II - PHAÀN CHAÙNH TOÂNG.

    A- Chæ phaùp moân ñeä nhaát nghóa roïâng lôùn vi dieäu lìa noùi baët chöùng: (tt)

        1 - ÑAÙP CHÆ THAÚNG PHI CUÙ.

          a -Laëp laïi:

          Baäc Voâ Thöôïng Theá Gian Giaûi (Phaät) nghe Boà-taùt Ñaïi Hueä noùi keä hoûi, Ñaïi thöøa caùc ñoä moân, chö Phaät taâm laø baäc nhaát, lieàn khen: Laønh thay, laønh thay! Ñaïi Hueä kheùo laéng nghe, nay ta seõ thöù lôùp nhö lôøi oâng ñaõ hoûi maø ñaùp.

          Töïa kinh duøng moät traêm leû taùm caâu hoûi laø Ñaïi thöøa ñoä moân, laø Phaät taâm baäc nhaát, nghóa laø caûnh giôùi töï giaùc cuûa chö  Phaät chaúng ngoaøi töï taâm hieän ra. Theá gian vaø xuaát theá taát caû caùc phaùp meâ laø danh töôùng, ngoä thì nhö nhö. Cho neân choã hoûi ñaõ ñaày ñuû yù ñaùp, do thaáy cô caûm caáu hôïp, khoâng coøn coù yù chæ khaùc. Töø ñaây veà sau laëp laïi lôøi hoûi, nhieân haäu môùi hieån baøy kieán laäp. Chæ coù lôøi laëp laïi löôïc coù ñoåi thay ñeå thaàm baøy maät chæ, khoâng theå chaúng xeùt kyõ.

          Sanh vaø cuøng chaúng sanh, Nieát-baøn, khoâng saùt-na, tieán ñeán khoâng töï taùnh.

          Ñaây laø ñoåi lôøi hoûi, tröôùc laáy hai phaùp sanh cuøng chaúng sanh, goàm heát yù hoûi, beøn keøm theâm raèng cöùu kính khoâng coù töï taùnh, chính ñaõ thaàm baøy maät chæ vaäy. Nieát-baøn thuoäc nghóa chaúng sanh; saùt-na laø noùi thöùc löu chuù vi teá, thuoäc nghóa sanh. Maø noùi “khoâng saùt-na” chính chæ thöùc naøy nieäm nieäm chaúng döøng tieáp noái döôøng nhö sanh maø chaúng phaûi thaät coù sanh. Chaúng sanh laø ñoái sanh maø noùi. Neáu khoâng coù nghóa sanh thì chaúng sanh khoâng do ñaâu hieån baøy. Cho neân Nieát-baøn saùt-na xeùt toät khoâng töï taùnh. Vaên sau laëp laïi lôøi hoûi, moãi ñoaïn coù choã hoûi, tröôùc sau laãn loän. Hoaëc laëp laïi hoaëc löôïc bôùt, khoâng coù nhaát  ñònh.

          Phaät, caùc ba-la-maät, phaät töû cuøng Thanh vaên, Duyeân giaùc caùc ngoaïi ñaïo vaø cuøng haønh Voâ saéc, caùc vieäc nhö theá.

          Ñoaïn naøy hoûi theá naøo teân voâ thoï, maáy taâm ba-la-maät, côù sao goïi phaät töû, theá naøo coù ba thöøa, theá naøo ñoàng ngoaïi ñaïo, theá naøo ñònh Voâ saéc.

          Tu-di, beå caû, nuùi lôùn, chaâu, ñaûo, coõi nöôùc, quaû ñaát. Tinh tuù vaø nhaät nguyeät, ngoaïi ñaïo, trôøi, A-tu-la; giaûi thoaùt, töï taïi thoâng, löïc, thieàn, tam-ma-ñeà vaø ñònh, nhö yù tuùc, giaùc chi vaø ñaïo phaåm.

          Hai caâu Tu-di… laø hoûi Tu-di vaø Lieân Hoa Taïng, thuoäc veà danh töôùng taát caû coõi nöôùc. Hai caâu tinh tuù… laø ba caâu hoûi chö Thieân coù maáy thöù. Boán caâu giaûi thoaùt… laø hoûi nhaân gì ñöôïc thaàn thoâng vaø töï taïi tam-muoäi, nhaân gì noùi giaùc chi vaø boà-ñeà phaàn. Löïc laø nguõ löïc. Tam-ma-ñeà laø tam-muoäi. Nhö yù tuùc laø töù nhö yù tuùc. Giaùc chi laø thaát giaùc chi. Ñaïo phaåm laø ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo.

          Caùc thieàn ñònh voâ löôïng, caùc aám thaân qua laïi, chaùnh thoï vaø dieät taän ñònh, tam-muoäi khôûi taâm maø noùi. Taâm yù vaø caùc thöùc, voâ ngaõ, phaùp coù naêm, töï taùnh naêng töôûng vaø sôû töôûng, cuøng hieän hai thöù kieán.

          AÁm thaân qua laïi laø hoûi chuùng sanh trong caùc coõi. Caùc thieàn, dieät taän vaø tam-muoäi khôûi laø hoûi theá naøo Voâ saéc ñònh caû thaûy boán caâu. Taâm yù boán caâu, goàm hoûi naêm phaùp, ba töï taùnh, taùm thöùc vaø hai voâ ngaõ. Trong ñoaïn hoûi tuy khoâng coù caâu naêm phaùp, ba töï taùnh, song lieät baøy chuùng sanh theá gian, khí theá gian ñeàu laø danh, töôùng vaø voïng töôûng trong naêm phaùp. Taát caû caùc thieàn giaûi thoaùt thuoäc veà chaùnh trí, nhö nhö. Laïi caâu duyeân khôûi ly töôûng chaân thaät töùc laø ba töï taùnh. Noùi yù thì ñuû maø lôøi laãn loän.

          Thöøa vaø caùc chuûng taùnh, vaøng baïc ma-ni v.v… nhaát-xieån-ñeà vaø ñaïi chuûng, hoang loaïn vaø nhaát Phaät, trí, sôû tri, ñaéc höôùng, coù hay khoâng coù.

          Thöøa vaø caùc chuûng taùnh laø laëp laïi caâu hoûi chuûng taùnh Tam thöøa. Vaøng baïc ma-ni v.v… laø hoûi caùi gì sanh caùc taùnh baùu. Nhaát-xieån-ñeà laø hoûi theá naøo laø nhaát-xieån-ñeà, keøm noùi ñaïi chuûng do ngoaïi ñaïo chaáp ñaïi chuûng laø sanh nhaân. Hoang loaïn töùc laø quoác ñoä loaïn. Nhaát Phaät laø hoûi Phaät Ca-dieáp, Caâu-löu-toân, Caâu-na-haøm laø ta. Trí, sôû tri laø hoûi theá naøo sôû tri tònh. Ñaéc höôùng laø hoûi ngöôøi tu haønh giaûi thoaùt. Chuùng sanh coù hay khoâng coù, laø hoûi veà ñoaïn kieán vaø thöôøng kieán.

          Voi ngöïa vaø caùc caàm thuù, laøm sao maø baét laáy, vì  sao thí duï thaønh taát-ñaøn, cuøng vôùi naêng taùc sôû taùc.

          Hai caâu voi ngöïa laø hoûi theá naøo laø voi ngöïa nai, laøm sao maø baét laáy. Vì sao thí duï thaønh taát-ñaøn laø hoûi taát-ñaøn cuøng vôùi kieán. Nghóa laø Nhö Lai noùi phaùp chaúng phaûi ngoân ngöõ ñeán ñöôïc, phaàn nhieàu duøng thí duï ñeå thoâng hieåu. Choã thí duï maø ñöôïc ngoä töùc laø töông öng, beøn thaønh cô caûm, neân noùi laø kieán. Naêng taùc vaø sôû taùc laø hoûi theá naøo naêng taùc sôû taùc.

          Tuøng laâm meâ hoaëc vaø thoâng, taâm löôïng chaúng hieän höõu, caùc ñòa khoâng ñeán nhau, traêm bieán dòch traêm voâ thoï, luaän y phöông, coâng xaûo, kyõ thuaät caùc minh xöù, caùc nuùi, Tu-di, quaû ñaát, bieån caû löôïng nhaät nguyeät, chuùng sanh baäc thöôïng, trung, haï thaân moãi ngöôøi coù bao nhieâu vi traàn.

          Tuøng laâm laø ñeán choã thaáy luùc aáy, ñaïi khaùi duï caùc phaùp ôû tröôùc maét. Meâ hoaëc laø chæ choã nhaät duïng cuûa baùch taùnh. Ñaây laø goàm caû höõu tình voâ tình ñoàng ôû trong nhaát chaân phaùp giôùi, maø nôi taâm löôïng khoâng coù choã hieån baøy. Hai caâu naøy trong phaàn hoûi thì khoâng, song vì keøm hai caâu döôùi neân phaûi laáy phaøm ñeå leä thaùnh. Caùc ñòa khoâng ñeán nhau, trong caâu hoûi laø nhaân gì qua caùc ñòa. Traêm bieán dòch, traêm voâ thoï,ï trong caâu hoûi laø theá naøo traêm bieán dòch, theá naøo traêm voâ thoï. Neáu hay giaùc töï taâm löôïng thì moãi ñòa voán khoâng ñeán nhau, haønh boá, vieân dung ñeàu khoâng coù phaùp thaät. Neân noùi traêm bieán dòch traêm voâ thoï vaãn laø chöøng haïn cuûa taâm löôïng coøn chöa toät tình meâ. Hai caâu y phöông… laø hoûi minh xöù vaø kyõ thuaät. Caùc nuùi tu-di quaû ñaát cho ñeán bao nhieâu loã chaân loâng, loâng maøy laø choã hoûi cuûa Ñaïi Hueä khoâng ñeán. Theá Toân suy ra maø neâu leân. Löôïng laø soá ño löôøng. Thöôïng trung haï laø chæ chung cho chuùng sanh ôû trong thaäp giôùi. Nghóa laø caùc chuùng sanh hieäïp bao nhieâu vi traàn thaønh moät thaân löôïng.

            Moãi saùt coù bao nhieâu vi traàn, cung soá coù bao nhieâu, khuyûu tay, böôùc, caâu-loâ-xaù (Krosa), nöûa do-dieân, do-dieân (Yojana).

          Xeùt theo cöïu chuù saùt laø saùt ñoä, ñaïi thieân theá giôùi laø moät saùt ñoä. Hai thöôùc laøm moät khuyûu tay, boán khuyûu tay laøm moät cung, naêm traêm cung laøm moät caâu-loâ-xaù, möôøi caâu-loâ-xaù laøm moät do-dieân. Do-dieân töùc laø do-tuaàn.

          Thoá haøo, song traàn, reäp (con maït), döông mao, khoaùng maïch traàn, baùt-tha bao khoaùng maïch, a-la maáy khoaùng maïch, ñoäc-long na-khö-leâ, laëc-xoa vaø cöû-lôïi, cho ñeán taàn-baø-la, moãi thöù aáy soá bao nhieâu.

          Coå chuù raèng: baûy vi traàn thaønh song traàn, baûy song traàn thaønh moät thoá mao ñaàu traàn, baûy thoá mao ñaàu traàn thaønh moät döông mao ñaàu traàn, baûy döông mao ñaàu traàn thaønh moät ngöu mao ñaàu traàn, baûy ngöu mao ñaàu traàn thaønh moät con reäp (con maït), baûy con reäp thaønh con raän (chaáy), baûy con raän thaønh moät haït caûi, baûy haït caûi thaønh moät haït baép. Khoaùng töùc laø ñaïi maïch. Baùt-tha laø moät thaêng. A-la laø moät ñaáu. Ñoäc-long laø moät hoäc. Na-khö-leâ laø möôøi hoäc. Laëc-xoa laø moät vaïn. Cöû-lôïi laø moät öùc. Taàn-baø-la laø moät trieäu.

          Coù maáy a-naâu (traàn) goïi xa-leâ-sa-baø (haït caûi), bao nhieâu xa-leâ-sa-baø goïi laø moät laïi-ñeà (haït coû). Maáy laïi-ñeà thaønh ma-xa (haït ñaäu), maáy ma-xa thaønh ñaø-na (thuø). Laïi bao nhieâu ñaø-na-la thaønh moät ca-leâ-sa-na (löôïng). Bao nhieâu ca-leâ-sa-na laøm thaønh moät ba-la (caân). Nhöõng töôùng tích tuï naøy bao nhieâu ba-la-di-laâu. Nhöõng thöù naøy laø choã neân hoûi sao laïi hoûi vieäc khaùc?

          Baûn naøy dòch aâm Phaïn ngöõ, baûn ñôøi Ñöôøng dòch thaønh tieáng Trung Hoa coù theå ñoái chieáu roõ. Ba ñoaïn tröôùc sau thaûy ñeàu neâu leân soá buïi khoù bieát. Phaàn coå chuù tröôùc y theo söï ño löôøng cuûa AÁn Ñoä chöa coù theå duøng theo Trung Hoa maø ñoàng nhaát vaäy.

          Thanh vaên vaø Bích Chi Phaät, Phaät vaø haøng Boà-taùt, thaân moãi vò coù bao nhieâu soá, taïi sao khoâng hoûi choã naøy? Nuùi löûa maáy a-naâu (traàn). Phong luaân laïi maáy a-naâu. Moãi caên bao nhieâu a-naâu. Bao nhieâu loã chaân loâng vaø loâng maøy?

          Baäc thaùnh trong tam thöøa chaùnh baùo vaø y baùo moãi vò coù lôùn nhoû, maø hoûi caên moãi vò coù bao nhieâu traàn (vi traàn), bao nhieâu loã chaân loâng vaø loâng maøy, suy ra ñeán nuùi löûa, phong luaân taát caû caûnh giôùi toät cuøng soá löôïng, neáu khoâng phaûi baäc Nhaát thieát trí aét khoâng theå bieát heát ñöôïc. Song coát yeáu traùch Ñaïi Hueä khoâng hoûi, bôûi vì muoán toät choã khoâng bieát kia ñeå hieån baøy lyù duy thöùc. Nghóa laø taát caû caên thaân khí giôùi ñeàu duy noäi thöùc, in tuoàng coù hieän tieàn, maø khoâng phaûi do nhieàu vaät chöùa nhoùm. So ñoù thì bieát haønh töôùng tam thöøa, caùc thieàn tam-muoäi, saéc cuøng voâ saéc, ngoaïi ñaïo thieân tieân, töù sanh tam ñoà thaûy ñeàu duy thöùc bieán, voán khoâng phaûi thaät coù, ñaây laø yù cuûa Phaät vaäy. Neáu duøng dieäu trí cuûa Phaät quaû thì taát caû sai bieät, töï nhieân khoâng phaûi laø caûnh giôùi cuûa caùc haøng Boà-taùt. Ñoïc vaên tröôùc vaên sau trôû laïi neâu yù noùi cuûa Phaät thì môùi nhaän ñöôïc chæ thuù cuûa kinh naøy.

          Hoä taøi vua Töï Taïi, vua Chuyeån luaân thaùnh ñeá, theá naøo vua thuû hoä? Theá naøo laø giaûi thoaùt? Noùi roäng vaø noùi heïp, nhö choã oâng ñaõ hoûi, chuùng sanh caùc thöù duïc, cuøng caùc thöù uoáng aên.

          Töø ñaây veà sau laïi hoûi ñieàu hoûi tröôùc. Hoä taøi vua Töï Taïi ba caâu laø hoûi theá naøo goïi laø vua ba caâu. Noùi roäng noùi heïp laø hoûi giaø-ñaø, tröôøng, ñoaûn cuù. Chuùng sanh caùc thöù duïc hai caâu, laø hoûi theá naøo sanh aên uoáng hai caâu.

          Theá naøo laø röøng nam nöõ, nuùi Kim Cang kieân coá, theá naøo nhö huyeãn moäng thí duï nhö nai ñoàng khaùt nöôùc thaáy aùnh naéng. Theá naøo nuùi, thieân, tieân, caøn-thaùt-baø trang nghieâm, giaûi thoaùt ñeán choã naøo, ai phöôïc ai giaûi thoaùt, theá naøo caûnh giôùi thieàn, bieán hoùa vaø ngoaïi ñaïo, theá naøo voâ nhaân taùc, theá naøo höõu nhaân taùc, höõu nhaân voâ nhaân taùc vaø phi höõu nhaân phi voâ nhaân taùc, theá naøo hieän ñaõ dieät, theá naøo tònh caùc giaùc, theá naøo caùc giaùc chuyeån, vaø chuyeån caùc sôû taùc. Theá naøo ñoaïn caùc töôûng, theá naøo tam-muoäi khôûi, phaù tam höõu laø ai, ôû ñaâu vaø thaân gì. Theá naøo khoâng chuùng sanh maø noùi coù ta ngöôøi. Theá naøo noùi theá tuïc, cuùi mong roäng phaân bieät. Töôùng ñaõ hoûi theá naøo vaø choã hoûi phi ngaõ. Theá naøo laø thai taïng vaø caùc thöù  thaân khaùc.

          Theá naøo röøng nam nöõ… saùu caâu laø hoûi nhaân ñaâu röøng nam nöõ… saùu caâu. Trong aáy keøm theá naøo nhö huyeãn moäng thí duï nhö nai ñoàng khaùt nöôùc thaáy aùnh naéng, laø chính khi thaáy caây röøng hieän tieàn ñeàu laø boùng cuûa thöùc taâm hieän, nhö huyeãn moäng khoâng theå coù, nhö nai ñoàng thaáy aùnh naéng chaïy ñi tìm bôûi do khaùt nöôùc laøm meâ hoaëc. Bieán hoùa vaø ngoaïi ñaïo, laø hoûi theá naøo laø hoùa töôùng coõi nöôùc vaø caùc ngoaïi ñaïo. Theá naøo voâ nhaân taùc… boán caâu, laø hoûi ñoàng dò thuyeát (ngoaïi ñaïo) voâ nhaân höõu nhaân töùc laø hai kieán coù vaø khoâng, phi höõu phi voâ chaúng ngoaøi boán caâu vaäy. Hieän ñaõ dieät, laø hoûi hieän roài dieät. Tònh giaùc… ba caâu, laø hoûi tònh nieäm kia, nieäm ñöôïc taêng tröôûng. Theá naøo ñoaïn caùc töôûng… hai caâu laø hoûi laëp laïi theá naøo laø töôûng dieät nhaân ñaâu töø ñònh giaùc (daäy). Theá naøo khoâng chuùng sanh… saùu caâu laø hoûi chung theá naøo kieán laäp töôùng… boán caâu tröôùc sau xen loän. Thai taïng laø hoûi thai taïng sanh, caùc thöù thaân khaùc, yù hoûi nhieàu loaïi saéc töôùng.

          Theá naøo ñoaïn thöôøng kieán, theá naøo taâm ñöôïc ñònh, lôøi noùi vaø caùc trí, chuûng taùnh giôùi phaät töû, theá naøo luaän lyù vaø luaän. Theá naøo thaày ñeä töû, thaûy caùc loaïi chuùng sanh, caû thaûy ñaây laïi theá naøo. Theá naøo laø aên uoáng, thoâng minh, ma, thi thieát. Theá naøo caây, daây saén, choã hoûi cuûa Toái thaéng töû. Theá naøo caùc loaïi coõi, tieân nhaân tröôøng khoå haïnh. Theá naøo laø doøng hoï, töø ñaâu sö thoï hoïc. Theá naøo laø queâ muøa, theá naøo ngöôøi tu haønh, Duïc giôùi sao chaúng giaùc, coõi A-ca-nò-tra môùi thaønh.

          Taâm ñöôïc ñònh laø, hoûi theá naøo taâm tam-muoäi. Lôøi noùi vaø caùc trí… hai caâu, laø hoûi ai sanh caùc lôøi noùi vaø caùc trí coù bao nhieâu thöù, bao nhieâu giôùi taùnh chuùng sanh. Theá naøo luaän lyù vaø luaän laø, hoûi lyù luaän coù bao nhieâu thöù, theá naøo goïi laø luaän. Theá naøo laø thaày ñeä töû laø, hoûi ñeä töû coù bao nhieâu thöù. Theá naøo A-xaø-leâ, caùc loaïi chuùng sanh… hai caâu laø, hoûi nam nöõ vaø hoaøng moân. Theá naøo laø aên uoáng laø, hoûi theá naøo sanh aên uoáng. Thoâng minh, ma, thi thieát laø, hoûi theá naøo nieäm thoâng minh cuøng ma vaø caùc ngoaïi ñaïo. Caây, daây saén laø, hoûi röøng, coû raäm. Caùc thöù coõi laø, hoûi theá naøo hình nhaät nguyeät, cho ñeán nhö theá v.v… voâ löôïng. Tröôøng khoå haïnh laø, hoûi theá naøo tröôøng khoå tieân. Doøng hoï laø hoûi Thích chuûng vaø Cam Giaù chuûng. Töø ñaâu thaày thoï hoïc laø, hoûi döïng laäp cho nhöõng ngöôøi naøo. Queâ muøa laø hoûi thaáp heøn. Tu haønh laø, hoûi tu haønh tieán thoái vaäy. Duïc giôùi sao chaúng giaùc… hai caâu laø, hoûi Duïc giôùi khoâng chaùnh giaùc… boán caâu. A-ca-nò-tra dòch laø Saéc cöùu kính.

          Theá naøo tuïc thaàn thoâng, theá naøo laø tyø-kheo, theá naøo laø hoùa Phaät, theá naøo laø baùo Phaät, theá naøo laø nhö nhö Phaät, bình ñaúng trí tueä Phaät, theá naøo laø chuùng taêng. Phaät töû hoûi nhö theá, ñaøn, troáng löng eo vaø hoa, coõi nöôùc lìa aùnh saùng.

          Tuïc thaàn thoâng laø, hoûi theá tuïc thoâng. Tyø-kheo laø, hoûi phaàn tyø ni, tyø-kheo. Hoùa Phaät laø, hoûi theá naøo laø hoùa Phaät… boán caâu. Chuùng taêng laø, hoûi chuùng taêng coù bao nhieâu thöù. Caây ñaøn… hai caâu laø, ñoàng hoûi yù raèng voâ löôïng coõi nöôùc khaùc hình nhö nhaät nguyeät.

          Taâm ñòa ñoù coù baûy, choã hoûi ñeàu nhö thaät, ñaây vaø caùc thöù khaùc raát nhieàu, phaät töû caàn neân hoûi. Moãi moãi töôùng töông öng, xa lìa caùc thaáy laàm. Taát-ñaøn lìa lôøi noùi, nay ta seõ hieån baøy, thöù lôùp döïng laäp caâu, phaät töû kheùo laéng nghe.

          Taâm ñòa coù baûy laø, hoûi thaát ñòa. Noùi chung raát nhieàu choã hoûi ñeàu ñuùng lyù thaät. Bôûi vì noùi “lôøi thoâ vaø tieáng teá ñeàu trôû veà ñeä nhaát nghóa”. Cho neân noùi moãi moãi töôùng ñeàu töông öng, xa lìa caùc thaáy laàm. Ñaây laø duïng yù tröôùc öôùc ñònh ñeå sau chæ thaúng. Neáu khoâng kheá hoäi baûn taùnh voâ ngoân thì chaúng nhöõng theá ñeá löu boá, chính ñeä nhaát nghóa ñeá laø nhö thaät maø vaãn thuoäc veà danh ngoân. Do ñoù ly ngoân ñeå hieån baøy. Theá Toân thieát tha raên baûo, nhieân haäu môùi kieán laäp, vaên sau töï roõ. Choã hoûi rieâng duøng Thaát ñòa laøm chung cuïc, laø vì Thaát ñòa veà tö hoaëc ñaõ heát, tueä taâm hieån baøy, cuøng voâ giaùn taát-ñaøn naøy laãn nhau minh chöùng, cuõng khoâng phaûi chaúng lyù do vaäy.

          b - Ñaùp:

          Töø treân ñeán ñaây moät traêm leû taùm (108) caâu, nhö chö Phaät  ñaõ noùi: Caâu baát sanh laø caâu sanh, caâu thöôøng laø voâ thöôøng, caâu töôùng laø voâ töôùng, caâu truï  dò laø phi truï dò, caâu saùt-na laø phi saùt-na, caâu töï taùnh laø ly töï taùnh, caâu khoâng laø baát khoâng, caâu ñoaïn laø  baát ñoaïn.

          Nhö chö Phaät ñaõ noùi, nghóa laø choã ñaùp cuûa Theá Toân cuøng vôùi chö Phaät ba ñôøi khoâng khaùc, chö Phaät  ñoàng moät bí maät. Xeùt lôøi ñaùp naøy chæ coù boán chöõ: baát, voâ, phi, ly. Ñaây laø lôøi chæ thaúng vaäy. Chæ ngaên caùi quaáy kia maø chaúng noùi caùi phaûi kia. Neáu coù choã phaûi thì naøo khaùc vôùi quaáy. Nhö vaøng laøm ñoà trang söùc, nghóa laø vaøng khoâng phaûi bình, khoâng phaûi baøn, khoâng phaûi thoa, khoâng phaûi xuyeán, khieán cho ngöôøi ngay ñoù thaáu suoát. Khoâng phaûi, nghóa laø khoâng phaûi bình, khoâng phaûi baøn, khoâng phaûi thoa, khoâng phaûi xuyeán, ñeå roõ noù laø vaøng vaäy. Toaøn Nhö Lai taøng töùc laø thöùc, nghóa laø Nhö Lai taøng khoâng töï taùnh, khoâng theå töï giöõ, voïng coù sôû giaùc. Bieát noù laø voïng thì khoâng coù naêng giaùc sôû giaùc. Neân noùi toaøn thöùc töùc laø Nhö Lai taøng. Khoâng coù naêng taøng thì ai bieát laø taøng? Noùi laø thöùc bôûi nôi caûnh giôùi cuûa noù maø khoâng theå laëng yeân töï döùt, do phaân bieät lieàn phaùt sanh. Ngoä laø ngoä ñöôïc noù voïng sanh phaân bieät, phaân bieät caûnh cuûa mình vaø phaân bieät caûnh khaùc, ñeàu nhieáp veà phaân bieät, töùc roõ noù laø vaøng laøm ra vaäy. Cho neân phaøm coù noùi naêng ñeàu do phaân bieät. Phaøm coù phaân bieät ñeàu laø theá ñeá. Ba coõi hai möôi laêm loaøi ñeàu laø theá ñeá. Phaûi quaáy, thieän aùc, nam nöõ, thaân cuûa, döïng laäp ñeàu laø theá ñeá. Cho ñeán ba thöøa, möôøi hai boä, noäi ñieån ngoaïi ñieån, nhaân quaû, tieán thoái, chöùng höôùng thaûy ñeàu laø theá ñeá. Phaøm theá  ñeá thì khoâng theå noùi laø ñeä nhaát nghóa ñeá. Ñeä nhaát nghóa ñeá khoâng phaûi phaân bieät maø ñöôïc, khoâng phaûi ngoân thuyeát maø trình baøy ñöôïc. Neáu phaân bieät ngoân thuyeát veà ñeä nhaát nghóa ñeá, aáy laø phaân bieät ngoân thuyeát, khoâng phaûi ñeä nhaát nghóa ñeá. Neáu lìa phaân bieät ngoân thuyeát töùc laø ñeä nhaát nghóa ñeá, lieàn ñoù thaáu suoát, thì ba thöøa möôøi hai boä ñeàu laø ñeä nhaát nghóa ñeá. Noäi ñieån ngoaïi ñieån, nhaân quaû, tieán thoái, chöùng höôùng ñeàu laø ñeä nhaát nghóa ñeá. Cho ñeán ba coõi hai möôi laêm loaøi, phaûi quaáy, thieän aùc, nam nöõ, thaân cuûa, döïng laäp, röøng caây, maây gioù, tinh tuù, xe coä, y phuïc, nhaø cöûa, saûn nghieäp, taø chaùnh, cuùi ngöôùc, co duoãi, ngaøy ñeâm, nguû thöùc thaûy laø ñeä nhaát nghóa ñeá. Kinh Phaùp Hoa noùi: “Chaúng phaûi tam giôùi maø thaáy töôùng tam giôùi, Nhö Lai thaáy roõ khoâng coù sai laàm”. Cho neân bieát ñeä nhaát nghóa ñeá lìa phaân bieät, baët ngoân thuyeát, töï tri töï chöùng maø thoâi. Neân noùi laø lôøi chæ thaúng vaäy. Theá neân vaãn duøng chöõ baát, chöõ voâ, chöõ ly, chöõ phi maø chaúng noùi noù laø thò (phaûi). Chö Phaät ba ñôøi ñoàng moät bí maät. Caâu baát sanh laø caâu sanh, baûn dòch ñôøi Ñöôøng laø caâu sanh laø phi sanh, töùc laø ngöôøi noùi laø sanh maø chæ noù chaúng phaûi. Phi laø lyù voâ sanh, töùc laø ôû trong caùi sanh vaäy. Thöôøng laø caùi thöôøng trong voâ thöôøng chaáp laø thöôøng. Töôùng laø goàm söï töôùng, lyù töôùng. Truï dò laø hai töôùng trong boán töôùng: sanh, truï, dò, dieät.

          Caâu bieân phi bieân, caâu trung phi trung, caâu thöôøng phi thöôøng, caâu duyeân phi duyeân, caâu nhaân phi nhaân, caâu phieàn naõo phi phieàn naõo, caâu aùi phi aùi, caâu phöông tieän phi phöông tieän, caâu xaûo phi xaûo, caâu tònh phi tònh, caâu thaønh phi thaønh, caâu thí (duï) phi thí (duï), caâu ñeä töû phi ñeä töû, caâu sö phi sö.

          Bieân laø höõu bieân vaø voâ bieân, ñaây laø taø kieán cuûa ngoaïi ñaïo. Trung laø ñoái vôùi ngaõ, phaùp ñöôïc nghóa trung ñaïo. Hai caâu naøy trong lôøi hoûi tröôùc khoâng coù, song “bieân” töùc nhieáp vaøo ñoàng vaø dò, “trung” töùc nhieáp vaøo thöôøng kieán chaúng sanh. Vaên sau phaàn nhieàu ñuû yù hoûi maø lôøi thì khoâng, neân phoûng theo ñaây maø bieát. Vaên tröôùc noùi thöôøng laø theá gian voâ thöôøng chaáp laø thöôøng. ÔÛ ñaây noùi thöôøng laø ngoaïi ñaïo chaáp coù taùnh thöôøng. Phöông tieän laø taát caû thaùnh giaùo vaø theá giaùo taïo ra phöông tieän. Xaûo laø nghóa xaûo hôïp, cuõng nhieáp thuoäc phöông tieän.

          Caâu chuûng taùnh phi chuûng taùnh, caâu tam thöøa phi tam thöøa, caâu sôû höõu phi sôû höõu, caâu nguyeän phi nguyeän, caâu tam luaân phi tam luaân, caâu töôùng phi töôùng, caâu höõu phaåm phi höõu phaåm, caâu chung phi chung.

          Caâu sôû höõu laø caâu tòch tònh nhö thaät ñaõ coù. Nguyeän laø choã töï nguyeän maø nguyeän, thuoäc veà caâu Boà-taùt. Tam luaân laø thaân luaân, khaåu luaân vaø yù luaân. Noùi raèng tam luaân nghieäp khoâng vaäy. Töôùng laø kieán laäp phaùp töôùng.

          Caâu duyeân töï thaùnh trí hieän phaùp laïc phi hieän phaùp laïc, caâu coõi nöôùc phi coõi nöôùc, caâu a-naâu phi a-naâu, caâu nöôùc phi nöôùc, caâu cung phi cung, caâu thaät phi thaät, caâu soá phi soá, caâu soá phi soá, caâu minh phi minh, caâu hö khoâng phi hö khoâng.

          Duyeân töï thaùnh trí phaùp laïc laø chöùng töï thaùnh trí ñöôïc phaùp laïc. Caâu thaät laø ngoaïi ñaïo cho boán ñaïi chuûng laø coù thaät taùnh hay sanh caùc phaùp. Caâu soá tröôùc laø boå tuùc cho phaùp soá ba möôi hai. Caâu soá sau laø chæ soá löôïng. Minh laø caùi minh cuûa tam minh, töùc laø nghóa tam minh luïc thoâng. Hö khoâng laø voïng thaáy nhö hö khoâng.   

          Caâu maây phi maây, caâu coâng xaûo kyõ thuaät minh xöù phi coâng xaûo kyõ thuaät minh xöù, caâu phong phi phong, caâu ñòa phi ñòa, caâu taâm phi taâm, caâu thi thieát phi thi thieát, caâu töï taùnh phi töï taùnh, caâu aám phi aám, caâu chuùng sanh phi chuùng sanh, caâu tueä phi tueä, caâu Nieát-baøn phi Nieát-baøn, caâu sôû tri phi sôû tri, caâu ngoaïi ñaïo phi ngoaïi ñaïo, caâu hoang loaïn phi hoang loaïn, caâu huyeãn  phi huyeãn, caâu moäng phi moäng, caâu dieäm phi dieäm, caâu töôïng phi töôïng, caâu luaân phi luaân, caâu Caøn-thaùt-baø phi Caøn-thaùt-baø, caâu thieân phi thieân, caâu aên uoáng phi aên uoáng, caâu daâm duïc phi daâm duïc, caâu kieán phi kieán, caâu ba-la-maät phi ba-la-maät, caâu giôùi phi giôùi, caâu nhaät nguyeät tinh tuù phi nhaät nguyeät tinh tuù, caâu ñeá phi ñeá, caâu quaû phi quaû, caâu dieät khôûi phi dieät khôûi, caâu trò phi trò, caâu töôùng phi töôùng, caâu chi phi chi, caâu xaûo minh xöù phi xaûo minh xöù, caâu thieàn phi thieàn, caâu meâ phi meâ, caâu hieän phi hieän, caâu hoä phi hoä, caâu toäc phi toäc.

          Luaân laø hoûa luaân. Trò laø trò cuûa ñoái trò, nghóa laø Nhö Lai theo beänh cho thuoác, nhö löông y ôû theá gian. Töôùng coù ba loái ñaùp: 1) Taát caû söï lyù ñeàu khoâng coù theå töôùng. 2) Kieán laäp phaùp töôùng. 3) Hình töôùng laø chuùng sanh sanh caùc coõi töôùng gì, daùng loaøi gì. Chi laø chi phaàn, töùc laø hình theå töøng phaàn töøng ñoaïn. Meâ laø meâ hoaëc. Hieän laø hieän nhò kieán. Hoä laø thuû hoä nöôùc. Toäc laø chuûng toäc.

          Caâu tieân phi tieân, caâu vöông phi vöông, caâu nhieáp thoï phi nhieáp thoï, caâu baûo phi baûo, caâu kyù phi kyù, caâu nhaát-xieån-ñeà phi nhaát-xieån-ñeà, caâu nam nöõ hoaøng moân phi nam nöõ hoaøng moân, caâu vò phi vò, caâu söï phi söï, caâu thaân phi thaân, caâu giaùc phi giaùc, caâu ñoäng phi ñoäng, caâu caên phi caên, caâu höõu vi phi höõu vi, caâu voâ vi phi voâ vi, caâu nhaân quaû phi nhaân quaû, caâu Saéc cöùu kính phi Saéc cöùu kính, caâu tieát phi tieát, caâu röøng caây bìm saén phi röøng caây bìm saén.

          Nhieáp thoï laø bò nhieáp thoï vaø hay nhieáp thoï, phaùp theá gian vaø xuaát theá ñeàu coù nghóa nhieáp thoï. Kyù laø kyù luaän. Vò laø vò cuûa nghóa vò, nghóa laø nghóa vò cuûa caùi bò noùi. Söï laø vieäc laøm ra cuûa theá vaø xuaát theá. Giaùc laø giaùc tri töùc nhaân caûnh sanh taâm phaân bieät. Ñoäng laø ñoái tónh maø noùi. Caên laø caên thaân.

          Caâu taïp phi taïp, caâu thuyeát phi thuyeát, caâu tyø-ni phi tyø-ni, caâu tyø-kheo phi tyø-kheo, caâu xöû phi xöû, caâu töï phi töï. Ñaïi Hueä! Ñoù laø moät traêm leû taùm caâu (108) Phaät tröôùc ñaõ noùi, oâng vaø nhöõng ñaïi Boà-taùt phaûi neân tu hoïc.

          Taïp laø raát nhieàu ngoân thuyeát. Xöû laø choã ôû, coù nghóa truï maø trì aáy vaäy. Theá gian vaø xuaát theá ñeàu coù nghóa truï trì, laø gaùnh vaùc truï trì. Laïi noùi Phaät tröôùc ñaõ noùi, nghóa laø Phaät phaùp theá phaùp taát caû söï lyù nhaân quaû naøy, ñeàu laø lieàn ñoù lìa taùnh phaân bieät ñöôøng ngoân ngöõ baët döùt. Chö Phaät ba ñôøi ñoàng moät bí maät, thaâm thieát daïy baûo tröôùc sau khoâng hai.

]