CHÖÔNG V: BAØI TUÏNG VEÀ TYØ-BAØ-XAÙ-NA (Quaùn) 

Phaøm chaúng phaûi trí thì chaúng bieát caûnh, neáu chaúng coù caûnh thì trí chaúng sanh. Trí sanh laø bieát caûnh maø sanh, bieát caûnh laø do trí sanh maø bieát. Trí sanh maø bieát thì bieát khoâng coù caùi bò bieát (sôû lieãu). Bieát caûnh maø sanh neân sanh khoâng coù caùi hay sanh (naêng sanh). Sanh khoâng coù caùi hay sanh, tuy trí maø chaúng phaûi coù. Bieát maø khoâng coù caùi bò bieát, tuy caûnh maø chaúng phaûi khoâng. Khoâng töùc chaúng khoâng, coù töùc chaúng coù, coù khoâng ñeàu chieáu caû hai thì dieäu ngoä hieån nhieân. Nhö löûa ñöôïc cuûi caøng theâm chaùy maïnh, cuûi duï nhö caûnh ñeå phaùt sanh trí, löûa duï cho dieäu trí bieát caûnh. Coù lôøi raèng:

            Ñaït taùnh khoâng, chaúng troùi buoäc

            Tuy duyeân giaû, khoâng ñaém tröôùc

            Hai caûnh coù khoâng ñoàng soi

            Moät taâm trung quaùn sieâu vöôït.

Neáu trí bieát nôi caûnh töùc laø trí bieát caûnh khoâng, nhö maét thaáy hoa khoâng laø maét bieát hoa khoâng. Neáu trí bieát nôi trí, töùc laø trí bieát trí khoâng, nhö maét thaáy con maét khoâng laø maét bieát maét khoâng. Trí tuy bieát caûnh khoâng vaø bieát trí khoâng, nhöng chaúng phaûi khoâng trí bieát caûnh. Caûnh khoâng trí vaãn coù. Trí bieát caûnh khoâng vaø trí khoâng, neân khoâng coù caûnh naøo trí chaúng bieát, nhö con maét bieát hoa khoâng vaø bieát maét khoâng, nhöng chaúng phaûi khoâng bieát coù maét thaáy hoa. Hoa khoâng maét vaãn coù. Maét bieát hoa khoâng vaø maét khoâng neân coù hoa naøo maø maét chaúng bieát.

Laïi nöõa, taát caû caùc phaùp ñeàu laø nhaân duyeân giaû doái, vì nhaân duyeân sanh neân ñeàu khoâng töï taùnh. Moät phaùp ñaõ vaäy, muoân phaùp cuõng vaäy. Caûnh trí theo nhau thì ñaâu chaúng laëng. Vì sao ? Vì phaùp nhaân duyeân taùnh khoâng sai bieät. Nay ñaây ba coõi luaân hoài, saùu ñöôøng leân xuoáng, tònh ueá khoå laïc, phaøm thaùnh sai khaùc ñeàu do ba nghieäp, boán nghi (Boán nghi laø ñi, ñöùng, naèm, ngoài.)saùu caên ñoái caûnh. Theo tình taïo nghieäp, quaû baùo chaúng ñoàng, thieän thì höôûng laïc, aùc thì thoï khoå. Cho neân kinh noùi : “ Thieän aùc laø nhaân, khoå laïc laø quaû ”. Phaûi bieát phaùp khoâng coù töôùng nhaát ñònh, tuøy duyeân taäp hôïp caáu thaønh, duyeân chaúng phaûi laø coù ngaõ, cho neân goïi laø taùnh khoâng. Khoâng neân chaúng phaûi khaùc, do ñoù muoân phaùp ñeàu Nhö. Vì theá kinh noùi : “Saéc töùc laø khoâng, boán aám kia cuõng vaäy”. Nhö vaäy, ñaâu rieâng gì loaøi phaøm tuïc coù duyeân sanh, maø haøng tam thöøa thaùnh quaû cuõng töø duyeân coù. Theá neân kinh noùi : “Phaät chuûng töø duyeân khôûi”. Do ñoù muoân cô tuï hôïp, ngöôøi ñaït thì khoâng ñaâu chaúng phaûi ñaïo traøng; saéc töôïng voâ bieân, ngöôøi ngoä roài thì khoâng coù gì chaúng phaûi Baùt-nhaõ. Cho neân kinh noùi : “ Vì saéc voâ bieân neân bieát Baùt-nhaõ cuõng voâ bieân”. Vì sao ? Vì caûnh chaúng phaûi trí thì chaúng bieát, trí chaúng phaûi caûnh thì chaúng sanh. Trí sanh thì bieát caûnh maø sanh, bieát caûnh thì trí sanh maø bieát. Trí sanh maø bieát, bieát khoâng coù caùi bò bieát (sôû lieãu). Bieát caûnh maø sanh, sanh khoâng coù caùi hay sanh (naêng sanh). Sanh khoâng coù caùi hay sanh thì noäi trí laëng laëng. Bieát khoâng coù caùi bò bieát thì ngoaïi caûnh nhö nhö. Nhö vaø laëng khoâng sai khaùc thì caûnh vaø trí hôïp nhaát, muoân luïy ñeàu heát, dieäu chæ haõy coøn. Cho neân kinh noùi : “Baùt-nhaõ khoâng bieát maø khoâng caùi gì chaúng bieát”. Nhö vaäy dieäu chæ chaúng phaûi bieát, khoâng bieát maø bieát vaäy.

]