Chuøa Coå Chaâu - Baéc Ninh naêm 2001

Ñeà taøi chuùng toâi noùi hoâm nay laø Nghieäp duyeân, qua ñoù cho thaáy ngöôøi Vieät Nam ñaõ thaám nhuaàn tinh thaàn Phaät giaùo ñeán taän xöông tuûy, chôù khoâng phaûi hôøi hôït ngoaøi da.

Tröôùc tieân, toâi giaûi nghóa chöõ “nghieäp”. Nhö trong truyeän Kieàu, cuï Nguyeãn Du ñaõ môû ñaàu baèng hai caâu:

Ñaõ mang laáy nghieäp vaøo thaân,

Cuõng ñöøng traùch laãn trôøi gaàn trôøi xa.

Chæ hai caâu ñoù thoâi, chuùng ta thaáy cuï Nguyeãn Du ñaõ thaâm nhaäp raát saâu yù nghóa nghieäp cuûa ñaïo Phaät. Bôûi vì vôùi quaàn chuùng bình daân, laâu nay khi gaëp nhöõng hoaøn caûnh baát haïnh ñeán doàn daäp, thì luoân thaùn oaùn ñaát trôøi ñaõ laøm cho hoï khoå. Nhöng vôùi caùi nhìn cuûa cuï Nguyeãn Du, khoâng phaûi trôøi ñaát laøm cho mình khoå, maø chính nghieäp cuûa mình laøm cho ta söôùng hay khoå. Bieát ñöôïc nghieäp aáy roài, töï mình chuyeån hoùa baèng caùch tu taäp söûa ñoåi, chôù khoâng neân than trôøi traùch ñaát. Ñoù laø moät leõ thaät.

Con ngöôøi luoân coù beänh ñoå thöøa, khoâng chòu traùch nhieäm. Mình laøm gì khoâng toát khoâng hay, ñeán khi caûnh khoå doàn daäp tôùi thì ñoå taïi trôøi khieán, Phaät xui, maø khoâng chòu nhaän taïi mình. Ta laøm khoâng toát neân quaû khoâng toát ñeán laø moät ñieàu hieån nhieân hôïp lyù thoâi. Vaäy maø mình cuõng oaùn traùch trôøi ñaát môùi laï chöù!

Hoïc hieåu ñaïo roài, chuùng ta phaûi chuyeån ñoåi nghieäp xaáu thaønh toát, caùi dôû thaønh caùi hay, ñoù laø tu. Ñöøng thaùn oaùn traùch trôøi, traùch ñaát maø phaûi traùch mình tröôùc tieân. Nhöõng gì mình ñaõ laøm, ngaøy nay keát quaû ñeán ñuùng nhö haønh ñoäng cuûa mình, khoâng sai chaïy. Ngöôøi khoâng kheùo tu, khoâng noùi laønh, laøm laønh, nghó laønh neân moïi ngöôøi chung quanh gheùt boû. Khi bò moïi ngöôøi gheùt keû aáy laïi ñoå thöøa taïi trôøi xui, Phaät khieán cho ngöôøi ta gheùt mình. Coù phaûi voâ lyù khoâng?

Cho neân khi thaáy ngöôøi ta khoâng thöông mình thì phaûi tìm lyù do taïi sao nhö vaäy. Vì mình khoâng toát, khoâng giuùp ñôõ ai heát laøm sao ngöôøi ta thöông meán gaàn guõi ñöôïc. Nhö vaäy ñaâu phaûi Phaät trôøi xui khieán. Theá maø laâu nay chuùng ta ñoå thöøa, thaùn oaùn Phaät trôøi, nhö vaäy coù ñuùng khoâng? Ñoù laø choã sai laàm do khoâng hieåu bieát ñuùng maø ra.

Vôùi Nguyeãn Du, cuï ñaõ thaáy roõ ñieàu ñoù neân khoâng ngaïc nhieân vôùi chuyeän toát xaáu laønh döõ cuûa moãi ngöôøi. Do nghieäp chi phoái daãn daét maø coù caùc caûnh toát xaáu, chôù khoâng phaûi moät ñaáng thaàn linh naøo taïo ra. Söï thaät taát caû ñeàu do con ngöôøi, töï laøm roài töï chòu. Vì vaäy ngöôøi Vieät Nam bình daân khi thaáy ai khoå thöôøng noùi “toäi nghieäp quaù”. Hai chöõ toäi nghieäp noùi leân yù xoùt thöông ngöôøi kia vì meâ laàm taïo toäi loãi, baây giôø bò quaû baùo phaûi traû nghieäp neân chòu khoå ñau. Roõ raøng tinh thaàn nhaân quaû cuûa ñaïo Phaät ñaõ thaám taän xöông tuûy daân ta.

Neáu thaáy nhöõng ngöôøi sanh ra trong gia caûnh toát, khaù giaû, con chaùu hoïc haønh ñoã ñaït, thaêng quan tieán chöùc, thì ngöôøi ta hay möôïn caâu ca dao naøy ñeå khen ngôïi:

Bôûi chöng kieáp tröôùc kheùo tu,

Ngaøy nay con chaùu voõng duø ngheânh ngang.

Voõng duø ñoù khoâng phaûi ngaãu nhieân ñöôïc, maø do tröôùc kia kheùo tu, ñaõ taïo nghieäp laønh, taïo phöôùc ñöùc neân ngaøy nay con chaùu môùi ñöôïc thöøa höôûng nhö theá, chôù ñaâu phaûi chuyeän ngaãu nhieân. Keû khoâng bieát lyù nghieäp baùo cuûa ñaïo Phaät, cöù ñoå thöøa oaùn traùch trôøi ñaát, xaõ hoäi baát coâng. Nhöng söï thaät goác töø mình ra, chôù khoâng phaûi beân ngoaøi ñeán. Ta khoâng kheùo, khoâng taïo nhaân toát neân phaûi khoå. Baây giôø töï bieát ñieåm dôû cuûa mình, coá gaéng söûa thì seõ heát. Neân nhôù nghieäp töø lôøi noùi, haønh ñoäng, yù nghó maø ra neân ta phaûi thöôøng xuyeân quaùn saùt ba nghieäp cuûa mình. Lôøi noùi, haønh ñoäng, yù nghó xaáu taïo thaønh nghieäp aùc, thì seõ chuoác quaû aùc. Lôøi noùi, haønh ñoäng, yù nghó toát taïo thaønh nghieäp laønh thì ñöôïc höôûng quaû toát.

Nhö vaäy nghieäp coù theå chuyeån ñoåi ñöôïc. Nhö ta bieát moïi ngöôøi gheùt mình vì lôøi noùi khoâng hay, coäc caèn. Baây giôø muoán moïi ngöôøi thöông, ta söûa laïi noùi nhöõng lôøi hieàn laønh, dòu daøng, hoøa nhaõ. Nhö vaäy chuyeån gheùt thaønh thöông laø chuyeån khaåu nghieäp hoaëc thaân nghieäp cuûa mình. Mieäng ñaõ laøm cho ngöôøi gheùt, thì baây giôø cuõng chính mieäng ñoåi laïi laøm cho ngöôøi thöông, chôù cöù ñoå thöøa trôøi ñaát thì bieát chöøng naøo ta môùi söûa ñoåi nhöõng thoùi hö taät xaáu cuûa mình. Thaáy ngöôøi ta gheùt noùi taïi trôøi khieán nhö theá thì seõ khoâng bao giôø söûa loãi. Bieát vaäy roài chuùng ta chuyeån ñoåi laïi, boû nhöõng lôøi hung aùc döõ daèn, noùi lôøi hieàn hoøa ñöùc haïnh thì töï nhieân moïi ngöôøi chung quanh seõ thöông meán. Ñoù laø ngöôøi kheùo tu.

Chuùng ta nhìn nhaän nghieäp do mình laøm neân coù caùc quaû khoå thì môùi söûa ñoåi ñöôïc. Coøn ñoå thöøa cho trôøi thì voâ phöông cöùu chöõa, bôûi bieát trôøi ôû ñaâu maø tìm ñeå xin söûa. Ñoù laø leõ thaät. Nhö yù mình ganh gheùt ngöôøi naøy oaùn thuø keû noï thì chaéc chaén ngöôøi ta khoâng thöông mình ñöôïc. Baây giôø muoán ngöôøi ta thöông thì mình phaûi chaân thaønh thöông meán moïi ngöôøi. Chaân thaønh nghó ñieàu laønh, laøm vieäc laønh, giuùp ñôõ moïi ngöôøi, khoâng oaùn gheùt ai thì laøm gì coù chuyeän ngöôøi ta gheùt mình.

Nghieäp töø thaân, mieäng, yù maø ra thì cuõng phaûi töø thaân, mieäng, yù maø thay ñoåi. Coù thay ñoåi laø bieát tu, khoâng thay ñoåi laø khoâng bieát tu. Vaäy tu laø chuyeån ba nghieäp aùc thaønh ba nghieäp thieän, chôù khoâng coù gì khaùc. Cuï Nguyeãn Du ñaõ thaáy roõ leõ ñoù, neân môùi noùi:

Ñaõ mang laáy nghieäp vaøo thaân,

Cuõng ñöøng traùch laãn trôøi gaàn trôøi xa.

Khoâng phaûi trôøi phaït, khoâng phaûi trôøi haønh maø chính nghieäp aùc mình gaây ra khieán cho ta phaûi khoå. Caùc baäc Coå ñöùc xöa kia ñaõ hieåu ñöôïc ñaïo Phaät moät caùch thaáu ñaùo neân raên daïy con chaùu raát nhieàu veà ñieàu naøy. Ngaøy nay nhieàu khi chuùng ta noùi nhöõng caâu nghe raát thaâm nhaäp ñaïo lyù, nhöng baûn thaân laïi khoâng bieát chaân giaù trò ñaïo lyù ñoù, neân ít khi naøo chaáp nhaän hoaøn caûnh hieän thöïc mình ñang soáng. Nhö khi nghe ngöôøi ta noùi xaáu veà mình, lieàn noåi saân ñuøng ñuøng maø khoâng chòu nghó laïi taïi sao ngöôøi ta noùi xaáu mình? Neáu khoâng coù caùi gì oaùn hôøn vôùi mình thì gaëp ta hoï chöûi maéng laøm gì cho sanh chuyeän? Cuõng taïi ta theá naøo neân thieân haï môùi töùc giaän noùi xaáu mình. Neáu xeùt neùt nhö vaäy, ta seõ khoâng giaän döõ leân maø coøn dòu gioïng vôùi ngöôøi kia: Anh chò nhôù xem toâi ñaõ laøm gì cho anh chò phieàn loøng, xin cho bieát ñeå toâi söûa ñoåi laïi. Nghe theá, ai coøn giaän mình nöõa. Nhö vaäy coù phaûi ñoåi döõ laøm laønh khoâng? Coøn ngöôøi ta ñaõ töùc, ñaõ giaän maø mình phaûn ñoái laïi thì hoï caøng töùc giaän theâm. Nghieäp choàng leân nghieäp, oan oan töông baùo, bieát bao giôø môùi heát.

Cho neân xoùm gieàng meách loøng nhau phaàn nhieàu laø taïi hieåu laàm. Roài khoâng ai chòu nghe ai, neân cöù phaûn ñoái, laøm khoå cho nhau. Nhöõng lôøi noùi voâ nghóa maø mình chuïp laáy ñeå caõi laïi thì thaät laø noùng naûy daïi doät laøm sao! Thí duï ngöôøi ta maéng “boá maày”, mình lieàn giaän leân, muoán taùt tai ngöôøi ta. Nhöng xeùt kyõ laïi, hoï noùi boá maày leõ ra ta phaûi caûm ôn chöù: “Caûm ôn anh nhaéc ñeán boá toâi.” Noùi “boá maày” chôù coù gì ñaâu maø giaän döõ vaäy, coù phaûi ngöôøi ta hay laøm khoå cho nhau moät caùch voâ lyù khoâng?

Nghe noùi “boá maày”, nghó raèng ngöôøi ta nhaéc tôùi boá mình thì toát quaù, coù gì phaûi giaän, theá laø moïi chuyeän ñeàu toát ñeïp. Ñoù laø nhöõng leõ thaät lôïi ích voâ cuøng, maø chuùng ta laïi khoâng hieåu. Ñoäng tôùi thì la, ñoäng tôùi thì caõi nhau maø khoâng chòu nhìn cho töôøng taän leõ thaät cuûa söï vieäc. Töø nhöõng chuyeän nhoû ngöôøi ta cöù gaây söï ñeå trôû thaønh chuyeän lôùn. Do ñoù Phaät baûo chuùng sanh si meâ raát ñaùng thöông xoùt laém vaäy!

Chuùng ta hoïc Phaät laø ñeå coù caùi nhìn ñuùng leõ thaät, khoâng neân nhìn moät caùch hôøi hôït beân ngoaøi, roài sanh ra nhöõng yù nieäm hôn thua, phaûi quaáy, tranh ñaáu voâ ích. Phaûi thaáy ñöôïc leõ thaät cuûa cuoäc ñôøi nhö vaäy, ñeå chuùng ta tu söûa cho mình vaø giuùp moïi ngöôøi coù cuoäc soáng an laïc thaûnh thôi trong hieän ñôøi, maø cuõng laø bieát lo cho ñôøi sau cuûa mình ñöôïc toát ñeïp hôn.

Gaàn ñaây coù nhieàu ngöôøi noùi nhòn laø ngu. Nhöng xeùt kyõ nhòn coù ngu khoâng? Nhö ngöôøi ta noùi mình ngu nhö con boø, ta vaãn thaûn nhieân ñaùp: “Phaûi toâi ngu, vì ngöôøi xöa baûo caøng hoïc thaáy caøng doát, theá thì khoâng ngu sao ñöôïc.” Noùi vaäy laø ngu hay khoâng ngu? Coøn ta lôùn tieáng caõi vôùi hoï thì roõ raøng mình ngu maát roài.

Neáu chuùng ta saùng suoát nhaän ñònh ñuùng thì cuoäc soáng an nhaøn, thoaûi maùi, khoâng phieàn haø ai. Taïi vì mình coá chaáp quaù, ñoäng tôùi laø noåi töùc, noåi noùng neân sanh ra bao nhieâu chuyeän khoâng toát. Ñaõ taïo nghieäp aùc nghieäp döõ vôùi ngöôøi thì ngöôøi traû laïi ta nghieäp aùc, nghieäp döõ thoâi. Cöù theá choàng chaát nhöõng thöù xaáu aùc, khoâng coù ngaøy cuøng. Ngaøy nay hoïc hieåu ñaïo lyù roài, chuùng ta phaûi chöøa boû nhöõng thöù xaáu aùc, laøm nhöõng ñieàu toát ñieàu laønh, ñoù laø tu.

Nghieäp khoâng coù hình töôùng, khoâng thaät nhöng ñaõ gaây taïo thì noù khoâng maát, chæ coù theå chuyeån ñoåi thoâi. Duø tai naïn xaûy ra, taát caû söï vaät beân ngoaøi bò tieâu hoaïi, chôù nghieäp theo saùt beân mình khoâng bao giôø maát. Vì vaäy chuùng ta phaûi sôï nghieäp aùc, nghieäp döõ. Deø daët noùi lôøi caån thaän, ñöøng laøm buoàn loøng ngöôøi. Laøm vieäc gì nhôù ñöøng ñeå cho ngöôøi phaûi khoå. Nghó ñieàu gì cuõng caån thaän suy ñi xeùt laïi, ñöøng nghó xaáu nghó oan cho ai. Khoâng nghó xaáu cho ngöôøi, khoâng noùi lôøi döõ vôùi ngöôøi, khoâng laøm ñau khoå ngöôøi, ñoù laø tu. Tu nhö vaäy coù hieàn chöa? Ñoù môùi goïi laø ngöôøi hieàn.

Nhöng Phaät töû chuùng ta tu maø chöa hieàn. Chöa hieàn laø toâi noùi nheø nheï ñoù, chôù noùi thaúng laø quí vò tu maø coøn döõ quaù. Ngöôøi ta ñoäng tôùi thì la vang trôøi, vang ñaát khoâng ai chòu noåi, coù phaûi xaáu hoå cho Phaät khoâng, daïy ñeä töû khoâng ñöôïc thì xaáu hoå chôù sao! Cho neân tu maø chöa hieàn thì chöa phaûi laø ngöôøi thaät tu.

Chuùng ta hieàn thì moïi ngöôøi chung quanh ñeàu thöông meán. Neáu moät gia ñình ngöôøi choàng, ngöôøi vôï ñeàu hieàn laønh nhö vaäy thì gia ñình ñoù coù caõi vaõ nhau khoâng? Coù theå ly dò nhau khoâng? Ñaâu coù chuyeän ñoù. Neân moät gia ñình tu hieàn laø moät gia ñình haïnh phuùc. Moät xoùm moät laøng tu hieàn laø xoùm laøng bình an. Moät ñaát nöôùc daân chuùng tu hieàn laø moät quoác gia aám no thanh bình, vaên minh giaøu maïnh.

Nhö vaäy chuùng ta tu laø ñem laïi söï an laønh cho baûn thaân, ñem laïi haïnh phuùc cho gia ñình, ñem laïi söï toát ñeïp cho thoân xoùm, ñem laïi aám no thaïnh vöôïng cho ñaát nöôùc. Ñoù laø lôïi ích thieát thöïc, laø chaân giaù trò cuûa söï tu. Chôù khoâng phaûi ñi chuøa cuùng Phaät, laïy hít haø nhö quí troïng tha thieát vôùi Phaät laém, maø ra khoûi chuøa ai ñoäng tôùi thì la ñoång leân. Phaät ñaâu coù caàn mình tu vôùi Ngaøi, maø caàn ta tu vôùi chuùng sanh kìa. Phaät khoâng aên, khoâng uoáng, khoâng buoàn, khoâng giaän thì tu vôùi Ngaøi laøm gì?

Thaäm chí coù Phaät töû laïi hieåu laàm, tu theo Phaät laø tôùi ngaøy raèm, ba möôi hay ngaøy vía ñi chuøa cuùng Phaät,  laïy Phaät. Roài laâm raâm khaán Phaät cho con laøm aên phaùt taøi, gia ñình con ñöôïc maïnh khoûe bình an, con chaùu ñoã ñaït. Cuùng Phaät chöøng moät dóa quaû maø xin laïi baáy nhieâu ñoù, tu gì maø tham quaù chöøng, Phaät naøo chöùng cho.

Phaät daïy boû tham, saân, si. Tu laø ñöøng tham, ñöøng noùng giaän, ñöøng si meâ maø mình laïi tham, laïi noùng giaän, laïi si meâ nhieàu hôn. Ñoù laø sai laàm, laø khoâng hieåu Phaät, laøm sao goïi laø tu ñöôïc. Chuùng ta phaûi nhôù tu laø söûa ñoåi, laø chuyeån nhöõng haønh ñoäng, lôøi noùi, yù nghó khoâng toát thaønh haønh ñoäng, lôøi noùi, yù nghó toát. Nhö vaäy môùi ñuùng yù nghóa tu. Ñoù laø noùi veà chöõ “Nghieäp”.

Baây giôø noùi ñeán chöõ “Duyeân”. Töø “nghieäp duyeân” naøy ngöôøi ñôøi raát thöôøng nhaéc tôùi. Duyeân laø sao? Ngöôøi Vieät Nam chuùng ta hieåu chöõ duyeân raát thaâm maät, raát saâu kín chôù khoâng phaûi thöôøng. Nhö cha meï coù ñöùa con hoaëc trai hoaëc gaùi, ñònh nôi gaû cöôùi cho chuùng noù maø chuùng noù khoâng öng. Khi cha meï coá eùp uoång, nhöõng ngöôøi laùng gieàng hay thaân thuoäc lieàn khuyeân: “EÙp daàu eùp môõ chôù ai nôõ eùp duyeân.” Nghóa laø duyeân cuûa noù ôû ñaâu thì noù ôû ñoù, chôù ñöøng eùp. Cho neân gaëp nhau laø coù duyeân, khoâng phaûi boãng döng maø gaëp. Roõ raøng daân toäc ta raát thaám nhuaàn chöõ duyeân cuûa ñaïo Phaät.

Khi thaáy ngöôøi naøo aên noùi deã thöông, ngöôøi ta hay khen “chò ñoù aên noùi coù duyeân quaù”. AÊn noùi coù duyeân laø sao? Noùi ra ai cuõng öa, ai cuõng chòu nghe, goïi laø aên noùi coù duyeân. Ngöôïc laïi ngöôøi naøo môû mieäng ra thieân haï muoán bòt tai, khoâng theøm nghe thì cheâ: “Keû ñoù aên noùi voâ duyeân quaù.” Voâ duyeân töùc khoâng coù duyeân vôùi ai heát, neân ngöôøi ta khoâng chòu nghe. Daân ta öùng duïng chöõ duyeân ñeå giaûi thích nhöõng tình caûm, hoaøn caûnh… trong cuoäc soáng cuûa mình raát nhuaàn nhuyeãn.

Vaäy chöõ duyeân trong nhaø Phaät chæ caùi gì? Chæ cho taát caû chuùng sanh sanh ra ñôøi ñeàu coù duyeân tröôùc. Ñaõ taïo duyeân tröôùc roài neân ngaøy nay môùi gaëp laïi nhau, goïi laø hôïp duyeân. Trong kinh keå ñöùc Phaät Thích-ca sau khi thaønh ñaïo, moãi saùng tröôùc khi ñi giaùo hoaù hay khaát thöïc, Ngaøi duøng thieân nhaõn quaùn saùt nôi naøo, ngöôøi naøo coù duyeân vôùi mình, Ngaøi môùi ñeán ñoù vöøa ñeå khaát thöïc, vöøa ñeå ñoä hoï, goïi laø Phaät hoùa höõu duyeân nhaân töùc Phaät ñoä ngöôøi coù duyeân vôùi Ngaøi.

Quí vò thaáy caùc thaày Tyø-kheo, caùc coâ Tyø-kheo ni ñaép y ñöôïc caét ra töøng maûnh roài raùp laïi, gioáng nhö töøng thöûa ruoäng ngoaøi ñoàng. Maûnh thì daøi maûnh thì ngaén, treân coù caùi bôø. Taïi vì hoài xöa ñöùc Phaät thaáy ngöôøi noâng phu ôû AÁn Ñoä laøm ruoäng cuõng chia töøng thöûa, hoaëc daøi hoaëc ngaén, moãi thöûa ñeàu coù caùi bôø, Ngaøi môùi cheá ra y cuûa thaày Tyø-kheo ñaép ñöôïc keát laïi töø nhieàu mieáng vaûi nhö nhöõng thöûa ruoäng daøi, ngaén khaùc nhau. Y ñoù goïi laø “phöôùc ñieàn y”, nghóa laø aùo ruoäng phöôùc. Taïi sao goïi laø aùo ruoäng phöôùc? Bôûi vì khi caùc thaày Tyø-kheo ñaép y ñoù ñi khaát thöïc, ngöôøi Phaät töû hoaëc chöa phaûi Phaät töû tôùi sôùt baùt cuùng döôøng côm laø gieo duyeân vôùi caùc thaày. Gieo duyeân töùc laø nhö ñem haït gioáng toát gieo vaøo ruoäng phöôùc cuûa thí chuû ñoù.

Ngaøy nay chö Taêng Ni ôû Vieät Nam chuùng ta ñi khaát thöïc raát ít, maø phaàn nhieàu ôû taïi chuøa. Cho neân quí Phaät töû tôùi chuøa cuùng laø gieo duyeân vôùi Tam Baûo. Nhôø gieo duyeân vôùi Tam Baûo neân môùi bieát ñöôïc Phaät phaùp, bieát nghe quí thaày nhaéc nhôû tu haønh. Quí vò cuùng döôøng goïi laø gieo duyeân, coøn Taêng Ni nhaän cuûa cuùng döôøng aáy goïi laø keát duyeân, neáu noùi bình daân moät chuùt laø nhaän nôï. Phaät töû gieo duyeân vôùi ai thì ngöôøi nhaän duyeân ñoù nôï vôùi quí vò. Cho neân theá gian coù töø “duyeân nôï” laø vaäy.

Chuùng ta nhaän cuûa ngöôøi cuùng döôøng töùc laø thieáu nôï. Ñöøng nghó ngöôøi ta cuùng cho mình roài thì töï yù duøng, tha hoà thuï höôûng khoâng coù nôï naàn gì caû. Khoâng phaûi vaäy. Cuùng töùc laø gieo duyeân, maø gieo duyeân thì ngöôøi nhaän phaûi maéc nôï. Nhö vaäy ngöôøi ñöôïc cuùng nhieàu ñöøng haõnh dieän mình phöôùc ñöùc saâu daøy, taøi trí nhieàu neân ngöôøi ta cuùng nhieàu. Phaûi luoân lo sôï ngöôøi ta cuùng nhieàu laø mình nôï nhieàu, maø nôï thì phaûi traû. Vì vaäy Phaät töû gieo duyeân vôùi chö Taêng, chö Ni thì chö Taêng, chö Ni coù boån phaän phaûi traû nôï, baèng caùch noã löïc tu haønh cho toát, ñeå coù ñuû taøi ñöùc giaùo hoùa Phaät töû cuøng tu, cuøng ñöôïc lôïi ích nhö mình.

Nhö theá gian, ngöôøi naøo hoïc haønh gioûi maø nhaø ngheøo phaûi vay nôï ñeå hoïc. Khi thaønh taøi roài nhöng chöa coù tieàn ñeå traû nôï cho chuû, ngöôøi chuû khoâng ñoøi tieàn maø baét daïy laïi cho con chaùu hoï. Ñoù cuõng laø moät hình thöùc traû nôï. Cuõng vaäy quí thaày, quí coâ tu ñôøi naøy cho khaù, ñôøi sau tu hay hôn nöõa ñeå khi gaëp laïi Phaät töû giaûng daïy, chæ baûo cho hoï bieát tu haønh. Ñoù laø traû nôï. Nhö Phaät töû ôû ñaây khi xöa chaéc cuõng coù gieo duyeân vôùi toâi, neân toâi môùi tôùi giaûng daïy Phaät phaùp cho quí vò. Ñoù laø toâi traû nôï nhöõng Phaät töû coù duyeân vôùi toâi.

Duyeân nôï cuûa theá gian thì hôi khaùc. Thí duï vôï choàng gaëp nhau, ban ñaàu thöông meán laém nhöng veà sau taâm yù khoâng hôïp, caõi laãy roài sanh nhieàu chuyeän vui buoàn, nhöng boû thì boû khoâng ñaønh. Vì vaäy hoï noùi taïi maéc nôï traû chöa heát. Duyeân nôï ôû theá gian laø vaäy. Coøn duyeân nôï trong ñaïo laïi khaùc.

Trong ñaïo, ngöôøi gieo duyeân vaø ngöôøi nhaän nôï ñeàu phaûi coá gaéng tu, coá gaéng ñem chaùnh phaùp chæ daïy cho ñôøi naøy vaø nhieàu ñôøi sau ñöôïc lôïi laïc. Khoâng nhö ngöôøi theá gian phaûi chòu ñöïng ñeå traû nôï cho nhau. Cho neân giaùo hoùa ngöôøi laø caùch traû nôï trong ñaïo, cao thöôïng toát ñeïp hôn caùch traû nôï cuûa theá gian.

Hieåu duyeân nôï trong ñaïo roài, môùi bieát ai thoï nhaän nhieàu thì nôï laém, chôù khoâng neân nghó phöôùc nhieàu. Do thaáy nôï nhieàu neân raùng tu ñeå coù ñuû khaû naêng ñeàn traû laïi cho ngöôøi, baèng caùch giaùo hoùa höôùng daãn thí chuû tu taäp. Neân trong caùc caùch traû nôï, laøm thaày laø caùch traû nôï cao thöôïng nhaát, nhöng neân nhôù cuõng chæ laø traû nôï thoâi, khoâng coù gì phaûi kieâu haõnh caû.

Cho neân cuùng Phaät laø ñeå gieo duyeân, maø ñaõ laø gieo duyeân thì khoûi khaán gì heát. Cuùng döôøng Tam Baûo nguyeän cho Tam Baûo thöôøng coøn, ñeå chuùng con coù choã nöông töïa tu haønh. Ñoù laø taâm nieäm chaân chaùnh, hôïp ñaïo lyù. Chôù cuùng döôøng maø xin Phaät cho caùi naøy, caùi kia thì khoâng ñöôïc. Vì Phaät ñaõ töøng baûo: “Ta khoâng coù quyeàn ban phöôùc xuoáng hoïa cho ai.” Phaät chæ laø moät vò Ñaïo sö, töùc oâng thaày daãn ñöôøng, chæ cho chuùng sanh traùnh con ñöôøng khoå, ñi con ñöôøng laønh, ñoù laø boån phaän cuûa moät baäc Ñaïo sö.

Neáu Phaät coù quyeàn ban phöôùc xuoáng hoïa thì Ngaøi ñaâu caàn daïy chuùng ta tu, thöïc haønh ñuùng ñaïo lyù nhaân quaû. Ñaïo lyù nhaân quaû daïy ngöôøi gieo nhaân laønh thì seõ höôûng quaû laønh, gieo nhaân aùc thì chòu quaû aùc. Laønh döõ khoå vui ñeàu töø nhaân mình ñaõ gieo maø coù, chôù khoâng phaûi Phaät cho. Thí duï anh noâng daân laøm ruoäng raát tin Phaät, cöù nghó caàu Phaät ban cho ñöôïc muøa. Vì vaäy tôùi muøa anh khoâng chòu gieo gioáng maø cöù chaáp tay caàu Phaät cho con naêm nay boäi thu. Chaáp tay caàu hoaøi nhö vaäy, cuoái muøa anh ñöôïc gì? Moät thaûm coû xanh.

Neáu hieåu ñöôïc lyù nhaân quaû muoán ñöôïc muøa tröôùc heát phaûi löïa gioáng toát. Löïa ñöôïc gioáng roài coøn phaûi caøy böøa cho ñaát tôi ra, nhoå coû saïch, raûi phaân gieo gioáng xuoáng. Gieo gioáng roài phaûi chaêm lo saên soùc phaân nöôùc ñaày ñuû, phoøng ngöøa saâu coû… nhö vaäy tôùi muøa môùi thu hoaïch toát ñöôïc. Nhaân toát thì quaû toát, chôù Phaät naøo can döï vaøo vieäc ñoù. Ñaây laø moät leõ thaät.

Cho neân ñaïo Phaät daïy chuùng ta tu baèng leõ thaät, baèng chaân lyù chôù khoâng phaûi tu baèng töôûng töôïng. Quí Phaät töû töôûng töôïng nhieàu quaù. Töôûng Phaät seõ ban pheùp cho mình ñuû thöù, muoán gì ñöôïc naáy, ñoù laø traùi vôùi ñaïo lyù, traùi vôùi söï thaät. Neân ngöôøi bieát tu, hieåu ñaïo roài töï chòu traùch nhieäm vôùi caùc haønh ñoäng, vieäc laøm cuûa mình, khoâng ñoå thöøa cuõng khoâng yû laïi hay troâng chôø vaøo ai.

Chaúng nhöõng Phaät daïy lyù nhaân duyeân, maø caùc nhaø Nho cuõng thöôøng noùi: “Höõu duyeân thieân lyù naêng töông ngoä, voâ duyeân ñoái dieän baát töông phuøng.” Ngöôøi coù duyeân vôùi nhau daàu caùch xa ngaøn daëm cuõng coù theå gaëp gôõ ñöôïc, coøn ngöôøi khoâng coù duyeân daàu ñoái dieän tröôùc maët cuõng khoâng thaáy nhau. Taïi sao? Bôûi vì chöa coù gieo duyeân neân khoâng thöông meán, vì vaäy tuy ñoái dieän nhöng chæ ngoù ngang, chôù coù nhìn ñaâu maø thaáy. Roõ raøng do duyeân tröôùc mình ñaõ gaây döïng, neân ngaøy nay vöøa gaëp laïi duø khoâng nhôù gì heát nhöng vaãn coù caûm tình.

Coù nhieàu ngöôøi noùi, toâi hoïc haønh cuõng khaù maø sao xin vieäc choã naøo ngöôøi ta cuõng cheâ, tôùi ñaâu khoâng ai chòu nhaän. Ngöôïc laïi ngöôøi khaùc chaúng hôn toâi bao nhieâu maø tôùi ñaâu ngöôøi ta cuõng nhaän. Theá laø hoï traùch xaõ hoäi baát coâng, nhöng khoâng ngôø thaáy maët mình khoâng ai öa heát thì nhaän sao ñöôïc. Muoán ngöôøi ta nhaän laøm vieäc thì mình phaûi deã thöông moät chuùt, chôù vöøa thaáy ñaõ khoâng öa laøm sao nhaän ñöôïc. Caùi öa hay khoâng öa ñoù döôøng nhö moät phaûn xaï töï nhieân, khoâng phaûi suy nghó gì caû, cuõng khoâng do thaønh kieán rieâng tö, nhö vaäy roõ raøng laø do duyeân töø tröôùc.

Bôûi ñôøi tröôùc ta khoâng kheùo tu, khoâng taïo duyeân laønh neân baây giôø phaûi chòu caûnh nhö vaäy. Bieát theá ta khoâng than thaân traùch phaän, cöù vui veû coá gaéng söûa ñoåi nhöõng ñieåm dôû cuûa mình, laøm laønh, giuùp ñôõ moïi ngöôøi, daàn daàn ta seõ caûm hoùa moïi ngöôøi khieán ai thaáy cuõng thöông, chöøng ñoù laøm gì cuõng deã thaønh coâng. Ngaøy nay thieáu duyeân chuùng ta gieo duyeân ñeå sau naøy gaëp laïi ai cuõng thöông cuõng meán heát. Ñoù laø ngöôøi bieát tu.

Treân ñöôøng tu, khoâng phaûi laøm caùi gì maàu nhieäm, linh thieâng môùi goïi laø tu. Chuùng ta söûa duyeân xaáu thaønh toát. Thí duï mình bò nhieàu ngöôøi gheùt thì bieát ñôøi tröôùc thieáu gieo duyeân laønh. Baây giôø raùng taïo duyeân laønh, ñeå sau naøy ai cuõng thöông meán, chôù khoâng giaän khoâng traùch ai. Töï traùch mình, töï söûa mình laø ngöôøi coù theå chinh phuïc ñöôïc taát caû. Tu nhö vaäy deã hay khoù, thöïc teá hay töôûng töôïng? Neân tu Phaät raát thöïc teá, khoâng phaûi töôûng töôïng vieån voâng, cuõng khoâng phaûi quaù khoù, chæ taïi chuùng ta khoâng hieåu neân thaønh khoù, thaønh sai laàm.

Hoâm nay toâi tôùi ñaây tröôùc laø vieáng chuøa, sau thaêm taát caû quí vò, ñoàng thôøi coù lôøi nhaéc nhôû taát caû Phaät töû kheùo tu ñeå ñôøi naøy bôùt khoå vaø ñôøi sau caøng toát ñeïp hôn. Chuùc taát caû quí vò ñöôïc nhieàu lôïi laïc khi hoïc hieåu vaø thöïc haønh ñuùng chaùnh phaùp. Ñoù laø choã mong moûi nhaát cuûa chuùng toâi. 

]