän veà theå töùc laø nhaát nieäm, nhaát nieäm naøy noùi veà theå thì toaøn laø naêm aám. Thaáy roõ raøng trong nhaát nieäm naøy khoâng coù chuû teå töùc laø nhaân khoâng tueä, thaáy nhö huyeãn nhö hoùa töùc laø phaùp khoâng tueä. Theá neân caàn phaûi bieát naêm nieäm vaø saùu khoa lieäu giaûn naøy xin chôù nghi ngôø. Nhö muoán laáy vaøng thaät, phaûi bieát roõ caùi naøo laø gaïch ngoùi vaø vaøng giaû, chæ caàn löïa boû rieâng ra heát, daàu khoâng bieát vaøng thaïät, vaøng thaät cuõng töï hieän ra lo gì chaúng ñöôïc.

]