Giaûng taïi chuøa Quaùn Söù - Haø Noäi - 2001

Cuøng taát caû quí Phaät töû,

Ñaïo traøng Quaùn Söù ra ñôøi ñaõ nhieàu naêm. Toâi laø ngöôøi thaày chæ daïy quí Phaät töû tu theo Thieàn toâng, nhöng ít coù cô hoäi ñeán thaêm cuõng nhö nhaéc nhôû vieäc tu haønh cho quí vò. Ñaây laø laàn ñaàu chuùng toâi veà chuøa Quaùn Söù höôùng daãn Phaät töû Ñaïo traøng Quaùn Söù veà ñöôøng loái tu thieàn.

Chuùng ta laøm moät vieäc naøo, tröôùc heát phaûi bieát muïc ñích cuûa vieäc laøm ñoù. Neáu khoâng bieát muïc ñích, vieäc laøm ñoù seõ khoâng coù caên cöù, hay khoâng coù choã nhaém ñeán. Vì vaäy ñeà taøi cuûa buoåi noùi chuyeän hoâm nay laø Muïc ñích tu thieàn.

Noùi ñeán tu thieàn laø noùi ñeán moät con ñöôøng, moät phöông phaùp ñöa tôùi giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ñöùc Phaät xöa kia tu thieàn ñöôïc giaùc ngoä thaønh Phaät. Ngaøy nay chuùng ta muoán giaùc ngoä nhö ñöùc Phaät, dó nhieân cuõng phaûi tu thieàn. Ñoù laø ñieàu khoâng theå khaùc hôn ñöôïc. Laø ngöôøi tu Phaät, chuùng ta phaûi bieát Phaät laø gì? Phaät laø ñöùc Thích-ca Maâu-ni phaûi khoâng? Chöõ Phaät ôû ñaây chæ cho moät con ngöôøi ñaõ ñöôïc giaùc ngoä. Ngoaøi ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni, nhöõng ngöôøi giaùc ngoä nhö Ngaøi cuõng ñeàu goïi laø Phaät. Cho neân noùi tôùi tu Phaät laø noùi tôùi söï giaùc ngoä.

Laâu nay chuùng ta nghi ngôø taïi sao ngoaøi Baéc, töø theá kyû 13 veà tröôùc goïi Phaät baèng “Buït”, coøn ngaøy nay goïi Ngaøi baèng Phaät. Nhö vaäy ai goïi ñuùng? Toâi seõ giaûi thích veà ñieàu naøy. Ngaøy xöa, vuøng ñaát Luy Laâu laø vuøng ñaát thöông maïi raát phoàn thònh, thöông thuyeàn ngöôøi AÁn sang ñaây buoân baùn mang theo caùc nhaø Sö truyeàn ñaïo. Sö AÁn Ñoä sang Vieät Nam vaãn noùi tieáng AÁn. Caùc ngaøi goïi Phaät laø “Buddha”, Trung Hoa dòch laø “Giaùc giaû”. Giaùc laø giaùc ngoä, giaû laø ngöôøi. Chöõ “Buddha” laø “Ngöôøi giaùc ngoä”. Toå tieân mình goïi chöõ “Bud” laø “Buït”. Nhö vaäy goïi “Buït” raát gaàn vôùi phieân aâm tieáng Phaïn, nhöng taïi sao ngaøy nay chuùng ta goïi “Phaät”?

Bôûi vì vaøo ñôøi Minh, Trung Hoa coù in Taïng kinh baèng chöõ Haùn, ngöôøi Vieät Nam ta thænh veà ñeå ñoïc. Chöõ “Buddha” dòch aâm chöõ Haùn laø “Phaät-ñaø”. Chöõ “Bud” ñoïc laø “Phaät”, chöõ “dha” ñoïc laø “Ñaø”. Neân “Phaät-ñaø” laø ngöôøi Vieät ñoïc theo aâm chöõ Haùn. Theá neân töø ñôøi Minh, töùc khoaûng theá kyû 17 - 18 veà sau môùi coù danh töø “Phaät”, coøn thôøi gian tröôùc chæ coù danh töø “Buït”. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi bieát caùch goïi Phaät cuûa ngöôøi xöa vaø ngöôøi nay khaùc nhau nhö theá naøo. Tuy khaùc treân danh xöng nhöng vaãn cuøng moät yù nghóa, Phaät laø chæ cho baäc giaùc ngoä.

Ñöùc Phaät laø baäc giaùc ngoä neân ñaïo do Ngaøi truyeàn cuõng laø ñaïo giaùc ngoä. Vì vaäy noùi ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä. Chuùng ta xöng mình laø Phaät töû töùc con cuûa baäc giaùc ngoä, hoaëc ta cuõng laø ngöôøi giaùc ngoä chuùt chuùt. Giaùc ngoä chuùt chuùt chôù khoâng phaûi khoâng chuùt giaùc ngoä. Ñeán vôùi ñaïo Phaät laø phaûi coù giaùc ngoä, chôù khoâng theå muø quaùng ñöôïc. Theá nhöng coù Phaät töû ñeán vôùi ñaïo Phaät nhieàu naêm, vaãn noùi chöa giaùc ngoä gì caû. Thaät ra coù, nhöng quí vò khoâng bieát ñoù thoâi.

Ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä, neân ngöôøi tu theo ñaïo Phaät phaûi coù giaùc ngoä. Giaùc ngoä töø gaàn tôùi xa, töø thaáp leân cao. Giaùc ngoä gaàn nhö theá naøo, giaùc ngoä xa nhö theá naøo? Toâi xin hoûi quí vò hoïc Phaät maáy naêm nay coù bieát lyù voâ thöôøng, lyù nhaân quaû, lyù nhaân duyeân khoâng? Neáu bieát töùc quí vò ñaõ giaùc ngoä khaù roài. Ñoái vôùi cuoäc soáng voâ thöôøng maø töôûng thöôøng laø ngöôøi meâ, cuoäc soáng voâ thöôøng ta bieát voâ thöôøng töùc laø giaùc.

Ngöôøi meâ cöù nghó gaëp aùc laø bò trôøi phaït, ñöôïc vui laø trôøi thöôûng. Phaät töû khoâng nhö theá, bieát gaëp aùc laø do nhaân xaáu mình ñaõ taïo töø ñôøi tröôùc, gaëp laønh laø do nhaân laønh ñaõ taïo töø tröôùc, neân ngaøy nay caûm quaû thieän aùc ñeán vôùi mình, chôù khoâng phaûi do trôøi ban. Bieát ñuùng leõ thaät nhö vaäy laø giaùc roài coøn gì. Vaäy maø quí vò cöù noùi mình khoâng giaùc, ñoù laø do chöa naém vöõng ñöôøng höôùng Phaät daïy.

Phaät töû hieåu caùc phaùp hieän coù maët ñaây do nhaân duyeân tuï hoïp thaønh, khoâng coù gì goïi laø boãng nhieân maø ñöôïc. Taát caû ñeàu do nhaân duyeân tuï hoïp môùi thaønh. Do nhaân duyeân tuï hoïp thaønh thì caùc phaùp laø thaät hay giaû? Caùc phaùp laø giaû. Toâi daãn moät vaøi ñieàu cho quí vò thaáy coù tu Phaät laø coù giaùc, chæ taïi khoâng chaêm chuù, khoâng ñeå yù tôùi, neân quí vò töôûng mình vaãn meâ nhö thuôû naøo.

Phaät baûo chuùng sanh baát giaùc nghóa laø khoâng giaùc ngoä gì heát, Boà-taùt phaàn giaùc nghóa laø giaùc ngoä töøng phaàn, coøn Phaät laø maõn giaùc nghóa laø giaùc ngoä troøn ñaày. Chuùng ta nghieäm xem mình thuoäc haïng naøo? Neáu giaùc chuùt chuùt töùc ñaõ ñöôïc moät phaàn nhoû, neáu chöa thaønh Boà-taùt chaùnh thöùc thì cuõng laø Boà-taùt con, phaûi khoâng?

Boà-taùt laø tieáng goïi taét cuûa aâm chöõ Phaïn “Boà-ñeà-taùt-ñoûa” (Bodhisattva), Haùn dòch laø giaùc. Boà-taùt laø giaùc töøng phaàn, Phaät laø giaùc vieân maõn, troøn ñaày, khoâng thieáu. Chuùng ta giaùc chuùt chuùt thì cuõng laø con chaùu cuûa Boà-taùt roài. Phaûi hieåu tu laø giaùc chôù khoâng coù quyeàn meâ. Meâ thì chöa bieát tu. Quí vò laø Phaät töû, töùc bieát tu neân cuõng coù giaùc chuùt chuùt roài. Chuùng ta ñang tieán treân con ñöôøng giaùc ngoä, chôù khoâng phaûi ñöùng ôû vò trí cuûa ngöôøi meâ hoaøn toaøn. Daùm xöng mình laø Phaät töû, töùc con chaùu cuûa Phaät nghóa laø chuùng ta giaùc ngoä ñöôïc chuùt chuùt, chôù khoâng meâ nhö thuôû xöa.

Nhöng noùi cho thaät roõ, chuùng ta giaùc ngoä ñöôïc ñieàu gì? Phaät daïy sôû dó chuùng sanh khoâng giaùc ngoä neân traàm luaân trong sanh töû. Meâ laàm thì traàm luaân sanh töû, chæ coù giaùc ngoä môùi giaûi thoaùt sanh töû. Chuùng ta meâ laàm caùi gì, giaùc ngoä caùi gì? Ñoù laø ñieàu toái yeáu maø toaøn theå Phaät töû phaûi bieát.

Ngöôøi phaøm phu luoân luoân thaáy thaân naøy laø thaät, coøn ngöôøi Phaät töû bieát tu thaáy thaân naøy laø giaû. Nhöng e raèng chæ thaáy giaû khi tuïng kinh, nghe phaùp, coøn gaëp chuyeän thì thaät ngay. Ñoù laø do chöa thaám nhuaàn chaân lyù trong maïch soáng cuûa moãi ngöôøi, chæ thaáy giaû treân maët suy luaän thoâi, chôù chöa nhaäp taâm.

Khi nhìn thaáy thaân naøy thaät, töï nhieân chuùng ta quí troïng noù. Töø quí troïng neân tìm ñuû moïi caùch cho noù ñöôïc thuï höôûng sung tuùc. Taát caû nhöõng gì ngon, nhöõng gì ñeïp, nhöõng gì sung söôùng treân theá gian ñeàu muoán chu caáp cho noù. Thuï höôûng nhö vaäy laø chuùng ta ñuoåi theo duïc laïc cuûa theá gian. Ta thöû ñaët caâu hoûi, neáu ngöôøi thuï höôûng ñaày ñuû sung maõn moïi duïc laïc treân theá gian, ngöôøi ñoù coù cheát khoâng? Thuï höôûng cho nhieàu roài cuõng phaûi cheát. Theá thì hoï giaønh giaät taát caû moïi thöù treân ñôøi, ñeå cuoái cuøng chæ coøn moät thaây thoái thoâi, coù yù nghóa gì ñaâu? Thaân giaû doái maø ngöôøi ta ngôõ laø thaät, neân môùi giaønh nhau töøng mieáng aên, töøng caùi maëc. Caøng giaønh thì caøng khoå, neân khoå goác töø meâ laàm maø ra, roõ raøng nhö vaäy.

Neáu bieát thaân naøy giaû taïm, khoâng thaät, chuùng ta seõ tuøy duyeân maø soáng, tuøy duyeân maø tu haønh, neân bôùt giaønh giaät. Bôùt giaønh giaät thì bôùt tranh ñaáu, bôùt khoå ñau. Nhôø thaáy ñuùng veà thaân, chuùng ta giaûm bao nhieâu ñau khoå. Bieát thaân hö giaû, khi heát duyeân saép ra ñi Phaät töû coù sôï khoâng? Noù giaû taïm thì hö hoaïi laø leõ thöôøng, coù gì phaûi sôï. Ngöôøi chaáp thaân thaät, thuï höôûng cho nhieàu, khi saép cheát thì hoaûng sôï, ñaém luyeán thaân voâ cuøng Trong khi tranh giaønh ñeå ñöôïc thuï höôûng ñaõ laø khoå, luùc saép boû thaân cuõng khoå nöõa. Hai ba chaëng khoå.

Ngöôøi bieát thaân naøy giaû thì cuoäc soáng raát ñôn giaûn, khoâng tranh hôn veà phaàn mình, nhôø vaäy bôùt khoå. Khi cheát bieát ñaõ heát duyeân, noù phaûi ñi, ta cöôøi thoâi, coù gì ñaâu maø sôï. Hieåu nhö vaäy, thaáy nhö vaäy thì ñöùng tröôùc caùi cheát chuùng ta an oån, töï taïi. Nhö vaäy, giaùc ñöôïc moät chuùt laø ñaõ bôùt khoå bao nhieâu roài.

Ngöôøi laøm vieäc laønh, giuùp ñôõ moïi ngöôøi, cuoái cuøng cuõng cheát, ngöôøi khoâng laøm gì heát, cöù lo höôûng thuï roài cuõng cheát. Caû hai ñeàu ñi ñeán choã cheát, nhöng moät ngöôøi cheát bao nhieâu ngöôøi quí, coøn moät keû cheát bao nhieâu ngöôøi gheùt. Neân ngöôøi bieát tu ngay nôi thaân naøy söû duïng laøm lôïi ích cho ñôøi, cho ñaïo. Ngöôøi khoâng bieát tu cöù cöng döôõng, khoâng daùm nhoïc thaân, nhöng roát cuoäc roài cuõng cheát, khoâng hôn ñöôïc chuùt naøo. Ñoù laø moät leõ thaät.

Ngöôøi roõ bieát thaân hö doái taïm bôï, ñuû duyeân thì coøn, thieáu duyeân noù tan hoaïi. Thaáy nhö vaäy laø thaáy ñöôïc leõ thaät. Thaáy ñöôïc leõ thaät laø giaùc roài. Ñoù laø giaùc veà thaân. Coøn giaùc thöù hai laø giaùc veà taâm. Quí Phaät töû nghó caùi naøy phaûi, caùi kia quaáy; ai laøm theo ñieàu mình nghó thì thöông, coøn laøm ngöôïc laïi thì gheùt. Ai noùi gì mình cho laø phaûi thì quí troïng, noùi gì mình cho laø quaáy thì khinh thöôøng. Nhöng thaät ra, caùi phaûi quaáy ôû ñôøi coù laø chaân lyù chöa? Chöa laø chaân lyù. Bôûi vì caùi phaûi ôû ñaây khoâng laø caùi phaûi ôû kia, caùi phaûi cuûa ngöôøi naøy khoâng laø caùi phaûi cuûa ngöôøi khaùc. Ngöôøi ta thaáy caùi ñoù chöa phaûi maø mình cho laø phaûi, hoï caõi laïi mình lieàn giaän, lieàn gheùt. Ñau khoå töø ñoù phaùt sanh.

Chuùng ta thöû ñaët laïi vaán ñeà, phaûi quaáy töø ñaâu maø ra? Chaúng qua lôùp ngöôøi tröôùc ñaët ñònh ra theá naøy phaûi, theá kia laø quaáy, roài lôùp ngöôøi sau baét chöôùc theo. Cöù nhö vaäy theá heä naøy truyeàn noái sang theá heä khaùc, tuøy theo xöù sôû chuûng toäc moãi nôi maø laäp ñònh phaûi quaáy. Nhö hieän giôø Quoác hoäi hoïp laïi ñònh luaät theá naøy theá kia, neáu ai laøm khaùc töùc laø phaïm toäi. Nhöng naêm möôøi naêm sau söûa laïi, theá thì phaûi quaáy ôû choã naøo?

Gaàn nhaát chuùng ta quen thuoäc vôùi ngöôøi Phaùp. Khi xöa hoï cai trò mình, ra ñöôøng baét ñi beân phaûi laø ñuùng, ñi beân traùi laø quaáy. Nhöng qua Anh thì ngöôïc laïi ñi beân traùi laø phaûi, ñi beân phaûi laø quaáy. Nhö vaäy ai ñuùng? Roõ raøng phaûi quaáy cuûa theá gian khoâng thaät. Vaäy maø chuùng ta chaáp, mình nghó theá laø phaûi, ai nghó khaùc ñi lieàn giaän. Töø ñoù loâi keùo theo bao nhieâu söï vieäc nöõa. Chaáp nhöõng suy nghó cuûa mình laø ñuùng, nhöng tôùi khi xaûy ra sai thì töï tha thöù ñöôïc. Coøn tröôùc ñoù ai caõi laïi, mình noåi saân leân la maéng ngöôøi ta.

Nhö toâi ôû treân nuùi, thaáy cuïm maây ñen töø phía Nam thoåi tôùi, laùt sau trôøi möa. Ngaøy mai, thaáy cuïm maây ñen ôû phöông Nam nöõa, toâi lieàn keâu quí thaày doïn ñoà ñang phôi voâ, vì seõ coù möa. Neáu ai nghe lôøi toâi vui, khoâng nghe lôøi toâi raày. Khoâng ngôø laùt sau gioù ñoåi chieàu, cuïm maây bay ñi, trôøi khoâng möa. Nhö vaäy, nhöõng gì ta cho laø ñuùng chaúng qua laø kinh nghieäm cuûa quaù khöù. Nhöng quaù khöù bao giôø cuõng khaùc hieän taïi. Chuyeän hoâm qua khaùc, chuyeän hoâm nay khaùc. Song ngöôøi ñôøi cöù chaáp vaøo kinh nghieäm cuûa quaù khöù, cho nhöõng suy nghó thaáy bieát cuûa mình ñuùng, ai noùi khaùc laø sai. Töø ñoù sanh ra caõi vaõ, phieàn naõo khoå ñau.

Theâm moät caâu hoûi nöõa, nhöõng nghó suy ñoù coù phaûi thaät taâm cuûa chuùng ta chöa? Ñaây laø vaán ñeà khoù giaûi quyeát. Taát caû söï hieåu bieát cuûa chuùng ta thuoäc veà phaàn tinh thaàn, coøn thaân thuoäc veà theå xaùc. Theå xaùc do duyeân hôïp, khoâng thaät, thì tinh thaàn töùc nhöõng hieåu bieát, hôn thua, phaûi quaáy, toát xaáu… thaät laø taâm chöa? Laâu nay chuùng ta cöù cho caùi nghó suy laø taâm mình. Nghó phaûi, nghó quaáy, nghó toát, nghó xaáu, nghó hôn, nghó thua… taát caû ñeàu laø taâm mình heát. Neáu vaäy, ta thöû kieåm xem töø khi cha meï sanh ra cho tôùi ngaøy ta nhaém maét, laø moät “mình” hay nhieàu “mình”? Moät caùi “ta” hay nhieàu caùi “ta”?

Neáu nghó phaûi laø ta, thì nghó quaáy laø ai? Roài nghó toát, nghó xaáu, nghó lung tung heát, vaäy ta coù bao nhieâu caùi? Chuùng ta töï thöøa nhaän mình laø moät töø thuûy chí chung, nhö vaäy nhieàu thöù suy nghó ñoù laø mình sao ñöôïc. Noùi toâi nghó theá naøy, toâi nghó theá kia, toâi vui, toâi buoàn… ñuû thöù. Noù coøn nguyeân hoaøi hay ñoåi thay nhö chong choùng? Noù ñoåi thay luoân, ñang buoàn ñoù coù ai choïc vui thì cöôøi leân. Nhö vaäy caùi buoàn ñi qua, nhöôøng choã cho caùi vui tôùi. Roài ñang vui boãng ai noùi gì laøm mình töùc, noåi giaän leân thì heát vui. Cöù thay ñoåi khoâng döøng laøm sao thaät ta ñöôïc. Ñoù laø ñieàu heát söùc cuï theå, roõ raøng maø laâu nay chuùng ta khoâng bieát.

Nhöõng suy nghó, phaân bieät hôn thua phaûi quaáy… thuoäc veà taâm, nhöng laø taâm voïng töôûng, hö doái, khoâng phaûi taâm chaân thaät. Vì neáu thaät noù phaûi coøn nguyeân, chôù khoâng ñoåi thay luoân nhö vaäy. Chuùng ta phaûi bieát ñeå deïp boû, ñöøng chaáp vaøo nhöõng thöù ñoù, môùi thaáy ñöôïc taâm thaät cuûa mình. Taâm buoàn thöông, giaän gheùt… laø doøng sanh dieät khoâng döøng. Ñaõ sanh dieät khoâng döøng maø theo noù laø ta chaáp nhaän ñi trong doøng sanh dieät.

Tuy nhieân, beân caïnh taâm hö doái ñoù coù taâm chaân thaät. Chuùng ta phaûi laøm sao phaêng cho ra, tìm cho ñöôïc taâm chaân thaät aáy. Ñoù laø goác cuûa söï tu. Nhö chuùng ta ngoài thieàn ñeå laøm gì? Ñeå boû taâm hö doái, cho noù laëng xuoáng. Taâm hö doái laëng thì taâm chaân thaät hieän. Ñoù laø giaùc ngoä ñöôïc thaân naøy giaû doái, taâm suy nghó hö doái, thì taâm chaân thaät hieän baøy. Chöøng naøo tìm vaø soáng ñöôïc vôùi taâm chaân thaät troïn veïn môùi goïi laø gaàn giaùc ngoä vieân maõn. Nhö vaäy, chuùng ta ñang ñi treân ñöôøng giaùc ngoä chôù ñaâu phaûi thöôøng.

ÔÛ ñôøi, ngöôøi ta meâ chaáp thaân, meâ chaáp taâm neân phaûi luaân hoài sanh töû. Vì vaäy kinh Vieân Giaùc, Boà-taùt Vaên-thuø hoûi Phaät: “Caùi gì laø nhaân sanh töû luaân hoài?” Ñöùc Phaät daïy: “Ngöôøi chaáp thaân töù ñaïi giaû hôïp laø thaân thaät, chaáp taâm hö giaû sanh dieät laø taâm thaät, ñoù laø nhaân luaân hoài sanh töû.” Baây giôø chuùng ta bieát roõ ñieàu naøy töùc ñaõ coù giaùc roài. Chuùng ta tu laø thöùc tænh, neân coá gaéng ñeå thoaùt khoûi meâ laàm ñoù. Ñaây laø lyù do vì sao chuùng ta chuyeân tu thieàn.

Tu thieàn ñeå laøm gì? Ñeå döøng, laëng taâm laêng xaêng. Taâm laêng xaêng laëng xuoáng thì taâm chaân thaät hieän ñuû. Ñoù laø giaùc. Giaùc baèng caùch thöïc hieän ngay nôi mình, chôù khoâng phaûi tìm kieám ôû ñaâu khaùc. Song muoán thöïc hieän ñieàu naøy, chuùng ta phaûi ñi töøng böôùc.

Böôùc thöù nhaát laø sao? Trong caùc thôøi khoùa tuïng cuûa nhaø thieàn, thöôøng nhaát laø kinh Baùt-nhaõ. Baùt-nhaõ laø tieáng Phaïn, Trung Hoa dòch trí tueä, loaïi trí tueä sieâu xuaát theá gian, chôù khoâng phaûi trí tueä thöôøng. Muoán böôùc vaøo cöûa thieàn tröôùc tieân phaûi thaâm nhaäp lyù Baùt-nhaõ. Lyù Baùt-nhaõ coøn ñöôïc goïi laø cöûa Khoâng. Saéc töùc thò Khoâng, Khoâng töùc thò Saéc. Taïi sao chuùng ta tu thieàn phaûi ñi töø cöûa Khoâng? Vì neáu thaáy thaân naøy thaät, ñoái vôùi ngoaïi caûnh, töø con ngöôøi cho tôùi muoân vaät, chuùng ta ñeàu thaáy thaät heát thì taâm seõ chaïy theo noù.

Baây giôø, muoán taâm khoâng chaïy theo, chuùng ta phaûi quaùn saùt kyõ taát caû söï vaät ôû ngoaøi cuõng do duyeân hôïp, khoâng thaät. Caùi nhaø töø khoaûnh ñaát troáng, ta döïng caây coái, gaïch ngoùi v.v… ñeå thaønh caùi nhaø. Do vaäy caùi nhaø laø töôùng duyeân hôïp. Do duyeân hôïp neân coù ngaøy noù phaûi baïi hoaïi, töôøng vaùch ñoå suïp. Nhöõng gì duyeân hôïp ñeàu hö doái. Töø caùi nhaø cho ñeán moïi söï moïi vaät, coù thöù naøo khoâng phaûi duyeân hôïp ñaâu, neân chuùng seõ ñi ñeán baïi hoaïi. Bieát roõ nhö vaäy môùi khoâng dính maéc vôùi caûnh beân ngoaøi. Khoâng dính maéc ngoaïi caûnh thì taâm môùi an ñònh ñöôïc, coøn dính maéc thì khoâng bao giôø an ñònh.

Toâi noùi thí duï nhö quí Phaät töû vöøa môùi to tieáng vôùi ai ñoù chöøng nöûa giôø, baây giôø voâ ngoài thieàn coù yeân khoâng? Vöøa ngoài vöøa tieáp tuïc caõi, khoâng caõi baèng mieängmaø caõi baèng taâm. Hoï noùi caâu ñoù laø sao? Mình phaûi traû lôøi sao cho xöùng v.v… cöù oân tôùi oân lui hoaøi. Vì chuùng ta thaáy caâu noùi thaät neân khoâng boû ñöôïc. Neáu ta quaùn con ngöôøi ñoù khoâng thaät thì lôøi noùi cuûa hoï coù thaät ñaâu, taát caû laø chuyeän roãng, coù gì quan troïng. Thaáy vaäy lieàn buoâng nheï. Buoâng ñöôïc thì ngoài thieàn môùi yeân. Cho neân tröôùc tieân böôùc vaøo cöûa thieàn, chuùng ta phaûi ñi töø lyù Baùt-nhaõ, deïp boû taát caû nhöõng caùi coá chaáp cuûa mình.

Kinh Baùt-nhaõ noùi “Saéc töùc laø Khoâng, Khoâng töùc laø Saéc” nghóa theá naøo? Ña soá ngöôøi theá gian khoâng hieåu noåi caâu naøy. Baây giôø toâi daãn caâu chuyeän xöa theá naøy. Ñôøi Ñöôøng, coù hai vò Thieàn sö treû Trí Taïng vaø Hueä Taïng, ñeä töû cuûa Maõ Toå Ñaïo Nhaát. Moät hoâm hai huynh ñeä ra ngoaøi vöôøn chôi. Ngaøi Trí Taïng hoûi ngaøi Hueä Taïng:

- Sö ñeä bieát baét hö khoâng chaêng?

Ngaøi Hueä Taïng traû lôøi:

- Bieát.

- Laøm sao baét?

Ngaøi Hueä Taïng lieàn ñöa tay ra oâm hö khoâng. Ngaøi Trí Taïng quôû:

- Baét nhö vaäy laøm sao ñöôïc hö khoâng?

Ngaøi Hueä Taïng hoûi:

- Huynh laøm sao baét?

Ngaøi Trí Taïng lieàn naém laáy loã muõi Hueä Taïng loâi ñi. Ngaøi Hueä Taïng la:

- Naém nhö vaäy cheát ngöôøi ta, buoâng ra!

Ngaøi Trí Taïng noùi:

- Baét nhö vaäy môùi ñöôïc hö khoâng.

Caâu chuyeän naøy coù ñaïo lyù gì khoâng? Loã muõi tuy laø hình thöùc vaät chaát, nhöng beân trong troáng roãng. Naém caùi saéc thì trong ñoù ñaõ coù caùi khoâng roài. Ñaây laø nghóa Saéc töùc thò Khoâng. Neáu oâm hö khoâng beân ngoaøi thì laøm sao naém ñöôïc hö khoâng? Nhö bình hoa tröôùc maét chuùng ta, neáu boû maáy coïng hoa moãi nôi moãi caùi thì bình hoa khoâng coøn. “Bình hoa” laø giaû danh, do ñuû duyeân hôïp laïi môùi coù, neáu thieáu duyeân bình hoa khoâng coøn nöõa. Neân noùi theå bình hoa laø khoâng, do duyeân hôïp taïm coù. Ngay nôi bình hoa chuùng ta bieát taùnh noù laø khoâng. Tuy Taùnh khoâng nhöng ñuû duyeân hôïp laïi thì thaønh bình hoa.

Nhö vaäy lyù Khoâng ôû ñaây khoâng phaûi khoâng ngô, maø laø khoâng coù chuû theå coá ñònh. Duyeân hôïp taïm coù, duyeân ly taùn trôû veà khoâng. Hoa khi phaân taùn khaép nôi, chæ coøn laïi bình khoâng, neáu ta caëm vaøo ñoù caùc hoa khaùc thì coù bình hoa trôû laïi, neân noùi “Khoâng töùc laø Saéc”. Roõ raøng saéc vaø khoâng ñeàu khoâng thaät. Noùi saéc noùi khoâng nhaèm chæ ra lyù duyeân hôïp, ñuû duyeân thì khoâng bieán thaønh saéc, thieáu duyeân thì saéc bieán thaønh khoâng. Neân ngay khi duyeân hôïp, taùnh noù vaãn laø khoâng. Vì vaäy kinh Baùt-nhaõ noùi “khoâng” taát caû: khoâng nhaõn, nhó, tyõ, thieät, thaân; khoâng saéc, thanh, höông… Khoâng laø noùi ñeán theå cuûa taát caû caùc phaùp. Taát caû phaùp chæ coù giaû danh, khoâng coù Thaät theå.

Töø ñoù chuùng ta duøng trí quaùn xeùt heát caùc söï vaät beân ngoaøi, ñeàu laø duyeân hôïp Taùnh khoâng. Bieát nhö theá laø tænh, heát meâ. Cho neân bieát ñöôïc lyù Taùnh khoâng roài, chuùng ta môùi boû ñöôïc voïng töôûng ñieân ñaûo, caùc vò Boà-taùt môùi coù theå tu haønh tieán leân thaønh Phaät. Duøng Trí tueä Baùt-nhaõ töùc laø duøng thanh kieám beùn ruoàng heát saùu traàn, khoâng chaáp khoâng keït. Khoâng chaáp thì ngoài thieàn eâm ru, khoâng nghó, khoâng tính. Vöøa chôït nhôù gì lieàn töï nhaéc “Noù giaû doái, coù thaät ñaâu maø nhôù”.

Theá neân böôùc vaøo cöûa Khoâng phaûi thaáy roõ: Moät, taát caû caûnh saéc ñeàu hö doái, Töï taùnh laø khoâng. Hai, thaân töù ñaïi duyeân hôïp hö doái, Töï taùnh laø khoâng. Ba, taâm voïng töôûng sanh dieät hö doái, Töï taùnh laø khoâng. Bieát ba caùi ñoù khoâng thaät roài, chuùng ta phaûi tìm cho ra caùi chaân thaät. Ñaây laø choã thieát yeáu haønh giaû tu thieàn caàn phaûi bieát. Caùi thaät ñoù laâu nay chuùng ta khoâng nhôù khoâng bieát neân chaïy theo traêm thöù ñaûo ñieân. Baây giôø ta phaûi nhôù ñeå nhaän ra vaø soáng laïi vôùi caùi chaân thaät cuûa chính mình, thì môùi chaám döùt sanh töû vaø ñau khoå.

Nhö caâu chuyeän ñöùc Phaät keå trong kinh Laêng Nghieâm: Moät buoåi saùng, coù anh chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña ñöùng tröôùc göông soi maët, anh thaáy maët maøy mình hieän roõ trong ñoù. Khi uùp göông xuoáng, anh khoâng thaáy maët mình nöõa, lieàn chaïy la hoaûng: “Toâi maát ñaàu roài. Toâi maát ñaàu roài!” Phaät noùi Dieãn-nhaõ-ñaït-ña oâm ñaàu chaïy la maát ñaàu, coù phaûi ñieân khoâng? Taïi sao anh ñieân? Vì anh laàm boùng trong göông laø ñaàu thaät, neân queân maát ñaàu thaät cuûa mình.

Chuùng ta coù gioáng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña khoâng? Khi nghó suy ta thaàm cho ñoù laø “taâm toâi”, khi khoâng nghó suy thì khoâng coù taâm. Nghó suy laø boùng, mình nghó veà ngöôøi thì boùng ngöôøi hieän ra, nghó veà vaät boùng vaät hieän ra. Heát nghó suy thì taâm laëng, roõ raøng chuùng ta coù caùi thaät nhöng laïi khoâng thaáy, chæ thaáy toaøn laø boùng. Vì nhaän boùng laø mình neân queân caùi thaät, gioáng nhö Dieãn-nhaõ-ñaït-ña nhôù boùng queân ñaàu, ñoù laø ñieân. Taâm thaät luoân coù maët trong hieän taïi, khoâng bao giôø vaéng thieáu maø ta laïi khoâng nhaän, ñi nhaän nhöõng thöù laêng xaêng chôït coù chôït khoâng laø taâm mình, nhö vaäy khoâng phaûi ñieân laø gì?

Trong kinh Laêng Nghieâm, ñöùc Phaät ñöa caùnh tay leân hoûi A-nan:

- OÂng thaáy khoâng?

Ngaøi A-nan traû lôøi:

- Daï thaáy.

Phaät ñeå tay xuoáng, hoûi:

- OÂng coù thaáy khoâng?

- Daï khoâng thaáy.

Phaät quôû:

- OÂng laø ngöôøi queân mình theo vaät.

Taïi sao Phaät quôû ngaøi A-nan “queân mình theo vaät”? Vì tay cuûa Phaät ôû beân ngoaøi, coøn thaáy caùi tay laø caùi thaáy cuûa ngaøi A-nan. Khi Phaät ñeå tay xuoáng laø thaáy khoâng coù tay, chôù khoâng phaûi khoâng thaáy. Thaáy laø caùi cuûa mình, neáu noùi khoâng thaáy töùc laø maát mình roài. Vaät beân ngoaøi khi coù khi khoâng, chôù caùi hay thaáy hay bieát cuûa mình luoân luoân hieän höõu. Do ñoù Phaät môùi quôû ngaøi A-nan “queân mình theo vaät”.

Chuùng ta coù queân mình theo vaät khoâng? Cöù lo chaïy theo vaät maø queân maát mình hoài naøo khoâng hay. Phaät baûo coù caûnh thì noùi thaáy, khoâng caûnh thì noùi khoâng thaáy, ñoù laø queân mình. Vì thaáy laø caùi cuûa mình, coøn caûnh beân ngoaøi duø coù hay khoâng cuõng chæ laø caûnh, khoâng phaûi mình. Neáu cho vaät laø caùi thaáy, khoâng phaûi queân maát mình sao? Nghieäm laïi laâu nay chuùng ta laàm laãn voâ keå, soáng theo caùi giaû, khoâng bieát mình ñang coù caùi thaät. Bôûi vì Taùnh thaáy ñoù khoâng töôùng maïo, khoâng sanh dieät neân chuùng ta khoù thaáy khoù nhaän. Chæ kheùo ñöøng chaïy theo caûnh beân ngoaøi, xoay trôû laïi mình môùi coù theå nhaän ra.

Phaät baûo La-haàu-la ñaùnh moät tieáng chuoâng “boong”, roài hoûi A-nan:

- OÂng coù nghe khoâng?

Ngaøi traû lôøi:

- Daï nghe.

Moät laùt sau tieáng chuoâng laëng, Phaät hoûi:

- OÂng coù nghe khoâng?

A-nan thöa:

- Daï khoâng nghe.

Phaät quôû theâm moät laàn nöõa:

- OÂng queân mình theo vaät.

Taïi sao vaäy? Vì tieáng chuoâng coù thì nghe coù tieáng, tieáng chuoâng laëng thì nghe khoâng tieáng, taïi sao laïi noùi “khoâng nghe”? Tai luùc naøo cuõng nghe, chæ tieáng môùi khi coù khi khoâng. Phaät chæ cho chuùng ta thaáy nôi maét, tai, muõi, löôõi v.v… coù caùi thaáy thöôøng tröïc, caùi nghe thöôøng tröïc, caùi bieát thöôøng tröïc maø khoâng ñoäng, khoâng sanh dieät. Nhöng chuùng ta quen chaïy theo caûnh vaät beân ngoaøi maø queân Taùnh bieát hieän tieàn. Ñoù laø sai laàm lôùn neân Phaät goïi chuùng sanh si meâ.

Trong nhaø thieàn coù caâu chuyeän theá naøy. Maõ Toå Ñaïo Nhaát laø Thieàn sö noåi tieáng, sau Luïc Toå hai ñôøi. Moät hoâm, Ngaøi ñi daïo vöôøn vôùi thaày Thò giaû Hoaøi Haûi. Luùc aáy thaáy moät baày vòt trôøi bay ngang, Maõ Toå hoûi:

- Caùi gì ñoù?

Ngaøi Hoaøi Haûi ñaùp:

- Baày vòt trôøi bay ngang.

Laùt sau, Maõ Toå hoûi:

- Bay ñaâu roài?

Ngaøi Hoaøi Haûi thöa:

- Bay qua maát roài.

Maõ Toå lieàn naém loã muõi ngaøi Hoaøi Haûi veùo moät caùi thaät maïnh, ñau ñieáng Ngaøi la leân:

- Cheát caùi loã muõi cuûa con.

Maõ Toå lieàn noùi:

- Sao khoâng noùi bay maát ñi?

Ngang ñoù ngaøi Hoaøi Haûi ñaïi ngoä.

Ngaøi ngoä caùi gì? Ngoä caùi loã muõi ñau phaûi khoâng? Trong nhaø thieàn coù raát nhieàu chuyeän kyø ñaëc, ngöôøi thöôøng ñoïc khoâng hieåu. Nhìn thaáy baày chim bay qua, Maõ Toå hoûi “caùi gì”, thaày Thò giaû ñaùp “baày chim bay qua”. Laùt sau Toå laïi hoûi: “Bay ñaâu roài?” Thò giaû traû lôøi: “Bay maát roài.” Traû lôøi nhö vaäy laø nhôù vaät queân mình. Vì vaäy Maõ Toå veùo cho moät caùi ñau ñieáng, khieán Hoaøi Haûi phaûi la leân, Maõ Toå chæ thaúng: “Sao khoâng noùi bay maát ñi?” Roõ raøng thöôøng bieát maø laïi noùi qua maát roài. Caùi thaáy, caùi bieát cuûa oâng hieän tieàn ñaây thì khoâng nhaän, chaïy theo baày vòt trôøi neân qua maát roài! Choã naøy hay ñaùo ñeå.

Nhö vaäy ñeå chöùng minh luùc naøo chuùng ta cuõng thaáy cuõng nghe. Vaät beân ngoaøi tôùi lui qua laïi nhöng ta coù maát luùc naøo ñaâu? Taát caû quí vò hieän ôû ñaây coù ai khoâng thaáy, khoâng nghe ñaâu. Thaáy nghe roõ raøng maø khoâng caàn suy nghó. Ñoù laø caùi chaân thaät hieän tieàn, khoâng ñoäng, coù saün nôi moãi chuùng ta. Chæ vì laâu nay mình cöù cho nghó suy laø taâm neân queân maát taâm thaät. Chaáp thaân laø mình, chaáp suy nghó phaân bieät laøm taâm mình, ñoù laø goác luaân hoài sanh töû. Muoán ra khoûi luaân hoài sanh töû phaûi boû heát caùc thöù chaáp aáy ñi.

Moãi ngaøy chuùng ta ngoài thieàn laø ñeå töøng böôùc töøng böôùc laøm coâng vieäc aáy. Bieát voïng, khoâng theo töùc laø loaïi boû chuùng. Coâng phu nhö theá töø töø voïng töôûng laëng. Nhieàu ngöôøi than phieàn voïng töôûng maïnh quaù, nhieàu quaù boû hoaøi khoâng heát. Chuùng ta neân nhôù mình ñaõ huaân saâu voïng töôûng töø bao nhieâu ñôøi roài, baây giôø muoán saïch lieàn ñaâu ñöôïc. Nhaát laø nhöõng gì ta thích hoaëc gheùt. Ví duï ai laøm ta ñau khoå, mình laëng thinh hay keå cho ngöôøi naøy ngöôøi kia nghe? Keå cho nhieàu ngöôøi nghe. Moãi laàn keå laø moãi laàn oân laïi, caøng keå caøng nhôù saâu theâm. Cuõng nhö khi nhoû ta hoïc baøi, ñoïc moät laàn khoâng thuoäc, phaûi ñoïc hai ba laàn, coù khi caû chuïc laàn môùi thuoäc. Vaø moät khi ñaõ thuoäc roài thì boû raát khoù, muoán queân ñi maø vaãn cöù nhôù, taïi vì mình huaân nhieàu quaù. Cho neân muoán boû cuõng phaûi taäp, boû hoaøi boû hoaøi, laâu ngaøy môùi heát.

Cuõng vaäy, nhöõng vui buoàn chuùng ta ñem ra keå cho cha meï nghe laø khaén vaøo taâm naõo moät laàn, keå cho anh em nghe laø khaén theâm hai laàn. Cöù theá keå cho baïn beø, baø con laùng gieàng nghe, oân ñi oân laïi caøng nhieàu thì thaám caøng saâu trong taâm naõo. Vì vaäy khi ngoài yeân noù troài leân, ta “boû” chaúng bao laâu noù troài leân nöõa, ta than phieàn taïi sao boû hoaøi khoâng heát! Mình thu voâ moät traêm laàn thì ñuoåi ra ít nhaát cuõng phaûi taùm, chín chuïc laàn môùi heát chöù. Sao luùc thu voâ nhieàu khoâng than phieàn, khi ñuoåi laâu heát laïi khoâng chòu. Coù phaûi mình voâ lyù khoâng?

Nhöõng buoàn ñau, giaän hôøn… xaûy ñeán ta cöù chöùa chaáp saâu trong kho Taøng thöùc, baây giôø muoán loaïi tröø phaûi töø töø. Naêm naøy moät ít, naêm kia moät ít noù môùi saïch, chôù khoâng phaûi moät laàn saïch lieàn. Vì vaäy ngoài thieàn laø coát loaïi nhöõng boùng daùng cuûa quaù khöù coøn löu laïi trong taâm, khieán noù tan maát ñi. Chuùng heát roài thì caùi chaân thaät hieän tieàn, haèng tri haèng giaùc cuûa mình hieän baøy. Tri giaùc aáy laø taùnh Phaät. Chö Phaät ra ñôøi muïc ñích ñeå chæ daïy cho chuùng ta baáy nhieâu ñoù thoâi.

Nhaän ra taùnh Phaät haèng tri haèng giaùc, khoâng suy nghó, khoâng thöông gheùt, khoâng hôn thua laø döùt taïo nghieäp thieän aùc. Khoâng taïo nghieäp thieän aùc thì ñaâu coù luaân hoài sanh töû. Ñoù laø nhaân giaûi thoaùt. Nhö vaäy tu laø giaùc ngoä, bieát mình coù caùi thaät phaûi nhaän laïi, caùi giaû boû ñi. Boû ñöôïc nhöõng thöù hö doái, soáng hoaøn toaøn vôùi Taâm chaân thaät laø giaùc ngoä. Giaùc ngoä laø giaûi thoaùt sanh töû.

Nhö vaäy, tu laø trôû veà caùi thaät saün coù nôi mình, khoâng phaûi töø ñaâu ñeán, cuõng khoâng do ai ban cho. Trong kinh thöôøng nhaéc chuùng ta coù hoøn ngoïc quí, phaûi thöùc tænh nhaän laïi ñeå duøng. Ñoù laø tu. Chuùng ta tu laø töøng böôùc ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä. Tröôùc laø giaùc ngoä caûnh beân ngoaøi khoâng thaät. Keá ñeán giaùc ngoä thaân naøy do duyeân hôïp taïm coù, khoâng thaät. Vaø giaùc ngoä sau cuoái laø bieát nhöõng nghó suy hôn thua phaûi quaáy cuõng hö doái, khoâng thaät. Bieát roõ khoâng laàm nhö theá roài seõ nhaän ra ñöôïc caùi chaân thaät cuûa mình. Ñoù laø giaùc ngoä hoaøn toaøn.

Chuùng ta cöù ñuùng theo ñaïo lyù Phaät daïy maø tu. Tu laâu ngaøy moïi thöù khoå ñau meâ laàm seõ giaûm. Khi naøo heát meâ laàm töùc laø chuùng ta ñöôïc giaùc ngoä vieân maõn. Nhö vaäy môùi xöùng ñaùng laø Phaät töû töùc con cuûa Phaät. Tu laø ñeå giaûi thoaùt sanh töû, chôù khoâng phaûi cöù ñi maõi trong meâ laàm. Vì vaäy Phaät töû gaëp Phaät phaùp, ñöôïc quí thaày nhaéc nhôû tu haønh laø coù phöôùc lôùn, chôù khoâng phaûi thöôøng. Neáu khoâng seõ chìm maõi trong bieån khoå sanh töû, ñeo ñuoåi theo nhöõng thöù taïm bôï cuûa theá gian, chòu nhieàu ñau khoå khoâng bieát ñeán bao giôø môùi heát!

Vì theá ngöôøi bieát tu thöông taát caû moïi ngöôøi, khoâng thuø gheùt ai heát, bôûi hoï cuõng meâ laàm gioáng mình, ñuoåi theo boùng daùng hö aûo roài gaây khoå cho nhau. Neân giaùc ngoä roài töï nhieân phaùt loøng töø bi. Luùc chöa giaùc ngoä maø khôûi loøng töø bi, e ñoù chöa phaûi thaät laø töø bi. Ñoù laø ñieàu chuùng ta phaûi löu yù, ñeå khoâng bò laàm laãn trong luùc duïng coâng tu. Mong taát caû hieåu ñöôïc muïc ñích tu haønh cuûa mình ñeå ñaït ñöôïc keát quaû nhö sôû nguyeän.

]