II - PHAÀN CHAÙNH TOÂNG.

     A- Chæ phaùp moân ñeä nhaát nghóa roïâng lôùn vi dieäu lìa noùi baët chöùng: (tt)

     2 - BAØY NGOÂN THUYEÁT ÑEÅ VAØO ÑEÄ NHAÁT NGHÓA BIEÅN THÖÙC THÖÔØNG TRUÏ, DUØNG HIEÅN DUY TAÂM.

          - Noùi nhaân quaû taø chaùnh cuûa taùm thöùc ñeå hieån thaùnh trí töï giaùc.

            a - Löôïc noùi nhaân quaû taø chaùnh cuûa taùm thöùc ñeå bieåu thò lìa voïng maø  chöùng.

          - CHÆ CAÙC THÖÙC SANH DIEÄT KHOÙ BIEÁT.

          Khi aáy Boà-taùt Ñaïi Hueä laïi baïch Phaät: Theá Toân! Caùc thöùc coù maáy thöù sanh, truï, dieät? Phaät baûo Ñaïi Hueä: Caùc thöùc coù hai thöù sanh, truï, dieät, chaúng phaûi suy nghó bieát ñöôïc. Caùc thöùc coù hai thöù sanh, nghóa laø löu chuù sanh vaø töôùng sanh. Coù hai thöù truï, nghóa laø löu chuù truï vaø töôùng truï. Coù hai thöù dieät, nghóa laø löu chuù dieät vaø töôùng dieät.

          Ba coõi duy taâm, vaïn phaùp duy thöùc. Boán quyeån kinh Laêng-giaø tröôùc sau goác ngoïn, chæ coù moät xaâu keát troïn veïn. Theá vaø xuaát theá gian khoâng coù töôùng moät hai, khoâng coù töôùng ngoân thuyeát, hieän taïi toaøn chaân thì ñaâu cho nghó baøn. Do ñoù Nhö Lai chung moät traêm leû taùm (108) caâu chæ ñaùp khaùi quaùt baèng moät chöõ “Phi”. Vì khoâng theå noùi baøy, neân duøng lôøi noùi ngaên ñeå cho ngöôøi thaàm ngoä vaäy. Ngoä roài maø laïi thöa hoûi veà thöùc, vì lyù duy thöùc khoâng cuøng thì löôïng duy taâm chaúng hieän. Caùc thöùc laø taùm thöù thöùc. Thöùc thöù taùm laø Nhö Lai taøng, cuõng goïi laø taøng thöùc, cuõng goïi laø hieän thöùc. Thöùc naøy laø nguoàn meâ ngoä cuûa chuùng sanh vaø Phaät. Kinh Giaûi Thaâm Maät vì haøng Boà-taùt thuûy giaùo khoâng theå kham nhaän thöùc thöù taùm, rieâng laäp thöùc thöù chín, töùc laø chæ caùi chaân töôùng cuûa thöùc naøy. Trong Khôûi Tín Luaän laäp nghieäp töôùng, chuyeån töôùng, hieän töôùng. Nghóa laø Nhö Lai taøng chuyeån laøm taøng thöùc laø y theo meâ maø noùi. Thöùc naøy toaøn voïng laø toaøn chaân voán khoâng coù hai theå. Chæ ñeán meâ ngoä döôøng nhö coù duïng khaùc. Nghóa laø sanh dieät cuøng chaúng sanh dieät hoøa hôïp. Chaúng phaûi coù hai taâm, cuõng chæ ñieåm khi meâ, töôùng khoâng sanh dieät vaãn roõ raøng. Thöùc thöù baûy teân laø yù, tieáng Phaïn goïi laø maït-na. Thöù saùu laø yù thöùc. Naêm thöùc tröôùc laø nhaõn, nhó, tyû, thieät, thaân thöùc, chung laïi goïi laø phaân bieät söï thöùc. Chung laïi laø taùm thöù thöùc. Hoûi caùc thöùc maø tröôùc gaïn sanh truï dieät laø toät caùi tình traïng cuûa caùc thöùc vaäy. Ñaùp sanh truï dieät maø tröôùc noùi chaúng phaûi suy nghó maø bieát ñöôïc. Nghóa laø trong sanh dieät ñaõ saün coù caûnh giôùi cuûa Vaên Thuø, Phoå Hieàn, chæ ngöôøi chöùng môùi bieát, chaúng phaûi Thanh vaên, Duyeân giaùc ñeán ñöôïc. Löu chuù laø chaân phaùp khoâng taùnh chaúng hay töï giöõ neân coù nghóa thieân löu. Ñaây laø laáy baát giaùc voïng ñoäng laøm sanh. Moät phen ñi khoâng trôû laïi laø truï. Voâ töôûng, nguû say vaø cheát ngaát laø taïm dieät. Dieät roài laïi sanh khoâng coù cuøng toät. Neáu baøn veà quaû chöùng phaûi do trí löïc quaùn saùt, ñeán Kim Cang ñòa veà sau dò thuïc môùi khoâng. Nhöng trong kinh Hoa Nghieâm haøng Thaäp truï sô taâm thaáy roõ Phaät taùnh cuõng hay lieàn ñoù bieát trôû veà, cuøng Phaät khoâng khaùc. Neân noùi nhaân quaû suoát nhau. Töôùng laø nghieäp duïng cuûa caùc thöùc, ôû vaên sau noùi caùc thöù hö voïng chaúng thaät vaø taát caû töôùng caên thöùc v.v… Töôùng naøy khi chöa che ñaäy chaân taùnh, do coù löu chuù, nieäm nieäm chaúng döøng, chính khi sanh ñaõ coù dieät, chöa deã vì ngöôøi ngu maø noùi.

          -LÖÔÏC NOÙI THÖÙC TÖÔÙNG Y NÔI CHAÂN DO MEÂ PHAÙT KHÔÛI.

          Ñaïi Hueä! Caùc thöùc coù ba thöù töôùng. Nghóa laø chuyeån töôùng, nghieäp töôùng vaø chaân töôùng.

          Chuyeån laø nghóa chaúng truï, laø caùc thöùc nieäm nieäm chaúng truï. Nghieäp laø nghieäp cuûa tam teá, trong Luaän Khôûi Tín noùi. Luaän Khôûi Tín rieâng chæ töôùng ban ñaàu cuûa taùm thöùc, ôû ñaây noùi caùc thöùc ñeàu nhaân baát giaùc voïng ñoäng. Tuy baát giaùc voïng ñoäng maø nieäm nieäm chaúng döøng hieän taïi toaøn khoâng. Tuy baát giaùc voïng ñoäng nieäm nieäm chaúng döøng maø toaøn theå ñeàu chaân, khoâng rieâng coù chuyeån töôùng, nghieäp töôùng. Löu chuù vaø töôùng vaãn chæ trong meâ sanh dieät. Ñaây laø ñeán nôi chuyeån töôùng nghieäp töôùng chæ ra chaân töôùng, trong choã sanh dieät aáy ñaày ñuû haønh xöù cuûa Nhö Lai. Duy phaûi chöùng môùi bieát khoâng theå duøng yù nghó ñöôïc. Boà-taùt Thieân Thaân laøm luaän noùi: “Haønh xöù cuûa chö Phaät Nhö Lai duy coù chaân thöùc, khoâng theå phaân bieät quaùn saùt nhö theá, vaøo nôi thöùc khoâng”. Theá neân y nôi thöùc nhaäp nhaát thieát phaùp voâ ngaõ, chaúng phaûi baûo moät beà cheâ chaân thöùc vaäy.

          Naøy Ñaïi Hueä! Noùi löôïc coù ba thöù thöùc, noùi roäng coù taùm töôùng. Nhöõng gì laø ba? Nghóa laø chaân thöùc, hieän thöùc vaø phaân bieät söï thöùc. Ñaïi Hueä! Ví nhö göông saùng gìn giöõ caùc saéc töôïng, hieän thöùc ôû trong aáy maø hieän cuõng laïi nhö theá.

          Ba thöù laø toång nhieáp töôùng cuûa taùm thöùc. Hieän laø chæ cho thöùc thöù taùm. Phaân bieät laø chæ baûy thöùc tröôùc. Chaân laø toång nhieáp hai thöùc. Chaân thí duï nhö göông. Hieän duï nhö aùnh saùng cuûa göông. Vì aùnh saùng cuûa göông hay hieän neân goïi laø hieän thöùc. Caùi bò hieän trong aùnh saùng cuûa göông caùc hình töôùng raønh roõ, neân goïi laø phaân bieät söï thöùc. Veà thöùc theå thì phaøm thaùnh khoâng hai, maø taùc duïng meâ ngoä vaãn phaân. Phaät taùnh döôøng nhö bò löu chuyeån, tôï thuyeàn ñi thaáy bôø chaïy, ñeàu khoâng coù söï thaät.

         Ñaïi Hueä! Hieän thöùc vaø phaân bieät söï thöùc, hai thöùc naøy töôùng hoaïi vaø chaúng hoaïi laàn löôït laøm nhaân nhau.

          Hieän thöùc vaø phaân bieät thöùc ñeàu coù hai töôùng hoaïi vaø chaúng hoaïi. Chaúng phaûi rieâng hieän thöùc laø chaúng hoaïi, maø cho phaân bieät thöùc laø hoaïi. Caùi töôùng hoaïi cuûa hieän thöùc, laø caùc thöù khoâng thaät, caùc thöù hö voïng aáy vaäy. Caùi töôùng hoaïi cuûa phaân bieät thöùc laø taát caû caên thöùc. Töôùng sai bieät cuûa hai thöùc naøy do ñoù noùi laø hoaïi. Song trong choã sai bieät voán coù chaân töôùng khoâng sai bieät. Do baát giaùc töø voâ thuûy neân khoâng sai bieät aån, maø sai bieät hieän. Sai bieät ñaõ hieän thì khoâng sai bieät caøng aån, neân noùi laàn löôït laøm nhaân nhau. Neáu rieâng cho hieän thöùc laø chaúng hoaïi thì thöùc löu chuù giaû doái laàm nhaän laø nhaân chaân thaät. Neáu rieâng nhaän thöùc phaân bieät laø hoaïi thì khi caên traàn hoäi hoïp caùi gì laøm ñoái hieän. Theá môùi bieát, khi meâ thì nhaân töôùng cuûa hai caùi hoaïi ñaønh raønh. Khi ngoä thì laëng leõ cuûa nhaát chaân toû roõ. Neáu roõ nguyeân do taøng thöùc, chuyeån thöùc, môùi tin trôû laïi chaân thì voïng dieät.

          Ñaïi Hueä! Veà baát tö nghì huaân vaø baát tö nghì bieán laø nhaân cuûa hieän thöùc.

          Hieän thöùc töùc laø nhaát chaân thöùc. Chaân nhö khoâng taùnh nieäm nieäm baát giaùc huaân thaønh voâ minh. Do ñaây tam teá ñoàng thôøi bieán hieän. Ñaây laø nhaân töôùng huaân bieán khoâng theå nghó baøn. Nhö truøng ñuïc caây boãng nhieân thaønh chöõ, voán chaúng coù thaät taùnh.

            Ñaïi Hueä! Nhaän laáy caùc traàn caûnh vaø voïng töôûng huaân taäp töø voâ thuûy laø nhaân cuûa phaân bieät söï thöùc.

          Phaân bieät söï thöùc cuõng laø nhaát chaân thöùc. Do saùu traàn beân ngoaøi daãn phaùt chuûng töû taäp khí kieán phaàn beân trong, cho baûy thöùc tröôùc laø thaät ngaõ, thaønh nhaân töôùng cuûa phaân bieät söï thöùc. Ñaâu bieát do meâ chaân taâm maø laøm voïng töôûng, bieán noäi thöùc döôøng nhö hieän tieàn. Laïi chaáp nhaän caùi hieän tieàn aáy maø phaùt huy hö voïng, neân kinh Laêng Nghieâm noùi: “Töï taâm thuû töï taâm, phi huyeãn thaønh huyeãn phaùp”.

           - CHÆ NGOÄ CHAÂN CHAÚNG DIEÄT.

          Ñaïi Hueä! Neáu trôû laïi chaân thöùc thì caùc thöù chaúng thaät, caùc thöù hö voïng aáy dieät, töùc laø taát caû caên thöùc dieät, theá thì  danh töôùng dieät.

          Töï meâ chaân thöùc laøm hieän thöùc, chaân nhö Phaät taùnh, bôûi baát giaùc maø khôûi ra kieán phaàn töôùng phaàn caùc thöù hö voïng chaúng thaät. Do ñaây caên thöùc löu chuyeån haèng khoâng töï giaùc. Boãng nhieân bieát trôû veà thì caùc thöù hö voïng nhö nöôùc soâi cheá treân baêng, caên traàn thöùc taâm ñoàng thôøi tieâu saïch. Ñeán ñaây chæ coù chaân thöùc laïi khoâng coøn thöùc naøo khaùc. Caùc thöù hö voïng chaúng thaät laø chæ töôùng cuûa taùm thöùc. Caên thöùc laø thöùc töôùng cuûa baûy thöùc tröôùc. Sanh laø thöùc löu chuù sanh tröôùc. Dieät laø caùc töôùng dieät tröôùc. Trong luùc trôû veà chaân lieàn ñoù ñöôïc troøn khaép, laïi khoâng coù thöù lôùp. Song ñoán ngoä vaø tieäm tröø caên vaø duïc khoâng phaûi laø moät, chaúng ngaïi cuõng coøn haønh boá (tieäm tu).

          Ñaïi Hueä! Thöùc töông tuïc dieät, bôûi nhaân töông tuïc dieät thì thöùc töông tuïc môùi dieät. Do choã theo dieät vaø duyeân dieät neân thöùc töông tuïc dieät. Ñaïi Hueä! Bôûi taïi sao? Vì laø choã nöông theo cuûa noù. Choã nöông theo cuûa noù laø voïng töôûng töø voâ thuûy huaân taäp. Duyeân, laø kieán v.v… thöùc caûnh voïng töôûng cuûa töï taâm.

          Töông tuïc töùc laø löu chuù. Löu chuù do caùc thöù töôùng hö voïng chaúng thaät laøm nhaân, ñaây laø voïng töôûng töø voâ thuûy huaân taäp. Laáy töôùng taát caû caên thöùc laøm duyeân, ñaây töùc laø kieán v.v… thöùc caûnh voïng töôûng cuûa töï taâm. Nhaân dieät thì löu chuù töï dieät. Nhaân cuûa choã theo dieät neân duyeân cuõng dieät. Nhaân duyeân thaûy dieät neân löu chuù töï dieät. Toùm laïi, meâ thì chaân bieán thaønh löu chuù. Bôûi vì Nhö Lai taøng chaúng giöõ töï taùnh, khoâng theå töï trôû laïi. Taùnh löu chuù naøy ñoäng lieàn sanh kieán, töôùng goïi laø hö voïng, laïi laáy caùi hö voïng laøm choã nöông. Thöùc taùnh meânh mang maø khoâng choã töïa nöông. Beøn laáy kieán, töôùng voïng ñoäng cuûa chính mình laøm choã döïa nhôø, neân goïi laø nhaân nöông. Nöông theo hö voïng naøy bieán in tuoàng coù caên thöùc, laïi laáy caên thöùc laøm duyeân, thöùc taùnh meânh mang khoâng coù choã daãn phaùt. Beøn laáy caên thöùc cuûa mình bieán hieän laøm choã daïo chôi, neân goïi laø duyeân hieän. Môùi bieát hai töôùng nhaân duyeân nuoâi lôùn thöùc löu chuù.  Hai töôùng coù theå hoaïi maø chaân töôùng cuûa thöùc löu chuù chaúng hoaïi, chæ taïi trong meâ khoâng theå töï giöõ. Vì theá, chæ goïi laø löu chuù chaúng goïi laø chaân, neân coù khaùc laø trôû laïi vaø khoâng trôû laïi. Cho neân ngoä thì löu chuù lieàn chaân, boãng nhieân bieát ñöôøng trôû veà, choùng queân choã nöông töïa. Do ñoù Boà-taùt coù ra ñôøi chaúng nhôø duyeân maø hieän. Neân noùi töôùng dieät maø löu chuù ñeán ñaây môùi cöùu kính dieät. Bôûi vì meâ thì hai töôùng hoaïi vaø chaúng hoaïi laàn löôït laøm nhaân. Ngoä thì löu chuù cuøng vôùi töôùng laãn nhau giaûi thoaùt. Song coát taïi meâ ngoä voïng phaân, chôù chaân taùnh khoâng khaùc. Choã naøy laø lyù do khieán ngöôøi trí ñöông nhieân töï hôïp.

          Naøy Ñaïi Hueä! Ví nhö khoái ñaát vôùi vi traàn chaúng khaùc, chaúng phaûi chaúng khaùc, vaøng vaø caùc moùn ñoà trang söùc cuõng laïi nhö vaäy. Ñaïi Hueä! Neáu khoái ñaát vaø vi traàn khaùc thì khoâng phaûi do vi traàn laøm thaønh, maø thaät do vi traàn laøm thaønh, theá neân chaúng phaûi khaùc. Neáu chaúng khaùc thì khoái ñaát vaø vi traàn neân khoâng sai khaùc.

          Ñaây laø duï chaân töôùng cuûa taøng thöùc cuøng chuyeån thöùc chaúng phaûi moät chaúng phaûi khaùc, ñeå roõ chuyeån thöùc dieät maø chaân töôùng cuûa taøng thöùc chaúng dieät. Ngoaïi ñaïo chaáp ñoaïn kieán chæ vì khoâng bieát nhaân sanh cuûa thöùc löu chuù. Cho neân, giöõ chaân thì cuøng voïng ñoàng thu, boû voïng thì goàm chaân cuøng boû. Khi meâ ngoä chöa phaân, luùc aáy moät, khaùc khoù noùi vaäy.

          Nhö theá, Ñaïi Hueä! Chuyeån thöùc vaø chaân töôùng cuûa taøng thöùc neáu khaùc thì taøng thöùc khoâng phaûi laø nhaân. Neáu chaúng khaùc thì chuyeån thöùc dieät taøng thöùc cuõng phaûi dieät, maø chaân töôùng cuûa noù thaät chaúng dieät. Theá neân, Ñaïi Hueä! Chaúng phaûi töï chaân töôùng thöùc dieät, chæ nghieäp töôùng dieät. Neáu töï chaân töôùng thöùc dieät thì taøng thöùc aét dieät. Ñaïi Hueä! Neáu taøng thöùc dieät thì chaúng khaùc vôùi ngoaïi ñaïo luaän chaáp ñoaïn kieán.

          Tröôùc noùi hieän thöùc töùc ôû ñaây taøng thöùc, tröôùc phaân bieät söï thöùc ôû ñaây laø chuyeån thöùc. Taøng thöùc voán cuøng vôùi chuyeån laøm nhaân sanh khôûi, neân chaúng phaûi khaùc. Song chaân töôùng taøng thöùc chaúng cuøng chuyeån thöùc ñoàng dieät, neân chaúng phaûi chaúng khaùc. Khi meâ thì chaân bieán laøm taøng, chaân töôùng haèng ôû trong nghieäp töôùng. Luùc ngoä thì taøng voán chaân, nghieäp töôùng lieàn tieâu dung trong töï chaân. Cho neân nghieäp nhaân meâ maø coù, taøng do ngoä maø deïp tröø. Khi dò thuïc khoâng thì taøng thöùc cuõng dieät, maø töï chaân töôùng chaúng dieät. Luaän noùi: “Noùi laø dieät chæ taâm töôùng dieät, chaúng phaûi taâm theå dieät”. Laïi noùi: “Chæ vì si dieät neân taâm töôùng theo dieät”.

          -CHÆ RA TAØ KIEÁN ÑOAÏN KIEÁN DÒ NHAÂN.

          Ñaïi Hueä! Caùc ngoaïi ñaïo kia khôûi luaän theá naøy: “Caûnh giôùi nhieáp thoï dieät, thöùc löu chuù cuõng dieät”. Neáu thöùc löu chuù dieät thì löu chuù töø voâ thuûy leõ öng cuõng ñoaïn. Ñaïi Hueä! Ngoaïi ñaïo noùi löu chuù laøm sanh nhaân, chaúng phaûi do nhaõn thöùc, saéc, aùnh saùng nhoùm hoïp maø sanh, laïi coù dò nhaân. Ñaïi Hueä! Veà nhaân kia, hoï noùi hoaëc laø thaéng dieäu, hoaëc laø só phu, hoaëc töï taïi, hoaëc thôøi, hoaëc vi traàn.

          Caûnh giôùi nhieáp thoï laø caùc thöù thu goùp caùc traàn töôùng. Khi töôùng naøy dieät, thöùc löu chuù vaãn tieàm phuïc. Ngöôøi laàm khoâng bieát voïng thaáy khoâng laëng, beøn cho laø ñoaïn. Hoï khoâng bieát töôùng meâ cuûa löu chuù töø voâ thuûy coù theå tröø, maø töï chaân töôùng khoâng ñoaïn. Bôûi vì chaân thöùc huaân bieán maø khoâng hay töï giöõ, theo duyeân laäp baøy. Duyeân tröôùc ñaõ döùt, duyeân sau tieáp khôûi, chaân thöùc ôû trong aáy thaàm töï vöôït qua. Neân noùi: “Nghieäp thöùc meânh mang khoâng coù goác ñeå nöông töïa”, töùc laø löu chuù naøy vaäy. Löu chuù voán chaân, bôûi meâ môùi coù nhaõn thöùc, saéc traàn, aùnh saùng, cuøng nhau sanh truï, ngoaïi ñaïo laàm cho laø thaéng dieäu thaønh ra dò nhaân (nhaân khaùc). Ñaäu, baép chaúng phaân, quaû nhieân ñoàng vôùi sanh dieät. Nhaân chaúng phaûi nhaân chaân, roát cuoäc trôû veà ñoaïn kieán. Xeùt veà Soá luaän sö chaáp hai möôi laêm ñeá phaân laøm chín vò, do tröôùc kia tieân nhaân Hoaøng Xích chuyeân tu thieàn ñònh coù söùc thaàn thoâng, bieát ñöôïc vieäc trong taùm muoân kieáp. Taùm muoân kieáp veà tröôùc môø mòt khoâng bieát, laàm cho laø minh sô töï taùnh, neân vò thöù nhaát goïi laø Minh sô cuõng goïi laø Thaéng taùnh. Vò thöù hai laø Trí ñaïi cuõng goïi laø Giaùc ñaïi. Meù minh sô coù giaùc tri taêng tröôûng, neân noùi töø minh sanh giaùc. Ba laø Ngaõ taâm, cuõng goïi laø Ngaõ chaáp ngaõ maïn. Ñaây do giaùc maø coù, neân noùi töø giaùc sanh ngaõ taâm. Boán laø Nguõ duy löôïng, cuõng goïi laø Nguõ vi, töùc laø saéc thanh höông vò xuùc. Bôûi saéc v.v… do ngaõ chaáp taâm hieän, neân noùi töø ngaõ taâm sanh nguõ duy. Naêm laø Nguõ ñaïi, töùc laø ñaát, nöôùc, gioù, löûa, khoâng. Naêm thöù naøy khaép taát caû choã neân goïi laø ñaïi. Do cöïc vi sanh neân noùi töø nguõ duy sanh nguõ ñaïi. Saùu laø Nguõ tri caên, töùc laø nhaõn, nhó, tyõ, thieät, thaân. Nhaân naêm ñaïi maø thaønh neân noùi töø naêm ñaïi sanh. Baûy laø Taùc nghieäp caên, töùc laø mieäng, tay, chaân vaø ñaïi, tieåu tieän. Naêm caùi naøy ñeàu laø duïng taïo nghieäp, cuõng nhaân naêm ñaïi maø thaønh. Taùm laø Taâm bình ñaúng caên, chæ quaû tim hay yù caên. Bình ñaúng vì caên naøy hay duyeân khaép caên caûnh, cuõng do nguõ ñaïi laøm thaønh, cuøng vôùi nguõ tri, nguõ taùc nghieäp thaønh möôøi moät caên. Chín laø Thaàn ngaõ, chính laø thöùc thöù taùm. Ngoaïi ñaïo khoâng bieát thöùc thöù taùm chaáp laøm thaàn ngaõ, hay sanh caùc phaùp thöôøng truï chaúng hoaïi, thaàn ngaõ naøy töùc laø thaéng dieäu vaäy.

          Thaéng luaän sö chaáp luïc cuù laøm sanh nhaân. Nghóa laø thaät, ñöùc, nghieäp, ñaïi höõu, ñoàng dò, hoøa hôïp. Laïi töø trong caâu thaät chaáp coù chín phaùp laø ñaát, nöôùc, löûa, gioù, khoâng, thôøi, phöông, ngaõ, yù. Thôøi Taùn ngoaïi ñaïo thì chaáp taát caû phaùp ñeàu töø thôøi sanh. Hoï thaáy coû caây do thôøi gian nôû ruïng töôi khoâ, chaáp thôøi gian laø thöôøng laø moät, laø nhaân cuûa vaïn vaät, laø nhaân cuûa Nieát-baøn. Thuaän theá sö  thì chaáp taát caû saéc taâm v.v… Caùc phaùp ñeàu duøng caùi cöïc vi cuûa töù ñaïi laøm nhaân. Song trong töù ñaïi coù caùi raát tinh linh hay coù duyeân löï töùc laø taâm phaùp. Cöïc vi naøy töùc laø vi traàn. Ngoaïi ñaïo Ñoà Khoâi chaáp trôøi Ñaïi Töï Taïi theå laø thaät, bieán, thöôøng hay sanh caùc phaùp. Minh luaän sö chaáp Ñaïi phaïm, thôøi, phöông, baûn teá, töï nhieân, hö khoâng, ngaõ, baûy phaùp naøy laø thöôøng truï, hay sanh taát caû phaùp. Ñaïi phaïm naøy töùc laø só phu vaäy. Choã chaáp cuûa ngoaïi ñaïo tuy nhieàu khoâng ngoaøi thöôøng kieán vaø ñoaïn kieán. Khoâng phaûi thöôøng chaáp laø thöôøng cuõng chung thaønh moät ñoaïn kieán.

          Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Coù baûy chuûng taùnh töï taùnh. Nghóa laø taäp taùnh töï taùnh, taùnh töï taùnh, töôùng töï taùnh, ñaïi chuûng taùnh töï taùnh, nhaân taùnh töï taùnh, duyeân taùnh töï taùnh, thaønh taùnh töï taùnh.

          Tröôùc noùi ngoaïi ñaïo dò nhaân, ñaây noùi roõ trong dò nhaân coù baûy thöù laäp giaùo, troïn chaúng ngoaøi töù cuù. Nghóa laø töï sanh, tha sanh, coäng sanh vaø voâ nhaân sanh. Nhaân taùnh töï taùnh töùc laø töï sanh. Ñaïi chuûng taùnh töï taùnh, duyeân taùnh töï taùnh töùc laø tha sanh. Taäp taùnh töï taùnh, töôùng taùnh töï taùnh, thaønh taùnh töï taùnh töùc laø coäng sanh. Taùnh töï taùnh töùc laø voâ nhaân sanh. Luaän noùi: “Vaû laïi Soá luaän chaáp ngaõ laø tö, thoï duïng, taùt-ñoûa, thích-xaø, ñaùp-ma laøm thaønh ñaïi v.v… hai möôi ba phaùp”. Taùt-ñoûa dòch laø höõu tình, cuõng dòch doõng maõnh. Thích-xaø dòch laø vi, laïi dòch laø ngöu mao ñaàu traàn v.v… Ñaùp-ma dòch laø aùm (toái). Caùc nhaø taân dòch ñeàu dòch laø tham saân si. Do töï taùnh naøy, hieäp ba vieäc hay sanh caùc phaùp, neân goïi taäp taùnh töï taùnh. Laïi trong hai möôi laêm ñeá, thaàn ngaõ laøm chuû hay sanh caùc phaùp, thöôøng truï chaúng hoaïi, neân noùi laø taùnh töï taùnh. Töôùng taùnh töï taùnh laø saùu caâu cuûa Thaéng luaän sö. Bôûi thaät, ñöùc, nghieäp, ñaïi höõu, ñoàng dò, hoøa hôïïp laøm nhaân sanh khôûi caùc phaùp coù töôùng. Song trong saùu caâu, caâu hoøa hôïp laø thaønh taùnh töï taùnh, ñaây laø chaáp caùc phaùp hoøa hôïp laøm taùc duïng. Veà ñaïi chuûng taùnh töï taùnh, Thuaän theá sö noùi töù ñaïi laø thöôøng, hay sanh caùc phaùp. Veà nhaân taùnh töï taùnh, duyeân taùnh töï taùnh thì Thanh luaän sö chaáp coù hai: Moät laø ñôïi duyeân sanh, cho raèng tieáng laø nhaân sanh caùc phaùp; hai laø ñôïi duyeân hieån, cho raèng duyeân sanh tieáng laøm nhaân. Nhö Lai xeùt toät cuøng choã chaáp cuûa ngoaïi ñaïo, ñeå chöùng thaønh dò nhaân. Sau ñoù môùi chæ ra phaùp chaùnh cuûa Ngaøi laø ñeä nhaát nghóa taâm. Do ñoù môùi bieän bieät ngöôøi vaø ta vaäy.

          -CHÆ CHAÙNH NHAÂN ÑEÅ BIEÄN BIEÄT TAØ VOÏNG.

          Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Coù baûy thöù ñeä nhaát nghóa. Töùc laø taâm caûnh giôùi, tueä caûnh giôùi, trí caûnh giôùùi, kieán caûnh giôùi, sieâu nhò kieán caûnh giôùi, sieâu töû ñòa caûnh giôùi, Nhö Lai töï ñaùo caûnh giôùi. Ñaïi Hueä! Ñaây laø taùnh töï taùnh ñeä nhaát nghóa taâm cuûa chö Nhö Lai öùng cuùng ñaúng chaùnh giaùc ôû quaù khöù, vò lai, hieän taïi. Do taùnh töï taùnh ñeä nhaát nghóa taâm maø thaønh töïu ñöôïc phaùp theá gian, xuaát theá gian vaø xuaát theá gian thöôïng thöôïng cuûa Nhö Lai. Bôûi Thaùnh tueä nhaõn vaøo töï töôùng coäng töôùng döïng laäp nhö, neân choã döïng laäp khoâng ñoàng vôùi luaän aùc kieán cuûa ngoaïi ñaïo.

          Chaân nhaân cuûa chaùnh phaùp cuõng coù baûy thöù sai bieät. Song caùc thöù caûnh giôùi ñeàu laø ñeä nhaát nghóa caûnh giôùi, khoâng coù caùi khaùc cuûa phaøm thaùnh caïn saâu. Nhö Lai trong ba ñôøi duøng Thaùnh tueä nhaõn vaøo töï töôùng coäng töôùng choã döïng laäp ñeàu laø nhö. Nhö töùc laø baûy thöù thaät töôùng khoâng coù phaøm thaùnh caïn saâu, thaûy ñoàng moät vò. Neáu khoâng phaûi Thaùnh tueä nhaõn thì ñaâu theå chöùng bieát. Taâm caûnh giôùi, töùc laø Nhö Lai taøng chuyeån thaønh taøng thöùc, cuøng vôùi baûy caùc caên thöùc tröôùc taát caû taâm vöông taâm sôû ñeàu laø caûnh giôùi cuûa taâm sôû haønh. Tueä caûnh giôùi chæ cho vaên, tö, tu vaø caùc thieàn ñònh tam-muoäi. Trí laø caên baûn trí. Do caên baûn trí phaùt sanh, nhieân haäu môùi thoâng ñaït ñöôïc Khoâng Nhö Lai taøng vaø Baát Khoâng Nhö Lai taøng. Tri kieán nhö thaät laø noùi caûnh giôùi nhò kieán. Sieâu, töùc laø sieâu nhò kieán naøy. Boà-taùt ñeán Thaäp nhaát ñòa (Ñaúng giaùc) coøn coù hai caùi ngu, qua ñöôïc nhaân vò naøy môùi heát. Nhö Lai töï ñaùo caûnh giôùi, töùc laø Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc, môùi noùi laø duy taâm, queân nhaân toät quaû. Ngoaïi ñaïo khoâng bieát caûnh giôùi töï taâm hieän, ban ñaàu do baát giaùc huaân bieán thaønh thöùc, voán khoâng coù thaät theå, voïng cho laø thaät roài chaáp laøm töï taùnh. Nhò thöøa chaúng ñaït ñöôïc phaùp khoâng, neân keït nôi quyeàn tieåu. Caû thaûy troïn ngaøy ôû trong ñeä nhaát nghóa maø queân chaân theo voïng. Nhö Lai thöông xoùt nhöõng keû ngu si naøy roäng daïy phaùp yeáu. Töùc laø ñeán nôi phaøm thaùnh duy thöùc sai bieät, chæ ra töï taùnh ñeä nhaát nghóa taâm cuûa Nhö Lai. Môû baøy cho keû phaøm ngu thì duøng phaùp quyeàn laø toät baûy trôû veà moät, chæ cho keû ñaïi trí thì duøng phaùp thaät töùc baûy töùc moät. Do ñaây maø thaønh töïu phaùp theá gian, xuaát theá gian thöôïng thöôïng. Taát caû Nhö Lai töï thoï duïng vaø tha thoï duïng ñeàu do ñaây döïng laäp. Cho neân tuy coù töï töôùng coäng töôùng troïn chaúng ngoaøi chaân nghóa nhö  thaät. Bôûi theá, neân cuøng vôùi aùc kieán cuûa ngoaïi ñaïo coù khaùc.

          Ñaïi Hueä! Theá naøo ñoàng vôùi aùc kieán luaän cuûa ngoaïi ñaïo? Nghóa laø chaúng thoâng töï caûnh giôùi, voïng töôûng kieán chaáp, chaúng hieåu bieát chöøng ngaèn töï taâm hieän ra. Ñaïi Hueä! Phaøm phu ngu si ñoái vôùi taùnh, voâ taùnh, töï taùnh, ñeä nhaát nghóa maø khôûi baøn luaän nhò kieán.

          AÙc kieán cuûa ngoaïi ñaïo ñeàu do voïng töôûng, chaúng bieát töï taâm hieän. Cho neân, troïn ngaøy ôû trong ñeä nhaát nghóa luoáng taïo nhò kieán coù, khoâng, ñaây laø choã khoâng ñoàng vôùi chaùnh phaùp. Taùnh Nhö Lai taøng thuaàn nhaát chaúng taïp, khoâng coù ngöôøi, phaùp neân noùi voâ taùnh. Taùnh cuûa voâ taùnh goïi laø taâm ñeä nhaát nghóa. Kinh Hoa Nghieâm noùi: “Chaúng bieát ñeä nhaát nghóa ñeá, neân goïi laø voâ minh”. ÔÛ trong voâ minh thaáy phaùp coù chöøng ngaèn, khoâng bieát taâm hieän neân chaáp coù chaáp khoâng, laïi taêng theâm voïng töôûng. Cho neân noùi “töï caûnh giôùi”. Töï kieán chaúng tröø voïng chaáp thaønh luaän. Vì theá vaên sau laïi chæ ra loãi aáy.

          - BAÙC TAØ ÑOAÏN COÙ, KHOÂNG CUÛA NGOAÏI ÑAÏO.

          Laïi nöõa, Ñaïi Hueä ! Voïng töôûng ba coõi khoå ñöôïc dieät thì voâ minh, aùi, nghieäp duyeân lieàn dieät. Luùc aáy caûnh huyeãn do töï taâm hieän ra theo ñoù maø thaáy. Nay seõ noùi.

          Saép chæ ra loãi voïng chaáp coù, khoâng, beøn lo cho ngöôøi meâ saâu khoù bieát; neân baûo hoaëc nghieäp khoå heát, môùi tin töï taâm hieän ra ñeàu nhö caûnh huyeãn. Chính laø noùi taäp khí thaáy sai kia khoù tröø, neân caûnh giôùi nhö huyeãn chöa deã gì thaáy ñöôïc. Ba coõi laø Duïc giôùi, Saéc giôùi vaø Voâ saéc giôùi. Khoå laø quaû vaäy. Khoå quaû trong ba coõi laø töø voïng töôûng maø sanh, neân noùi “voïng töôûng ba coõi khoå”. Voâ minh laø caên baûn voâ minh. AÙi laø tham duïc töùc laø nhuaän sanh voâ minh. Hai thöù voâ minh naøy hay keát nghieäp nhaân trong ba coõi neân noùi laø hoaëc. Do hai thöù hoaëc naøy taïo nghieäp troùi buoäc sanh töû, neân noùi laø nghieäp duyeân. Ba thöù hoaëc, nghieäp, khoå ñeàu duy taâm hieän ra, maø ngoaïi ñaïo khoâng thoâng caûnh giôùi nhö huyeãn, chaáp cho laø thaät coù roài voïng sanh phaân bieät. Hoaëc laïi khôûi hoaëc, khoå caøng theâm khoå, maéc saâu trong hö voïng khoâng theå taïm boû. Vì theá Nhö Lai trònh troïng noùi ñoù, roài sau môùi chæ ra, yù raát laø thaâm thieát.

          Ñaïi Hueä! Neáu coù Sa-moân, Baø-la-moân muoán khieán voâ chuûng, höõu chuûng nhaân quaû hieän, vaø söï do thôøi maø truï, hoaëc duyeân aám, giôùi, nhaäp sanh cho laø truï, hoaëc noùi sanh roài dieät.

          Sa-moân dòch laø caàn töùc, chæ cho ngöôøi xuaát gia hoïc ñaïo goàm caû ngöôøi theo chaùnh phaùp vaø taø ñaïo. Baø-la-moân dòch laø Tònh haïnh, ôû AÁn Ñoä ngöôøi taïi gia haønh ñaïo, töùc xöù naøy laø Nho gia vaäy. Voâ chuûng, laø khoâng bieát chaân töôùng cuûa taøng thöùc, chaáp böôùng voâ minh phaùt nghieäp cho laø xöa khoâng nay coù. Nhö chaáp minh sô cho laø sanh nhaân, thaønh ñaïi v.v… hai möôi ba quaû, coù hieän ra nhö theá. Höõu chuûng, laø chaúng bieát thöùc löu chuù vaø töôùng ñeàu duy thöùc hieän, voán khoâng thaät taùnh, voïng chaáp töù ñaïi, vi traàn v.v… cho laø sanh nhaân, thaønh taát caû quaû, coù hieän ra nhö theá. Vaø chaáp söï sanh ra naøy y nôi thôøi gian maø truï, nhö Taùn Thôøi sö chaáp thôøi laø thöôøng laø nhaát laø nhaân sanh vaïn vaät. Hoaëc noùi duyeân aám, giôùi, nhaäp sanh cho laø truï, ñaây laø chaáp nguõ uaån thaät ngaõ thaät phaùp, ñoàng vôùi höõu chuûng. Hoaëc noùi sanh roài laïi dieät, ñoàng vôùi voâ chuûng.

          Ñaïi Hueä! Kia hoaëc chaáp töông tuïc, hoaëc söï, hoaëc sanh, hoaëc höõu, hoaëc Nieát-baøn, hoaëc ñaïo, hoaëc nghieäp, hoaëc quaû, hoaëc ñeá, ñeàu laø luaän phaù hoaïi ñoaïn dieät. Vì côù sao? Vì lôøi chaáp naøy hieän tieàn khoâng theå ñöôïc, vaø seõ voâ phaàn ñoái vôùi choã thaáy cöùu kính. Ñaïi Hueä! Thí nhö caùi bình beå khoâng theå laøm ñöôïc vieäc cuûa caùi bình, cuõng nhö haït gioáng bò chaùy khoâng theå laøm ñöôïc vieäc naûy maàm.

           Töông tuïc töùc laø löu chuù. Söï töùc laø töôùng. Nhaân duyeân hoøa hôïp goïi laø sanh, nhaân duyeân chia lìa goïi laø dieät. Nhaân quaû hieän taïi goïi laø höõu. Sanh dieät ñaõ dieät goïi laø Nieát-baøn. Sieâu tình tuyeät trí goïi laø ñaïo. Y lyù thaønh haïnh goïi laø nghieäp. Vieäc laøm ñaõ xong goïi laø quaû. Ñeä nhaát nghóa ñöôïc thaønh goïi laø ñeá. Töø töông tuïc ñeán höõu thuoäc veà phaùp theá gian. Töø Nieát-baøn ñeán ñeá thuoäc veà phaùp xuaát theá gian. Ngoaïi ñaïo khoâng bieát töï taâm hieän ra, huyeãn voïng khoâng thaät, maø laáy huyeãn voïng hieän tieàn chaáp laø nhaân töôùng, hoaëc laø quaû töôùng. Khoâng nhöõng phaùp theá gian sanh dieät, maø phaùp xuaát theá gian voâ sanh dieät, voïng chaáp laø coù, voïng chaáp laø khoâng, troïn trôû veà choã tieâu dieät. Neân noùi “khoâng theå ñöôïc”. Khoâng ñaït ñöôïc sanh töôùng cuûa voâ minh, neân töï theå cuûa chaân nhö  chaúng phaûi choã thaáy cuûa hoï. Neân noùi “voâ phaàn ñoái vôùi choã thaáy cöùu kính”. Bôûi meâ baûn giaùc neân sanh dieät roõ raøng, chaúng lieãu ñöôïc vieäc tröôùc maét neân coù, khoâng ñeàu voïng. Theá neân, Theá Toân chæ hoï laø phaù hoaïi ñoaïn dieät. Duï nhö bình beå chaúng laøm ñöôïc vieäc caùi bình, haït gioáng chaùy khoâng laøm ñöôïc vieäc naûy maàm. Nghóa laø khoâng phaûi nhaân chaân, aét khoâng coù quaû chaân.

          Nhö theá, Ñaïi Hueä! Neáu taùnh aám, giôùi, nhaäp ñaõ dieät, hieän dieät vaø seõ dieät thì, töï taâm voïng töôûng thaáy voâ nhaân, kia khoâng thöù lôùp sanh.

          Ñaây quaû laø luaän ñoaïn dieät, vì chaúng bieát löu chuù sanh nhaân. Thöù lôùp laø löu chuù töông tuïc. AÁm, giôùi, nhaäp tuy dieät maø vaãn coøn töông tuïc. Caùi sanh nhaân töông tuïc naøy laø do meâ chaân neân khôûi, caên traàn theo ñoù maø hieän. Caên traàn tuy dieät maø töông tuïc chaúng dieät. Töông tuïc laïi dieät maø theå töông tuïc chaúng dieät. Nghóa laø chæ nghieäp töôùng dieät maø töï chaân töôùng chaúng dieät. Nay ngoaïi ñaïo baûo taùnh aám, giôùi, nhaäp ñaõ dieät, hieän dieät vaø seõ dieät, chính laø töï voïng töôûng chaáp cho laø aám, giôùi, nhaäp chaúng phaûi töø meâ maø coù, luoáng thaáy noù töï sanh töï dieät, beøn thaønh voâ nhaân. Cho neân bieát, chaúng roõ löu chuù sanh nhaân thì, chaúng nhöõng thaáy sanh nghi laø thaät sanh, thaáy dieät cuõng nghi laø thaät dieät. Nghi thaät sanh thì khoâng thoâng caùi goác meâ chaân nhö maø khôûi. Nghi thaät dieät thì chaúng roõ caùi theå töï taùnh voâ sanh. Hai caùi chaáp coù, khoâng naøy ñeàu laø ñoaïn dieät.

          Ñaïi Hueä! Neáu laïi noùi voâ chuûng höõu chuûng, thöùc do ba duyeân hôïp maø sanh thì, ruøa öng sanh loâng, caùt neân eùp ra daàu. Toâng hoï aét phaûi hoaïi, vì traùi vôùi nghóa quyeát ñònh. Veà thuyeát höõu chuûng voâ chuûng coù loãi nhö theá. Neáu coù taïo söï nghieäp gì thaûy ñeàu khoâng, voâ nghóa.

          Voïng chaáp ba duyeân hôïp maø sanh vaãn meâ yeáu chæ noäi thöùc bieán, in tuoàng nhö coù. Taát caû caên traàn ñeàu do noäi thöùc bieán döôøng nhö hieän tieàn, duyeân hôïp chaúng phaûi khoâng, do meâ khôûi chaúng phaûi coù, voán laø lyù voâ sanh, laàm chaáp laø nhaân töôùng . AÁy laø ruøa khoâng coù nhaân loâng maø sanh loâng, caùt khoâng coù nhaân daàu maø sanh daàu. Traùi vôùi nghóa quyeát ñònh, toâng kia coù loãi nhö theá. Ñaâu coù khoâng nhaân maø hay coù quaû. Theá laø taïo taùc söï nghieäp thaûy ñeàu khoâng, voâ nghóa.

          Ñaïi Hueä! Caùc ngoaïi ñaïo kia noùi coù ba duyeân hôïp laïi maø sanh, taïo ra phöông tieän töï töôùng nhaân quaû, quaù khöù, hieän taïi, vò lai töôùng höõu chuûng voâ chuûng töø xöa ñeán nay thaønh vieäc truyeàn thöøa nhau. Thaønh taäp khí giaùc töôûng chuyeån töï thaáy sai, neân noùi nhö theá. Theá neân, Ñaïi Hueä! Phaøm phu ngu si bò aùc kieán nuoát soáng, taø khuùc laøm meâ say, khoâng trí doái xöng nhaát thieát trí.

          Ba duyeân hôïp maø sanh, Theá Toân cuõng thöôøng baûo nhaân quaû theá gian coù töï töôùng phöông tieän nhö theá. Ñaây do töï meâ chaân maø noùi, khoâng neân chaáp noù laøm nhaân töôùng quyeát ñònh coù hay khoâng. Ngoaïi ñaïo voïng chaáp coù, khoâng, toät taùm muoân kieáp laø khoâng bieát, beøn chaáp ba duyeân sanh taïm hieän. Laàm caùi nhaân meâ maø khôûi trong ba ñôøi, thaønh caùi taäp giaùc töôûng thaáy sai. Töø tröôùc ñeán nay thaønh vieäc truyeàn thöøa nhau, ngöôøi ñôøi khoâng bieát laàm cho laø ngöôøi trí noùi. Vì theá, ñöùc Theá Toân laïi baøi xích ñoù, ñeå chæ baøy cho thieân haï muoân ñôøi vaäy. Phöông tieän, laø phöông tieän duyeân sanh. Phöông tieän taïo ra, troâng vaøo voâ minh cho laø quaû töôùng, troâng vaøo nghieäp heä cho laø nhaân töôùng. Nhaân quaû theá gian do meâ maø sanh, chaáp meâ maø khôûi kieán, baùm vaøo ñoù laøm ñònh luaän, laøm nghi ngôø keû môùi hoïc gaây tai haïi khoâng phaûi nhoû.

          - CHÆ BAØY LIA VOÏNG ÑÖÔÏC CHÖNG.

          Ñaïi Hueä! Neáu caùc Sa-moân vaø Baø-la-moân thaáy (caùc phaùp) lìa chaáp töï taùnh, nhö maây noåi, voøng löûa, thaønh Caøn-thaùt-baø, khoâng sanh, huyeãn, soùng naéng, traêng ñaùy nöôùc vaø moäng, trong ngoaøi ñeàu do taâm hieän. Voïng töôûng hö nguïy töø voâ thuûy chaúng lìa töï taâm. Nhaân duyeân voïng töôûng dieät heát thì lìa voïng töôûng naêng thuyeát sôû thuyeát, naêng quaùn sôû quaùn, thoï duïng, kieán laäp thaân ñeàu laø taøng thöùc. Nôi caûnh giôùi thöùc thì naêng nhieáp thoï vaø sôû nhieáp thoï ñeàu chaúng töông öng. Caûnh giôùi khoâng thaät coù, lìa sanh, truï,ï dieät, töï taâm sanh khôûi theo, vaøo choã phaân bieät.

          Ñaïi Hueä! Boà-taùt kia chaúng bao laâu seõ ñöôïc xem thaáy sanh töû vaø Nieát-baøn laø bình ñaúng, ñöôïc ñaïi bi xaûo phöông tieän vaø voâ khai phaùt phöông tieän. Ñaïi Hueä! Kia ñoái vôùi taát caû chuùng sanh giôùi thaûy ñeàu xem nhö  huyeãn chaúng caàn nhaân duyeân, xa lìa caûnh giôùi trong ngoaøi, ngoaøi taâm khoâng coøn thaáy gì khaùc, thöù lôùp tuøy vaøo choã voâ töôùng, thöù lôùp tuøy vaøo töø ñòa naøy ñeán ñòa kia, caûnh giôùi tam-muoäi.

          Chaúng ñaït ñöôïc do meâ khôûi neân voïng thaáy coù phaùp sanh. Ñaït ñöôïc voïng voán laø hö doái thì xem ñoàng vôùi huyeãn hoùa. Neáu caùi sai bieät baát giaùc lieàn khoâng thì, trí bi thuaän taùnh voâ ngaïi. Ñaây laø laäp baøy chaùnh kieán tu haønh, sôû dó khaùc vôùi ngoaïi ñaïo taø chaáp. Nghóa laø Sa-moân Baø-la-moân neáu hay ñoåi meâ thaønh ngoä thaáy taát caû phaùp ñeàu khoâng töï taùnh, nhö maây noåi v.v… khoâng coù sanh dieät, ñaõ coù taát caû taâm töôùng trong ngoaøi chæ bôûi baát giaùc hö voïng töø voâ thuûy, toaøn theå ñeàu laø taâm, khoâng coù phaân bieät. Khôûi quaùn nhö theá roài thì taát caû taâm caûnh phaân bieät lieàn döùt, taát caû ngoân thuyeát phaân bieät cuõng döùt. Quaùn caên thaân khí giôùi hieän tieàn ñeàu laø taøng thöùc bieán hieän. Lieàn ñoù cuøng vôùi naêng thuû sôû thuû caû hai ñeàu khoâng töông öng, khoâng coøn taát caû caûnh giôùi sanh dieät. Veà sau môùi töø töï taâm hieän löôïng maø khôûi caùc phaân bieät. Do ñoù Boà-taùt naøy chaúng bao laâu ñöôïc sanh töû Nieát-baøn caû hai ñeàu bình ñaúng, coù laäp ra phöông tieän ñeàu laø voâ coâng duïng. Quaùn chuùng sanh giôùi duyeân khôûi laø voâ sanh, xa lìa taâm caûnh trong ngoaøi, khoâng thaáy coù phaùp gì ngoaøi taâm. Vaøo ñöôïc Sô ñòa voâ phaân bieät trí, do ñaây töø moät ñòa ñeán moät ñòa, caùc thöù thieàn tam-muoäi thöù lôùp ñöôïc chöùng nhaäp.

          Hieåu tam giôùi nhö huyeãn, phaân bieät quaùn saùt seõ ñöôïc nhö huyeãn tam-muoäi. Qua töï taâm hieän khoâng choã coù, ñöôïc truï Baùt-nhaõ ba-la-maät. Xaû boû sanh kia taïo ra phöông tieän vaøo Kim Cang duï tam-ma-ñeà (chaùnh ñònh), tuøy vaøo thaân Nhö Lai, tuøy vaøo nhö nhö coù bieán hoùa, thaàn thoâng töï taïi, töø bi phöông tieän ñaày ñuû trang nghieâm. Bình ñaúng vaøo taát caû coõi Phaät, vaøo choã ngoaïi ñaïo, lìa taâm, yù vaø yù thöùc. Boà-taùt naøy thöù lôùp chuyeån thaân lieàn ñöôïc thaân Nhö Lai.

          Ñaây laø töôùng töø Baùt ñòa ñeán Thaäp ñòa. Baùt ñòa ñoaïn caâu sanh ngaõ chaáp heát, chöùng voâ coâng duïng ñaïo, vieäc laøm ñeàu döùt. Muôøi phöông chö Phaät ñoàng thanh khuyeán phaùt, môùi duøng nhö huyeãn quaùn maø quaùn tam giôùi nhö huyeãn, ñöôïc nhö huyeãn tam-muoäi. Qua ñöôïc töï taâm hieän khoâng choã coù. Töï taâm hieän khoâng choã coù töùc laø voâ coâng duïng ñaïo, chính laø haønh töôùng cuûa Baùt ñòa, ñeán ñaây môùi ñöôïc vöôït qua. Ñeán Cöûu ñòa môùi hay thuyeát phaùp lôïi sanh. Ñeán Thaäp ñòa môùi hay phaân thaân möôøi phöông kính thôø chö Phaät. Noùi laø ñöôïc voâ ngaïi Baùt-nhaõ ba-la-maät. “Sanh kia” laø chæ cho sanh töôùng voâ minh. Töø Thaäp ñòa veà sau duøng trí löïc phöông tieän cuûa Kim Cang duï ñònh maø ñoaïn sanh töôùng voâ minh, chöùng phaùp thaân Nhö Lai chaân nhö thöôøng truï, töï nhieân coù baát tö nghì nghieäp duïng, ñaày ñuû phöông tieän, ñaày ñuû trang nghieâm, vaøo khaép taát caû coõi Phaät vaø vaøo choã ngoaïi ñaïo. Neân noùi “treân cuøng möôøi phöông chö Phaät ñoàng moät töø löïc, döôùi cuøng luïc ñaïo chuùng sanh ñoàng moät bi ngöôõng”. Ñeán ñaây môùi goïi lìa taâm, yù, thöùc ñöôïc quaû phöông tieän nhò chuyeån y. Boà-taùt naøy choùng ngoä ñöôïc töï lyù, tröø saïch nghieäp löu caû hai ñeàu thuø thaéng. Cho neân noùi “thöù lôùp ñöôïc”.

          Ñaïi Hueä! Theá neân muoán ñöôïc thaân tuøy nhaäp cuûa Nhö Lai phaûi xa lìa aám, giôùi, nhaäp, taâm nhaân duyeân, taïo ra phöông tieän, sanh truï dieät voïng töôûng hö doái. Chæ coù taâm thaúng tieán, quaùn saùt loãi hö nguïy töø voâ thuûy, nhaân taäp khí voïng töôûng. Suy nghó ba coõi khoâng thaät coù, ñöôïc Phaät ñòa voâ sanh, ñeán töï giaùc thaùnh thuù, töï taâm töï taïi, ñeán voâ khai phaùt haïnh, nhö haït chaâu ma-ni tuøy theo caùc saéc. Tuøy nhaäp taâm vi teá cuûa chuùng sanh duøng hoùa thaân tuøy taâm löôïng maø ñoä. Caùc ñòa thöù lôùp tieáp noái döïng laäp. Theá neân, Ñaïi Hueä! Töï taát-ñaøn laø thieän phaûi neân tu hoïc.

          Ñaây laø keát luaän chæ laïi phöông tieän tu haønh. Caâu taâm nhaân duyeân, taâm laø thöùc taâm, nhaân duyeân laø caùc thöùc hai loaïi sanh. Nghóa laø aám giôùi nhaäp caùc taâm nhaân duyeân, khôûi ra phöông tieän, taát caû sanh dieät phaân bieät hö doái, neân phaûi xa lìa. Ñaõ xa lìa roài phaûi truï nôi duy taâm, laïi khoâng coù loái teõ. Thaúng tieán laø noùi khoâng coù loái teõ. Töùc laø duøng taâm naøy quaùn saùt loãi voâ minh phaùt nghieäp, cuøng phaân bieät nhaân, phaùp, taát caû taäp khí, khôûi ra nhaân töôùng. Suy xeùt tam giôùi nhö huyeãn, ñaït ñeán Phaät ñòa voâ sanh, ñeán töï giaùc thaùnh trí, ñöôïc taâm töï taïi, voâ coâng duïng haïnh. Nhö haït chaâu ma-ni tuøy caùc saéc, tuøy nhaäp taâm chuùng sanh duøng hoùa thaân tuøy choã thoï nhaän cuûa taâm löôïng chuùng sanh maø vì hoï hoùa ñoä, y caùc ñòa phöông tieän döïng laäp. Töï taát-ñaøn naøy phaûi neân tu hoïc. Taát-ñaøn laø phaùp thí. Toùm ñoù, phöông tieän tu haønh tröôùc phaûi phaùt minh hai thöù sanh dieät ñeàu do baát giaùc töø voâ thuûy, beøn thaønh hö doái, truï nôi duy taâm, lieàn tröø ñöôïc taäp khí ñaõ khôûi vaø hai caùi chöôùng nhaân phaùp, môùi bieát ba coõi voán laø khoâng, lieàn ñoù ñöôïc voâ sanh chaúng do coâng duïng.

          b-Noùi roäng bôø meù cöùu kính cuûa taùm thöùc ñeå phaân bieät thöùc vaø trí.

          - Ñaïi Hueä thöa hoûi :

          Khi aáy, Boà-taùt Ñaïi Hueä laïi baïch Phaät: Theá Toân noùi töôùng taâm, yù, yù thöùc, naêm phaùp, ba töï taùnh, vieäc sôû haønh cuûa taát caû chö Phaät, Boà-taùt caûnh giôùi sôû duyeân chaúng hoøa hôïp do töï taâm hieän v.v… Hieån baøy taát caû (Phaät) thuyeát thaønh töôùng chaân thaät, taát caû Phaät noùi taâm. Vì caùc ñaïi Boà-taùt ôû treân nuùi Ma-la-da naèm trong bieån thuoäc nöôùc Laêng-giaø noùi “Nhö Lai khen ngôïi bieån soùng taøng thöùc caûnh giôùi phaùp thaân”.

          ÔÛ tröôùc ñaõ phaùt minh taøng thöùc vaø chuyeån thöùc y nôi baát giaùc chaúng ñoàng vôùi dò nhaân cuûa ngoaïi ñaïo, vì taát caû Boà-taùt döïng laäp lyù duy taâm ñeå khôûi phöông tieän tu haønh. Ñaây laïi hoûi taâm, yù, thöùc, naêm phaùp, töï taùnh laø yù ôû choã noùi roäng veà sanh nhaân cuûa taùm thöùc, ñeå hieån baøy moät taâm chuyeån bieán thaønh töôùng khaùc vaø chaúng khaùc, thaønh töïu bieån soùng taøng thöùc caûnh giôùi phaùp thaân. Caâu taát caû chö Phaät noùi v.v… nghóa laø sôû haønh thaùnh trí cuûa chö  Phaät Boà-taùt lìa taát caû taâm caûnh hieån baøy chaân thaät, ñaây laø chö Phaät daïy taâm vaäy. Bieån soùng taøng thöùc caûnh giôùi phaùp thaân, laø hieän löôïng cuûa töï taâm toaøn voïng toaøn chaân, chaúng phaûi choã suy nghó bieát ñöôïc. Naêm phaùp laø danh, töôùng, voïng töôûng, chaùnh trí, nhö nhö. Ba töï taùnh laø bieán keá chaáp, y tha khôûi, vieân thaønh thaät. Naêm phaùp, ba töï taùnh naøy ôû trong taâm, yù, yù thöùc y theo meâ ngoä maø chuyeån bieán. Meâ thì chaùnh trí trôû thaønh voïng töôûng, nhö nhö chuyeån laøm danh töôùng, vieân thaønh laàm laøm bieán keá vaø y tha. Ngoä thì danh töôùng töùc laø nhö nhö, voïng töôûng laïi thaønh chaùnh trí, bieán keá, y tha chuyeån hieän vieân thaønh. Trong khoaûng saùt-na chaân voïng laãn hieån, danh khaùc maø theå ñoàng.

          - PHAÂN BIEÄT NHAÂN DUYEÂN BAÁT GIAÙC CUÛA TAÙM THÖÙC.

          Khi aáy, Theá Toân baûo Boà-taùt Ñaïi Hueä: Vì coù boán nhaân duyeân neân nhaõn thöùc chuyeån. Theá naøo laø boán? Nghóa laø: 1) Töï taâm hieän nhieáp thoï baát giaùc, 2) Loãi hö nguïy töø voâ thuûy do taäp khí chaáp tröôùc saéc, 3) Thöùc taùnh töï taùnh, 4) Muoán thaáy caùc thöù saéc töôùng. Naøy Ñaïi Hueä! Ñoù goïi laø boán thöù nhaân duyeân, doøng nöôùc taøng thöùc vaø soùng chuyeån thöùc sanh.

          Ñaây laø noùi chung sanh nhaân cuûa taùm thöù thöùc. Boán thöù nhaân duyeân chung laøm cho taùm thöùc sanh khôûi. Song nhaân thöù nhaát rieâng chæ baát giaùc laøm nghóa nhaân duyeân cuûa taøng thöùc ñeå roõ thöùc chaúng rôøi taâm. Chæ vì baát giaùc lieàn thaønh thöùc töôùng, neân noùi doøng nöôùc taøng thöùc vaø soùng chuyeån thöùc sanh. Nöôùc laø duï cho taâm. Doøng nöôùc soùng moøi duï cho taøng thöùc, chuyeån thöùc. Töï taâm laø Nhö Lai taøng taâm. Nhö Lai taøng taâm bôûi baát giaùc neân hieän nhieáp thoï. Nhieáp thoï laø kieán phaàn vaø töôùng phaàn. Kieán phaàn laø naêng nhieáp, töôùng phaàn laø sôû nhieáp. Neáu chaúng phaûi baát giaùc, thì taâm coù loãi sanh ra thöùc. Hö nguïy töø voâ thuûy töùc laø caùi sôû hieän cuûa baát giaùc. Do baát giaùc hieän neân bieán gioáng nhö traàn caûnh beøn thaønh taäp khí saéc v.v… Thöùc coù coâng naêng lieãu bieät söï vaät, saün coù taùnh phaân bieät neân goïi laø töï taùnh cuûa thöùc. Muoán thaáy töùc laø taùc yù. Neân noùi: “Phuø caên töù traàn giong ruoåi theo saéc”.

          Naøy Ñaïi Hueä! Nhö nhaõn thöùc sanh, taát caû caùc caên, vi traàn, loã chaân loâng ñoàng sanh. Theo thöù lôùp caûnh giôùi sanh, cuõng laïi nhö theá. Thí nhö göông saùng hieän hình caùc saéc. Ñaïi Hueä! Ví nhö gioù lôùn thoåi nöôùc bieån caû.

          Ñaây laø noùi taùm thöùc choùng sanh vaø thöù lôùp sanh. Ñoàng sanh laø choùng sanh. Thöù lôùp laø thöù lôùp sanh. Caùc caên, loã chaân loâng thuoäc veà caên. Vi traàn thuoäc veà traàn. Nhö nhaõn thöùc laø laáy nhaõn thöùc leä cho caùc thöùc. Caùc thöùc moãi caùi chia ra choùng vaø thöù lôùp ñeàu y caên traàn maø coù thöùc hieän, neân  noùi “cuõng laïi nhö theá”. Xeùt tröïc tieáp hai thí duï ôû döôùi, töï bieát yù chæ cuûa duï. Choùng, nhö moät thöùc choùng duyeân nhieàu caûnh, hoaëc caùc caûnh ñoàng ñuû caùc thöùc choùng sanh. Thöù lôùp, nhö moät thöùc laàn löôït duyeân caùc caûnh, hoaëc caùc caûnh tröôùc sau, caùc thöùc laàn löôït sanh. Laïi naêm thöùc tröôùc coù theå noùi naêm traàn ñoàng ñuû ñoàng thôøi choùng sanh. Neáu veà yù thöùc naêm traàn ñoái hieän chæ coù theo thöù lôùp maø duyeân. Naêm thöùc tröôùc goàm choùng vaø thöù lôùp, coøn yù thöùc chæ thöù lôùp khoâng coù choùng. Song noùi chung laïi ñeàu y caên traàn daãn phaùt, thöùc theå tuøy ñoù maø hieän. Thöùc theå laø chaân töôùng cuûa taøng thöùc. Cho neân, duøng göông vaø bieån duï cho thöùc theå, saéc vaø gioù duï cho caên traàn. Saéc vaø gioù voán töï khoâng bieát, göông vaø bieån y nhieân trong saùng. Chæ vì baát giaùc beøn thaáy sai bieät. Môùi bieát hieän löôïng cuûa naêm thöùc cuøng thöùc thöù taùm ñoàng coâng naêng. Tuy hieän luùc giao tieáp vôùi caên traàn maø khoâng coù phaân bieät chia cheû, saün vaäy khoâng thieáu. Chæ taïi khi meâ trong khoaûng saùt-na troâi vaøo ñaát yù, chôùp maét laàm qua lieàn khoâng coøn hieän löôïng.

          Gioù caûnh giôùi beân ngoaøi troâi giaït bieån taâm, soùng thöùc khoâng döøng. Nhaân vaø töôùng sôû taùc coù khaùc cuøng chaúng khaùc. Hieäp vôùi nghieäp sanh töôùng vaøo saâu trong chaáp tröôùc, khoâng theå roõ bieát töï taùnh saéc v.v… neân naêm thöùc thaân theo ñoù maø chuyeån. Naøy Ñaïi Hueä! Lieàn ñoù yù thöùc cuøng naêm thöùc thaân chung khôûi.Do bieát töôùng phaàn ñoaïn sai bieät, chính laø nhaân cuûa yù thöùc.

          Ñaây noùi taùm thöùc laïi laãn nhau laøm nhaân. Chaúng phaûi moät chaúng phaûi khaùc, ñeàu do phaùt nghieäp maø coù sai bieät. Bieån taâm laø taøng thöùc. Gioù caûnh giôùi beân ngoaøi chæ cho saùu traàn. Soùng thöùc laø baûy thöùc. Do gioù caûnh saùu traàn troâi giaït bieån taâm khieán soùng moøi baûy thöùc khoâng döøng, maø nhaân vaø töôùng sôû taùc chaúng phaûi khaùc chaúng phaûi chaúng khaùc. Nhaân laø chæ chaân thöùc. Töôùng sôû taùc töùc chæ taøng thöùc vaø chuyeån thöùc. Nghóa laø ñoàng moät chaân taùnh neân chaúng phaûi khaùc. Moãi thöùc coù caûnh rieâng cuûa noù neân chaúng phaûi chaúng khaùc. Song ñeàu do baát giaùc phaùt nghieäp, moät luùc caùc thöùc hieäp vôùi phaùt nghieäp sanh töôùng naøy vaøo saâu trong chaáp tröôùc, khoâng theå roõ bieát töï taùnh saéc v.v… neân naêm thöùc thaân chuyeån. Töï taùnh saéc v.v… laø do noäi thöùc bieán hieän laøm taùnh saéc v.v… döôøng nhö coù hieän tieàn, maø thaät khoâng coù vaäy. YÙ thöùc cuøng naêm thöùc thaân chung khôûi, laø khi naêm thöùc khôûi ñoàng thôøi yù thöùc chung khôûi. Nhaân phaàn ñoaïn sai bieät neân sanh phaân bieät, yù thöùc naøy laïi laáy naêm thöùc laøm nhaân. Môùi bieát do baát giaùc Nhö Lai taøng neân voïng ñoäng thaønh nghieäp maø khôûi ra kieán phaàn töôùng phaàn. Kieán vaø töôùng phaàn aáy laø sanh töôùng cuûa nghieäp. Nhaân kieán neân hieän töôùng maø thaønh caên vaø caûnh. Laïi do caên caûnh sanh thöùc maø khôûi ra phaân chia. Bieån vaø soùng voán ñoàng, gioù caûnh naøo khaùc, chæ roõ ñöôïc baát giaùc thì nghieäp töôùng töï döøng, troïn khoâng coøn gì chæ baøy vaäy.

          Thaân kia chuyeån, kia chaúng khôûi nghó laø ta laàn löôït laøm nhaân nhau. Töï taâm hieän voïng töôûng chaáp tröôùc chuyeån, maø moãi moãi hoaïi töôùng kia ñeàâu chuyeån. Phaân bieät caûnh giôùi phaàn ñoaïn sai bieät, goïi kia chuyeån.

          Ñoaïn naøy noùi taùm thöù thöùc lieàn ñoù voâ sanh, baát bieán maø tuøy duyeân, tuøy duyeân maø baát bieán. Thaân kia, laø chæ chung cho taùm thöù thöùc. Taùm thöù thöùc  naøy laàn löôït laøm nhaân nhau maø chaúng khôûi nghó, laø noùi noù khoâng töï taùnh. Bôûi khoâng töï taùnh neân tuy voïng khôûi chaáp tröôùc moãi thöùc lieãu bieät caûnh cuûa noù, maø taâm chaúng bieát nghieäp, nghieäp chaúng bieát taâm, theå hieän thôøi laëng leõ, töôùng sai bieät lieàn heát. Neân noùi “töï taâm hieän voïng töôûng chaáp tröôùc chuyeån, maø moãi moãi hoaïi töôùng kia ñeàu chuyeån”. Baûn ñôøi Ñöôøng dòch hoaïi töôùng laø voâ sai bieät töôùng. Chính do töôùng sai bieät, ngay nôi ñoù maø phaùt sanh, roài theo nôi ñoù maø dieät heát, neân voâ sai bieät töôùng cuõng luoân luoân hieän tieàn. Chæ vì baát giaùc neân ñoái vôùi phaàn ñoaïn sai bieät  moãi thöùc vaãn lieãu bieät caûnh cuûa noù.

          - TOÄT TAØNG THÖÙC LAØ BÔØ MEÙ CÖÙU KÍNH.

          Nhö ngöôøi tu haønh nhaäp thieàn tam-muoäi, taäp khí vi teá chuyeån maø khoâng hieåu bieát, laïi khôûi nghó raèng: Thöùc dieät nhieân haäu nhaäp thieàn chaùnh ñònh. Song thaät thöùc chaúng phaûi dieät maø nhaäp chaùnh ñònh vì chuûng töû taäp khí chaúng dieät neân chaúng dieät. Bôûi caûnh giôùi chuyeån nhieáp thoï chaúng ñuû neân dieät. Ñaïi Hueä! Nhö theá laø taøng thöùc vi teá ñeán bôø meù cöùu kính. Tröø chö Phaät vaø haøng Boà-taùt truï ñòa, caùc baäc Thanh vaên, Duyeân giaùc vaø ngoaïi ñaïo tu haønh ñöôïc söùc trí tueä tam-muoäi, taát caû khoâng theå tính löôøng raønh roõ.

          Veà löu chuù sanh dieät cuûa taùm thöùc khoâng phaûi haøng dieät thoï ñònh maø hay raønh roõ. Caûnh giôùi voán laø roãng thì nhieáp thoï cuõng doái. Ñònh cuøng vôùi loaïn, ñoäng cuøng vôùi laëng ñeàu thuoäc phaân bieät trôû veà bôø meù cuûa thöùc. Neân noùi “chaúng bieát sanh nhaân cuûa thöùc löu chuù, boû sanh tìm dieät thaûy ñeàu ôû trong meâ”.

          - HIEÅN HIEÄN LÖÔÏNG CUÛA TÖÏ TAÂM LÌA VOÏNG CHAÂN THAÄT.

          Töôùng caùc ñòa trí tueä thieän xaûo phöông tieän phaân bieät quyeát ñoaùn cuù nghóa, thieän caên toái thaéng voâ bieân ñaõ thaønh thuïc, lìa voïng töôûng hö nguïy cuûa töï taâm hieän, ngoài yeân nôi röøng nuùi tu baäc haï trung thöôïng hay thaáy voïng töôûng löu chuù cuûa töï taâm. ÔÛ trong voâ löôïng coõi nöôùc chö Phaät ñöôïc quaùn ñaûnh, ñöôïc söùc töï taïi thaàn thoâng tam-muoäi, caùc thieän tri thöùc phaät töû laøm quyeán thuoäc. Nhöõng vò aáy taâm, yù, yù thöùc, töï taùnh caûnh giôùi, töôûng hö voïng do töï taâm hieän ra, bieån höõu sanh töû nghieäp aùi vaø voâ tri, nhöõng nhaân nhö theá ñeàu ñaõ vöôït qua. Theá neân, Ñaïi Hueä! Nhöõng ngöôøi tu haønh neân phaûi gaàn guõi haøng tri thöùc toái thaéng.

          Ñaây noùi muoán cuøng toät bôø meù cuûa taøng thöùc thì phaûi ñaït ñöôïc töï taâm. Duøng söùc trí tueä cuûa töï taâm phöông tieän roõ bieát taát caû nghóa cuù. Cho neân hay lìa voïng töôûng hö nguïy cuûa töï taâm hieän ra. Hay lìa voïng töôûng hö nguïy môùi bieát löu chuù cuûa töï taâm ñeàu do baát giaùc. Neáu thaáu roõ ñöôïc baát giaùc thì giaùc ñöôïc töï taâm. Chaúng theo caûnh giôùi dôøi ñoåi cuûa meâ tình thì töï nhieân an truï bieån taâm. Laëng leõ thaàm thoâng ñöôïc Phaät nhieáp thoï ñoàng vôùi phaät töû  (Boà-taùt) truï, leõ aáy nhö theá. Nhöõng vò aáy taâm, yù, yù thöùc, töï taùnh caûnh giôùi, töôûng hö voïng do töï taâm hieän ra, nghóa laø töôûng hö voïng do taâm hieän ra ñeàu laø töï taùnh caûnh giôùi, lieãu ñaït töï taùnh thaûy khoâng sai bieät, thì taát caû nghieäp hoaëc sanh töû, khi meâ döôøng nhö caûnh moäng hieän, khi giaùc ñoàng caûnh moäng maát, chaúng caàn chuyeån bieán, boãng nhieân sieâu vieät. Cho neân bieát baäc ñaïi Boà-taùt chaúng thaáy coù moät phaùp laø thaân hay laø nghieäp vaø cuøng chuû hay lìa, maø cuõng coù lìa. Chaúng ñoàng vôùi Nhò thöøa thaáy thaät coù nghieäp hoaëc sanh töû laø töôùng neân lìa. Laïi chaúng ñoàng taø ngoaïi cho laø taát caû khoâng thaät coù, maø chaúng caàn lìa. Ñaây laø khoâng phaûi haøng tri thöùc toái thaéng thì khoâng theå thaáu suoát. Laø yeáu chæ duy coù chaân thöùc laïi khoâng coù caùc thöùc khaùc, neân Phaät daïy phaûi neân gaàn guõi. Bieån höõu sanh töû, nghóa laø nghieäp khoå sanh töû. Nghieäp aùi vaø voâ tri, chöõ nghieäp laø phaùt nghieäp töùc caên baûn voâ minh; aùi laø aùi duïc töùc chi nhuaän voâ minh; voâ tri laø voâ minh.

          - TUÏNG PHAÂN BIEÄT TAÙM THÖÙC ÑEÅ KHÔÛI TÖÏ NGOÄ.

          Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân nghóa naøy, noùi keä raèng:

          Ví nhö soùng bieån caû

          Ñaây do gioù maïnh thoåi

          Soùng to voã bieån roäng

          Khoâng coù khi ñoaïn döùt

          Bieån taøng thöùc thöôøng truï

          Gioù caûnh giôùi noåi daäy

          Lôùp lôùp caùc soùng thöùc

          AØo aït maø chuyeån sanh.

          Ñaây laø tuïng chung nhaân duyeân cuûa taøng thöùc vaø chuyeån thöùc. Duøng bieån caû ñeå duï cho taøng thöùc, gioù maïnh duï cho caûnh giôùi luïc traàn, soùng moøi duï cho chuyeån thöùc. Taøng thöùc laø nhaân, traàn caûnh laøm duyeân, maø baûy thöùc thaân chuyeån.

          Caùc thöù saéc xanh ñoû

          Kha, söõa vaø ñöôøng pheøn

          Vò laït, caùc hoa quaû

          Nhaät, nguyeät cuøng aùnh saùng.

          Chaúng khaùc khoâng chaúng khaùc

          Nöôùc bieån noåi soùng moøi

          Baûy thöùc cuõng nhö vaäy

          Taâm cuøng hoøa hôïp sanh.

          Ñoaïn tuïng naøy laïi duøng naêm traàn saéc v.v… chaúng khaùc chaúng phaûi chaúng khaùc, moät laàn nöõa ñeå noùi chuyeån thöùc cuõng chaúng khaùc chaúng phaûi chaúng khaùc. Xanh ñoû thuoäc veà saéc traàn. Kha boái thuoäc thanh traàn. Söõa, ñöôøng, muoái, vò laït thuoäc vò traàn. Hoa thuoäc höông traàn. Quaû thuoäc xuùc traàn. Naêm traàn naøy ñeàu do noäi thöùc hieän ra. Nhö nhaät nguyeät cuøng aùnh saùng chaúng khaùc, chaúng phaûi chaúng khaùc, ñeå duï chuyeån thöùc vôùi taøng thöùc. Laïi nhö nöôùc bieån cuøng soùng moøi chaúng khaùc chaúng phaûi chaúng khaùc.

          Ví nhö nöôùc bieån ñoåi

          Lôùp lôùp soùng moøi chuyeån.

          Baûy thöùc cuõng nhö vaäy

          Taâm cuøng hoøa hôïp sanh.

          Laø choã taøng thöùc kia

          Bao nhieâu caùc thöùc chuyeån

          Laø do yù thöùc kia

          Suy nghó nghóa caùc töôùng.

          Töôùng chaúng hoaïi coù taùm

          Voâ töôùng cuõng voâ töôùng

          Ví nhö bieån soùng moøi

          Theá laø khoâng sai bieät.

          Caùc thöùc taâm nhö theá

          Khaùc cuõng khoâng theå ñöôïc.

          Ñoaïn tuïng naøy, boán caâu ñaàu laëp laïi duï nöôùc bieån vaø soùng moøi ñeå duï cho taøng thöùc vaø chuyeån thöùc hoïp laïi sanh. Daãn khôûi hai caâu döôùi trôû veà goác taøng thöùc coù bao nhieâu caùc thöùc chuyeån. Taùm caâu sau noùi cuõng khoâng coù töôùng cuûa caùc thöùc chuyeån coù theå ñöôïc, chæ do yù thöùc suy nghó chaúng hoaïi giaû danh beøn coù taùm. Chöông sanh dieät tröôùc noùi “hieän thöùc vaø phaân bieät söï thöùc hai töôùng hoaïi vaø chaúng hoaïi laàn löôït laøm nhaân”. Bôûi vì taøng thöùc, chuyeån thöùc ñeàu coù hai töôùng hoaïi vaø chaúng hoaïi. Nghóa laø chæ nghieäp töôùng hoaïi maø töï chaân töôùng chaúng hoaïi. Ñoaïn vaên tröôøng haøng cuûa chöông naøy noùi “moãi moãi hoaïi töôùng kia ñoàng chuyeån”. Trong baøi tuïng noùi “töôùng chaúng hoaïi coù taùm” laø chæ chung caùc thöùc khi meâ chaân maø chuyeån, caû theå toaøn chaân. Toaøn theå khoâng sai bieät neân noùi “chaúng hoaïi”. Vì meâ chaân sai bieät khôûi neân noùi “hoaïi”. Ngöôøi xeùt thaáu choã hoã duïng naøy thì coù theå khôûi ngoä. Ñaõ meâ chaân maø khôûi sai bieät, ví nhö con maét nhìn laâu thaáy hoa ñoám, ôû trong ñoù cuõng khoâng coù töôùng naêng töôùng sôû, cho neân noùi “khoâng töôùng cuõng khoâng töôùng”. Laïi duøng nöôùc bieån cuøng soùng moøi ñoàng moät taùnh nöôùc, khoâng coù sai bieät, ñeå thaáu roõ caùc thöùc ñoàng moät taùnh chaân, cuõng khoâng coù ñoàng vaø khaùc. Meâ thì chaïy theo töôùng thöùc, ngoä thì thaáu suoát ñöôïc theå voïng.

          Taâm teân gom goùp nghieäp

          YÙ teân roäng gom goùp

          Caùc thöùc, thöùc sôû thöùc

          Caûnh hieän thaáy noùi naêm.

          Ñaây laïi ñeán taùm thöù thöùc, moãi thöùc roõ töï caûnh ñeå thaáy ñoàng theå khoâng khaùc, chæ coù teân khaùc thoâi. Thöùc thöù taùm teân taâm, vì hay chòu huaân taäp, hay chöùa caùc chuûng töû, neân noùi “gom goùp nghieäp”. Thöùc thöù baûy haèng xeùt neùt suy nghó nhaân phaùp ôû beân trong cuûa noù, goïi laø yù; gìn giöõ hai caùi chaáp naøy roäng taïo nghieäp nhaân, laïi huaân taøng thöùc, chaúng ñöôïc thanh tònh, neân noùi “roäng gom goùp”. Saùu thöùc sau ñeàu goïi laø thöùc, do phaân bieät naêm traàn quaù khöù hieän taïi, thoâng caû ba löôïng neân goïi yù thöùc; ñoái caûnh hieän tieàn hay hieän naêm traàn goïi laø naêm thöùc.

          Boà-taùt Ñaïi Hueä duøng keä hoûi Phaät:

          Xanh ñoû caùc saéc töôïng

          Chuùng sanh phaùt caùc thöùc

          Caùc thöù phaùp nhö soùng

          Theá naøo cuùi xin noùi?

          Ngaøi Ñaïi Hueä sôï e chuùng sanh chaúng roõ ñöôïc traàn caûnh hieän tieàn laø noäi thöùc bieán hieän chaúng phaûi coù, baûy chuyeån thöùc vì meâ taøng thöùc maø sanh chaúng phaûi khoâng. Cho neân duøng saéc hieän coù naêng phaùt, nhö xanh ñoû v.v… thöùc hieän coù sôû phaùt, nhö bieån, soùng v.v… thì naêng, sôû moãi thöù khaùc, maø noùi chaúng khaùc chaúng phaûi chaúng khaùc, voâ töôùng cuõng voâ töôùng ñoù laø sao? Bôûi Ngaøi muoán Theá Toân phaùt minh naêng sôû ñeàu duy thöùc hieän, khoâng rieâng coù vaäy.

          Theá Toân duøng keä ñaùp raèng:

          Xanh ñoû caùc taïp saéc

          Soùng moøi ñeàu khoâng coù

          Gom goùp nghieäp noùi taâm

          Khai ngoä caùc phaøm phu

          Nghieäp kia thaûy khoâng coù

          Töï taâm sôû nhieáp ly.

          Sôû nhieáp khoâng sôû nhieáp

          Cuøng soùng moøi kia ñoàng.

          Thoï duïng kieán laäp thaân

          Laø hieän thöùc chuùng sanh.

          Nôi kia hieän caùc nghieäp

          Thí nhö nöôùc, soùng moøi.

          Ñoaïn tuïng naøy noùi naêng, sôû, taâm, caûnh ñeàu duy thöùc hieän. Xanh ñoû duï taát caû saéc, soùng moøi duï taát caû thöùc; ñeàu khoâng, chaúng thaät coù. Chaúng thaät coù maø noùi “gom goùp nghieäp noùi taâm”, laø muoán khieán phaøm phu bieát taát caû nghieäp quaû duy taâm taïo ra. Cho neân noùi “gom goùp nghieäp noùi taâm” laø ñeå khai ngoä caùc phaøm phu. Song nghieäp gom goùp cuõng khoâng theå ñöôïc, neân noùi “nghieäp kia thaûy khoâng coù”. Do töï taâm baát giaùc voïng coù caûnh sôû nhieáp, nhö con maét beänh thaáy hoa ñoám trong hö khoâng. Hoa naøy cuøng con maét voán chaúng ñeán nhau neân noùi “töï taâm sôû nhieáp ly”. Khoâng hoa sôû nhieáp ñaõ ly thì con maét beänh naêng nhieáp cuõng voán khoâng coù, nhö soùng moøi kia, toaøn soùng laø nöôùc, neân noùi “sôû nhieáp khoâng sôû nhieáp, cuøng soùng moøi kia ñoàng”. Hieän tieàn thaân caên vaø khí giôùi ñeàu duy thöùc hieän. Thöùc naêng hieän cuøng thaân caên khí giôùi sôû hieän vaãn nhö soùng vôùi nöôùc khoâng coù moät, hai.

          Boà-taùt Ñaïi Hueä laïi noùi keä hoûi:

          Taùnh bieån caû soùng moøi

          Noåi daäy khaù phaân bieät

          Taøng cuøng nghieäp nhö theá

          Côù sao chaúng hieåu bieát?

          Baøi tuïng naøy noùi bieån cuøng soùng moøi thì phaân bieät coù theå thaáy, maø duï cho taøng thöùc cuøng nghieäp khoù coù theå hieåu bieát. Chöõ nghieäp laø chuyeån thöùc. 

          Theá Toân duøng keä ñaùp:

          Phaøm phu khoâng trí tueä

          Taøng thöùc nhö bieån caû

          Nghieäp töôùng ví soùng moøi

          Y duï kia so hieåu.

          Phaøm phu voâ trí khoâng theå noùi thaúng, neân thí duï taøng vaø chuyeån, mong hoï töï giaùc, ñaây khoâng theå chæ ra caùi chaân thaät. Theá neân vaên sau coù caâu hoûi, sao chaúng noùi thaät.

          Boà-taùt Ñaïi Hueä laïi noùi keä hoûi:

          Maët trôøi saùng ñoàng chieáu

          Chuùng sanh haï trung thöôïng

          Nhö Lai chieáu theá gian

          Vì ngu noùi chaân thaät

          Ñaõ phaân boä caùc phaùp

          Côù sao chaúng noùi thaät?

          Ñaây noùi Nhö Lai vì chuùng sanh khai thò ngoä nhaäp tri kieán Phaät maø xuaát hieän trong ñôøi, chaúng chòu chæ thaúng chaân thaät, chæ phaân boä caùc phaùp, aáy laø yù chæ gì? Phaân boä laø phaân chín boä, möôøi hai boä. Ñaâu bieát raèng Nhö Lai noùi ra ba thöøa naêm thöøa ñeàu vì ñeä nhaát nghóa ñeá. Chuùng sanh voâ trí khoâng theå chæ thaúng maø chæ quanh co, voán khoâng coù yù chæ khaùc, caàn ñôïi thôøi tieát vaäy. Vaên sau ñaëc bieät noùi yù naøy.  

          Theá Toân duøng keä ñaùp:

          Neáu noùi chaân thaät ñoù

          Taâm kia khoâng chaân thaät

          Thí nhö bieån soùng moøi

          Boùng trong göông vaø moäng

          Taát caû ñoàng thôøi hieän

          Taâm caûnh giôùi cuõng theá.

          Vì caûnh giôùi chaúng ñuû

          Thöù lôùp nghieäp chuyeån sanh

          Thöùc aáy thöùc, sôû thöùc

          YÙ aáy yù vò nhieân.

          Naêm thöùc do hieån hieän

          Khoâng coù ñònh thöù lôùp

          Thí nhö oâng thôï veõ

          Vaø hoïc troø thôï veõ.

          Vaûi, maøu veõ caùc hình

          Ta noùi cuõng nhö theá,

          Maøu saéc voán khoâng neùt      

          Chaúng vieát cuõng chaúng luïa

          Vì vui chuùng sanh neân

          Hoøa laãn veõ caùc hình.

          Nhö Lai chaúng noùi chaân thaät, bôûi taâm chuùng sanh chaúng chaân thaät. Nghóa laø coù maø chaúng thaáy töùc ñoàng vôùi khoâng. Neáu muoán chæ ñieåm hieän löôïng tröôùc maét thì chaúng phaûi taâm chaúng phaûi thöùc, nhö ñem naêm maøu chæ cho nhöõng ngöôøi muø. Vì theá, Nhö Lai nôi phi taâm maø chæ laø taâm, neân thí duï bieån, göông; nôi phi thöùc maø chæ laø thöùc, neân thí duï soùng moøi cuûa bieån, hình boùng cuûa göông, cuøng vieäc trong moäng. Nghóa laø thöùc thöù taùm chuyeån sanh caùc thöùc ñoàng thôøi choùng hieän. Baûy chuyeån thöùc nöông caûnh môùi hieän, caûnh giôùi chaúng ñuû thì thöù lôùp hieän. Thöùc thöù saùu phaân bieät, thöùc thöù baûy taùc yù, naêm thöùc tröôùc ñoái vôùi traàn, ñeàu thöù lôùp hieän, khoâng nhaát ñònh tröôùc sau. Ñaây Nhö Lai vaãn khoâng theå chæ thaúng caùi chaân thaät maø duøng lôøi noùi phöông tieän daãn ñöôøng cho chuùng sanh. Neân noùi nhö oâng thôï veõ duøng vaûi maøu maø veõ thaønh hình vaäy. Hoaëc cho laø taâm maø ñôïi giaùc, hoaëc cho laø thöùc maø ñôïi khoâng. Ñaây laø choã sieâu tình baët ngoân ngöõ haù cho baäc ñaïi trí ñeå taâm ö. Coù ngoä coù meâ laø choã öa thaáy cuûa phaøm ngu, neân noùi maøu saéc voán khoâng neùt, chaúng phaûi buùt chaúng phaûi luïa, vì vui chuùng sanh khoâng theå chaúng veõ ra.

          Noùi naêng rieâng laäp baøy

          Chaân thaät lìa danh töï

          Phaân bieät hôïp nghieäp ñaàu

          Tu haønh baøy chaân thaät.

          Chaân thaät choã töï ngoä

          Giaùc töôûng sôû giaùc lìa

          Ñaây vì phaät töû noùi.

          Noùi naêng laø vì chaân thaät maø laäp baøy. Ñeán choã chaân thaät chæ coù thaàm hôïp. Nhö ngöôøi uoáng nöôùc laïnh, noùng töï bieát, choã töï bieát khoâng phaûi danh töôùng trình baøy ra ñöôïc. Troâng vaøo ngoân thuyeát laø khaùc vaäy. Chaân thaät töï ngoä, hieän löôïng maø ñöôïc, naêng giaùc sôû giaùc ñeàu chaúng phaûi caûnh giôùi, aáy laø vì phaät töû (Boà-taùt) noùi, chöa deã gì vì ngöôøi sô cô maø noùi.

          Ngöôøi ngu roäng phaân bieät

          Caùc thöù ñeàu nhö huyeãn

          Tuy hieän khoâng chaân thaät

          Nhö theá noùi caùc thöù.

          Tuøy söï rieâng laäp baøy

          Noùi ra khoâng phaûi hôïp

          Nôi kia laø chaúng noùi

          Caû thaûy ngöôøi beänh kia

          Thaày thuoác tuøy duøng thuoác.

          Nhö Lai vì chuùng sanh

          Tuøy taâm hôïp löôïng noùi

          Phi caûnh giôùi voïng töôûng

          Thanh vaên chaúng coù phaàn.

          Ngöôøi ai maãn noùi ra

          Caûnh giôùi cuûa töï giaùc.

          Nhö Lai vì ngöôøi ngu roäng phaân bieät noùi, cho neân caùc thöù ñeàu nhö huyeãn. Tuy hieän khoâng thaät, song troïn khoâng theå chaúng noùi caùc thöù. Tuøy söï  laäp baøy thaät laø baát ñaéc dó. Neáu caên cöù lôøi chaân thaät thì nôi kia laø chaúng hôïp. Thaày thuoác vôùi ngöôøi beänh, duï Nhö Lai tuøy taâm chuùng sanh hôïp vôùi löôïng sôû tri. Voïng töôûng laø chæ cho phaøm phu. Nhö Lai thöông xoùt chuùng sanh neân xöng laø ngöôøi ai maãn, tuøy taâm hôïp löôïng. Caûnh giôùi töï giaùc cuûa ngöôøi ai maãn chaúng phaûi phaøm phu vaø Nhò thöøa coù phaàn.

          -CHÆ THAÚNG BA TÖÔÙNG TÖÏ GIAÙC THAÙNH  TRÍ.

          Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Neáu ñaïi Boà-taùt muoán bieát hieän löôïng cuûa töï taâm nhieáp thoï vaø ngöôøi nhieáp thoï, caûnh giôùi voïng töôûng, phaûi lìa choã oàn naùo, nhöõng taäp tuïc nguû say, ñaàu hoâm giöõa ñeâm vaø gaàn saùng thöôøng phaûi giaùc ngoä. Phöông tieän tu haønh, phaûi lìa aùc kieán kinh luaän ngoân thuyeát vaø haønh töôùng caùc thöøa Thanh Vaên Duyeân giaùc, phaûi thoâng ñaït töôùng voïng töôûng töï taâm hieän.

          Ñoaïn naøy laø khuyeân nhö lôøi daïy maø tu haønh. Bôûi vì taát caû caûnh giôùi voïng töôûng naêng thuû sôû thuû töø hieän löôïng cuûa töï taâm baát giaùc maø khôûi. Tuy ôû trong taát caû caûnh giôùi maø caùi hieän löôïng naøy chöa töøng dôøi ñoåi. Chæ taïi ôû trong meâ khoâng theå hieåu bieát, cho neân noùi “muoán bieát hieän löôïng cuûa töï taâm nhieáp thoï vaø ngöôøi nhieáp thoï caûnh giôùi voïng töôûng, phaûi lìa choã oàn naùo, nguû say, ñaàu hoâm giöõa ñeâm vaø gaàn saùng thöôøng töï giaùc ngoä”, töùc laø giaùc ngoä töï taâm vaäy. Hieän löôïng cuûa töï taâm ôû choã vaéng deã giaùc. Ngoaïi ñaïo thì aùc kieán, Nhò thöøa thì ngu phaùp, taêng tröôûng voïng töôûng traùi ngöôïc vôùi töï taâm, caû hai ñeàu phaûi lìa. Môùi bieát töôùng cuûa taát caû voïng töôûng do töï taâm hieän ra, nhö theá maø khôûi, nhö theá maø dieät. Phöông tieän tu haønh ñaây laø loái thaúng vaäy.

          Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Ñaïi Boà-taùt döïng laäp töôùng trí tueä, truï roài ôû treân ba töôùng thaùnh trí phaûi sieâng tu hoïc.

          Trí tueä laø ñoái baát giaùc maø noùi. Baát giaùc töï taâm aét haèng ngaøy ôû trong hieän löôïng maø khoâng theå truï. Ñaõ giaùc an truï vaãn coù ba töôùng thaùnh trí, nöông ngoä cuøng tieâu, bi nguyeän seõ vieân maõn. Vaên sau töï duï vaäy.

          Nhöõng gì laø ba töôùng thaùnh trí phaûi sieâng tu hoïc? Nghóa laø töôùng voâ sôû höõu, töôùng choã taát caû chö Phaät töï nguyeän, töôùng töï giaùc thaùnh trí cöùu kính. Tu haønh ñöôïc ñaây roài hay xaû töôùng taâm trí tueä löøa queø, ñöôïc ñòa thöù taùm cuûa baäc Toái thaéng töû, ôû treân ba töôùng kia do tu haønh maø sanh. Ñaïi Hueä! Töôùng voâ sôû höõu aáy, laø töôùng cuûa Thanh Vaên, Duyeân giaùc vaø ngoaïi ñaïo, kia do tu taäp maø sanh. Ñaïi Hueä! Töôùng choã töï nguyeän aáy, laø choã chö Phaät tröôùc töï nguyeän tu sanh. Ñaïi Hueä! Töôùng töï giaùc thaùnh trí cöùu kính aáy, laø taát caû phaùp töôùng khoâng coù choã chaáp tröôùc ñöôïc thaân nhö huyeãn tam-muoäi, choã chö Phaät ñòa tieán thuù tu haønh maø sanh. Ñaïi Hueä! Ñaây goïi laø ba töôùng thaùnh trí. Neáu ngöôøi thaønh töïu ba töôùng thaùnh trí naøy hay ñeán caûnh giôùi töï giaùc thaùnh trí cöùu kính. Theá neân, Ñaïi Hueä! Ba töôùng thaùnh trí phaûi sieâng tu hoïc.

          Thaát ñòa ñoaïn ngaõ chaáp ñaõ heát, taát caû taâm döùt khoâng coøn khôûi laïi töông tôï vôùi Nhò thöøa, neân noùi trí löøa queø, vaøo Baùt ñòa roài sau môùi xaû. Töôùng voâ sôû höõu laø, quaùn khoâng cuûa Nhò thöøa. Boà-taùt truï töôùng trí tueä maø vaãn duøng thieàn tòch cuûa Nhò thöøa ñeå tröø saïch phaùp chaáp vi teá. Ñaây laø chaúng boû phöông tieän maø chaúng chaáp laø thaät phaùp. Töôùng Phaät tröôùc töï nguyeän, kinh Anh Laïc noùi: “Chöa qua khoå ñeá khieán qua khoå ñeá, chöa hieåu taäp ñeá khieán hieåu taäp ñeá, chöa an ñaïo ñeá khieán an ñaïo ñeá, chöa ñöôïc dieät ñeá khieán ñöôïc dieät ñeá”. Ñaây laø töù hoaèng theä, y nôi giaùo bieät, vieân ñeàu duyeân hai thöù töù thaùnh ñeá höõu taùc vaø voâ taùc. Ñaây laø töôùng Phaät tröôùc töï nguyeän, Boà-taùt phaùt taâm khoâng ñoàng vôùi Nhò thöøa. Töôùng töï giaùc thaùnh trí cöùu kính, laø ôû taát caû choã chöùng ñöôïc caûnh giôùi töï taâm hieän löôïng, ñaït taát caû phaùp khoâng ngaên ngaïi, ñöôïc thaân nhö huyeãn vieân maõn Phaät ñòa. Ñaây laø sai bieät trí vaäy. Chaúng noùi sai bieät maø noùi thaùnh trí cöùu kính, laø do sai bieät cöùu kính laø caên baûn. Trong kinh Hoa Nghieâm, Thieän Taøi ñoàng töû traûi qua moät traêm möôøi thaønh hoïc ñaïo Boà-taùt, roát sau ñeán choã Di Laëc laïi khieán trôû laïi yeát kieán Vaên Thuø. Baûo: “OÂng tröôùc ñöôïc gaëp caùc thieän tri thöùc, nghe haïnh Boà-taùt, vaøo moân giaûi thoaùt, ñaày ñuû ñaïi nguyeän, ñeàu laø söùc oai thaàn cuûa Vaên Thuø. Vaên Thuø Sö Lôïi ôû taát caû choã ñeàu ñöôïc cöùu kính”. Cho neân bieát, tröôùc truï töôùng trí tueä veà sau sieâng tu ba töôùng. Ba töôùng thaønh töïu cuõng chæ noùi, hay ñeán caûnh giôùi töï giaùc thaùnh trí cöùu kính. Bôûi vì caên baûn trí saùng thì toät caùc sai bieät, cuõng cöùu kính khoâng khaùc vaäy.

]