Ñaïo traøng Tueä Ñöùc - Haø Noäi - 2001

Nhaân dòp quí Phaät töû Haø Noäi ñeán thaêm, toâi coù ít lôøi nhaéc nhôû ñeå quí vò nhôù tinh taán tu haønh. Hoâm nay toâi noùi veà ñeà taøi YÙ nghóa chöõ tu.

Coù Phaät töû bieát roõ yù nghóa chöõ tu, nhöng cuõng coù vò chöa bieát roõ tu laø gì. Toâi seõ giaûi thích chöõ Tu cho taát caû hieåu. Chöõ Tu coù nghóa cuï theå nhaát laø “söûa ñoåi”. Chuùng ta söûa ñoåi nhöõng taät xaáu dôû trôû thaønh hay toát, goïi laø tu. Taïi sao phaûi söûa? Bôûi vì moïi ngöôøi ñeàu coù taâm laønh, taâm toát nhöng cuõng khoâng traùnh khoûi moät hai ñieàu dôû xaáu. Vì vaäy muoán ñöôïc hoaøn thieän chuùng ta phaûi tu. Chuùng ta bieát ñoù laø ñieåm xaáu dôû cuûa mình, nhöng boû moät laàn heát khoâng? Heát caùi naøy laïi sanh caùi khaùc, cho neân chuùng ta phaûi tu hoaøi, tu caû ñôøi.

Phaät goïi ba thöù ñoäc tham, saân, si laø thoùi xaáu nguy hieåm nhaát cuûa con ngöôøi. Taïi sao ba thöù ñoù laïi ñoäc? Bôûi vì ai vöôùng phaûi noù ñeàu khoå vaø laøm khoå luoân cho nhöõng ngöôøi chung quanh. Vì vaäy Phaät hoûi caùc thaày Tyø-kheo:

- Neáu trong thaát cuûa caùc oâng coù ba con raén ñoäc chui vaøo, caùc oâng nguû yeân ñöôïc khoâng?

Caùc thaày thöa:

- Baïch Theá Toân, chuùng con nguû khoâng yeân.

Phaät hoûi:

- Laøm sao caùc oâng nguû môùi yeân?

Caùc thaày thöa:

- Muoán nguû yeân chuùng con phaûi ñuoåi ba con raén ñoäc ra khoûi thaát.

Ba con raén ñoäc ñoù laø tham, saân, si. Neáu chuùng coøn ôû trong loøng thì caùc thaày nguû khoâng yeân? Nhöng ñoái vôùi chuùng ta döôøng nhö mình khoâng bieát sôï noù, neân raén ñoäc maëc raén ñoäc, ta nguû vaãn ngon nhö thöôøng! Leõ ra coù raén ñoäc ta lo sôï, coá gaéng ñuoåi noù ra khoûi nhaø mình, ñaèng naøy chuùng ta ñeå noù naèm yeân ñoù maø vaãn nguû ngon. Ñeán khi baát ngôø noù caén moät caùi thì nguy hieåm roài.

Nhö ta ñang an vui bình tónh, baát thaàn coù ai noùi moät caâu traùi tai, ta lieàn noåi noùng leân. Moät khi noåi noùng thì taát caû nhöõng gì xaáu dôû mình ñeàu truùt heát leân ñaàu ngöôøi ta. Hoï cuõng vaäy, bò xuùc phaïm ñaâu nhòn, theá laø hai beân aåu ñaû nhau. Töø noùng naûy maø ta phaûi chuoác hoïa vaøo thaân, coù khi aûnh höôûng ñeán caû gia ñình nöõa.

Vì vaäy coøn tham, coøn saân, coøn si thì chuùng ta coøn khoå. Phaät töû tu laø ñeå heát khoå hay coøn khoå? Ngöôøi naøo cuõng muoán heát khoå, vaäy coù neân giöõ tham saân si khoâng? Quí vò öng ñuoåi hay khoâng öng ñuoåi noù? Neáu tham saân si coøn, chuùng ta phaûi laäp theä nguyeän tröôùc Phaät raèng con seõ deïp saïch tham saân si. Ngaøy nay chöa heát thì ngaøy mai, ngaøy mai chöa heát thì ngaøy kia, deïp ñeán khi naøo heát môùi thoâi. Quyeát taâm nhö vaäy nhaát ñònh coù ngaøy ta seõ deïp saïch chuùng.

Coù khi chuùng ta noåi saân raát voâ lyù. Ví duï ñang vui veû, baát chôït nghe ai noùi “chò ngu nhö con boø”, ta noåi saân leân lieàn. Ngöôøi ta noùi mình ngu nhö con boø maø mình coù nhö con boø chöa? Neáu noåi saân leân chaúng khaùc naøo ta nhaän mình ngu roài. Baây giôø neáu nghe noùi “chò ngu nhö con boø”, mình cöôøi traû lôøi: “Ngöôøi xöa noùi caøng hoïc caøng thaáy doát, vaäy toâi khoâng ngu sao ñöôïc?” Nhö vaäy laø heát chuyeän, coù gì phaûi noåi noùng, phaûi töùc giaän chöù. Vöøa môùi nghe noùi “ngu nhö con boø” laø noåi noùng lieàn, roài laøm döõ vôùi ngöôøi ta, ñoù laø töï nhaän mình laøm boø roài. Taát caû lôøi noùi voán khoâng coù giaù trò thaät. Vaäy maø chuùng ta voäi noùng giaän ñeå taïo khoå cho nhau. Neáu bieát lôøi noùi khoâng ñuùng, ta seõ khoâng khoå tí naøo heát.

Ngaøy xöa, ñöùc Phaät ñi giaùo hoùa ôû vuøng theo ñaïo Baø-la-moân. Sau khi nghe phaùp cuûa Ngaøi, daân chuùng boû ñaïo Baø-la-moân qui y Phaät. Caùc thaày Baø-la-moân töùc laém. Hoâm sau Phaät ñi khaát thöïc, moät thaày Baø-la-moân chaïy theo sau löng keâu teân Phaät chöûi. OÂng chöûi hoaøi maø Phaät vaãn ñi ung dung thaûn nhieân, khoâng quan taâm gì heát. Phaät caøng laëng thinh oâng caøng töùc. Cuoái cuøng oâng chaïy ñeán ñoùn ñöôøng Phaät hoûi:

- Cuø-ñaøm, Ngaøi coù ñieác khoâng?

Phaät noùi:

- Khoâng.

- Khoâng ñieác, taïi sao toâi chöûi Ngaøi khoâng traû lôøi?

Phaät baûo:

- Naøy Baø-la-moân, neáu ôû nhaø oâng coù gioã môøi ngöôøi thaân tôùi döï. Khi hoï ra veà, oâng ñem quaø taëng nhöng hoï khoâng nhaän thì quaø ñoù thuoäc veà ai?

- Hoï khoâng nhaän thì quaø ñoù thuoäc veà toâi chôù veà ai?

Phaät noùi:

- Cuõng vaäy, oâng chöûi ta nhöng ta khoâng nhaän thì lôøi leõ ñoù thuoäc veà ai?

Quí Phaät töû chòu nhaän hay khoâng nhaän? Chuùng ta vöøa nghe thoang thoaùng thoâi laø nhaûy ra nhaän lieàn cho neân môùi khoå. Ñöùc Phaät bò keâu ñích danh maø Ngaøi khoâng nhaän. Neáu ngaøy xöa Phaät nhaän roài cöï loän vôùi Baø-la-moân thì ngaøy nay chuùng ta coù laïy Ngaøi khoâng? Sôû dó chuùng ta laïy Phaät moãi ñeâm vì Ngaøi ñaõ thaéng ñöôïc tham saân si. Söï vieäc leõ ra phaûi giaän maø Ngaøi khoâng giaän. Coøn chuùng ta tu chöa ai ñoäng tôùi ñaõ lo giaän tröôùc roài. Ñoäng tôùi lieàn giaän, hoùa ra ta laø gì? Thaùnh Hieàn hay La-saùt ñaây?

Tu laø ñeå tieán leân Hieàn Thaùnh, chôù khoâng phaûi tu ñeå ñoïa xuoáng thaønh yeâu quaùi. Vaäy taïi sao chuùng ta khoâng chòu boû noùng giaän. Bôûi con ngöôøi quaù si meâ chaáp nhöõng lôøi noùi voâ nghóa laø thaät, chaáp thaân naøy thaät neân quay cuoàng trong ñaûo ñieân. Ngöôøi noùi baäy ñaõ sai, ta cöï vôùi hoï coù thaønh sai khoâng? Cuõng sai luoân. Ngöôøi tænh saùng nghe lôøi sai lôøi baäy, bieát roõ thì ñaâu coù buoàn giaän. Vì vaäy ngöôøi tu phaûi laø ngöôøi tænh saùng, luùc naøo cuõng duøng trí tueä, khoâng ñeå bò gaït löøa, ñoù môùi goïi laø tu.

Thí duï ta tôùi beänh vieän taâm thaàn thaêm beänh nhaân trong ñoù. Thaáy mình hoï lieàn keâu chöûi, luùc ñoù chuùng ta xöû trí theá naøo? Neân cöï laïi hay laëng leõ ñi vôùi loøng thöông xoùt. Neáu ta cöï laïi vôùi ngöôøi beänh taâm thaàn hoùa ra mình cuõng bò taâm thaàn roài. Ngöôøi khoâng bieát phaûi quaáy, hay chöûi maéng, hay la heùt laø beänh taâm thaàn, ñaùng thöông hôn ñaùng giaän. Nghó nhö vaäy ta ñaâu coù giaän hoï, ñoù laø ta saùng suoát bình tónh.

Cuõng theá, gaëp baát cöù ñieàu gì xaûy ra, chuùng ta bieát duøng trí tueä ñeå giaûn traïch, phaân bieät, ñoù laø ta bieát tu. Neáu khoâng duøng trí tueä giaûn traïch, ta seõ cuoàng loaïn nhö ngöôøi beänh taâm thaàn. Cho neân ngöôøi tu khaùc ngöôøi khoâng tu ôû choã moät beân oâm aáp böïc boäi, noùng naûy khieán taâm phaùt sanh cuoàng loaïn, coøn moät beân tænh taùo saùng suoát, taâm côûi môû hæ xaû neân giaûi quyeát moïi vieäc eâm ñeïp.

OÂm aáp noùng giaän cuõng gioáng nhö chöùa cuïc löûa than trong loøng vaäy. Noù ñoát moãi ngaøy khieán mình caøng khoâ heùo, chôù coù toát ñeïp ñaâu. Coù vieäc gì xaûy ra lieàn boû qua cho khoûe, oâm aáp giaän hôøn laøm chi cho khoå thaân. OÂm aáp hoaøi khi nhaém maét ñem theo nhöõng hình aûnh aáy, ñôøi sau gaëp laïi nöõa. Phaät daïy ñôøi naøy ta thöông yeâu ai nhieàu hay thuø giaän ai nhieàu, khi cheát seõ gaëp laïi nhöõng ngöôøi ñoù. Taïi sao? Bôûi vì trong taâm ta luoân nhôù ñeán hai haïng ngöôøi naøy, chôù ñaâu coù nhôù nhöõng ngöôøi bình thöôøng. Vì vaäy muoán ñôøi sau khoâng khoå thì baây giôø boû heát, ñöøng giaän, ñöøng thuø ai. Ñöôïc vaäy hieän ñôøi vui veû maø ñôøi sau cuõng nheï nhaøng thanh tònh, vì khoâng tích luõy ñau khoå trong loøng, laïi khoûi caùi khoå oaùn thuø gaëp laïi.

Nhieàu gia ñình coù con hieáu thaûo thaät ñaùng quí nhöng cha meï khoâng thöông, coøn nhöõng ñöùa phaù cuûa thaät deã sôï laïi raát thöông. Ñoù chính laø oaùn thuø gaëp laïi, phaûi traû cho xong. Vì vaäy nhìn trong gia ñình, ta bieát mình gaëp laïi nhau do thöông hay do oaùn hôøn töø ñôøi tröôùc. Neáu boû ñöôïc oaùn hôøn thì gaëp laïi nhau bình thöôøng, khoâng quaù thöông cuõng khoâng quaù gheùt. Ít thöông ít gheùt thì ít khoå, neáu ñöôïc heát thöông heát gheùt thì heát khoå luoân.

Theá maø nhieàu Phaät töû noùi: “Mình nhòn thì bò ngöôøi ta cheâ daïi!” Nhòn laø daïi hay khoân? Ngöôøi ta cuoàng, mình tænh thì ta hôn hoï chôù sao thua. Ñöøng töôûng duøng ngoân ngöõ khoâng toát choáng ñoái nhau môùi khoân, ñoù laø laàm. Ngöôøi khoâng toát ta neân im laëng ñeå ñöôïc toát troïn veïn, chôù caõi vôùi nhau thì caû hai thaønh khoâng toát. Ngöôøi kheùo tu, bieát ñöôïc ñaïo lyù, luùc naøo cuõng phaûi traùnh nhöõng caùi khoå ñôøi naøy vaø ñôøi sau, neân phaûi bôùt giaän hôøn oaùn thuø, ñöøng oâm aáp noù trong loøng. Loøng ñöôïc thaûnh thôi nheï nhaøng, soáng moät caùch an vui töï taïi, duø laø ngheøo vaãn khoâng khoå. Coøn ngöôøi oâm nhieàu oaùn hôøn duø cuûa caûi ñaày traøn vaãn khoå sôû nhö thöôøng. Neân nhôù ngöôøi bieát tu khoâng chæ taïo duyeân toát trong hieän taïi, maø coøn taïo duyeân toát cho caû ñôøi sau nöõa.

Treân ñöôøng tu, ta ñi ñöôïc moät böôùc laø an laønh moät böôùc, ñi hai böôùc laø an laønh hai böôùc. Tu laø nhö theá, chôù khoâng phaûi tu laø caàu xin Phaät Toå ban cho mình söï an vui töï taïi. Phaät khoâng chaáp nhaän ñieàu aáy. Ngöôøi bieát tu thì vieäc laøm môùi coù yù nghóa, ngöôøi khoâng bieát tu chaúng nhöõng vieäc laøm khoâng coù yù nghóa maø coøn phaïm toäi nöõa. Bieát tu laø an laïc moät ñôøi, khoâng bieát tu thì ñau khoå maõi trong ñôøi naøy vaø caû ñôøi sau. Cho neân ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh caàn phaûi hieåu ñaïo lyù moät caùch ñuùng ñaén, khoâng neân hieåu sai laàm ñeå ñôøi tu cuûa mình trôû thaønh voâ nghóa.

Phaät töû qui y Tam Baûo, thoï trì naêm giôùi ñeå tu. Ñoù laø ñieàu thieát yeáu. Nhieàu vò tu maø khoâng bieát gì laø goác, gì laø ngoïn. Chuùng ta tu sao cho baûn thaân mình ñöôïc toát ñeïp, aûnh höôûng ñeán nhöõng ngöôøi chung quanh cuõng ñöôïc toát ñeïp. Vì sao Phaät daïy phaûi giöõ giôùi khoâng saùt sanh? ÔÛ ñôøi ai cuõng sôï cheát. Mình ñaõ sôï thì coù nôõ laøm cho ngöôøi khaùc cheát khoâng? Ta troïng sanh maïng cuûa mình thì cuõng phaûi troïng sanh maïng cuûa ngöôøi, do ñoù khoâng ñöôïc saùt sanh. Ta muoán soáng thì cuõng phaûi baûo veä maïng soáng cuûa ngöôøi khaùc. Ñoù laø leõ coâng baèng.

Giôùi thöù hai, khoâng ñöôïc troäm caép. Ai cuõng bieát tieàn cuûa laø maïng maïch cuûa söï soáng. Neáu maát tieàn cuûa, söï soáng khoâng coøn bình an nöõa. Ai cuõng thaáy tieàn cuûa quan troïng nhö theá, neân bò xaâm phaïm thì noåi töùc muoán traû thuø. Neáu ta bieát baûo veä cuûa caûi cho mình thì cuõng nhôù baûo veä cuûa caûi cho ngöôøi. Vì vaäy khoâng troäm cöôùp laø moät leõ coâng baèng trong coäng ñoàng xaõ hoäi loaøi ngöôøi.

Giôùi thöù ba, khoâng ñöôïc taø daâm töùc baûo veä haïnh phuùc gia ñình. Trong gia ñình, ngöôøi choàng hoaëc ngöôøi vôï ngoaïi tình, gia ñình ñoù tan naùt, khoâng coøn haïnh phuùc. Chuùng ta muoán baûo veä haïnh phuùc gia ñình mình thì phaûi baûo veä haïnh phuùc gia ñình cuûa ngöôøi. Do ñoù Phaät caám khoâng ñöôïc taø daâm. Ba giôùi naøy heát söùc thieát yeáu trong cuoäc soáng, giöõ ñöôïc ba giôùi naøy laø traùnh khoå cho mình cho ngöôøi nhieàu laém roài ñoù.

Giôùi thöù tö khoâng ñöôïc noùi doái. Thöôøng trong gia ñình töø cha meï ñeán con caùi, choàng hoaëc vôï doái gaït nhau, khoâng ai thaät thaø vôùi ai heát thì laøm sao tin nhau ñöôïc. Khoâng tin thì coù thöông yeâu khoâng? Coù tin môùi coù thöông, khoâng tin thì khoâng thöông. Nhö vaäy, muoán gia ñình hoøa vui, tin yeâu nhau thì moïi ngöôøi phaûi thaät thaø vôùi nhau. Ñeán ngoaøi xaõ hoäi cuõng vaäy, neáu chuùng ta löøa gaït ngöôøi naøy, doái traù ngöôøi kia thì khoâng ai tin meán mình caû. Chöøng ñoù ta noùi gì hoï cuõng khoâng nghe. Theá laø voâ tình ta töï loaïi mình ra khoûi coäng ñoàng xaõ hoäi roài, coù khoå chöa? Bôûi vaäy noùi doái raát nguy haïi, trong gia ñình maát tình thöông yeâu; ngoaøi xaõ hoäi ta trôû thaønh keû coâ ñoäc. Cho neân Phaät caám khoâng cho noùi doái.

Giôùi thöù naêm khoâng ñöôïc uoáng ruôïu. Phaät caám khoâng uoáng röôïu maïnh, khoâng uoáng say. Taïi sao Phaät laïi caám uoáng röôïu, ñaâu coù ñaùnh ñaäp ai, phieàn luïy ai? Bôûi vì ngöôøi say röôïu gioáng nhö keû ñieân maát heát trí khoân, taâm theå cuoàng loaïn. Cho neân Phaät daïy röôïu laø nhaân si meâ, uoáng nhieàu thì si meâ nhieàu, khoâng uoáng thì tænh saùng. Uoáng röôïu coù hai ñieàu haïi. Thöù nhaát laø gieo haït gioáng si meâ, thöù hai laø sanh beänh hoaïn. Ñoù laø haïi gaàn, coøn xa nöõa thì con chaùu sanh ra cuõng bò si meâ theo, vì aûnh höôûng di truyeàn cuûa cha meï. Vì vaäy Phaät caám khoâng cho uoáng röôïu.

Hieän taïi chuùng ta khoâng say maø coøn laàm laãn, huoáng laø uoáng say thì bao nhieâu laàm laãn khaùc xaûy ñeán. Khoâng laøm chuû ñöôïc mình, khoâng giaûn traïch phaûi quaáy, luùc ñoù raát deã taïo toäi. Ngaøy nay coøn coù ba thöù ñoäc haïi hôn ruôïu nöõa laø aù phieän, xì ke, ma tuùy. Cho neân phaûi noùi theâm, Phaät töû khoâng ñöôïc uoáng röôïu maïnh, uoáng say; khoâng huùt aù phieän, xì ke, ma tuùy, ñoù laø giôùi thöù naêm. Tai haïi cuûa nhöõng thöù naøy neáu noùi roäng ra thì seõ laøm xaõ hoäi baêng hoaïi, con ngöôøi gaây voâ soá toäi loãi, chôù khoâng phaûi thöôøng.

Vì vaäy böôùc ñaàu vaøo ñaïo, Phaät daïy chuùng ta phaûi giöõ naêm giôùi. Giöõ naêm giôùi laø tu. Phaät töû naøo khoâng phaïm naêm giôùi laø ngöôøi soáng xöùng ñaùng trong ñaïo cuõng nhö ñôøi. Do chuùng ta bieát giöõ naêm giôùi hieän ñôøi baûn thaân mình toát, moïi ngöôøi chung quanh meán thöông. Khi nhaém maét bieát chaéc chaén seõ trôû laïi laøm ngöôøi toát, neân trong taâm khoâng lo sôï hoaûng hoát. Ñoù laø tu Nhaân thöøa Phaät giaùo.

Ngöôøi khoâng saùt sanh ñôøi sau sanh ra tuoåi thoï daøi. Khoâng troäm cöôùp ñôøi sau sanh ra coù taøi saûn nhieàu. Khoâng taø daâm ñôøi sau sanh ra ñeïp ñeõ trang nghieâm. Khoâng noùi doái ñôøi sau sanh ra noùi naêng löu loaùt, ai cuõng quí cuõng tin. Khoâng uoáng röôïu maïnh, khoâng uoáng say; khoâng huùt aù phieän, xì ke, ma tuùy ñôøi sau sanh ra ñöôïc trí tueä minh maãn. Nhö vaäy, giöõ ñöôïc naêm giôùi hieän ñôøi soáng haïnh phuùc, ñôøi sau caøng haïnh phuùc hôn.

Neân noùi tôùi tu laø ñieàu caàn thieát cho baûn thaân mình, cho gia ñình vaø cho caû xaõ hoäi nöõa. Chôù khoâng phaûi tu laø caàu nhöõng chuyeän laï luøng, huyeàn bí. Neáu moät thoân, moät xoùm ai cuõng giöõ troøn naêm giôùi thì thoân xoùm ñoù coù vui khoâng? Khoâng ai sôï bò aên caép, sôï ngöôøi khaùc haïi, sôï ngöôøi khaùc phaù gia cang cuûa mình v.v… Ñoù laø choã hoøa vui.

Vì vaäy tu laø bieát ñöôïc goác cuûa söï an vui. Nhöõng gì laøm ñau khoå chuùng ta traùnh, nhöõng gì taïo nieàm an vui chuùng ta laøm thì cuoäc ñôøi toát ñeïp bieát döôøng naøo. Neáu khoâng bieát tu chuùng ta cöù laøm nhöõng ñieàu xaáu, roài töï chuoác khoå cho mình cho ngöôøi. Chính mình chuû nhaân taïo ra moïi söôùng khoå, chôù khoâng phaûi thaàn thaùnh naøo caû. Theá nhöng coù ngöôøi ñoäng tôùi lieàn xin thaàn thaùnh “tha cho con”. Thaät buoàn cöôøi.

Chuùng ta gieo nhaân toát môùi höôûng ñöôïc quaû toát, khoâng gieo nhaân maø ñoøi höôûng quaû ñoù laø chuyeän vieån voâng. Khoâng caàn phaûi xin xoû ai caû, chæ kheùo taïo nhaân toát ñeå ñöôïc quaû toát, ñoù laø ngöôøi saùng suoát thöïc teá. Phaät baûo ñoù laø ngöôøi kheùo tu, bieát tu vaäy.

Mong taát caû quí vò hieåu ñöôïc yù nghóa “chöõ tu” cho thaät ñuùng, kheùo öùng duïng vaøo cuoäc soáng cuûa mình, thì duø nghe ít vaãn lôïi laïc nhieàu. Baèng ngöôïc laïi nghe nhieàu maø khoâng kheùo tu, cöù maëc tình taïo caùc nghieäp baát thieän thì chaúng nhöõng khoâng ñöôïc chuùt lôïi laïc, maø phaûi chuoác quaû khoå ñau nöõa.

Chuùc quí vò coá gaéng tu ñaït ñöôïc nhieàu an laïc trong hieän ñôøi vaø cho caû mai sau.

]