II - PHAÀN CHAÙNH TOÂNG.

          E- CHÆ TOÂNG THUYEÁT HAI ÑEÀU THOÂNG ÑEÅ RAØNH VEÀ DUÏNG NGÖÕ  NGHÓA THÖÙC TRÍ, GIAÛN BIEÄT NGU NGOAÏI, GIUÙP TIEÁN MÌNH NGÖÔØI, CHAÙNH PHAÙP GIAÛI THOAÙT.

            1- CHÆ TOÂNG THUYEÁT HAI ÑEÀU THOÂNG XA LÌA VOÏNG TÖÔÛNG CHAÁP TRÖÔÙC.

            - CHÆ TOÂNG THUYEÁT HAI ÑEÀU THOÂNG.

            Khi aáy, Boà-taùt Ñaïi Hueä laïi baïch Phaät: Theá Toân! Cuùi xin vì con vaø caùc Boà-taùt noùi töôùng toâng thoâng. Neáu kheùo phaân bieät töôùng toâng thoâng, con vaø caùc Boà-taùt thoâng ñaït töôùng aáy, thoâng ñaït töôùng aáy roài, choùng thaønh Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc, chaúng theo giaùc töôûng vaø chuùng ma ngoaïi ñaïo. Phaät baûo Ñaïi Hueä: Laéng nghe, laéng nghe! Kheùo suy nghó ñoù, seõ vì oâng noùi. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Xin vaâng thoï giaùo. Phaät baûo Ñaïi Hueä: Taát caû Thanh vaên, Duyeân giaùc, Boà-taùt coù hai thöù töôùng thoâng, nghóa laø toâng thoâng vaø thuyeát thoâng.

            Ñeán toät töï taùnh laø toâng, vieân dung chaúng hai laø thoâng. Tuøy cô hieån baøy chaúng keït quyeàn giaùo goïi laø thuyeát thoâng. Boà-taùt ñöôïc hai phaùp naøy töï thaønh vaø laøm thaønh cho ngöôøi, khoâng rôi vaøo caûnh giôùi ma ngoaïi giaùc töôûng, ñaây laø phaûi hoïc.

            Ñaïi Hueä! Toâng thoâng laø, duyeân töôùng töï ñaéc thaéng tieán, xa lìa ngoân thuyeát vaên töï voïng töôûng, ñeán voâ laäu giôùi töï giaùc ñòa töï töôùng, xa lìa taát caû hö voïng giaùc töôûng, haøng phuïc taát caû ngoaïi ñaïo chuùng ma, duyeân töï giaùc thuù, haøo quang phaùt saùng, aáy goïi laø töôùng toâng thoâng.

            Duyeân töôùng töï ñaéc thaéng tieán laø, töï laø töï taùnh, töï ñöôïc taùnh kia toái toân toái thöôïng, töùc laø ñaõ chöùng caên baûn trí. Duyeân caên baûn trí naøy xa lìa ngoân thuyeát voïng töôûng, cöùu kính voâ laäu giaùc ñòa, neân noùi “Phaät taùnh laø nhaân, Nieát-baøn laø quaû”. Töï giaùc toâng thoâng naøy laø choã sôû haønh thaùnh laïc, trí tueä minh ñaït haøng phuïc taát caû, taát caû khoâng theå haøng phuïc ñöôïc.

            Theá naøo laø töôùng thuyeát thoâng? Nghóa laø noùi chín boä giaùo phaùp, lìa töôùng khaùc, chaúng khaùc, coù, khoâng v.v... do phöông tieän kheùo leùo tuøy thuaän chuùng sanh, nhö ñaùng noùi phaùp khieán ñöôïc ñoä thoaùt, aáy goïi laø töôùng thuyeát thoâng. Ñaïi Hueä! OÂng vaø caùc Boà-taùt khaùc neân phaûi tu hoïc.

            Chín boä laø: 1) Tu-ña-la dòch laø Kheá kinh. 2) Kyø-daï dòch ÖÙng tuïng. 3) Giaø-ñaø dòch Keä. 4) Y-ñeá-muïc-ña dòch Boån söï. 5) Xaø-ña-giaø dòch Boån sanh. 6) A-phuø-ñaït-ma dòch Vò taèng höõu. 7) Öu-ñaø-na dòch Töï thuyeát. 8) Tyø-phaät löôïc dòch Phöông quaûng. 9) Hoøa-giaø-la dòch Thoï kyù. Chaúng noùi möôøi hai boä ñoù, nghóa laø caùc kinh Ñaïi thöøa noùi thaúng ñaïi phaùp chaúng nhôø nhaân duyeân, chæ baøn lyù vieân maõn döùt caùc luaän nghò, rieâng hieån chaân thöôøng chaúng ñôïi thí duï, cho neân khoâng coù ba boä. Song cuõng coù ñuû ba boä. Chín boä kinh naøy ñeàu laø phöông tieän tuøy cô, hieån baøy choã vaøo chaúng lìa töï taùnh, chaân tuïc vieân dung, ñoä thoaùt caùc kieán, chaúng phaûi coù phaùp thaät, neân noùi      laø thoâng.

            Khi aáy, Theá toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Toâng thoâng vaø thuyeát thoâng    

            Duyeân töï cuøng giaùo phaùp

            Kheùo thaáy kheùo phaân bieät  

            Chaúng theo caùc giaùc  töôûng.

            Chaúng coù taùnh chaân thaät        

            Nhö keû ngu voïng töôûng

            Theá naøo khôûi voïng töôûng      

            Phi taùnh cho giaûi thoaùt?

            Quaùn saùt caùc höõu vi                            

            Sanh dieät thaûy tieáp noái

            Taêng tröôûng hai chaáp naøy      

            Ñieân ñaûo khoâng hieåu bieát.

            Moät aáy laø chaân ñeá                   

            Khoâng toäi laø Nieát-baøn

            Quaùn saùt voïng töôûng ñôøi    

            Nhö moäng huyeãn caây chuoái.

            Tuy coù tham saân si                   

            Maø thaät khoâng coù ngöôøi

            Töø aùi sanh caùc aám                    

            Coù ñeàu nhö huyeãn moäng.

            Baøi keä thöù nhaát noùi chaùnh phaùp toâng thuyeát ñeàu duyeân töï taùnh töï giaùc, coù noùi ra daïy baûo coát ñaït yeáu chæ naøy, phaûi kheùo phaân bieät chôù theo giaùc töôûng (voïng töôûng). Hai baøi keä hai vaø ba noùi keû ngu voïng töôûng chaúng phaûi taùnh chaân thaät, khoâng theå giaûi thoaùt. Chæ quaùn sanh dieät taêng tröôûng hai chaáp, do ñieân ñaûo maø thaønh. Hai baøi keä tö vaø naêm noùi töï giaùc chaân ñeá naøy chæ moät khoâng hai. Caàn ôû treân theå töï giaùc khoâng theâm toäi caáu lieàn laø Nieát-baøn. Song voïng caáu ôû theá gian taát caû caùc phaùp saéc taâm ví nhö huyeãn moäng, tuy coù ñoäc tham saân si v.v... cuõng chính nôi ñoù khoâng ngöôøi. Caùc aám hieän taïi ñeàu töø aùi sanh, thaûy khoâng theå ñöôïc. Neáu hay bieát choã naøy lieàn ñoù choùng lìa, thaáy taùnh baûn thaät.

            - CHÆ TOÄT TÖÔÙNG SANH CUÛA VOÏNG TÖÔÛNG ÑEÅ HIEÅN ÑEÄ NHAÁT NGHÓA.

            +NHAÂN ÑAÏI HUEÄ HOÛI, CHÆ TÖÔÙNG SANH CUÛA VOÏNG TÖÔÛNG.

            Khi aáy, Boà-taùt Ñaïi Hueä baïch Phaät: Theá Toân! Cuùi xin vì noùi töôùng voïng töôûng chaúng thaät. Voïng töôûng chaúng thaät vì sao maø sanh? Nhöõng gì laø phaùp teân voïng töôûng chaúng thaät? ÔÛ trong nhöõng phaùp naøo maø voïng töôûng chaúng thaät? Phaät baûo Ñaïi Hueä : Laønh thay, laønh thay! OÂng kheùo hoûi Nhö Lai nghóa nhö theá, ñöôïc nhieàu lôïi ích, ñöôïc nhieàu an laïc, thöông xoùt taát caû ngöôøi trôøi ôû theá gian. Laéng nghe, laéng nghe! kheùo suy nghó ñoù, ta seõ vì oâng maø noùi. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Theá Toân, laønh thay! Xin vaâng thoï giaùo. Phaät baûo Ñaïi Hueä: Do caùc thöù nghóa, caùc thöù voïng töôûng chaúng thaät chaáp tröôùc, voïng töôûng sanh. Ñaïi Hueä! Chaáp tröôùc naêng nhieáp (taâm), sôû nhieáp (caûnh), chaúng bieát töï taâm hieän löôïng vaø rôi vaøo kieán chaáp “coù khoâng” taêng tröôûng voïng töôûng taäp khí theo kieán chaáp ngoaïi ñaïo, chaáp tröôùc caùc thöù nghóa beân ngoaøi, taâm (taâm vöông), taâm soá (taâm sôû), voïng töôûng chaáp tröôùc laøm ngaõ ngaõ sôû maø sanh.

            Ñaây laø toät töôùng voïng töôûng sanh, ñeå phaùt minh ñeä nhaát nghóa chaúng sanh voïng töôûng. Ñaïi Hueä hoûi töôùng voïng töôûng chaúng thaät töø ñaâu maø sanh. Theá Toân baûo: Nhaân caùc thöù nghóa voïng töôûng chaúng thaät sanh. Caùc thöù laø, taát caû phaùp saéc taâm v.v... vaø thaùnh phaøm taát caû danh töôùng chaân voïng. Caùc phaùp töôùng naøy khoâng coù töï taùnh, lìa coù vaø khoâng, lìa töù cuù, y ñoù maø sanh voïng töôûng. Cho neân noùi “voïng töôûng chaúûng thaät”. ÔÛ ñaây chæ noùi voïng töôûng chaúng thaät y ñaây maø sanh khôûi, ñoaïn sau môùi noùi “vì sao voïng töôûng chaúng thaät” ñeå ñaùp “phaùp gì chaúng thaät, trong phaùp gì chaúng thaät”. Naêng nhieáp sôû nhieáp töùc laø theå taùnh cuûa voïng töôûng. Nghóa laø voïng töôûng naøy do khoâng bieát caùc thöù nghóa ñeàu töï taâm hieän, rôi vaøo kieán chaáp coù khoâng, taêng tröôûng taäp khí ngoaïi ñaïo, huaân phaùt nôi taâm vöông, taâm sôû taát caû voïng töôûng, khôûi chaáp tröôùc naêng sôû. Nguyeân choã ñaùp cuûa Theá Toân coát chæ khoâng bieát töï taâm hieän löôïng laø caên do voïng töôûng. Neáu caùc thöù nghóa bò nöông tuy hieän khôûi kieán chaáp naêng sôû coù khoâng chaúng thaät, song caùc thöù nghóa naøy thaûy ñeàu khoâng coù töï taùnh, voán töï lìa kieán (taâm), lìa töôùng (caûnh), lieàn ñoù töùc laø ñeä nhaát nghóa. Cho neân bieát ñoàng caùc thöù nghóa naøy, maø moät beân thì caùc thöù nghóa voïng töôûng y ñoù khôûi; moät beân laø ñeä nhaát nghóa voïng töôûng chaúng sanh. YÙ naøy ñôïi ñoaïn vaên naïn ôû sau seõ roõ.

            Toùm laïi, giaùc töï taâm hieän töùc voïng töôûng chaúng sanh, chaúng giaùc töï taâm hieän thì voïng töôûng y ñoù maø khôûi. Chaúng phaûi do caùc thöù nghóa, lìa taùnh lìa kieán maø khieán voïng töôûng coù khoâng sai bieät, khoâng theå chaúng xeùt kyõ. Taâm laø taùm thöùc taâm vöông. Soá laø 51 thöù taâm sôû. Bieán haønh coù 5, bieät caûnh coù 5, thieän 11, caên baûn phieàn naõo coù 6, tuøy phieàn naõo 20, baát ñònh coù 4, taùm thöùc taâm vöông moãi thöù ñeàu ñaày ñuû.

            + NAÏN VOÏNG TÖÔÛNG MOÄT BEÂN SANH MOÄT BEÂN CHAÚNG SANH.

            Ñaïi Hueä baïch Phaät: Theá Toân! Neáu caùc thöù nghóa, caùc thöù chaáp tröôùc voïng töôûng chaúng thaät maø voïng töôûng sanh, chaáp tröôùc nhieáp (taâm), sôû nhieáp (caûnh), chaúng bieát töï taâm hieän löôïng vaø rôi vaøo kieán chaáp coù khoâng, taêng tröôûng voïng töôûng taäp khí theo kieán chaáp ngoaïi ñaïo, chaáp tröôùc caùc thöù nghóa beân ngoaøi, voïng töôûng taâm (taâm vöông), taâm soá (taâm sôû), chaáp tröôùc ngaõ ngaõ sôû sanh. Theá Toân! Neáu nhö theá thì caùc thöù nghóa töôùng beân ngoaøi rôi vaøo töôùng coù khoâng, lìa taùnh vaø phi taùnh, lìa kieán (taâm), töôùng (caûnh). Theá Toân! Ñeä nhaát nghóa cuõng nhö theá, lìa töôùng löôïng, caên, phaàn, thí, nhaân. Theá Toân! Vì sao moät choã thì nghóa voïng töôûng chaúng thaät caùc thöù taùnh chaáp tröôùc voïng töôûng sanh? Choã thì chaúng phaûi chaáp tröôùc töôùng ñeä nhaát nghóa voïng töôûng sanh? Ñaâu khoâng phaûi Theá Toân noùi veà taø nhaân luaän sao? Neân noùi moät sanh, moät chaúng sanh.

            Ñaây laø laëp laïi lôøi ñaùp cuûa Theá Toân maø rieâng neâu ra caùc thöù nghóa beân ngoaøi vaø coù khoâng kieán töôùng ñeàu ngay ñoù taùnh lìa, kieán töôùng khoâng theå ñöôïc, maø Theá Toân baûo raèng voïng töôûng y ñoù maø khôûi. Ñeä nhaát nghóa caên löôïng toâng nhaân thí duï cuõng ngay ñoù taùnh lìa, kieán töôùng khoâng theå ñöôïc, maø Theá Toân baûo laø voïng töôûng chaúng sanh. Ñoàng moät taùnh lìa, töôùng lìa, kieán lìa, maø moät beân baûo caùc thöù nghóa voïng chaáp coù khoâng; moät beân baûo ñeä nhaát nghóa voïng töôûng chaúng sanh. Ñaâu khoâng phaûi Theá Toân cuõng rôi vaøo taø luaän. Nghóa laø moät beân chaáp coù sanh, moät beâân chaáp khoâng sanh. Khoâng bieát choã chaáp cuûa ngoaïi ñaïo cuøng vôùi choã noùi cuûa thaùnh giaùo, tuy taát caû taùnh töôùng thaûy khoâng theå ñöôïc, caùc kieán chaáp choùng lìa; song do giaùc töï taâm hieän löôïng thì taát caû ñeàu döùt, cuøng chaúng giaùc töï taâm hieän löôïng, maø cho laø taát caû ñeàu khoâng theå ñöôïc, thaät laø sai haøo ly caùch xa ngaøn daëm. Nay nhöõng thieàn gia ôû trong thieân haï noùi laø taâm toâng maø baûo taát caû khoâng theå ñöôïc, töï taïi voâ ngaïi, ñeàu khoâng ngoaøi taâm löôïng voïng töôûng, theo giaùc töôûng löu chuyeån maø vaãn hiu hiu töï ñaéc cho laø phaùt minh töï taâm. Taát caû taùnh lìa, theá ñeá vaø ñeä nhaát nghóa ñeá khoâng hai khoâng khaùc. Song khoâng bieát raèng hieän chaáp coù taùnh roài sau noùi khoâng, cuøng chaúng chaáp coù taùnh bình ñaúng tòch dieät. Ñaây laø giaùc töï taâm cuøng chaúng giaùc töï taâm, rieâng khaùc giöõa chaân vaø nguïy, hoïc giaû khoâng theå khoâng xeùt kyõ.

            + CHÆ GIAÙC TÖÏ TAÂM LÖÔÏNG VOÏNG TÖÔÛNG CHAÚNG  SANH.

            Phaät baûo Ñaïi Hueä: Chaúng phaûi voïng töôûng moät sanh, moät chaúng sanh. Vì côù sao? Nghóa laø vì voïng töôûng coù khoâng ñeàu chaúng sanh, maø beân ngoaøi hieän taùnh (coù), phi taùnh (khoâng). Giaùc töï taâm hieän löôïng thì voïng töôûng chaúng sanh. Ñaïi Hueä! Ta noùi nhöõng keû ngu vì töï taâm caùc thöù töôùng voïng töôûng, söï nghieäp hieän tieàn caùc thöù taùnh töôùng voïng töôûng chaáp tröôùc sanh. Laøm sao keû ngu ñöôïc lìa chaáp tröôùc ngaõ ngaõ sôû; lìa loãi nhaân duyeân naêng taùc sôû taùc, giaùc taâm löôïng voïng töôûng cuûa mình, thaân taâm chuyeån bieán, cöùu kính hieåu roõ taát caû ñòa, caûnh giôùi Nhö Lai töï giaùc, lìa naêm phaùp, töï taùnh, söï kieán voïng töôûng? Do nhaân duyeân naøy, neân ta noùi voïng töôûng töø chaáp tröôùc caùc thöù nghóa chaúng thaät sanh. Bieát nghóa nhö thaät ñöôïc giaûi thoaùt caùc thöù voïng töôûng nôi töï taâm.

            Chaúng phaûi voïng töôûng moät sanh, moät chaúng sanh, cho laø voïng töôûng coù khoâng ñeàu chaúng sanh. Ñaây laø chæ thaúng ngöôøi giaùc töï taâm hieän löôïng thì taát caû voïng töôûng coù khoâng ñeàu chaúng sanh. Nay hieän ôû trong caùi coù maø baûo taát caû taùnh lìa, taát caû khoâng theå ñöôïc, ñaây laø voïng töôûng chaáp tröôùc. Giaùc töï taâm hieän löôïng troïn khoâng coù caùi töôûng naøy. Neân noùi: “chaúng chaáp coù taùnh, bình ñaúng tòch dieät”. Ngöôøi ngu ñoái caùc thöù töôùng söï nghieäp hieän tieàn chaáp laø coù, cuõng chaáp laø khoâng, ñeàu do voïng töôûng löu chuyeån. Khoâng giaùc töï taâm hieän löôïng thì ñoäng nieäm döùt nieäm ñeàu trôû veà meâ muoäi. Cho neân noùi “muoán ñöôïc xa lìa caùc thöù loãi veà ngaõ ngaõ sôû, phaûi giaùc taâm löôïng voïng töôûng nôi mình. Giaùc taát caû voïng töôûng thaûy do taâm hieän”. Caùi bò hieän chaúng thaät thì caùi töôûng nôi taâm ñöôïc lìa, lieàn chuyeån thaân taâm baát giaùc kia theo trí töï giaùc, chieáu saùng caùc ñòa ñeán Nhö Lai ñòa, taát caû naêm phaùp, ba töï taùnh ñeàu laø hyù luaän. Voïng töôûng do y chaáp tröôùc caùc thöù nghóa chaúng thaät. Ñeä nhaát nghóa do bieát töï taùnh nhö thaät. Töï theå giaûi thoaùt laø voïng töôûng chaúng sanh, ñaây laø quyeát ñònh vaäy.

            + TUÏNG CHUNG.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Caùc nhaân cuøng vôùi duyeân   

            Töø ñaây sanh theá gian

            Voïng töôûng chaáp töù cuù      

            Chaúng bieát raønh ngaõ sôû.

            Theá gian chaúng coù sanh    

             Cuõng laïi chaúng khoâng sanh

            Chaúng töø coù khoâng sanh      

            Cuõng chaúng phi coù khoâng.

            Caùc nhaân cuøng vôùi duyeân    

            Taïi sao ngu voïng töôûng

            Chaúng coù cuõng chaúng khoâng  

            Cuõng laïi chaúng coù khoâng.

            Nhö theá quaùn theá gian         

            Taâm chuyeån ñöôïc voâ ngaõ

            Taát caû taùnh chaúng sanh         

            Vì bôûi töø duyeân sanh

            Taát caû duyeân taïo ra                

            Taïo ra chaúng töï coù

            Söï chaúng töï sanh söï                          

            Vì coù loãi hai söï.

            Vì khoâng loãi hai söï  

            Chaúng coù taùnh khaù ñöôïc.

            Ñaây noùi taát caû theá gian töø nhaân duyeân sanh. Chaúng bieát duyeân sanh voïng chaáp coù khoâng töù cuù. Song theá gian naøy thaúng ñoù thaät khoâng coù töù cuù coù theå ñöôïc, ñeàu do keû ngu voïng töôûng chaúng ñaït lyù naøy. Neáu hay quaùn kyõ nhö theá, môùi bieát taát caû voâ ngaõ. Töï taùnh chaúng sanh thaûy töø duyeân khôûi, duyeân khôûi cuõng khoâng thì ngöôøøi taïo cuøng vieäc taïo ra ñeàu khoâng coù thaät taùnh, thaúng ñoù lieàn lìa. Caâu söï chaúng töï sanh söï, söï töùc laø quaû söï. Nghóa laø quaû caàn ñôïi nhaân, nhaân thaønh ra quaû, khoâng coù taùnh töï sanh. Toùm laïi taâm buoåi ñaàu chaúng giaùc khoâng theå töï chuû laàm theo nhaân duyeân döôøng nhö coù sanh dieät. Keû ngu chaúng bieát voïng chaáp coù khoâng, ngöôøi giaùc choùng lìa voán khoâng thaät taùnh.

            Quaùn caùc phaùp höõu vi        

            Lìa phan duyeân sôû duyeân

            Khoâng taâm löôïng cuûa taâm

            Ta noùi laø taâm löôïng.

            Löôïng aáy choã töï taùnh        

            Duyeân sanh caû hai lìa

            Taùnh cöùu kính dieäu tònh    

            Ta noùi teân taâm löôïng.

            ÔÛ tröôùc noùi theá gian duyeân sanh, duyeân sanh neân khoâng taùnh. ÔÛ ñaây môùi chæ ra ngöôøi giaùc töï taâm löôïng, chæ hay lìa phan duyeân vaø sôû duyeân lieàn ñoù khoâng taâm, beøn hôïp vôùi taâm löôïng. Nghóa laø töï taùnh taâm  naøy voán khoâng naêng duyeân sôû duyeân, cöùu kính laø vieân dieäu. Neáu ôû ngoaøi taâm maø vöøa coù chaáp tröôùc beøn rôi vaøo voïng töôûng, chaúng phaûi baûn hieän löôïng.

            Laäp baøy ngaõ theá ñeá            

            AÁy laø khoâng söï thaät

            Laäp baøy caùc aám thaân          

            Khoâng söï cuõng nhö theá.

            Coù boán thöù bình ñaúng        

            Töôùng vaø nhaân taùnh sanh

            Thöù ba voâ ngaõ ñoàng                       

            Thöù tö ngöôøi, phaùp tu.

            Tröôùc noùi töï taùnh taâm löôïng taát caû taùnh lìa ñöông theå laø dieäu tònh. Ñaây noùi laäp baøy naêm uaån, hoaëc ngöôøi hoaëc phaùp cho ñeán töôùng cuøng voâ töôùng, sanh cuøng voâ sanh, ngaõ cuøng voâ ngaõ, naêng tu vaø sôû tu thaûy ñeàu bình ñaúng khoâng coù thaät taùnh, ñeå hieån chæ coù töï taùnh taâm löôïng, ngoaøi taùnh naøy khoâng coù caùi gì rieâng khaùc. Laäp baøy theá ñeá laø nhaân töôùng. Laäp baøy caùc aám laø phaùp töôùng. Boán thöù bình ñaúng: töôùng, nhaân, ngaõ, tu. Töôùng töùc laø töôùng naêm aám. Naêm aám khoâng thaät thì töôùng cuøng voâ töôùng bình ñaúng. Töôùng aét coù nhaân, nhaân laø taäp ñeá trong töù ñeá, laø sanh nhaân cuûa naêm aám. Quaû töôùng ñaõ doái thì sanh cuøng voâ sanh bình ñaúng. Nhaân quaû sanh nhau thì ñuû coù nghóa ngaõ, nhaân quaû chaúng sanh thì ngaõ cuøng voâ ngaõ bình ñaúng. Roõ ngaõ chaúng phaûi ngaõ goïi ñoù laø tu, roõ khoâng coù bò roõ thì tu cuøng khoâng tu bình ñaúng.

            Voïng töôûng taäp khí chuyeån   

            Coù caùc thöù taâm sanh

            Caûnh giôùi hieän beân ngoaøi     

            AÁy taâm löôïng theá tuïc.

            Hieän ngoaøi maø chaúng coù       

            Taâm thaáy caùc thöù kia

            Döïng laäp laøm thaân, taøi           

            Ta noùi laø taâm löôïng.

            Ñaây noùi taâm löôïng theá tuïc do taäp khí chuyeån ra, voïng sanh phaân bieät döôøng nhö coù ngoaïi caûnh. Giaùc ñöôïc lyù naøy thì trôû laïi laø töï taùnh taâm löôïng. Hieän ngoaøi chaúng phaûi coù laø, chaúng phaûi rieâng coù do taâm voïng thaáy, caên thaân khí giôùi, hieän ra ñeàu duy taâm.

            Lìa taát caû caùc kieán             

            Vaø lìa töôûng sôû töôûng.

            Khoâng ñöôïc cuõng khoâng sanh     

            Ta noùi laø taâm löôïng.

            Phi taùnh phi phi taùnh          

            Taùnh phi taùnh thaûy lìa

            Goïi kia taâm giaûi thoaùt        

            Ta noùi laø taâm löôïng.

            Nhö nhö cuøng khoâng teá     

            Nieát-baøn vaø phaùp giôùi

            Caùc thöù thaân yù sanh           

            Ta noùi laø taâm löôïng.

            Caùc kieán laø hai ngaõ kieán nhaân vaø phaùp. Töôûûng sôû töôûng laø naêng töôûng vaø sôû töôûng. Lìa nhöõng caùi naøy thì ñöôïc goác töï taâm, maø chaúng phaûi môùi ñöôïc, cho neân noùi “khoâng ñöôïc”. Taâm löôïng hieän tieàn thì chaúng chaáp coù taùnh laø sanh vaø nhaân caû hai ñeàu ñoaïn, cho neân noùi “khoâng sanh”. Hai phaùp coù khoâng do töù cuù sanh ra, töù cuù ñaõ lìa lieàn ñoù giaûi thoaùt. Nhö nhö, khoâng teá, Nieát-baøn, phaùp giôùi ñeàu chæ cho taâm löôïng chaân tònh vieân maõn, cho ñeán caùc thöù thaân yù sanh theå duïng ñeàu dieäu, thaûy noùi veà töï taùnh ñeán choã cuøng toät.

            2- CHÆ NGÖÕ, NGHÓA, THÖÙC, TRÍ ÑEÅ HIEÅN DUÏNG TOÂNG THOÂNG.

            -CHÆ NGÖÕ, NGHÓA.

            + NHAÂN ÑAÏI HUEÄ HOÛI, TRÖÔÙC CHÆ TÖÔÙNG NGÖÕ.

            Khi aáy, Boà-taùt Ñaïi Hueä baïch Phaät raèng: Theá Toân! Nhö Theá Toân ñaõ noùi ñaïi Boà-taùt phaûi raønh reõ veà ngöõ, nghóa. Theá naøo Boà-taùt raønh ngöõ, nghóa? Theá naøo laø ngöõ? Theá naøo laø nghóa? Phaät baûo Ñaïi Hueä: Laéng nghe, laéng nghe! Kheùo suy nghó ñoù, ta seõ vì oâng noùi. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Laønh thay, Theá Toân ! Xin vaâng thoï giaùo. Phaät baûo Ñaïi Hueä: Theá naøo laø ngöõ? Nghóa laø lôøi noùi vaên töï voïng töôûng hoøa hôïp, y nôi coå hoïng moâi löôõi raêng nöôùu caèm maù, nhaân ñoù ta noùi voïng töôûng taäp khí chaáp tröôùc sanh, aáy goïi laø ngöõ.

            Ngöõ laø ngoân giaùo Nhö Lai noùi ra tam thöøa vaø nhaát thöøa. Nghóa laø ñeä nhaát nghóa thaùnh laïc haønh xöù. Ñeä nhaát nghóa thaùnh laïc haønh xöù do ngoân thuyeát ñöôïc vaøo. Vaøo ñeä nhaát nghóa thaùnh laïc haønh xöù thì hay xa lìa taát caû caûnh giôùi ngoân thuyeát voïng töôûng giaùc. Nhaân ngöõ maø nhaäp nghóa, neân noùi chieáu lieãu, maø chaúng phaûi y ngöõ sanh nghóa, trôû laïi rôi vaøo giaùc töôûng. Tröôùc bieän bieät theå töôùng hai thöù ngöõ nghóa, nhieân haäu baûo, do ngöõ nhaäp nghóa, nhö ngoïn ñeøn soi caûnh saéc, chaúng phaûi ngoïn ñeøn töùc laø caûnh saéc. Toâng thoâng naøy laø hieån baøy toâng thuù, möôïn lôøi noùi maø nhaäp, khoâng neân y lôøi noùi chaáp tröôùc voïng töôûng töôùng khaùc. Voïng töôûng taäp khí hoøa hôïp vôùi baûy thöù: coå hoïng... thaønh theå töôùng cuûa ngöõ. Ñaây laø y theá gian maø noùi. Neáu thaùnh ngoân giaùo töùc laø ñeä nhaát nghóa dieäu taâm kheùo vì hieån baøy. Cho neân ôû sau noùi “coù ngöõ chaúng khaùc vôùi nghóa”. Nhaân ngöõ maø bieän nghóa do ngöõ nhaäp nghóa neân noùi giaùo lieãu nghóa. Phaøm voïng töôûng taäp khí cuøng ñeä nhaát nghóa dieäu taâm, theå moät maø teân khaùc. Thaûy do meâ giaùc chuyeån ra, neân bieát toâng thoâng hieån baøy do lôøi noùi maø vaøo, chaúng phaûi caûnh giôùi voïng töôûng.

             + CHÆ TÖÔÙNG NGHÓA.

            Ñaïi Hueä! Theá naøo laø nghóa? Nghóa laø lìa taát caû töôùng voïng töôûng töôùng ngoân thuyeát, aáy goïi laø nghóa. Ñaïi Hueä! Ñaïi Boà-taùt ñoái vôùi nghóa nhö theá ôû rieâng choã vaéng veû vaên tö tu tueä, duyeân töï giaùc lieãu, höôùng thaønh Nieát-baøn, taäp khí thaân chuyeån bieán roài, caûnh giôùi töï giaùc xeùt nghóa töôùng khoaûng giöõa caùc ñòa maø thaéng tieán, aáy goïi laø ñaïi Boà-taùt raønh nghóa.

            Ñaây chæ theå töôùng cuûa nghóa maø chaúng noùi nhöõng gì laø nghóa. Chæ baûo lìa taát caû voïng töôûng ngoân thuyeát, aáy goïi laø nghóa. Bôûi vì muoán ngöôøi lìa choã ngoân thuyeát voïng töôûng ñöôïc choã töï giaùc. Duyeân choã töï giaùc naøy môùi hay ôû rieâng choã vaéng veû, choùng roõ vaên tö tu tueä, hoài höôùng Nieát-baøn. Neân noùi “chuyeån taäp khí thaân toaøn laø caûnh giôùi töï giaùc. Duøng töï giaùc dieäu tueä chieáu saùng caùc ñòa tieán thaúng leân treân chaúng do nôi khaùc”. Do nghóa töôùng naøy ñeå thaáy ñeä nhaát nghóa dieäu taâm cuûa Nhö Lai kheùo vì hieån baøy, maø hay khieán ngöôøi nhaân ngöõ bieän ñöôïc nghóa, do ngöõ nhaäp nghóa, neân noùi “ngöõ chaúng khaùc nghóa”. Vaên sau seõ noùi roõ ñoù.

            + CHÆ DO NGÖÕ NHAÄP NGHÓA.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Ñaïi Boà-taùt raønh ngöõ nghóa quaùn ngöõ cuøng nghóa chaúng khaùc, chaúng phaûi chaúng khaùc. Quaùn nghóa cuøng ngöõ cuõng laïi nhö theá. Neáu ngöõ khaùc vôùi nghóa thì chaúng nhaân ngöõ maø bieän nghóa. Song do ngöõ nhaäp nghóa nhö ñeøn soi caûnh saéc.

            Ñaây chính baøy toâng thoâng hieån thò sôû nhaäp. Coù bao nhieâu chöông cuù ñeàu laø lieãu nghóa. Cho neân Boà-taùt raønh ngöõ nghóa thì quaùn ngöõ bieát nghóa laø chaúng khaùc, chaúng phaûi chaúng khaùc. Khaùc thì chaúng nhaân ngöõ maø bieän nghóa, maø haún do ngöõ nhaäp nghóa. Ñeán choã töï chöùng lìa ngoân ngöõ maø ñöôïc, môùi bieát taát caû ngoân giaùo laø chieáu lieãu nguoàn taâm, lìa taát caû caûnh giôùi ngoân thuyeát voïng töôûng. Chuùng sanh do taäp khí che ñaäy neân khoâng theå nhaân ngöõ maø bieát choã trôû veà, traùi laïi duyeân ngoân thuyeát theo ñoù chaáp coù khoâng, chaúng phaûi loãi taïi thaùnh giaùo.

            + RIEÂNG Y NGÖÕ CHAÁP NGHÓA.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Chaúng sanh chaúng dieät, töï taùnh, Nieát-baøn, tam thöøa, nhaát thöøa, taâm, töï taùnh v.v... nhö duyeân lôøi noùi nghóa roài chaáp tröôùc, rôi vaøo chaáp döïng laäp (coù), phæ baùng (khoâng), khaùc döïng laäp (coù), khaùc voïng töôûng, nhö huyeãn caùc thöù voïng töôûng hieän. Thí nhö caùc thöù huyeãn, chuùng sanh phaøm ngu cho laø khaùc voïng töôûng, chaúng phaûi thaùnh hieàn.

            Ñaây noùi keû ngu khoâng theå nhaân ngöõ nhaäp nghóa, ñoái töï theå caùc phaùp trong ñeä nhaát nghóa chaúng sanh dieät v.v... khoâng coù chieáu lieãu, traùi laïi y ngoân thuyeát chaáp tröôùc caûnh giôùi giaùc töôûng sôû thuyeát, rôi vaøo coù khoâng. Laø khaùc vôùi töï theå caùc phaùp ñeä nhaát nhö nghóa maø khôûi döïng laäp. Coù caùc thöù voïng chaáp nhö y nôi huyeãn maø khôûi caùc phaân bieät. Cho neân bieát, taát caû caùc phaùp ñeàu laø ñeä nhaát nghóa maø thaùnh phaøm ñoàng hieän, meâ giaùc vaãn phaân. Ngöôøi giaùc töï taâm hieän lìa töôùng ngoân thuyeát, lìa töôùng taâm duyeân, nhaän ñöôïc phaùp theå, môùi tin nhaät duïng khoâng khaùc, nhö chö thieân kia ñoàng baùt ñöïng thöùc aên, tuøy phöôùc daøy moûng maø thaáy moãi phaàn coù khaùc.

            + TUÏNG CHUNG.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Ngoân thuyeát voïng töôûng kia  

            Döïng laäp ra caùc phaùp         

            Bôûi do kia döïng laäp            

            Cheát rôi vaøo ñòa nguïc.

            Trong aám khoâng coù ngaõ    

            AÁm chaúng töùc laø ngaõ

            Chaúng nhö voïng töôûng kia           

            Cuõng laïi phi voâ ngaõ.

            Taát caû thaûy coù taùnh            

            Nhö phaøm ngu voïng töôûng

            Neáu nhö kia ñaõ thaáy             

            Taát caû neân thaáy ñeá (chaân)

            Taát caû phaùp khoâng taùnh    

            Tònh ueá thaûy khoâng coù

            Chaúng thaät nhö kia thaáy    

            Cuõng chaúng phaûi khoâng coù.

            Ñaây noùi ngoaïi ñaïo y ngoân thuyeát voïng töôûng döïng laäp coù khoâng, ñoù laø taø phaùp nhaân chaáp neân phaûi ñoïa. Song Nhò thöøa baûo trong aám voâ ngaõ, tuy chaúng gioáng voïng töôûng töùc aám laø ngaõ, maø khoâng bieát voâ ngaõ cuõng chaúng phaûi ñeä nhaát nghóa. Phaøm ngoaïi chaúng phaân meâ giaùc, laàm cho voïng laø chaân. Nhò thöøa ñoái trò taø chaáp boû chaân ñoàng voïng. Ñaây ñeàu chaúng ñaït taùnh saün ñuû, chaúng lìa voïng töôûng maø coù chaân thaät. Neáu quyeát lìa voïng thì naøo khaùc laãn voïng, cho neân noùi “Neáu nhö kia ñaõ thaáy taát caû neân thaáy ñeá (chaân thaät)”. Nghóa laø Nhò thöøa voâ ngaõ chaúng phaûi chaân thaät. Theá neân bieát, taát caû caùc phaùp chaân thaät voán khoâng töï taùnh, ñaõ coù tònh ueá ñeàu do kieán chaáp maø sanh. Chæ tröø kieán chaáp chaúng thaät thì chaân thaät hieän tieàn. Neân noùi ñeä nhaát nghóa nhö thaät baûn teá thaàm hôïp töông öng, khoâng coù thuû xaû. Ñaây laø caûnh giôùi töï thoâng chaúng phaûi khoâng coù, maø khoâng phaûi choã hay noùi cuûa ngoân thuyeát voïng töôûng. Ñoù laø sôû do baøi keä choùt tröng baøy.

            - BIEÄN THÖÙC, TRÍ.

            + CHÆ TÖÔÙNG BA THÖÙ TRÍ.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Töôùng trí, thöùc nay seõ noùi, neáu kheùo phaân bieät töôùng trí vaø thöùc thì oâng vaø caùc Boà-taùt aét hay thoâng ñaït töôùng trí vaø thöùc, choùng ñöôïc Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc. Ñaïi Hueä! Trí kia coù ba thöù: Nghóa laø theá gian, xuaát theá gian, xuaát theá gian thöôïng thöôïng. Theá naøo laø trí theá gian? Nghóa laø taát caû ngoaïi ñaïo phaøm phu chaáp tröôùc coù khoâng vaäy. Theá naøo trí xuaát theá gian? Nghóa laø taát caû Thanh vaên, Duyeân giaùc rôi vaøo chaáp tröôùc hy voïng töï töôùng coäng töôùng. Theá naøo laø trí xuaát theá gian thöôïng thöôïng? Nghóa laø chö Phaät Boà-taùt quaùn phaùp khoâng thaät coù, thaáy chaúng sanh chaúng dieät, lìa caùc loaïi coù khoâng. Nhö Lai ñòa nhaân phaùp voâ ngaõ, duyeân töï ñaéc maø sanh.

            Taát caû chuùng sanh chaúng ñöôïc duyeân töï giaùc lieãu ñeàu do khoâng ñaït hai töôùng trí vaø thöùc. Cho laø trí maø thaät laø thöùc, thaønh taêng thöôïng maïn. Ñoù laø lyù do Nhö Lai laëp ñi laëp laïi ñeå hieån baøy vaäy. Trong ba thöù trí, theá gian trí chæ cho ngoaïi ñaïo. Cuõng noùi ngöôøi trí, bôûi vì ngoaïi ñaïo töï cho laø ngöôøi trí. Nhò thöøa ñaït caùc aám voâ ngaõ, vaãn coøn chaáp phaùp aám, khoâng bieát ñeàu laø töï taâm hieän, neân noùi “theo töï töôùng coäng töôùng hy voïng”. Chö Phaät Boà-taùt giaùc töï taâm hieän, ñaït taát caû phaùp ñeàu khoâng thaät coù, lìa coù khoâng sanh dieät, töï taùnh nhö nhö. Bôûi vì Nhö Lai ñòa nhaân phaùp ñeàu queân, duyeân töï ñaéc sanh, chaúng cuøng ngoaïi ñaïo, Nhò thöøa chaáp coù khoâng, hy voïng töï coäng maø so saùnh ñöôïc.

            + CHÆ THÖÙC, TRÍ SAI BIEÄT.

            Ñaïi Hueä! Caùi sanh dieät kia laø thöùc; caùi chaúng sanh dieät laø trí. Laïi nöõa, rôi vaøo töôùng voâ töôùng vaø caùc thöù nhaân töôùng coù khoâng laø thöùc; sieâu vieät töôùng coù khoâng laø trí. Laïi nöõa, töôùng tröôûng döôõng laø thöùc; chaúng phaûi töôùng tröôûng döôõng laø trí.

            Baát giaùc töï taâm hieän, voïng thaáy taát caû phaùp sanh, voïng thaáy taát caû phaùp dieät. Giaùc töï taâm hieän, choã hieän laø duy taâm, khoâng coù sanh dieät. Ñaây laø lyù do trí cuøng thöùc phaân bieät vaäy. Y caùi sanh dieät naøy chaáp töôùng coù khoâng, cuøng nhaân coù khoâng laø thöùc. Hay sieâu vieät caùi naøy laø trí. Tröôûng döôõng laø nghóa sanh. Ñoái taát caû phaùp maø taïo sanh nhaân laø thöùc. Ñoái taát caû phaùp maø laøm lieãu nhaân laø trí. Nhö Lai ñaõ coù ba möôi baûy phaùp trôï boà-ñeà vaø saùu ba-la-maät, taát caû voâ löôïng ba-la-maät ñeàu laø lieãu nhaân maø chaúng phaûi sanh nhaân.

            Laïi nöõa, coù ba thöù trí: Bieát sanh dieät, bieát töï coäng töôùng, bieát baát sanh baát dieät. Laïi nöõa, töôùng voâ ngaïi laø trí, caûnh giôùi caùc thöù töôùng ngaïi laø thöùc. Laïi nöõa, töôùng ba vieäc hoøa hôïp phöông tieän sanh laø thöùc, töôùng voâ söï phöông tieän töï taùnh laø trí. Laïi nöõa, töôùng ñaéc laø thöùc, töôùng chaúng ñaéc laø trí. Caûnh giôùi töï ñaéc thaùnh trí chaúng ra chaúng vaøo, cho neân nhö traêng trong nöôùc.

            Sanh dieät laø meâ chaân duyeân taäp. Nghóa laø caùc phaøm phu ngoaïi ñaïo meâ chaân taùnh mình, khôûi ra taát caû nhaân duyeân sanh dieät. Töï coäng töôùng laø keït nôi chaân duyeân taäp. Nghóa laø Nhò thöøa keït nôi phaùp chaáp chaúng ñaït chaân taùnh, khôûi ra taát caû nhaân duyeân nhaøm chaùn töï töôùng coäng töôùng. Chaúng sanh chaúng dieät laø töï chaân duyeân taäp. Nghóa laø Boà-taùt thuûy giaùo thaáy chaân taùnh mình chaúng lìa chaân teá, khôûi ra taát caû phaùp nhaân boà-ñeà chaúng sanh dieät. Bieát ba thöù naøy môùi goïi laø trí. Hay bieát ba thöù maø bieát chaúng phaûi ba thöù, neân noùi nhaát thieát trí trí thanh tònh. Voâ ngaïi töùc laø nghóa töù voâ ngaïi trong kinh Hoa Nghieâm. Nghóa laø lyù voâ ngaïi, söï voâ ngaïi, söï lyù voâ ngaïi, söï söï voâ ngaïi. Chaân thuyeân voâ ngaïi vöøa coù thieân troïng lieàn rôi vaøo thöùc taâm. Ba vieäc laø, caên traàn thöùc. Roõ bieát caên traàn ñeàu do noäi thöùc bieán döôøng nhö coù, maø khoâng coù caên traàn coù theå ñöôïc. Taát caû phaân bieät töùc laø voâ phaân bieät trí, neân noùi “tuøy thuaän phaân bieät caùc töôùng phaùp, maø nôi ñeä nhaát nghóa chaúng ñoäng”. Töôùng töùc laø taát caû töôùng saéc, taâm v.v... Giaùc töï taâm hieän khoâng coù caùc töôùng coù theå ñöôïc, goïi laø töôùng chaúng ñaéc. Ñaây ñeàu laø caûnh giôùi töï giaùc thaùnh trí nhö traêng trong nöôùc chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng, chaúng phaûi ra chaúng phaûi vaøo, khoâng theå hieån baøy, chæ chöùng töông öng.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Gom nhoùm nghieäp laø thöùc  

            Chaúng gom nhoùm laø trí

            Quaùn saùt taát caû phaùp            

            Thoâng ñaït khoâng thaät coù

            Lieàn ñöôïc söùc töï taïi                         

            AÁy töùc teân laø tueä

            Buoäc caûnh giôùi laø taâm       

            Giaùc töôûng sanh laø trí

            Khoâng thaät coù vaø thaéng     

            Tueä aét töø aáy sanh.

            Ñaây phaân trí tueä. Trí laø nhaèm giaùc lieãu töï taâm, chaúng theo thöùc taâm phaân bieät nhieáp thoï, laø chæ caên baûn trí. Tueä laø nhaèm sai bieät, ñöôïc taát caû choã voâ sai bieät trí, vaøo phaùp haïnh Phoå Hieàn, nhaäm vaän trang nghieâm. Buoäc caûnh giôùi laø, bò taát caû phaùp sanh dieät buoäc, taâm giaùc caûnh buoäc naøy voán töï vieân tònh. Chæ do voïng töôûng thaûy khoâng theå ñöôïc, cuõng nhieáp thuoäc caên baûn trí. Giaùc thì hay lieãu, lieãu maø khoâng coù sôû lieãu, ñeán choã voâ töôùng, laàn löôït taêng thaéng cuõng nhieáp thuoäc sai bieät. Voâ töôùng laø caûnh giôùi Baùt ñòa. Thaéng töùc Nhö Lai ñòa.

            Taâm yù cuøng vôùi thöùc                      

            Xa lìa töôûng suy nghó

            Ñöôïc phaùp khoâng töôûng nghó                  

            Phaät töû phi  Thanh vaên

            Nhaãn tòch tónh thaéng tieán  

            Nhö Lai trí thanh tònh

            Sanh ra nghóa thieän thaéng 

            Ñaõ laøm thaûy xa lìa.

            Ñaây töùc nôi taâm yù yù thöùc maø ñöôïc trí thanh tònh Nhö Lai, chaúng phaûi Nhò thöøa ñeán ñöôïc. Taâm yù yù thöùc ñöông theå toaøn khoâng, chæ hay lìa caùc phaân bieät thì ñöôïc phaùp theå voâ phaân bieät, lieàn kheùo vaøo nhaãn tòch dieät ñeán trí ñòa thanh tònh Nhö Lai. Do trí thanh tònh Nhö Lai ñeàu töø phaùp voâ phaân bieät maø sanh. Phaùp voâ phaân bieät töùc laø nghóa thieän thaéng. Phaùp thieän thaéng voâ phaân bieät naøy töùc laø theå cuûa suy nghó phaân bieät. Vì meâ neân y theå khôûi voïng, vì giaùc neân theå hôïp töôûng döøng, baûn truï hieän tieàn taâm haønh choùng heát. Ñoù laø nghóa ñeá voâ phaân bieät toái thaéng vaäy. Nhaãn coù naêm: Phuïc, tín, thuaän, voâ sanh, tòch dieät. Töø tam hieàn cho ñeán Phaät ñòa choã chöùng coù saâu caïn. Veà tòch dieät nhaãn ñeán ñòa thöù möôøi laø Phaùp vaân môùi chöùng, baäc Ñaúng giaùc vaø Dieäu giaùc Phaät ñòa caùc hoaëc ñoaïn heát cuõng nhieáp thuoäc nhaãn naày.

            Ta coù ba thöù trí                    

            Thaùnh vaïch môû chaân thaät

            Nôi kia suy nghó töôûng      

            Ñeàu nhieáp thoï caùc taùnh

            Nhò thöøa chaúng töông öng 

            Trí lìa caùc sôû höõu

            Chaáp tröôùc nôi töï taùnh       

            Töø caùc Thanh vaên sanh

            Vöôït qua caùc taâm löôïng    

            Nhö Lai trí thanh tònh.

            Ba thöù, töùc trong chaùnh vaên bieát ba thöù sanh dieät v.v... ba thöù hay bieát naøy töùc laø trí theå thanh tònh chaân thaät cuûa Nhö Lai. Bôûi voïng suy nghó khôûi caùc nhieáp thoï, lieàn nhieáp thoï caùc phaùp. Cuøng nhieáp thoï khoâng töông öng töùc thuoäc Nhò thöøa. Neáu ñaït phaùp taùnh khoâng thaät coù thì nhieáp thoï choùng lìa, lieàn ñoàng thaùnh trí. Cho neân bieát, Nhò thöøa chæ ñoái vôùi khoâng thaät coù maø voïng sanh chaáp tröôùc, beøn thaønh taâm löôïng. Sieâu vöôït nôi ñaây lieàn ñoù thanh tònh chaúng phaûi laïi rieâng coù Nhö Lai trí.

            + CHÆ NGOAÏI ÑAÏO CHUYEÅN BIEÁN CHAÚNG  LÌA VOÏNG THÖÙC.

             NEÂU DANH TÖÔÙNG NGOAÏI ÑAÏO CHUYEÅN BIEÁN.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Ngoaïi ñaïo coù chín thöù chuyeån bieán luaän, maø kieán chaáp ngoaïi ñaïo chuyeån bieán sanh. Nghóa laø: Hình xöù chuyeån bieán, töôùng chuyeån bieán, nhaân chuyeån bieán, thaønh chuyeån bieán, kieán chuyeån bieán, taùnh chuyeån bieán, duyeân phaân minh chuyeån bieán, sôû taùc phaân minh chuyeån bieán, söï chuyeån bieán. Ñaïi Hueä! AÁy goïi laø chín thöù kieán chaáp chuyeån bieán, caùc ngoaïi ñaïo nhaân ñoù khôûi ra coù khoâng, sanh chuyeån bieán luaän. Theá naøo laø hình xöù chuyeån bieán? Nghóa laø hình xöù thaáy khaùc, thí nhö vaøng bieán laøm caùc moùn vaät thì coù caùc thöù hình xöù hieån hieän, chaúng phaûi taùnh vaøng coù bieán ñoåi. Taát caû taùnh bieán cuõng laïi nhö theá. Hoaëc coù ngoaïi ñaïo khôûi voïng töôûng nhö theá cho ñeán voïng töôûng söï bieán, vì voïng töôûng kia chaúng phaûi nhö, chaúng phaûi khaùc.

            Ngoaïi ñaïo chín thöù chuyeån bieán nhaân nôi thaân töù ñaïi naêm uaån vaø taát caû phaùp höõu vi ôû theá gian hieän thaáy ôû tröôùc maét, nhaân quaû sanh dieät thaønh baïi khoå vui, caùc thöù dôøi ñoåi thaät coù nhö theá, taïo thaønh ñònh luaän. Hoï chaúng bieát töï taâm hieän ra, nhö vaøng laøm caùc moùn trang söùc, vaøng khoâng coá ñònh laø moùn trang söùc, moùn trang söùc chaúng ngoaøi vaøng, chaúng phaûi moät chaúng phaûi khaùc, chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng. Vì meâ neân thaáy roõ raøng, vì giaùc neân thaáy nhö huyeãn. Duy Thöùc luaän noùi laø “tuøy duyeân baát bieán, baát bieán tuøy duyeân”. Nhö Lai neâu ra choã naøy, tuy chæ caùi sôû do voïng chaáp cuûa ngoaïi ñaïo cuõng laø vì taát caû chuùng sanh trong thieân haï ôû ñôøi sau vaø ngöôøi tu haønh deïp tröø chöôùng hyù luaän tröôùc maét. Do ñaït töï taâm hieän ra thaät khoâng coù töï taùnh. Hình töùc laø uaån thaân, thaân coù löu chuyeån trong saùu ñaïo, töôùng coù ñeïp xaáu khoâng nhaát ñònh. Hình töôùng coù nhaân, nhaân ñuû thì quaû thaønh, thaáy giaø treû nhieàu thay ñoåi, taùnh khoå vui choùng ñoåi thay. Duyeân sanh ra roõ raøng, phaùp duyeân sanh raønh reõ, naêng sôû ñaõ ñuû thì vieäc sanh saùng toû. Ñaây laø chín thöù chuyeån bieán, ngoaïi ñaïo y theo ñoù thaønh kieán chaáp höõu nhaân voââ nhaân. Laïi neâu leân hình söï laø toaùt yeáu heát chín thöù, duøng vaøng vaø trang söùc laøm duï, lìa vaøng noùi trang söùc cuõng töùc trang söùc noùi vaøng, chaúng phaûi töùc, chaúng phaûi ly, laø töùc laø ly ñoàng vôùi hyù luaän, thaûy do voïng töôûng. Ñaây cuõng thuoäc veà thöùc. 

            CHÆ CHUYEÅN BIEÁN KHOÂNG TAÙNH, ÑEÀU  DO VOÏNG THÖÙC. GOÀM TUÏNG.

            Nhö theá, taát caû taùnh chuyeån bieán neân bieát nhö söõa, laïc, röôïu, traùi v.v... ñaõ chín. Ngoaïi ñaïo chuyeån bieán voïng töôûng, kia cuõng khoâng coù chuyeån bieán. Hoaëc coù hoaëc khoâng töï taâm hieän ra ngoaïi taùnh (coù), phi taùnh (khoâng). Ñaïi Hueä! Nhö theá, chuùng sanh phaøm ngu töï voïng töôûng tu taäp sanh. Ñaïi Hueä! Khoâng coù phaùp hoaëc sanh hoaëc dieät, nhö thaáy saéc huyeãn moäng sanh.

            Laïi neâu taát caû phaùp nhö söõa, laïc, röôïu, traùi v.v... hieän thaáy chuyeån bieán ñeå thaáy ngoaïi ñaïo y ñaây maø khôûi voïng töôûng chuyeån bieán. Song taát caû phaùp khoâng coù taùnh chuyeån bieán. Söõa khoâng coù taùnh laïc, traùi khoâng coù taùnh röôïu, do nhaân duyeân bieán ñoåi hoaëc coù hoaëc khoâng, ñeàu laø töï taâm hieän maø khoâng coù töï taùnh. Nhö thaáy taát caû saéc töôùng moäng huyeãn, noù chaúng phaûi sanh chaúng phaûi dieät, chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng. Phaøm ngu khoâng bieát cho laø töï tu taäp sanh, voïng thaáy coù thaät phaùp.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Hình, xöù, thôøi, chuyeån bieán             

            Töù ñaïi chuûng caùc caên

            Trung aám thöù lôùp sanh          

            Voïng töôûng phi minh trí.

            Toái Thaéng ñoái duyeân khôûi   

            Chaúng nhö voïng töôûng kia

            Song theá gian duyeân khôûi    

            Nhö thaønh Caøn-thaùt-baø.

            Thaáy töù ñaïi caùc caên coù hình, xöù, thôøi, töôùng cuûa chuyeån bieán vaø thaân trung aám thöù lôùp sanh tröôûng, ñeàu laø voïng töôûng, chaúng phaûi minh trí. Theá gian duyeân khôûi nhö thaønh Caøn-thaùt-baø, chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng, chaúng phaûi moät chaúng phaûi khaùc. Chö Phaät Nhö Lai quyeát chaúng ôû nôi duyeân khôûi coù khoâng maø coù chuùt ít phaân bieät, nhö keû voïng chaáp kia. Hieän sanh laø tieàn aám, haäu sanh laø haäu aám. Xaû hieän sanh chöa ñeán haäu sanh, khoaûng giöõa coù hieän thaân, goïi laø trung aám.

            -  RIEÂNG Y NGÖÕ THUÛ NGHÓA THAØNH CHAÁP SAÂU KÍN.

            + ÑAÏI HUEÄ THÖA HOÛI.

            Khi aáy, Boà-taùt Ñaïi Hueä laïi baïch Phaät: Theá Toân! Cuùi xin vì noùi nghóa taát caû phaùp töông tuïc vaø nghóa giaûi thoaùt. Neáu kheùo phaân bieät töôùng taát caû phaùp töông tuïc vaø chaúng töông tuïc thì con vaø caùc Boà-taùt hieåu raønh taát caû töông tuïc phöông tieän kheùo leùo, chaúng rôi vaøo nhö nghóa ñaõ noùi, chaáp tröôùc töông tuïc. Chuùng con kheùo ñoái vôùi töôùng taát caû phaùp töông tuïc, chaúng töông tuïc vaø lìa ngoân thuyeát vaên töï voïng töôûng giaùc, daïo ñi taát caû coõi nöôùc chö Phaät, voâ löôïng ñaïi chuùng, löïc töï taïi thoâng, ñöôïc aán toång trì, caùc thöù bieán hoùa, haøo quang chieáu saùng, giaùc tueä kheùo nhaäp möôøi voâ taän cuù, khoâng coù haïnh phöông tieän, ví nhö nhaät nguyeät, ma-ni, töù ñaïi. Ñoái taát caû ñòa lìa kieán chaáp töôùng voïng töôûng cuûa mình, thaáy taát caû phaùp nhö moäng huyeãn v.v... nhaäp thaân Phaät ñòa. Ñoái taát caû chuùng sanh giôùi tuøy choã hoï mong moûi maø vì noùi phaùp, daãn ñöôøng cho hoï, ñeàu khieán hoï an truï, taát caû caùc phaùp nhö moäng huyeãn v.v... lìa caùc loaïi coù khoâng vaø voïng töôûng sanh dieät, khaùc vôùi nghóa ngoân thuyeát, thaân kia chuyeån bieán thuø thaéng.

            Ñoaïn naøy duyeân ngoân thuyeát nghóa chaáp tröôùc, muoán Theá Toân phaùt minh ñöôïc nhaân ngoân thuyeát vaøo ñeä nhaát nghóa thaùnh laïc haønh xöù, ñeå tieán ñeán cöùu kính khoâng rôi vaøo loái teõ. Duyeân ngoân thuyeát nghóa choã chaáp saâu kín giaùc töôûng chaúng döùt, cho neân noùi töông tuïc, Nhò thöøa nhaát thöøa ñoàng coù caùi chöôùng naøy, neân noùi chaáp phaùp. Nhö nhaân thaùnh giaùo noùi “naêm uaån voâ ngaõ”, Nhò thöøa duyeân ñaây vaøo quaùn voâ ngaõ, chöùng nhaân voâ ngaõ cho laø thaät coù phaùp naêm uaån, thaät coù phaùp ñaõ chöùng voâ ngaõ. Caùi chöôùng naøy ñeán Thaát ñòa, chöa vaøo Baùt ñòa coøn khoâng theå khoûi. Neáu phaùp voâ ngaõ thì vi teá sôû tri ñeán Phaät ñòa môùi heát. Sôû tri töùc laø lyù khoâng sôû chöùng. Trí khoâng naêng chöùng vöøa coøn sôû lieãu thì ñoái vôùi ñeä nhaát nghóa thaùnh laïc haønh xöù coøn chöa vieân maõn. Ñaây laø toät cuøng teá töôùng töông tuïc. Song, neáu Boà-taùt hieåu raønh phöông tieän cuõng khoâng rôi vaøo caûnh giôùi ngoân thuyeát voïng töôûng giaùc maø ñöôïc giaûi thoaùt, toång trì giaùc tueä, duøng giaùc tueä naøy daïo ñi taát caû coõi Phaät, thaàn thoâng bieán hoùa, chôït hay nöông möôøi nguyeän voâ taän nhö nhaät, nguyeät, ma-ni, töù ñaïi, soi khaép möôøi phöông khoâng döøng khoâng maéc, traûi taát caû ñòa, lìa kieán chaáp caùc töôùng, ñaït phaùp nhö huyeãn, ñöôïc thaân coõi cöùu kính cuûa Nhö Lai. Nhieân haäu tuøy caên cô chuùng sanh maø vì daãn ñöôøng, nhö choã mình hieåu, choùng tröø coù khoâng sanh dieät, sieâu taát caû ngoân thuyeát voïng töôûng töông tuïc. Cho neân bieát ngoaïi ñaïo Nhò thöøa ñeàu do chaúng raønh phöông tieän, chaáp ngoân thuyeát voïng töôûng, khoâng theå phaùt minh giaùc tueä giaûi thoaùt. Ñaây laø lyù do phaân trí cuøng thöùc, söï xoay chuyeån cuûa meâ vôùi giaùc vaäy. YÙ Boà-taùt Ñaïi Hueä thænh choã then choát saâu kín. Thaäp voâ taän cuù, trong kinh Hoa Nghieâm, Boà-taùt ñöôïc sô Hoan hyû ñòa phaùt nguyeän roäng lôùn nhö phaùp giôùi, duøng thaäp voâ taän maø ñöôïc thaønh töïu, thaäp cuù naøy coù taän thì nguyeän ta coù taän, do thaäp cuù naøy khoâng taän neân nguyeän ta khoâng taän. 1) Chuùng sanh giôùi voâ taän. 2) Theá giôùi voâ taän. 3) Hö khoâng giôùi voâ taän. 4) Phaùp giôùi voâ taän. 5) Nieát-baøn giôùi voâ taän. 6) Phaät xuaát hieän giôùi voâ taän. 7) Nhö Lai trí giôùi voâ taän. 8) Taâm sôû duyeân voâ taän. 9) Phaät trí sôû nhaäp caûnh giôùi voâ taän. 10) Theá gian chuyeån, phaùp chuyeån, trí chuyeån voâ taän. Nhö nhaät, nguyeät, ma-ni, töù ñaïi laø, nhaät, nguyeät ñi trong khoâng chaúng nöông gaù, ma-ni tuøy phöông hieän saéc khoâng coù töï taùnh, ñaát nöôùc löûa gioù khaép giaùp phaùp giôùi khoâng coù chöôùng ngaïi.

            + CHÆ RA MÖÔØI MOÄT THÖÙ TÖÔNG TUÏC SAÂU KÍN.

            Phaät baûo Ñaïi Hueä: Laønh thay, laønh thay! Laéng nghe, laéng nghe! Kheùo suy nghó ñoù, seõ vì oâng noùi. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Xin vaâng thoï giaùo. Phaät baûo Ñaïi Hueä: Voâ löôïng taát caû phaùp nhö nghóa ñaõ noùi, chaáp tröôùc töông tuïc. Nghóa laø: Töôùng keá tröôùc töông tuïc, duyeân keá tröôùc töông tuïc, taùnh phi taùnh keá tröôùc töông tuïc, sanh baát sanh voïng töôûng keá tröôùc töông tuïc, dieät baát dieät voïng töôûng keá tröôùc töông tuïc, thöøa phi thöøa voïng töôûng keá tröôùc töông tuïc, höõu vi voâ vi voïng töôûng keá tröôùc töông tuïc, ñòa ñòa töï töôùng voïng töôûng keá tröôùc töông tuïc, töï voïng töôûng voâ giaùn voïng töôûng keá tröôùc töông tuïc, höõu voâ phaåm ngoaïi ñaïo y voïng töôûng keá tröôùc töông tuïc, tam thöøa nhaát thöøa voâ giaùn voïng töôûng keá tröôùc töông tuïc.

            Töôùng töùc laø Nhò thöøa chaáp phaùp töôùng naêm uaån vaø trí töôùng phaùp voâ ngaõ cuûa Thaäp ñòa ñeàu laø töôùng. Duyeân töùc laø nhaân duyeân cuõng laø choã chaáp cuûa Nhò thöøa vaø duyeân töï giaùc lieãu vöøa coù choã nöông ñeàu laø phaùp duyeân. Taùnh vaãn laø phaùp. Taùnh phi taùnh, sanh baát sanh, dieät baát dieät, thöøa phi thöøa, vi voâ vi ñeàu laø choã chaáp ñoái ñaõi cuûa theá gian vaø xuaát theá gian. Ñòa ñòa töï töôùng laø, ñòa ñòa ñeàu khoâng thaät phaùp. Kinh Hoa Nghieâm moät ñòa töùc ñuû caùc ñòa, laïi caùc ñòa moãi moãi vaøo moät ñòa, nhö löôùi chaâu cuûa trôøi Ñeá Thích laãn nhau nhieáp nhaäp khoâng coù töï taùnh. Neáu coù ñòa töôùng sôû chöùng lieàn coù töï töôùng naêng chöùng, neân noùi “töï voïng töôûng”. Höõu voâ phaåm töùc laø tröôùc nöông nôi coù vaø nhaän taùnh tham saân si, veà sau noùi khoâng, ñeàu y thaùnh ngoân thaønh taêng thöôïng maïn, phaù hoaïi Phaät phaùp ñoàng vôùi ngoaïi ñaïo aáy vaäy. Tam thöøa nhaát thöøa cuõng laø thaùnh giaùo ñaõ noùi, khoâng bieát phöông tieän, nhaân lôøi noùi nhaän nghóa roài chaáp cho laø thaät phaùp, thaûy ñeàu thuoäc veà töông tuïc.

            + CHÆ TÖÔNG TUÏC SAÂU KÍN TÖÏ HOAÏI HOAÏI  NGÖÔØI.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Ñaây cuøng chuùng sanh phaøm ngu khaùc töï voïng töôûng töông tuïc. Bôûi caùi töông tuïc naøy maø phaøm ngu voïng töôûng, nhö taèm nhaû tô laøm keùn; do tô voïng töôûng töï troùi troùi ngöôøi, töôùng coù khoâng coù töông tuïc chaáp tröôùc.

            Nöông tröôùc suy roäng ra laïi coù voâ löôïng thöù chaáp tröôùc saâu kín. Töï troùi troùi ngöôøi ñaây ñeàu y ngoân thuû nghóa voïng sanh töôùng khaùc cho laø bí maät. Töï hoaïi laïi hoaïi chaùnh phaùp laøm chöôùng chuùng sanh, raát ñaùng thöông xoùt, laø lyù do Nhö Lai khoâng ngôùt thöông xoùt.

            + CHÆ CAÙC PHAÙP TÒCH TÓNH, XA LÌA TÖÔNG TUÏC VAØ CHAÚNG TÖÔNG TUÏC.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Trong kia cuõng khoâng töôùng töông tuïc vaø chaúng töông tuïc, vì thaáy taát caû phaùp tòch tónh neân voïng töôûng chaúng sanh. Ñaïi Boà-taùt thaáy taát caû phaùp tòch tónh. Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Giaùc ngoaïi taùnh (coù), phi taùnh (khoâng), töï taâm hieän töôùng khoâng thaät coù, tuøy thuaän quaùn saùt töï taâm hieän löôïng, coù khoâng taát caû taùnh khoâng töôùng thì thaáy töông tuïc tòch tónh. Cho neân ñoáùi taát caû phaùp khoâng töôùng töông tuïc vaø chaúng töông tuïc. Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Trong kia khoâng coù hoaëc troùi hoaëc môû, nhöõng ngöôøi rôi vaøo giaùc tri khoâng nhö thaät thaáy coù troùi coù môû. Vì côù sao? Vì ñoái taát caû phaùp coù khoâng coù, khoâng chuùng sanh coù theå ñöôïc.

            Cuõng khoâng töôùng töông tuïc vaø chaúng töông tuïc, laïi vì ngöôøi chaáp chaúng töông tuïc maø noùi. Ñöôïc töï giaùc ñeä nhaát nghóa thaáy taát caû phaùp tòch tónh thì voïng töôûng chaúng sanh, töông tuïc cuøng chaúng töông tuïc thaûy thaønh hyù luaän. Sôû dó nhö theá, vì giaùc taát caû phaùp beân ngoaøi khoâng coù töï taùnh, do töï taâm hieän nhö huyeãn nhö moäng ñeàu khoâng thaät coù. Quaùn saùt nhö thaät giaùc töï taâm löôïng thì coù khoâng ñeàu döùt, thuaàn moät tòch tónh, khoâng töôùng töông tuïc neân cuõng khoâng töôùng chaúng töông tuïc. Neáu coù troùi coù môû ñeàu rôi vaøo khoâng giaùc tri nhö thaät, chaúng phaûi taát caû phaùp töï töôùng chaân nhö. Taát caû phaùp töï töôùng chaân nhö thì coù khoâng coù ñeàu khoâng chuû teå. Ñaây laø töï giaùc ñeä nhaát nghóa trong ngoaøi töông öng.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Keû ngu coù ba thöù töông tuïc. Nghóa laø: tham, saân, si vaø aùi, vò lai coù aùi hyû chung. Do töông tuïc naøy neân coù thuù töông tuïc. Töông tuïc aáy laø tieáp noái trong nguõ thuù. Ñaïi Hueä! Töông tuïc döùt thì khoâng coù töôùng töông tuïc cuøng chaúng töông tuïc. Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Ba hoøa hôïp duyeân taïo phöông tieän chaáp tröôùc neân thöùc töông tuïc voâ giaùn sanh. Phöông tieän chaáp tröôùc thì coù töông tuïc. Ba hoøa hôïp duyeân thöùc döùt thì thaáy ba giaûi thoaùt, taát caû töông tuïc chaúng sanh.

            Keû ngu coù ba thöù töông tuïc, Nhò thöøa nöông töông tuïc naøy chöùng chaúng töông tuïc, thaønh kieán chaáp chaúng töông tuïc. Cho neân Nhö Lai ñaëc bieät goïi ñoù baûo “töông tuïc döùt thì khoâng coù töôùng töông tuïc chaúng töông tuïc”. Tham saân si laø nhaân töông tuïc. Nhaân naøy töø voâ minh baát giaùc lieàn sanh kieán töôùng neân nhaân phaùp roõ raøng, phieàn naõo y ñoù maø khôûi. Do caùi aùi aáy ñeán sanh ñôøi sau cuøng tham hyû chung. Bôûi caùi töông tuïc naøy beøn thaønh nguõ thuù. Nhò thöøa tuy ñoaïn nhaân töông tuïc maø chaúng bieát voâ minh baát giaùc thaûy ñoàng huyeãn hoùa, laàm cho laø coù töôùng neân ñoaïn, neân noùi “chaáp phaùp”. Ba hoøa hôïp duyeân phöông tieän chaáp tröôùc thöùc sanh laø, ba hoøa hôïp töùc caên, traàn, thöùc. Thöùc naøy tuy goàm taùm thöùc, song thuû nghóa naøy thì chæ thöùc chaáp ngaõ thöù baûy. Thöùc naøy Nhò thöøa chæ ñoaïn nhaân chaáp ngoaïi ngaõ. Ngoaïi ngaõ naøy ñoaïn khoâng coù ngöôøi nhieáp thoï thì nhaân sanh trong tam giôùi töï ñoaïn. Bôûi voâ minh chöa ñoaïn neân kieán phaàn noäi ngaõ vaãn coøn. Noäi ngaõ töùc laø phaùp ngaõ. Do coù phaùp ngaõ neân khi nhaân sanh ñoaïn khôûi töôûng chaúng töông tuïc, chaúng phaûi chaân giaûi thoaùt. Neáu thöùc thöù baûy noäi ngaõ ngoaïi ngaõ ñeàu ñoaïn thì thaáy ba moân giaûi thoaùt cuûa ñaïi thöøa laø taát caû töông tuïc chaúng sanh. Nhò thöøa khôûi töôùng chaúng töông tuïc vaãn laø nhaân noùi thuû nghóa. Caùi töông tuïc naøy laïi laø saâu kín, ñeán chöùng giaûi thoaùt môùi hay haèng ñoaïn. Ba giaûi thoaùt laø, khoâng, voâ töôùng, voâ nguyeän. Voâ nguyeän môùi ñaëc bieät nhò ngaõ chaân laïc. Theá neân vaøo moân naøy thì taát caû phaùp tòch tónh.

             + TUÏNG CHUNG.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä raèng:

            Chaúng chaân thaät voïng töôûng  

            Laø noùi töôùng töông tuïc.    

            Neáu bieát chaân thaät kia            

            Löôùi töông tuïc aét ñoaïn

            Ñoái caùc taùnh khoâng bieát       

            Tuøy ngoân thuyeát nhieáp thoï

            Thí nhö con taèm kia                 

            Nhaû tô maø töï troùi.

            Keû ngu voïng töôûng troùi         

            Töông tuïc chaúng quaùn saùt.

            YÙ baøi keä noùi chæ nhaäp chaân thaät ñeä nhaát nghóa thì töông tuïc töï ñoaïn, khoâng coù töôùng töông tuïc cuøng chaúng töông tuïc. Keû ngu hieän taïi bò troùi trong töông tuïc, bôûi khoâng kheùo quaùn saùt y nôi ngoân thuyeát thuû nghóa voïng sanh töôûng khaùc. Muoán caàu giaûi thoaùt trôû laïi töï troùi buoââïc, ñeàu do chaúng ñöôïc ñeä nhaát nghóa töï giaùc vaäy.

            - CHÆ THAÙNH TRÍ KHOÂNG SÖÏ ÑEÅ PHAÙ VOÏNG CHAÁP.

            + ÑAÏI HUEÄ NAÏN CAÙC PHAÙP ÑOAÏN DIEÄT.

            Ñaïi Hueä laïi baïch Phaät: Nhö Theá Toân ñaõ noùi “Do caùc voïng töôûng kia voïng töôûng caùc phaùp kia, chaúng phaûi caùc phaùp coù töï taùnh, chæ laø töï taùnh voïng töôûng thoâi”. Theá Toân! Neáu chæ laø töï taùnh voïng töôûng, chaúng phaûi taùnh töï taùnh ñoái ñaõi, Theá Toân noùi nhö theá ñaâu khoâng maéc caùi loãi phieàn naõo thanh tònh ñeàu khoâng coù chaêng? Vì taát caû phaùp do töï taùnh voïng töôûng thaûy ñeàu khoâng coù?

            Taát caû caùc phaùp do töï taâm hieän ra neân chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng. Bôûi meâ töï taâm voïng khôûi chaáp tröôùc coù töï taùnh caùc phaùp. Nhö Lai Theá Toân thöôøng noùi: “Caùc phaùp khoâng töï taùnh chæ coù taùnh voïng töôûng”. Cho neân Ñaïi Hueä naïn raèng: “Neáu chæ coù taùnh voïng töôûng maø khoâng coù töï taùnh caùc phaùp thì, caùc phaùp nhieãm tònh ñaâu khoâng hoaøn toaøn hoaïi”. Ñaây laø nghi caùc phaùp ñoaïn dieät. Chaúng bieát caùc phaùp do töï taâm hieän ra khoâng coù töï taùnh. Keû ngu khoâng bieát voïng töôûng thaáy coù. Vì khieán hoï lìa voïng chaáp neân noùi thaùnh trí töï taùnh khoâng söï. Khoâng, chaúng rôi vaøo coù, maø coù thaùnh trí sôû tri, laïi chaúng phaûi phaùp hoaïi. Vaên sau laëp ñi laëp laïi cho saùng toû, thaûy chæ ra yù naøy.

            + CHÆ KHOÂNG TAÙNH CAÙC PHAÙP, CHAÚNG PHAÛI KHOÂNG TRI KIEÁN THAÙNH TRÍ.

            Phaät baûo Ñaïi Hueä: Nhö theá, nhö theá, nhö oâng ñaõ noùi. Ñaïi Hueä! Chaúng phaûi nhö keû ngu taùnh töï taùnh voïng töôûng chaân thaät, töï taùnh voïng töôûng naøy chaúng coù töôùng taùnh, töï taùnh. Song, Ñaïi Hueä! Nhö thaùnh trí coù taùnh töï taùnh, thaùnh tri thaùnh kieán thaùnh tueä nhaõn. Nhö theá, taùnh töï taùnh bieát.

            Chaáp nhaän lôøi thuaät laïi cuûa Ñaïi Hueä, chæ coù taùnh voïng töôûng khoâng taùnh caùc phaùp, maø chaúng phaûi ñoaïn dieät. Nghóa laø taát caû caùc phaùp khoâng coù taùnh nhaát ñònh laø phieàn naõo, thanh tònh, maø chaúng phaûi khoâng taùnh. Cho neân noùi “nhö thaùnh trí coù taùnh töï taùnh, thaùnh tri thaùnh kieán thaùnh tueä nhaõn, nhö theá taùnh töï taùnh bieát”. Sôû dó thaùnh trí coù taùnh töï taùnh, laø vì thaùnh tri thaùnh kieán thaùnh tueä nhaõn, nhaát nhö thaät töôùng caùc phaùp trong ngoaøi töông öng khoâng coù caûnh giôùi rieâng. Chaúng nhö keû ngu voïng sanh phaân bieät, voïng coù choã chaáp.

            + NAÏN CAÙC PHAÙP CHAÚNG KHOÂNG, THAÙNH  TRÍ RÔI VAØO COÙ.

             NGHI CHOÃ BIEÁT CUÛA THAÙNH TRÍ ÑOÀNG VOÏNG TÖÔÛNG HIEÄN.

            Ñaïi Hueä baïch Phaät: Neáu nhö thaùnh duøng thaùnh tri thaùnh kieán thaùnh tueä nhaõn, chaúng phaûi thieân nhaõn, chaúng phaûi nhuïc nhaõn, taùnh töïï taùnh nhö theá bieát, chaúng phaûi nhö voïng töôûng cuûa ngu phu. Theá Toân! Laøm sao ngu phu lìa voïng töôûng aáy, vì chaúng giaùc vieäc thaùnh taùnh? Theá Toân! Hoï cuõng chaúng phaûi ñieân ñaûo, chaúng phaûi khoâng ñieân ñaûo. Vì côù sao? Vì hoï chaúng giaùc thaùnh söï taùnh töï taùnh, vì chaúng thaáy lìa töôùng coù khoâng.

            Choã bieát cuûa thaùnh trí chaúng phaûi nhö voïng töôûng. Nghóa laø choã bieát cuûa thaùnh trí chaúng nhö caûnh giôùi voïng töôûng. Ñaây neâu ra ngu phu chaúng lìa voïng töôûng, chaúng giaùc thaùnh taùnh. Tuy caûnh giôùi chaúng ñoàng, maø ñoàng moät naêng kieán, ñoàng moät sôû kieán, laø naêng sôû cuûa voïng töôûng muoán lìa töùc caên traàn cuûa thaùnh trí raønh roõ. Ñaây laø lyù do cuûa Ñaïi Hueä naïn vaäy. YÙ noùi phaøm phu ngu si hieän coù voïng töôûng phaân bieät laøm sao ñöôïc lìa. Hieän coù caûnh giôùi thaùnh trí maø khoâng bieát nhö thaät thì khoâng theå noùi giaùc. Song choã bieát cuûa thaùnh trí töôùng taùnh töï taùnh ñoàng vôùi voïng töôûng hieän. Neân noùi, theá gian noùi traâu, thaùnh nhaân cuõng noùi laø traâu; theá gian noùi ngöïa, thaùnh nhaân cuõng noùi laø ngöïa, choã chaáp töôûng chaúng ñoàng maø ñoàng moät phoå thoâng. Cho neân noùi “hoï chaúng phaûi ñieân ñaûo, chaúng phaûi khoâng ñieân ñaûo”. Chaúng thaáy lìa töôùng coù khoâng, ñaây töùc laø chaúng giaùc thaùnh söï. Neân noùi “chaúng phaûi khoâng ñieân ñaûo”. Töôùng taùnh töï taùnh naøy, moät beân thaáy lìa coù khoâng, moät beân chaúng thaáy lìa coù khoâng, troïn khoâng coù hai phaùp, maø caûnh giôùi moãi beân coù khaùc. Do ñaây maø khôûi naïn, cuõng do ñaây maø roõ toâng chæ. Phaät cuøng Boà-taùt cô caûm hôïp nhau thaät khoâng coù yù chæ rieâng.

            Theá Toân! Thaùnh cuõng chaúng nhö theá thaáy nhö vieäc voïng töôûng, vì chaúng laáy caûnh giôùi töï töôùng laøm caûnh giôùi. Theá Toân! Kia cuõng töôùng taùnh töï taùnh voïng töôûng töï taùnh nhö theá hieän, vì chaúng noùi nhaân khoâng nhaân, vì rôi vaøo caùi thaáy taùnh töôùng. Caûnh giôùi khaùc chaúng phaûi nhö kia v.v... nhö theá maéc caùi loãi voâ cuøng. Theá Toân! Vì chaúng giaùc töôùng taùnh töï taùnh. Theá Toân! Cuõng chaúng phaûi töï taùnh voïng töôûng nhaân töôùng taùnh töï taùnh. Kia taïi sao voïng töôûng chaúng phaûi voïng töôûng, nhö thaät bieát voïng töôûng?

            Laïi noùi thaùnh trí tuy chaúng cuøng voïng töôûng ñoàng thaáy, maø caùc phaùp chöa töøng chaúng cuøng voïng töôûng ñoàng hieän. Chaúng cuøng voïng töôûng ñoàng thaáy thì caûnh giôùi aáy chaúng lìa caùc phaùp maø khaùc. Maø cuøng voïng töôûng ñoàng hieän thì caùc phaùp chaúng nhaân thaùnh trí maø khoâng. Caùc phaùp ñoàng nhaát maø taïi voïng töôûng chæ muoán noùi khoâng, taïi thaùnh trí chaúng hieàm rôi vaøo coù. Ñaây laø choã naïn cuûa vaên sau. Caâu “thaùnh cuõng chaúng nhö theá thaáy nhö vieäc voïng töôûng ...”, nghóa laø thaùnh trí giaùc töï taâm hieän, neân chaúng laáy töôùng töï taâm hieän maø cho laø caûnh giôùi thaät. Song chaúng phaûi khoâng töôùng taùnh töï taùnh hieän ra ñoàng vôùi töï taùnh voïng töôûng hieän. Chæ thaùnh trí chaúng noùi nhaân cuøng khoâng nhaân, rôi vaøo caùi thaáy taùnh töôùng. Chaúng phaûi nhö caûnh giôùi rieâng khaùc cuûa ngu phu, töï sanh caùi loãi voâ cuøng. Bôûi ngu phu chaúng giaùc töôùng taùnh töï taùnh do töï taâm hieän ra. Neân bieát töôùng taùnh töï taùnh naøy, choã bieát cuûa thaùnh trí ñoàng vôùi voïng töôûng hieän, maø khoâng neân baûo nhaân voïng töôûng maø coù. Cho neân noùi “cuõng chaúng phaûi voïng töôûng nhaân töôùng taùnh töï taùnh”. Töôùng taùnh töï taùnh ñaõ chaúng nhaân voïng töôûng maø coù thì, choã chaáp cuûa voïng töôûng töùc chaúng phaûi voïng töôûng chaáp, cuõng nhö voïng töôûng chaáp. Toùm laïi, caùc phaùp ñoàng nhaát maø choã bieát cuûa thaùnh trí laø choã chaáp cuûa voïng töôûng. Ñôïi ñeán vaên sau ngaên voïng chaáp noùi khoâng, maø choã haønh cuûa thaùnh trí laïi rôi vaøo thaáy coù.

            NGHI THAÙNH TRÍ RÔI VAØO COÙ.

            Theá Toân! Voïng töôûng khaùc, töôùng töï taùnh khaùc. Theá Toân! Chaúng töông tôï, nhaân voïng töôûng töôùng töï taùnh, kia taïi sao moãi moãi chaúng voïng töôûng, maø ngu phu chaúng nhö thaät bieát. Song Phaät vì chuùng sanh lìa voïng töôûng noùi nhö töôùng voïng töôûng chaúng nhö thaät coù. Theá Toân! Côù sao ngaên chuùng sanh thaáy coù khoâng töï taùnh chaáp tröôùc, maø caûnh giôùi sôû haønh cuûa thaùnh trí laïi rôi vaøo thaáy coù? Noùi khoâng phaùp chaúng coù , maø noùi thaùnh trí töï taùnh?

            Ñoaïn naøy tieáp ôû tröôùc “töôùng taùnh töï taùnh thaáy khaùc maø ñoàng hieän”. Bôûi vì Nhö Lai ngaên voïng töôûng maø noùi chaúng phaûi thaät, hieån baøy thaùnh trí maø noùi sôû haønh, vaãn laø rôi vaøo khoâng vaø coù. Töôùng töï taùnh chaúng nhaân voïng töôûng maø coù, cho neân noùi “khaùc voïng töôûng, khaùc töôùng töï taùnh, khaùc thì chaúng töông tôï, ñaõ chaúng töông tôï maø vaãn nhaân voïng töôûng thaáy töôùng töï taùnh”. Ñaây laø ngu phu chaúng nhö thaät bieát moãi moãi töôùng töï taùnh, moãi moãi khoâng caûnh giôùùi voïng töôûng. Song ñaõ vì chuùng sanh lìa voïng töôûng chaáp coù, maø laïi noùi caûnh giôùi sôû haønh cuûa thaùnh trí. Naêng sôû cuûa voïng töôûng aáy muoán khoâng thì caûnh giôùi sôû haønh cuûa töï taùnh thaùnh trí roõ raøng khoâng loãi. Khoâng bieát raèng taát caû caùc phaùp thaùnh phaøm ñoàng hieän, maø ngöôøi giaùc töï taâm thì chaúng rôi vaøo coù khoâng. Cho neân noùi: “Caùc phaùp khoâng taùnh, chaúng giaùc töï taâm, voïng chaáp laø coù, hoaëc laàm laø khoâng, thaûy traùi phaùp theå. Nhö Lai thöông xoùt keû naøy vì noùi khoâng phaùp”. Nghóa laø khoâng phaùp taùnh chæ coù voïng töôûng. Neáu bieát phaùp theå voán roãng, voïng chaáp chaúng thaät thì chính nôi caûnh giôùi voïng töôûng laø sôû haønh cuûa thaùnh trí, chuyeån bieán trong saùt-na khoâng hai khoâng khaùc, aét chaúng noùi nôi ñaây thì ngaên, nôi kia laïi rôi. Chaân voïng theå khaùc, coù khoâng ñoái ñaõi, khoâng phaûi ngöôøi truï töï giaùc quaùn saùt hieån baøy ra.

            + CHÆ THAÙNH TRÍ KHOÂNG SÖÏ LÌA COÙ KHOÂNG.

            Phaät baûo Ñaïi Hueä : Chaúng phaûi ta noùi khoâng phaùp phi taùnh, cuõng chaúng rôi vaøo thaáy coù, noùi vieäc thaùnh trí töï taùnh. Song vì khieán chuùng sanh lìa caâu khuûng boá. Chuùng sanh töø voâ thuûy ñeán nay chaáp tröôùc töôùng taùnh töï taùnh, thaùnh trí söï, töï taùnh chaáp tröôùc töôùng kieán noùi khoâng phaùp. Ñaïi Hueä! Ta khoâng noùi töôùng taùnh töï taùnh. Ñaïi Hueä! Chæ ta truï töï ñöôïc nhö thaät khoâng phaùp, lìa hoaëc loaïn töôùng kieán, lìa thaáy töï taâm hieän ra coù chaúng coù, ñöôïc ba moân giaûi thoaùt, nhö thaät aán maø aán, ñoái taùnh töï taùnh ñöôïc duyeân töï giaùc quaùn saùt truï, lìa töôùng kieán coù khoâng.

            Nhö Lai noùi khoâng, noùi thaùnh trí töï taùnh xöa nay tòch tónh. Bôûi vì chuùng sanh töø voâ thuûy taäp khí chaáp tröôùc taát caû taùnh töôùng trong ngoaøi, muoán khieán xa lìa. Laïi sôï hoï töï sanh khuûng boá neân noùi vieäc thaùnh trí töï taùnh khoâng phaùp, laø noùi “truï töï ñöôïc nhö thaät khoâng phaùp”. Nhö thaät khoâng phaùp naøy, lìa töï taâm hieän chaúng phaûi rôi vaøo khoâng, ñöôïc giaûi thoaùt aán maø chaúng phaûi rôi vaøo coù. Ba giaûi thoaùt laø, khoâng, voâ töôùng, voâ nguyeän. Ñöôïc giaûi thoaùt naøy môùi bieát töï taùnh khoâng söï nhö thaät phaùp aán, saün coù saün laëng, thaät laø duy thöùc taùnh. Töï giaùc quaùn saùt xa lìa coù khoâng taát caû töôùng kieán   hoaëc loaïn.

            + CHÆ THAÙNH TRÍ KHOÂNG SÖÏ CHAÚNG LAÄP TOÂNG THUÙ.

             CHÆ CHAÚNG NEÂN LAÄP TOÂNG BAÁT  SANH.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Taát caû phaùp chaúng sanh, ñaïi Boà-taùt chaúng neân laäp toâng aáy. Vì côù sao? Vì toâng taát caû taùnh phi taùnh vaø vì nhaân sanh töôùng kia neân noùi taát caû phaùp chaúng sanh laøm toâng, toâng kia aét hoaïi. Toâng kia taát caû phaùp chaúng sanh, toâng kia aét hoaïi aáy, bôûi vì toâng coù ñoái ñaõi maø sanh. Laïi vì toâng kia chaúng sanh vaøo taát caû phaùp, vì töôùng chaúng hoaïi chaúng sanh. Laäp taát caû phaùp chaúng sanh laøm toâng, thì thuyeát kia aét hoaïi. Ñaïi Hueä! Coù khoâng chaúng sanh laøm toâng, toâng kia vaøo taát caû taùnh, töôùng coù khoâng chaúng theå ñöôïc. Ñaïi Hueä! Neáu khieán toâng kia chaúng sanh, taát caû taùnh chaúng sanh maø laäp toâng. Nhö theá toâng kia hoaïi, vì coù, khoâng taùnh töôùng chaúng sanh, chaúng neân laäp toâng. Vì naêm phaàn luaän nhieàu loãi, vì laàn löôït nhaân töôùng khaùc vaø vì taïo taùc, chaúng neân laäp toâng phaàn. Baûo taát caû phaùp chaúng sanh, nhö theá taát caû phaùp khoâng, nhö theá taát caû phaùp khoâng töï taùnh, chaúng neân laäp toâng.

            Taát caû phaùp chaúng sanh ba ñôøi Nhö Lai ñoàng noùi, chính vì keû baát giaùc, chaúng vì ngöôøi giaùc. Ngöôøi giaùc töï taâm hieän choùng döùt caùc voïng, noäi thaân töï chöùng troïn khoâng theå chæ baøy. Tröø vì chuùng sanh khieán lìa caùc chaáp tröôùc neân noùi taùnh khoâng sanh; vì lìa caùc khuûng boá noùi coù thaùnh trí töï taùnh khoâng söï. Song chaúng neân laäp ñoù laøm toâng. Toâng taát caû taùnh phi taùnh aáy, nguyeân taát caû taùnh voán voâ sanh taùnh. Laäp toâng chaúng sanh, nhaân aáy voïng thaáy töôùùng sanh. Cho neân noùi “vaø vì nhaân kia sanh töôùng”. Ñaõ nhaân voïng thaáy töôùng sanh, maø noùi chaúng sanh, laïi laäp ñoù laøm toâng thì toâng aáy aét hoaïi. Bôûi vì chaúng sanh laø ñoái vôùi sanh, vì coù ñoái ñaõi. Laïi toâng naøy vaøo taát caû phaùp, taát caû phaùp ñaõ chaúng sanh cuõng neân khoâng töôùng chaúng sanh, maø vaãn coøn coù phaùp töôùng chaúng sanh thì phaùp chaúng phaûi khoâng sanh, laø lyù do thuyeát naøy bò hoaïi. Caâu “töôùng chaúng hoaïi chaúng sanh”, baûn Ñöôøng dòch “töôùng chaúng sanh cuõng chaúng sanh”. Töùc chính chæ thaùnh taùnh khoâng söï, vì khieán lìa chaáp tröôùc vaø khuûng boá, chaúng neân laäp ñoù laøm toâng. Nhaân voïng chaáp coù neân noùi chaúng sanh. Khoâng nhaân coù maø laäp, coù khoâng thaønh hai töôùng, ñoái taát caû phaùp thì taùnh khoâng theå ñöôïc. Neáu laäp ñoù laøm toâng thì traùi vôùi phaùp theå. Nhö naêm phaàn luaän, toâng nhaân laàn löôït, coù ra töôùng khaùc ñeàu thuoäc taïo taùc chæ thaønh nhieàu loãi. Môùi bieát taát caû phaùp chaúng sanh aáy, laø vì lìa chaáp tröôùc. Nhö theá taát caû phaùp khoâng, taát caû phaùp khoâng coù theå taùnh, xeùt ñeán töï töôùng nhö thaät troïn khoâng thuyeát aáy, neân chaúng öng laäp toâng. Xeùt trong ba löôïng (hieän löôïng, tyû löôïng, thaùnh giaùo löôïng) thì tyû löôïng coù ba chi: 1) Toâng, 2) Nhaân, 3) Duï, goàm Hieäp vaø Keát laøm naêm phaàn. Toâng coù 9 loãi, nhaân coù 14 loãi, ñoàng duï coù 5 loãi, dò duï coù 5 loãi, chung laïi laø 33 loãi. Ñaây laø ngoaïi ñaïo laäp ra. Neáu do phaùp cuûa ta thì toâng cuõng coù moät loãi, nghóa laø chaúng ñöôïc phaùp theå. Nhaân, Duï laø thaønh laäp toâng, maø toâng ñaõ loãi thì nhaân, duï laàn löôït töôùng khaùc caøng nhieàu. Sao noùi khoâng ñöôïc phaùp theå? Nhö laäp löôïng raèng: Taát caû phaùp chaúng sanh laøm TOÂNG, NHAÂN noùi vì khoâng töï taùnh, DUÏ noùi nhö caây chuoái. Gaïn loãi raèng: Nhöõng phaùp gì chaúng sanh? Ñaùp: Phaùp taâm hieän ra, phaùp ñeàu taâm hieän khoâng coù taùnh sanh. Gaïn laïi: Taâm khoâng taùnh sanh thì coù taùnh chaúng sanh chaêng? Ñaùp:  Nghóa laø taùnh khoâng sanh neân noùi chaúng sanh, ñaâu ñöôïc laïi coù. Keát loãi raèng: Neáu chaúng laïi coù maø laäp toâng chaúng sanh thì chaúng ñöôïc phaùp theå. Song phaùp cuûa ta phöông tieän vì ñoaïn chaáp kia, chaúng phaûi coù thaät phaùp. Chaáp kia ñoaïn roài töï nhieân roõ töôùng taâm ban ñaàu, trôû laïi nôi baûn ñaéc, nhö thaät töï chöùng ñaïi duïng hieän tieàn, ngoân ngöõ tình löôïng choùng döùt, sanh cuøng voâ sanh, ñeàu laø lôøi noùi thöøa. Cho neân chaúng öng laäp toâng. Nhö Lai chæ thaúng nguoàn taâm chaúng do nôi khaùc maø ngoä.

            CHÆ THAÙNH TRÍ XEM THAÁY NHÖ HUYEÃN KHOÂNG LOÃI.

            Ñaïi Hueä! Song ñaïi Boà-taùt noùi taát caû phaùp nhö huyeãn moäng, vì töôùng hieän vaø chaúng hieän vaø vì loãi ôû giaùc töôûng. Phaûi noùi taát caû phaùp nhö taùnh huyeãn moäng. Tröø vì ngu phu lìa khuûng boá. Ñaïi Hueä! Ngu phu rôi vaøo caùi thaáy coù khoâng, chôù khieán hoï kinh sôï xa lìa Ñaïi thöøa.

            Huyeãn moäng chaúng phaûi thaät, khoâng theå noùi coù. Huyeãn moäng roõ raøng, khoâng theå noùi khoâng. Coù khoâng ñeàu chaúng phaûi, coù hieän chaúng hieän thaûy do giaùc töôûng. Vì theá noùi nhö huyeãn moäng ñoái caùc phaùp theå vaãn khoâng laàm traùi, cuõng hay caûnh giaùc ngöôøi trí chính nôi aáy bieát choã trôû veà ñöôïc goác voâ söï, cho neân “phaûi noùi”. Tröø vì ngu phu lìa khuûng boá laø, bôûi ngu phu rôi vaøo caùi thaáy coù khoâng, moãi beân coù choã y cöù, nghe noùi moäng huyeãn môø mòt khoâng choã vin beøn sanh kinh sôï, xa lìa Ñaïi thöøa. Cho neân phaøm noùi thaùnh taùnh söï, hoaëc baùt Nieát-baøn ñeàu thuoäc veà phöông tieän. Neáu ñöôïc ñöôøng ngoân ngöõ döùt choã taâm haønh dieät thì thaûn nhieân töï giaùc. Môùi bieát Nhö Lai ñeâm aáy thaønh Phaät, ñeâm aáy nhaäp Nieát-baøn, ôû trong khoaûng giöõa ñoù khoâng noùi moät chöõ. Thaàm hôïp töông öng khoù vì hieån baøy. Duø muoán chæ ñieåm tröôùc maét, khoâng phaûi huyeãn thì khoâng laáy gì laøm thí duï.

              TOÅNG KEÁT CHAÚNG SANH NHÖ  HUYEÃN.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi  keä raèng:

            Khoâng töï taùnh khoâng noùi  

            Khoâng söï khoâng töông tuïc

            Ngu phu kia voïng töôûng    

            Nhö töû thi  aùc giaùc

            Taát caû phaùp chaúng sanh     

            Chaúng phaûi toâng ngoaïi ñaïo

            Ñeán toät choã khoâng sanh    

            Taùnh duyeân ñöôïc  thaønh töïu.

            Taát caû phaùp chaúng sanh     

            Ngöôøi tueä khoâng khôûi töôûng

            Vì toâng kia nhaân sanh        

            Ngöôøi  giaùc thaûy tröø dieät.

            Nhö Lai taøng voán khoâng töï taùnh, cuõng khoâng noùi baøy. Taát caû taùm thöùc nhö hoa ñoám trong hö khoâng, ñeàu khoâng  söï thaät. Sôû dó Phaät daïy chæ vì chæ baøy cho keû meâ. Keû ngu khoâng trí chaúng ñaït phöông tieän, ñaây laø voïng töôûng aùc kieán. Taát caû phaùp chaúng sanh, taát caû phaùp ñeán toät khoâng coù choã sanh, do nhaân duyeân hoøa hôïp nhö huyeãn nhö moäng, ngöôøi trí ôû trong ñoù khoâng neân khôûi töôûng. Bôûi vì ngoaïi ñaïo nhaân sanh maø noùi chaúng sanh, chaáp laø thaät phaùp. Cho neân taát caû phaùp chaúng sanh ôû ñaây, khoâng ñoàng vôùi ngoaïi ñaïo noùi. Giaùc thì phöông tieän thaûy tröø. Chöõ “söï ” töùc laø töôùng . Chöõ “töông tuïc” töùc laø löu chuù. Töôùng cuøng löu chuù thaûy ñeàu chæ cho taùm thöùc sanh dieät, nhö huyeãn khoâng theå ñöôïc.

            Ví nhö maét beänh xem        

            Voïng thaáy töôùng toùc ruû

            Chaáp tröôùc taùnh cuõng vaäy

            Ngu phu taø voïng töôûng

            Laäp baøy ra ba coõi                

            Khoâng coù söï töï taùnh

            Laäp baøy söï töï taùnh             

            Suy nghó khôûi voïng töôûng

            Töôùng söï laäp ngoân giaùo    

            YÙ loaïn raát laêng xaêng

            Phaät töû kheùo ra khoûi          

            Xa lìa caùc voïng töôûng.

            Maét beänh, toùc ruû duï cho ngu phu voïng thaáy. Do voïng thaáy naøy neân khôûi caùc giaùc töôûng, laäp baøy ba coõi. Laïi do ba coõi giaû laäp danh töôùng roài chaáp laø thaät taùnh. Laïi khôûi voïng chaáp döïng laäp ngoân giaùo, laàn löôït nhaân nhau neân yù loaïn lôøi roái. Kinh Laêng Nghieâm noùi: “Tri kieán moãi caùi muoán löu ôû theá gian thì nghieäp vaän moãi thöù thöôøng dôøi nôi quoác ñoä”. Voïng töôûng theá gian nieäm nieäm sanh dieät. Neáu hay giaùc ñöôïc choã naøy thì trong khoaûng saùt-na ñöông theå laø laëng leõ, thaät khoâng theå nghó  baøn.

            Chaúng phaûi nöôùc töôûng nöôùc       

            Ñaây töø khaùt aùi sanh                        

            Ngu phu laàm nhö theá         

            Thaùnh thaáy aét chaúng vaäy.

            Thaùnh nhaân thaáy thanh tònh          

            Tam thoaùt tam-muoäi sanh              

            Xa lìa nôi sanh dieät            

            Daïo ñi khoâng ngaên ngaïi.

            Tu haønh khoâng ngaên ngaïi 

            Cuõng khoâng taùnh phi  taùnh

            Taùnh phi taùnh bình ñaúng   

            Töø ñaây sanh thaùnh  quaû.

Chaúng phaûi nöôùc töôûng nöôùc, ñaây laø choã meâ cuûa ngu phu, chính laø choã ngoä cuûa thaùnh nhaân. Thanh tònh tam-muoäi töùc laø ngoä choã trôû veà. Duøng ba moân giaûi thoaùt, an truï trong taâm haûi, thuaän taùnh khôûi haïnh, lìa nôi sanh dieät, choã ñeán khoâng ngaïi. Baøi tuïng kinh Tònh Danh noùi: “Chaúng dính theá gian nhö hoa sen, thöôøng kheùo vaøo nôi haïnh khoâng tòch, ñaït caùc phaùp töôùng khoâng ngaên ngaïi, ñaûnh leã nhö khoâng khoâng choã nöông”. Ñaây chính laø taùnh phi taùnh bình ñaúng, nhaân goàm bieån quaû, quaû suoát nguoàn nhaân, bieát khoâng sai bieät.

            Theá naøo taùnh phi taùnh?     

            Theá naøo laø bình ñaúng?

            Baûo kia taâm chaúng bieát     

            Trong ngoaøi raát xao ñoäng.

            Neáu hay hoaïi ñöôïc kia      

            Taâm aét thaáy bình ñaúng.

            Truï trong caùi coù khoâng thì chaúng ñaït ñöôïc bình ñaúng. Chæ vì chaúng roõ caùc phaùp voâ sanh. Roõ töï taâm hieän, hieän khoâng theå ñöôïc thì ñöông xöù vaéng laëng, cuõng khoâng bình ñaúng vaø chaúng bình ñaúng. Ñaây laø taâm bình ñaúng vaäy.

            +CHÆ THAÙNH TRÍ XA LÌA SÔÛ TRI.

            Khi aáy, Boà-taùt Ñaïi Hueä laïi baïch Phaät: Theá Toân! Nhö Theá Toân noùi nhö vieäc phan duyeân, trí tueä chaúng ñöôïc. Löôïng baøy veõ aáy döïng laäp baøy veõ,  sôû nhieáp thoï phi taùnh, naêng nhieáp thoï cuõng phi taùnh. Bôûi khoâng nhieáp thoï neân trí aét chaúng sanh, chæ laø baøy veõ teân maø thoâi.

            Caûnh giôùi coù khoâng cuûa taát caû phaùp ñeàu laø giaû laäp baøy, chaúng phaûi sôû haønh cuûa trí tueä. Giaùc töï taâm hieän löôïng môùi bieát taát caû döïng laäp, voïng chaáp naêng sôû thaûy ñeàu khoâng coù töï taùnh. Nhieáp thoï ñaõ döùt, ñaây laø ñaïi trí hieän tieàn. Taát caû caûnh giôùi nhö nöôùc soâi tieâu baêng, laïi khoâng coù baêng bieát baêng tieâu. Theá laø, ôû theá gian tuøy theo thoâng leä theá gian maø khoâng ñieân ñaûo. Ñaïi Hueä neâu ra yù naøy, tröôùc thuaät laïi lôøi Phaät sau môùi khôûi naïn. Nhö vieäc phan duyeân töùc laø caùc phaùp theá gian coù khoâng. Sôû nhieáp thoï laø caûnh sôû thuû. Naêng nhieáp thoï laø taâm naêng thuû. Thaáy naêng thuû sôû thuû thaûy ñeàu khoâng töï taùnh, trí aét chaúng sanh laø, trí chaúng ñoái vôùi choã naøy maø khôûi phaân bieät.

            Theá Toân! Theá naøo? Vì taùnh baát giaùc neân töï töôùng coäng töôùng, khaùc chaúng khaùc, maø trí chaúng ñöôïc ö? Vì töï töôùng coäng töôùng caùc thöù töôùng taùnh töï taùnh aån khuaát, maø trí chaúng ñöôïc ö ? Vì nuùi ñaù töôøng vaùch, nöôùc löûa gioù ngaên che, maø trí chaúng ñöôïc ö ? Vì raát xa hay raát gaàn, maø trí chaúng ñöôïc ö ? Vì giaø treû muø loøa caùc caên chaúng ñuû, maø trí chaúng ñöôïc ö ? Theá Toân! Neáu baát giaùc töï töôùng coäng töôùng khaùc chaúng khaùc, maø trí chaúng ñöôïc thì khoâng neân noùi trí, öng noùi khoâng trí, vì coù vieäc maø bieát chaúng ñöôïc. Neáu laïi caùc thöù töï coäng töôùng, töôùng taùnh töï taùnh aån khuaát, maø trí chaúng ñöôïc thì, kia cuõng khoâng trí, chaúng phaûi laø trí. Theá Toân! Vì coù sôû tri neân trí sanh, chaúng phaûi khoâng taùnh hieåu sôû tri maø goïi laø trí. Neáu nuùi ñaù töôøng vaùch ñaát nöôùc löûa gioù raát xa hay raát gaàn, giaø treû muø loøa caùc caên chaúng ñuû, maø trí chaúng sanh thì, ñaây cuõng chaúng phaûi trí, öng laø voâ trí, vì coù vieäc khoâng theå bieát ñöôïc.

            Trí tueä chaúng ñöôïc, coù ba thöù naïn. Moät, baát giaùc lieãu vì trí chaúng ñuû. Hai, caùc phaùp laãn nhau aån khuaát, vì caûnh sôû tri khoù bieát. Ba, nuùi ñaù töôøng vaùch giaø treû muø loøa, vì coù choã chöôùng maø khoâng bieát. Ba thöù chaúng bieát naøy ñeàu chaúng phaûi trí, ñeå neâu ra vaên sau bieát maø töôùng chaúng ñöôïc, chaúng phaûi chaúng bieát maø töôùng chaúng ñöôïc.

            Phaät baûo Ñaïi Hueä! Chaúng nhö theá maø khoâng trí, neân laø trí chaúng phaûi chaúng trí, ta chaúng noùi aån laáp nhö theá. Vieäc phan duyeân trí tueä chaúng ñöôïc, aáy laø löôïng baøy veõ döïng laäp. Giaùc töï taâm hieän löôïng ngoaøi coù khoâng taùnh phi taùnh, bieát maø söï chaúng ñöôïc. Vì chaúng ñöôïc neân trí tueä ñoái vôùi sôû tri chaúng sanh. Thuaän ba moân giaûi thoaùt, trí cuõng chaúng ñöôïc. Chaúng phaûi voïng töôûng töø voâ thuûy taùnh phi taùnh hö nguïy taäp trí, khôûi bieát nhö theá, laø bieát chaúng bieát kia.

            Ba naïn tröôùc laø khoâng trí maø söï chaúng ñöôïc. Nhö Lai noùi ra öng laø trí chaúng phaûi voâ trí. Neáu khoâng trí maø chaúng ñöôïc laø noùi aån laáp vaäy. Cho neân laïi noùi: Vieäc phan duyeân trí tueä chaúng ñöôïc, chæ baøy veõ döïng laäp, ñaây chính laø giaùc töï taâm hieän löôïng. Giaùc töï taâm löôïng thì giaùc caùi bò hieän taát caû phaùp coù khoâng ñeàu khoâng coù töï taùnh, ñoái vôùi vieäc phan duyeân hieåu thaáu nguoàn ñaùy, phaân bieät choùng döùt. Tuøy thuaän ba moân giaûi thoaùt maø cuõng khoâng thaùnh trí coù theå ñöôïc, laø an truï taâm haûi saün coù tòch chieáu. Chaúng ñoàng vôùi ngoaïi ñaïo voïng giaùc theo caûnh giôùi sôû tri cuûa taäp khí töø voâ thuûy. Caùi sôû tri cuûa ngoaïi ñaïo naøy, chính baûo laø thaät voâ trí vaäy.

            Cho neân ñoái vieäc beân ngoaøi choã nôi töôùng taùnh voâ taùnh voïng töôûng chaúng döùt. Töï taâm hieän löôïng döïng laäp, noùi töôùng ngaõ ngaõ sôû roài nhieáp thoï chaáp tröôùc. Chaúng giaùc töï taâm hieän löôïng, ñoái vôùi trí sôû tri maø khôûi voïng töôûng. Vì voïng töôûng, ngoaïi taùnh phi taùnh, quaùn saùt chaúng ñöôïc, y nôi ñoaïn kieán.

            Ñaây chính chæ kia chaúng bieát vaäy. Kia ñoái taát caû choã nôi caùc phaùp coù khoâng, hieän taïi voïng töôûng chaúng döùt. Thaûy töø töï taâm hieän löôïng döïng laäp naêng sôû, roài nhieáp thoï chaáp tröôùc. Xeùt toät choã ban ñaàu chæ laø baát giaùc, neân ñoái vôùi trí voâ phaân bieät maø töï sanh phaân bieät, y nôi caûnh sôû tri khôûi caùc voïng töôûng. Voïng chaáp coù khoâng, roài quaùn saùt coù khoâng sanh dieät khoâng coù nguyeân nhaân, laïi thaønh ñoaïn dieät. Neáu hay bieát ñöôïc choã naøy thì trí tueä hieän tieàn, caùc vieäc phan duyeân moät luùc choùng döùt. Neân noùi “bieát maø söï chaúng ñöôïc, trí ñoái sôû tri chaúng sanh”.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Coù caùc vieäc phan duyeân   

            Trí tueä chaúng quaùn saùt

            Ñaây voâ trí phi trí                 

            AÁy voïng töôûng maø noùi

            Ñoái taùnh töôùng chaúng khaùc          

            Trí tueä chaúng quaùn saùt

            Chöôùng ngaïi vaø xa gaàn     

            AÁy goïi laø taø trí

            Giaø treû caùc caên loøa             

            Maø trí tueä chaúng sanh

            Laïi thaät coù sôû tri                 

            AÁy cuõng noùi taø trí.

            Keä noùi ba thöù trí tröôùc maø coù choã khoâng ñöôïc, ñeàu khoâng phaûi trí. Bieát caùi chaúng phaûi trí kia thì trí ñoái vôùi nhieáp thoï chaúng sanh chaáp tröôùc, chæ laø baøy veõ, choã ñi cuûa taâm löôïng, chaúng phaûi caûnh giôùi coù theå baøn.

             - NHAÂN CHAÚNG ROÕ TÖÏ TOÂNG VOÏNG CHAÁP PHÖÔNG TIEÄN, LAÏI CHÆ TOÂNG THUYEÁT ÑEÅ PHAÙ THEÁ LUAÄN.

            + TRAÙCH NGU PHU CHAÁP THUYEÁT PHÖÔNG TIEÄN, KHÔÛI ÑAÏI HUEÄ      THÖA THÆNH.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Phaøm phu ngu si töø voâ thuûy bò voïng töôûng aùc taø hö nguïy xoay chuyeån. Khi bò xoay chuyeån thì töï toâng thoâng vaø thuyeát thoâng chaúng kheùo roõ bieát. Vì chaáp taùnh töôùng beân ngoaøi do töï taâm hieän, neân chaáp thuyeát phöông tieän, ñoái töôùng chung thanh tònh boán caâu cuûa töï toâng chaúng kheùo phaân bieät. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Thaät nhö Theá Toân daïy, xin Theá Toân vì con phaân bieät thuyeát thoâng vaø toâng thoâng. Con vaø caùc ñaïi Boà-taùt raønh roõ hai caùi thoâng vaø phaøm phu Thanh vaên, Duyeân giaùc ñôøi sau khoâng maéc caùi dôû.

            Ñaây vì keû ngu chaúng kheùo roõ bieát töôùng chung thanh tònh boán caâu cuûa töï toâng, neân coù lôøi hoûi naøy. Chaúng roõ bieát boán caâu thanh tònh cuûa töï toâng neân ñoái vôùi lôøi noùi phöông tieän trong thaùnh giaùo voïng sanh phaân bieät. Bò taäp khí aùc giaùc löu chuyeån, ñoù laø lyù do hieån baøy toâng thoâng, thuyeát thoâng. Boán caâu laø, coù khoâng boán caâu. Lìa boán caâu ñöôïc phaùp theå thanh tònh, aáy laø töôùng chung thanh tònh.

            + CHÆ TOÂNG THUYEÁT KHOÂNG RÔI VAØO KIEÁN TÖÔÙNG CUÛA PHAØM PHU.

            Phaät baûo Ñaïi Hueä: Laønh thay, laønh thay! Laéng nghe, laéng nghe! Kheùo suy nghó ñoù, ta seõ vì oâng noùi. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Xin vaâng thoï giaùo. Phaät baûo Ñaïi Hueä: Ba ñôøi Nhö Lai coù hai thöù phaùp thoâng. Nghóa laø thuyeát thoâng vaø töï toâng thoâng. Thuyeát thoâng laø, tuøy choã thích hôïp vôùi taâm chuùng sanh, vì noùi caùc thöù caùc loaïi kheá kinh, aáy goïi laø thuyeát thoâng. Töï toâng thoâng laø, ngöôøi tu haønh lìa töï taâm hieän caùc thöù voïng töôûng. Nghóa laø chaúng rôi vaøo loaïi moät, khaùc, ñoàng, chaúng ñoàng, vöôït khoûi taát caû taâm, yù, yù thöùc. Caûnh giôùi thaùnh töï giaùc, lìa nhaân thaønh kieán, töôùng. Taát caû ngoaïi ñaïo Thanh vaên, Duyeân giaùc rôi vaøo hai beân ñeàu khoâng theå bieát. Ta noùi ñoù laø phaùp töï toâng thoâng. Ñaïi Hueä! AÁy goïi laø töôùng töï toâng thoâng vaø thuyeát thoâng, oâng cuøng caùc ñaïi Boà-taùt  khaùc neân phaûi tu hoïc.

            Kheá kinh töùc laø chín boä ñaõ noùi. Nghóa laø kheá lyù kheá söï ñeàu y taâm chuùng sanh maø vì daãn ñöôøng, khoâng coù phaùp thaät. Ñaây laø thuyeát thoâng phöông tieän thaät chaúng boû quyeàn, caàn phaûi ly ngoân ñöôïc yù chæ. Laïi nhaân ngöôøi tu haønh noùi ñaït toâng thoâng. Lìa töï taâm hieän caùc thöù voïng töôûng... laø, töï taâm hieän ra taát caû voïng chaáp boán caâu coù khoâng, ñeàu do meâ Nhö Lai taïng, theo caûnh voïng hieän cuûa taâm, yù, yù thöùc, tuøy voïng hieän laïi khôûi phaân bieät. Moät phen giaùc töï taâm thì voïng töôûng chaúng sanh, phaân bieät haèng döùt caûnh giôùi sôû haønh cuûa töï giaùc thaùnh trí naøy, lìa nhaân duyeân töông öng vôùi taát caû kieán töôùng, aáy goïi laø töôùng töï toâng thoâng. Chaúng rôi vaøo taát caû ngoân thuyeát phöông tieän, neân chaúng phaûi choã hay bieát cuûa ngoaïi ñaïo Nhò thöøa.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Ta noùi hai thöù thoâng           

            Toâng thoâng vaø ngoân thuyeát

            Thuyeát laø daïy ñoàng moâng

            Toâng vì ngöôøi tu haønh.

            Ñoàng moät thaùnh giaùo maø keû ñoàng moâng ñöôïc thuyeát, ngöôøi tu haønh ñöôïc toâng. Chaúng phaûi Nhö Lai thaät coù hai thöù phaân bieät. Neân noùi “Chæ kyù luaän ta thöôøng thöôøng noùi”, cuõng tuøy choã thaáy vaäy.

            + BAÙC THEÁ LUAÄN ÑEÅ HIEÅN TÖÏ TOÂNG.

             CHÆ THEÁ LUAÄN CHAÚNG VAØO TÖÏ THOÂNG, HAY CHIEÂU CAÛM KHOÅ, PHAÙ  HOAÏI KIEÁT TAÄP.

            Khi aáy, Boà-taùt Ñaïi Hueä baïch Phaät: Theá Toân! Nhö Theá Toân moät hoâm noùi raèng caùc luaän theá gian moïi thöù bieän thuyeát, deø daët chôù gaàn guõi. Neáu gaàn guõi thì chaáp nhaän tham duïc, chaúng chaáp nhaän phaùp. Theá Toân côù sao noùi lôøi nhö theá? Phaät baûo Ñaïi Hueä: Ngoân luaän theá gian caùc thöù cuù vò, nhaân duyeân thí duï gom nhoùm trang nghieâm, duï daãn doái gaït keû phaøm phu ngu si, khoâng vaøo ñöôïc chaân thaät töï thoâng, chaúng giaùc taát caû phaùp, voïng töôûng ñieân ñaûo rôi vaøo hai beân. Keû phaøm ngu laàm maø töï phaù hoaïi, tieáp noái sanh trong caùc coõi khoâng ñöôïc giaûi thoaùt, khoâng theå giaùc bieát töï taâm hieän löôïng, chaúng lìa taùnh töï taùnh voïng töôûng chaáp tröôùc beân ngoaøi. Theá neân, ngoân luaän theá gian caùc thöù bieän thuyeát chaúng thoaùt khoûi sanh giaø beänh cheát lo buoàn khoå naõo doái gaït meâ loaïn.

            Ñaây nhaân thuyeát thoâng laáy laøm luaän nghò trong ngoaøi kheùo leùo ñeå giuùp cho nhaïo bieän; beøn nhôù Theá Toân thöôøng daïy neân coù nghi tröôùc sau traùi nhau. Caùc luaän theá gian laø chæ cho kinh saùch ngoaïi ñaïo, moãi quyeån y theo taø kieán chaáp laøm ñònh luaän. Hoaëc thoâng moät caïnh thaáu moät goùc, trang nghieâm danh lyù nhö noùi “trôøi ñaát moät ngoùn tay, muoân vaät moät con ngöïa”, daãn baøy nghóa vò doái laàm taâm thöùc maø nôi caâu chaân thaät töï thoâng thì thaät laø traùi xa. Phaøm giaùc taâm noäi chöùng xa lìa sôû tri thöùc taùnh öa thaáy deã thaønh caûnh giôùi, taát caû lyù giaûi, ñieåu ñaïo huyeàn vi laø choã ñi cuûa giaùc töôûng, ñoåi thaønh bí maät. Thöù chaáp saâu naøy so vôùi chaáp duïc laïc thoâ troïng raát khoù giaûi thoaùt. Hoaëc giaû coù ngöôøi y thoâng töï toâng, khuoân maãu thaùnh giaùo. Duøng lôøi tinh vi cuûa tuyeät hoïc laøm thaønh luaän aùc giaùc. Neân noùi: “Trong caâu khoâng yù, yù taïi trong caâu”, phaùt xuaát töø nhoùm naøy troïn thaønh taäp ngöõ (noùi theo). Nhö “trong caâu chuû khaùch”, ñaâu ñoàng vôùi nghóa hoïc bieåu vaø giaù. Giaù (ngaên) töùc ñoàng khoâng, bieåu (baøy) troïn rôi vaøo coù. Giaù bieåu chaúng khaùc toaøn theå laø voâ minh. Giaù bieåu ñoàng thôøi thì danh töôùng roái ren, muõi teân mieäng hieän thaønh, maø nghó sieâu caùch ngoaïi. Caùi hieåu naøy thaønh ngaïi, hoaûng hoát lìa choã vi dieäu, doái gaït treân danh cuù chaúng ñaït töï toâng. Tuy ôû trong chaùnh phaùp maø ñoàng vôùi theá luaän. Ñaây laø sau naêm möôi naêm phaù hoaïi kieát taäp neân noùi “aùc giaùc nhaân kieán”. Ngöôøi giaùc töï taâm hieän thì caûnh neân quaùn saùt ra ngoaøi töï taâm ñeàu laø ñieân ñaûo, taêng tröôûng voïng thöùc tieáp noái nhaân sanh töû, khoâng theå chaúng deø daët. Trong Ñòa Trì baûo tu taäp nguõ minh, taát caû noäi minh, ngoaïi minh, thanh minh, y phöông minh, coâng xaûo minh. Ñaây laø vì haøng ñaïi Boà-taùt  ñaõ tu taäp laâu xa, taøng thöùc ñöôïc minh baïch, vaøo taát caû theá gian tuøy taâm chuùng sanh maø vì hoï daãn ñöôøng. Chaúng neân möôïn ñaây lieàn boû beâ lôøi raên caám cuûa Phaät, neân phaûi töï xeùt môùi laø bieát thôøi.

            Ñaïi Hueä! Thích Ñeà Hoaøn Nhaân roäng giaûi caùc luaän, töï taïo thanh luaän. Theá luaän kia coù moät ngöôøi ñeä töû giöõ hình töôïng roàng, ñeán thieân cung Ñeá Thích döïng laäp luaän toâng, coát phaù baùnh xe ngaøn caêm cuûa Ñeá Thích. Neáu toâi chaúng baèng xin chaët moãi ñaàu ñeå ñeàn choã thua. Taïo lôøi cam keát aáy roài, lieàn duøng phaùp Ñeá Thích ñeø beïp Ñeá Thích, Ñeá Thích thua lieàn phaù baùnh xe kia. Roài oâng ta trôû veà nhaân gian. Nhö theá, Ñaïi Hueä! Theá gian ngoân luaän nhaân duï trang nghieâm, cho ñeán suùc sanh cuõng hay duøng caùc thöù cuù vò laøm hoaëc loaïn chö thieân kia vaø A-tu-la keït trong kieán chaáp sanh dieät, huoáng laø loaøi ngöôøi. Theá neân, Ñaïi Hueä! Theá gian ngoân luaän neân phaûi xa lìa, bôûi hay chuoác laáy nhaân sanh khoå, deø daët chôù gaàn guõi.

            Neâu ñaây ñeå laøm göông khoâng neân gaàn guõi hoïc taäp. Nghóa laø theá luaän nhaân duï trang nghieâm toät caùc xaûo bieän, chaïm vieäc voâ cuøng, khoù maø chieát phuïc. Ñaây laø thöùc taâm bieán huyeãn doái gaït caùi thaáy nghe, chaúng noùi chaùnh lyù, coù chöôùng ngaïi cho töï toâng, chuoác khoå sanh töû, khoâng gì haïi baèng.

            Ñaïi Hueä! Theá luaän chæ noùi caûnh giôùi thaân caûm giaùc maø thoâi. Ñaïi Hueä! Theá luaän kia coù ñeán traêm ngaøn, chæ ôû thôøi sau, sau naêm möôi  naêm seõ phaù hoaïi kieát taäp, aùc giaùc nhaân kieán thaïnh, neân ñeä töû aùc thoï hoïc. Nhö theá Ñaïi Hueä! Theá luaän phaù hoaïi kieát taäp caùc thöù cuù vò nhaân duï trang nghieâm, noùi vieäc ngoaïi ñaïo, ñaém nhaân duyeân cuûa mình, khoâng coù töï thoâng. Ñaïi Hueä! Caùc ngoaïi ñaïo kia khoâng coù luaän töï thoâng, ñoái caùc theá luaän noùi roäng voâ löôïng traêm ngaøn söï moân, khoâng coù töï thoâng, cuõng khoâng töï bieát theá luaän laø ngu si.

            Caûnh giôùi thaân caûm giaùc, nghóa laø caûnh giôùi sôû haønh cuûa thaáy nghe hieåu bieát nôi thaân naêm aám. Hoaëc töùc nôi thaáy nghe hieåu bieát maø khôûi luaän thuyeát. Hoaëc do thaáy nghe hieåu bieát duyeân ñöôïc caûnh khoâng tòch linh dieäu huyeàn vi maø laøm toâng thuù. Phaù hoaïi kieát taäp laø phaù hoaïi chaùnh giaùo kieát taäp cuûa Nhö Lai. Ñaây laø hoïc chaùnh phaùp maø rôi vaøo taø kieán vaäy. Neáu khoâng phaûi boïn naøy quyeát ñònh khoâng theå phaù hoaïi chaùnh giaùo. Nhaân duyeân cuûa mình laø caûnh giôùi caûm giaùc nôi thaân. Hoï coù tröôùc taùc chaúng ngoaøi thaáy nghe hieåu bieát, chaúng laáy laøm töï taùnh, lieàn boû ñoù ñeán choã hö huyeàn, y beân caïnh töï thoâng, thaät ñoàng vôùi ngoaïi ñaïo truyeàn baù hieän ñôøi laøm laàm laãn ñôøi sau. Töï ñaõ chìm ñaém cuõng laøm chìm ñaém ngöôøi. Luaän thuyeátù voâ cuøng meâ hoaëc caøng laém, thaät ñaùng ñau buoàn vaäy.

             CHÆ NHÖ LAI THEO CHOÃ TÖÏ THOÂNG NOÙI.

            Khi aáy Ñaïi Hueä baïch Phaät: Theá Toân! Neáu ngoaïi ñaïo theá luaän caùc thöù cuù vò nhaân duï trang nghieâm khoâng coù töï thoâng, töø vieäc chaáp tröôùc aáy. Theá Toân cuõng noùi theá luaän, vì caùc chuùng nôi khaùc ñi ñeán phaùp hoäi, trôøi ngöôøi A-tu-la, noùi roäng voâ löôïng caùc thöù cuù vò, cuõng chaúng phaûi töï thoâng chaêng? Cuõng vaøo soá trí tueä ngoân thuyeát cuûa ngoaïi ñaïo chaêng? Phaät baûo Ñaïi Hueä: Ta chaúng noùi theá luaän, cuõng khoâng ñeán ñi, chæ noùi chaúng ñeán chaúng ñi. Ñaïi Hueä! Ñeán laø ñeán choã tuï hoäi sanh, ñi laø tan hoaïi. Chaúng ñeán chaúng ñi laø chaúng sanh chaúng dieät. Nghóa ta noùi ra chaúng rôi trong soá voïng töôûng theá luaän. Vì côù sao? Nghóa laø chaúng chaáp tröôùc beân ngoaøi laø coù laø khoâng, choã töï taâm hieän ra, voïng töôûng hai beân troïn khoâng theå chuyeån. Töôùng caûnh chaúng phaûi coù, giaùc töï taâm hieän ra. Ñaõ töï taâm hieän thì voïng töôûng chaúng sanh. Voïng töôûng chaúng sanh thì khoâng, voâ töôùng, voâ taùc vaøo ba moân giaûi thoaùt, goïi laø giaûi thoaùt.

            Theá Toân cuõng thöôøng vì chuùng phöông khaùc ñeán hoäi vaø trôøi ngöôøi baùt boä noùi roäng boä Boån Söï, hoaëc boä Boån Sanh, boä Vò Taèng Höõu, ñeàu noùi roäng voâ löôïng nhaân duyeân cuù vò, cho neân nghi Nhö Lai cuõng noùi theá luaän. Chaúng bieát Nhö Lai noùi ra nhaân duyeân ñeàu vì töï thoâng duyeân khôûi, hoaëc töùc theá ñeá noùi ñeä nhaát nghóa ñeá, maø ngöôøi chaúng bieát laàm laø theá ñeá. Theá Toân nôi ñaây troïn khoâng noùi roõ. Chæ noùi ta chaúng noùi theá luaän, cuõng chaúng noùi ñaõ noùi vieäc gì laø chaúng phaûi theá luaän. Theá thì bieát, Nhö Lai hieän tieàn taát caû ngoân thuyeát ñeàu chaúng phaûi theá luaän. Laïi noùi “cuõng khoâng ñeán ñi”, bôûi chuùng ôû phöông khaùc ñeán hoäi döôøng nhö coù ñeán ñi. Nhö Lai thaúng nôi töï thoâng hieän löôïng trong ñeä nhaát nghóa thaúng baúng chæ baøy. Cho neân noùi “chæ noùi chaúng ñeán chaúng ñi”, thì bieát taát caû chuùng sanh chaúng ñaït ñöôïc caûnh giôùi hieän tieàn, ñoái töï taâm hieän löôïng sanh voïng töôûng chaáp tröôùc, cho laø thaät coù ñeán ñi. Cho neân laïi baûo raèng “ñeán laø ñeán choã tuï hoäi sanh, ñi laø tan hoaïi, ñaây laø sanh dieät; chaúng ñeán chaúng ñi aáy laø chaúng sanh dieät; ñeå roõ nghóa ta ñaõ noùi chaúng rôi vaøo trong soá voïng töôûng theá ñeá”. Nhö Lai töï thoâng truï töï taâm hieän löôïng thaáy taát caû ngoaïi taùnh phi taùnh, chaúng phaûi caûnh giôùi coù khoâng hai beân maø hay xoay chuyeån. ÔÛ trong nhaân thieân theo caûnh giôùi mình noùi coù ba ñôøi. Ngöôøi ta baûo Nhö Lai noùi ba ñôøi, maø thaät Nhö Lai khoâng coù ba ñôøi. Noùi coù tam thöøa nhaân thieân, ngöôøi ta baûo Nhö Lai noùi tam thöøa nhaân thieân, maø thaät Nhö Lai khoâng coù tam thöøa nhaân thieân. Theo choã ñieân ñaûo cuûa theá gian noùi coù ba ñôøi, noùi coù tam thöøa nhaân thieân, vì muoán chuùng sanh ñaït töï toâng thoâng, ñöôïc caûnh giôùi chính mình cuûa Nhö Lai, chaúng do ngoân thuyeát. Cho neân laïi ñinh ninh baûo raèng: “Giaùc töï taâm hieän thì ñoái caûnh töï taâm hieän ra voïng töôûng chaúng sanh. Voïng töôûng chaúng sanh laø khoâng, voâ töôùng, voâ taùc vaøo ba moân giaûi thoaùt, goïi laø giaûi thoaùt”. Ba moân giaûi thoaùt naøy ñoái vôùi giaùc töï taâm löôïng tam-muoäi saün coù raát laø töông öng. AÁy laø lyù do Nhö Lai ñoâi ba laàn neâu ra chæ daïy.

             NEÂU NHÖ LAI CHÆ LUAÄN.

            Ñaïi Hueä! Ta nhôù moät hoâm döøng nghæ moät nôi, coù Baø-la-moân theá luaän ñi ñeán choã ta, chaúng hoûi raûnh rang chaêng? Lieàn hoûi ta raèng: “Cuø-ñaøm! Taát caû taïo ra chaêng?”. Ta ñaùp raèng: “Baø-la-moân! Taát caû taïo ra laø theá luaän thöù nhaát”. Kia laïi hoûi raèng: “Taát caû chaúng phaûi taïo ra chaêng?”. Ta laïi ñaùp: “Taát caû chaúng phaûi taïo ra laø theá luaän thöù hai.” Kia laïi hoûi ta: “Taát caû thöôøng chaêng? Taát caû voâ thöôøng chaêng? Taát caû sanh chaêng? Taát caû chaúng sanh chaêng?”. Ta ñaùp raèng: “AÁy laø theá luaän thöù saùu”. Ñaïi Hueä! Kia laïi hoûi ta raèng: “Taát caû laø moät chaêng? Taát caû laø khaùc chaêng? Taát caû laø ñoàng chaêng? Taát caû laø chaúng ñoàng chaêng? Taát caû nhaân caùc thöù thoï sanh hieän chaêng?”. Ta ñaùp raèng: “AÁy laø theá luaän thöù möôøi moät”. Ñaïi Hueä! Kia laïi hoûi raèng: “Taát caû voâ kyù chaêng? Taát caû kyù chaêng? Coù ngaõ chaêng? Khoâng ngaõ chaêng? Coù ñôøi naøy chaêng? Khoâng ñôøi naøy chaêng? Coù ñôøi khaùc chaêng? Khoâng ñôøi khaùc chaêng? Coù giaûi thoaùt chaêng? Khoâng giaûi thoaùt chaêng? Taát caû laø saùt-na chaêng? Taát caû chaúng phaûi saùt-na chaêng? Hö khoâng chaêng? Phi soá dieät chaêng? Nieát-baøn chaêng? Cuø-ñaøm! Taïo ö ? Chaúng taïo ö ? Coù trung aám ö ? Khoâng trung aám ö ?”. Ñaïi Hueä! Ta ñaùp raèng: “Baø-la-moân noùi nhö theá aáy thaûy ñeàu laø theá luaän, chaúng phaûi choã ta noùi, laø theá luaän cuûa oâng”.

            Ngoaïi ñaïo naøy töø trong theá luaän khôûi hoûi, Nhö Lai töø trong töï thoâng ñeä nhaát nghóa chaùnh ñaùp, chaúng phaûi loaïi boû aáy vaäy. Taïo ra töùc laø nhaân sanh. Chaúng phaûi taïo ra töùc laø voâ nhaân sanh. Taát caû thöôøng, voâ thöôøng, sanh, chaúng sanh, moät, khaùc, ñoàng v.v... ñeàu thuoäc veà theá luaän. Trong ñeä nhaát nghóa töï thoâng khoâng coù, Nhö Lai baûo theá luaän thöù nhaát, theá luaän thöù hai, ñaây coá chæ thaúng khoâng coù che daáu. Ngoaïi ñaïo chaúng bieát ñaët nhieàu caâu hoûi, coù theå noùi tröôùc maët laàm qua vaäy. Nhö Lai tröôùc sau chæ thaúng, baûo noùi nhö theá aáy ñeàu laø theá luaän, chaúng phaûi choã noùi cuûa ta, laø theá luaän cuûa oâng. Xöa Phaïm Chí hoûi Theá Toân raèng: “Chaúng hoûi coù lôøi, chaúng hoûi khoâng lôøi”. Theá Toân im laëng giaây laâu, Phaïm Chí noùi: “Theá Toân ñaïi töø vaïch maây môø cho toâi, khieán toâi ñöôïc vaøo”. Ñaây laø ngöïa hay thaáy boùng roi vaäy. Nhö Lai chuùng ta thöôøng noùi: “Chæ kyù luaän, ta thöôøng thöôøng noùi”. Cho neân bieát, gaëp ñöôïc caên cô laø khoù. Baø-la-moân phaùt xuaát töø Nguõ Thieân Truùc, töï xöng thuûy toå hoï töø mieäng Phaïm thieân sanh, lieàn laäp hoï Phaïm neân goïi laø Phaïm Chí. Doøng hoï naøy kieâu caêng, nhieàu tranh luaän, hoaëc xuaát gia, hoaëc taïi gia, thaønh thöøa keá nhau, coù nhieàu kinh luaän. Chaúng hoûi raûnh rang chaêng, aáy cuõng laø manh moái kieâu caêng. Theo leã pheùp ôû AÁn Ñoä, coù thöa hoûi ñieàu gì tröôùc baïch cho pheùp, laø hoûi “raûnh rang chaêng”. Saùt-na laø sanh dieät raát vi teá. Hö khoâng, Nieát-baøn, phi traïch dieät, ñaây laø ba phaùp voâ vi, trong chaùnh phaùp coù. Taïo, chaúng phaûi taïo laø hoûi ba phaùp voâ vi laø taïo taùc hay chaúng phaûi taïo taùc.

            Ta chæ noùi hö nguïy voïng töôûng taäp khí caùc thöù aùc töø voâ thuûy laø nhaân cuûa ba coõi. Khoâng theå giaùc bieát töï taâm hieän löôïng maø sanh voïng töôûng, phan duyeân phaùp beân ngoaøi, nhö phaùp ngoaïi ñaïo. Hoûi ta caâu nghóa caùc caên ba thöù hoøa hôïp thöùc sanh, ta chaúng nhö theá. Baø-la-moân! Ta chaúng noùi nhaân, chaúng noùi voâ nhaân, chæ noùi voïng töôûng taùnh naêng nhieáp sôû nhieáp laäp baøy duyeân khôûi. Chaúng phaûi oâng vaø caùc ngöôøi rôi vaøo thoï ngaõ töông tuïc maø hay hieåu ñöôïc. Ñaïi Hueä! Nieát-baøn, hö khoâng, dieät chaúng phaûi coù ba thöù, chæ coù soá ba maø thoâi.

            Meâ Nhö Lai taïng maø laøm voâ minh, baát giaùc voïng ñoäng. Ñaây laø hö nguïy taäp khí töø voâ thuûy vaäy. Taát caû theá gian caên thaân khí giôùi ñeàu laáy hö nguïy laøm nhaân. Nhaân caùi hö nguïy naøy khoâng theå hieåu bieát töï taâm hieän ra. Voïng sanh chaáp tröôùc, chaáp nhaän phaùp beân ngoaøi, maø ngoaïi ñaïo laàm laø caên, traàn, thöùc ba thöù hoøa hôïp sanh khôûi. Ngoaïi ñaïo khoâng bieát hieän tieàn caên traàn thöùc, vì meâ töï taâm neân noäi thöùc bieán döôøng nhö coù, roài voïng chaáp thaät coù. Muoân phaùp theo ñoù maø sanh lieàn thaønh Nhaân luaän. Quaùn kyõ söï sanh dieät, hieåu bieát nhaân aáy heát, laïi chaáp Voâ nhaân. Ñaây chaúng phaûi Nhö Lai noùi. Nhö Lai chæ noùi hö nguïy taäp khí voïng chaáp naêng sôû, giaû danh laäp baøy. Cho neân noùi: “Chaúng phaûi oâng vaø caùc ngöôøi rôi vaøo thoï ngaõ töông tuïc maø hay hieåu ñöôïc”. Ngaõ töông tuïc chæ cho Nhò thöøa. Nhò thöøa chaáp phaùp ngaõ chöa heát neân chöa bieát töôùng ban ñaàu cuûa voâ minh phaùt nghieäp, caøng thaáy roõ ba phaùp voâ vi khoâng coù töï taùnh. Vaû laïi chaúng phaûi caûnh giôùi cuûa ngöôøi coøn phaùp chaáp, huoáâùng laø ngoaïi ñaïo.

            Laïi nöõa, Ñaïi Hueä! Khi aáy Baø-la-moân theá luaän hoûi ta: Vì nghieäp nhaân si aùi coù ba coõi chaêng? Vì voâ nhaân chaêng? Ta ñaùp raèng: Hai caùi aáy cuõng laø theá luaän. Kia laïi hoûi raèng: Taát caû taùnh ñeàu vaøo töï coäng töôùng chaêng? Ta laïi ñaùp: Ñaây cuõng laø theá luaän. Baø-la-moân! Cho ñeán yù chaïy voïng chaáp ngoaïi traàn ñeàu laø theá luaän. Laïi nöõa Ñaïi Hueä! Khi aáy Baø-la-moân theá luaän laïi hoûi ta: Vaû laïi coù chaúng phaûi theá luaän chaêng? Toâi laø chuû taát caû ngoaïi ñaïo noùi caùc thöù cuù vò nhaân duyeân thí duï trang nghieâm. Ta lieàn ñaùp: Baø-la-moân! Coù. Maø chaúng phaûi oâng coù, chaúng phaûi laøm, chaúng phaûi toâng, chaúng phaûi thuyeát, chaúng phaûi chaúng noùi caùc thöù cuù vò, chaúng phaûi chaúng nhaân thí trang nghieâm. Baø-la-moân hoûi: Nhöõng gì laø chaúng phaûi theá luaän? Chaúng phaûi chaúng toâng? Chaúng phaûi chaúng thuyeát? Ta ñaùp raèng: Baø-la-moân! Coù caùi chaúng phaûi theá luaän, laø choã oâng vaø caùc ngoaïi ñaïo khoâng theå bieát. Bôûi vì ngoaïi taùnh chaúng thaät voïng töôûng hö nguïy chaáp tröôùc. Nghóa laø voïng töôûng chaúng sanh thì giaùc lieãu coù khoâng, töï taâm hieän löôïng neân voïng töôûng chaúûng sanh, chaúng nhaän ngoaïi traàn thì voïng töôûng haèng döùt, aáy goïi laø chaúng phaûi theá luaän. Ñaây laø phaùp cuûa ta, chaúng phaûi nôi oâng coù. Baø-la-moân! Löôïc noùi thöùc kia, hoaëc ñeán, hoaëc ñi, hoaëc sanh, hoaëc töû, khoå vui chìm hieän xuùc tröôùc caùc thöù töôùng. Hoaëc hoøa hôïp töông tuïc, hoaëc aùi, hoaëc nhaân chaáp tröôùc. Baø-la-moân caùc loaïi nhö theá laø theá luaän cuûa caùc oâng, chaúng phaûi ta coù. Ñaïi Hueä! Baø-la-moân theá luaän hoûi nhö theá, ta ñaùp nhö theá, kia lieàn laëng thinh chaúng töø maø lui ñi. Kia suy xeùt choã töï thoâng, khôûi nghó theá naøy: Sa-moân Thích töû ra ngoaøi thoâng thöôøng noùi voâ sanh, voâ töôùng, voâ nhaân, giaùc töï voïng töôûng hieän töôùng thì voïng töôûng chaúng  sanh.

            Theá Toân laïi ñaùp thaûy khoâng ngoaøi hai chöõ theá luaän. Sau laïi keøm noùi cho ñeán yù thöùc vöøa ñoäng thaàm dính ngoaïi traàn ñeàu laø theá luaän. Töùc moät caâu naøy coù theå goïi vì nhau trieät ñeå vaäy. Coù chaúng phaûi theá luaän maø chaúng phaûi oâng bieát, ñaây cuõng laø yù xa lìa khuûng boá. Vöøa noùi chaúng phaûi laøm chaúng phaûi thuyeát, lieàn noùi chaúng phaûi chaúng noùi caùc thöù cuù vò, chaúng phaûi chaúng nhaân thí trang nghieâm. Ñoaït choã chaáp kia, maø cuõng chaúng lìa choã chaáp, rieâng coù ñöôøng khaùc. Neân noùi chaúng phaûi töùc chaúng phaûi ly, chæ phaûi töï giaùc. Chaúng giaùc ngoaïi taùnh chaúng thaät ñeàu do hö nguïy thì voïng töôûng sanh khôûi. Giaùc caùc phaùp coù khoâng thaûy töø töï taâm chaúng nhaän duyeân ngoaøi thì voïng töôûng haèng döùt. Cuõng chæ ñeán choã baát giaùc haèng ngaøy cuûa ngoaïi ñaïo, khieán töï giaùc ñoù. Tröôùc sau Chæ kyù luaän, kia töï khoâng thöông tích chôù laøm cho hoï coù thöông tích. Laïi chính choã chaáp voïng thöùc cuûa ngoaïi ñaïo, roát sau baûo ñoù raèng: hoaëc ñeán, hoaëc ñi, hoaëc töû, hoaëc sanh, khoå vui chìm hieän xuùc tröôùc caùc thöù töôùng, hoaëc hoøa hôïp töông tuïc, hoaëc aùi, hoaëc nhaân chaáp tröôùc, caùc loaïi nhö theá ñeàu laø theá luaän cuûa oâng. Thaät laø toaøn maâm ñaûo ngöôïc, gieát toät soáng toät, maø beøn lui ñi töï nghó raèng: Sa-moân Thích töû ra ngoaøi thoâng thöôøng, noùi voâ sanh voâ töôùng voâ nhaân, giaùc töï voïng töôûng hieän töôùng thì voïng töôûng chaúng sanh. Ngoaïi ñaïo thuaät lôøi naøy laø cheâ ngöôïc laïi. Haõy baûo y hay nhaän heát lôøi noùi Nhö Lai chaêng? Hay khoâng toät lôøi noùi Nhö Lai. Neáu cho laø chaúng toät thì lôøi vaãn roõ raøng. Neáu cho laø toät thì Nhö Lai töï thoâng chæ laø nhö theá. Neân noùi maät chæ töø tröôùc ñaâu nhöõng maáy lôøi maø Baø-la-moân soi thaáu?

             CHÆ THEÁ LUAÄN CHAÁP NHAÄN THAM DUÏC, CHAÚNG NHAÄN CHAÙNH PHAÙP.

            Ñaïi Hueä! Ñaây töùc laø choã oâng hoûi ta “Côù sao noùi gaàn guõi theá luaän caùc thöù bieän thuyeát, chaáp nhaän tham duïc, chaúng chaáp nhaän phaùp”. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Theá Toân! Chaáp nhaän tham duïc vaø phaùp coù cuù nghóa gì? Phaät baûo Ñaïi Hueä: Laønh thay, laønh thay! OÂng môùi hay vì chuùng sanh ñôøi sau suy nghó thöa hoûi cuù nghóa nhö theá. Laéng nghe, laéng nghe! Kheùo suy nghó ñoù, ta seõ vì oâng noùi. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Xin vaâng thoï giaùo. Phaät baûo Ñaïi Hueä: Noùi laø tham ñoù, hoaëc laáy, hoaëc boû, hoaëc xuùc, hoaëc vò baùm chaët ngoaïi traàn rôi vaøo caùi thaáy hai beân. Laïi sanh khoå aám sanh giaø beänh cheát lo buoàn khoå naõo. Caùc hoaïn nhö theá ñeàu töø aùi maø khôûi. Ñaây do gaàn guõi theá luaän vaø ngöôøi theá luaän. Ta vaø chö Phaät noùi teân laø tham, aáy goïi laø chaáp nhaän tham duïc, chaúng chaáp nhaän phaùp.

            Phaùp tham duïc chæ laø hai taâm laáy boû toùm heát caûnh giôùi thaân caûm giaùc. Toät caûnh giôùi caûm giaùc cuûa thaân, hoaëc phaùp töôùng hieän taïi, hoaëc aûnh hieän yù phaùp hö duyeân taát caû loâng ruøa söøng thoû, laø tình laø lyù, thaûy ñeàu goïi laø traàn caûnh. Theo traàn caûnh naøy hoaëc laáy hoaëc boû thaûy rôi vaøo kieán phaàn töôùng phaàn coù khoâng. Taát caû nhoùm khoå thaønh töïu do tham aùi. AÙi, höõu laøm nhaân, sanh töû laøm quaû. Ñaây laø lyù do khoâng neân gaàn guõi theá luaän.

            CHÆ CHAÁP NHAÄN CHAÙNH PHAÙP, XA LÌA THEÁ LUAÄN.

            Ñaïi  Hueä ! Theá  naøo  laø  chaáp  nhaän  phaùp ? Nghóa laø kheùo hieåu bieát töï taâm hieän löôïng, thaáy töôùng nhaân voâ ngaõ vaø phaùp voâ ngaõ, voïng töôûng chaúng sanh. Kheùo bieát tieán leân ñòa treân, lìa taâm, yù, yù thöùc, ñöôïc taát caû chö Phaät duøng trí tueä quaùn ñaûnh, chaáp nhaän ñaày ñuû möôøi caâu voâ taän, ñoái taát caû phaùp khoâng khai phaùt töï taïi, aáy goïi laø phaùp. Neân noùi chaúng rôi vaøo taát caû kieán chaáp, taát caû hö nguïy, taát caû voïng töôûng, taát caû taùnh, taát caû hai beân. Ñaïi Hueä! Phaàn nhieàu ngöôøi si ngoaïi ñaïo rôi ôû hai beân, hoaëc thöôøng hoaëc ñoaïn. Chaúng phaûi trí tueä thì nhaän voâ nhaân luaän lieàn khôûi thöôøng kieán ngoaïi nhaân hoaïi nhaân duyeân phi taùnh thì khôûi ñoaïn kieán. Ñaïi Hueä! Ta chaúng thaáy sanh truï dieät noùi teân laø Phaùp. Ñaïi Hueä! AÁy goïi laø tham duïc vaø phaùp, oâng cuøng caùc ñaïi Boà-taùt  khaùc neân phaûi tu hoïc.

            Töï taâm hieän löôïng khoâng coù töï tha, phaøm coù choã thaáy ñeàu laø hö voïng. Ñoái choã naøy bieát saâu tin saâu thì nhaân phaùp hai ngaõ lieàn ñoù tieâu saïch. Taát caû thôøi taát caû choã chaúng nhaän coù taùnh thì giaùc töôûng hoaøn toaøn saïch, soi saùng caùc ñòa, chaúng nhaân taâm nieäm cuøng trí tueä chö Phaät khoâng coù sai bieät, töï hay duøng möôøi caâu voâ taän, chaúng caàn coâng duïng töï taïi taêng thaéng. Laïi noùi chaúng rôi vaøo caùc kieán chaáp hö nguïy coù khoâng taùnh töôùng aáy, bôûi vì ngoaïi ñaïo rôi vaøo ñaây khôûi chaáp ñoaïn thöôøng. Ñaây khaùc vôùi töï thoâng thaân giaùc thaâm thieát roõ raøng. Beøn traân troïng noùi “ta chaúng thaáy sanh truï dieät noùi teân laø phaùp”. Nhö Lai vì chæ cho ngöôøi choã raønh roõ töï saïch, toaøn theå ñaïi duïng, yù chæ tinh vi vaäy. Nhaän voâ nhaân luaän, töùc chæ ngoaïi ñaïo choã chaáp sanh nhaân maø khôûi thöôøng kieán. Baûo voâ nhaân aáy, nhaân chaúng phaûi nhaân kia, aáy laø voâ nhaân. Giaùc sanh nhaân heát, laïi khôûi ñoaïn kieán. Song nhaân cuøng voâ nhaân thaûy thaønh ñoaïn dieät.

             TOÅNG TUÏNG.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Taát caû theá gian luaän                       

            Ngoaïi ñaïo hö voïng noùi

            Voïng thaáy taùc, sôû taùc         

            Kia aét khoâng töï toâng

            Chæ ta moät töï toâng               

            Lìa nôi taùc sôû taùc

            Vì caùc ñeä töû noùi                  

            Xa lìa caùc theá luaän.

            Taâm löôïng khoâng theå thaáy           

            Chaúng quaùn saùt hai taâm     

            Nhieáp sôû nhieáp phi taùnh   

            Ñoaïn thöôøng hai ñeàu lìa

            Nhaãn ñeán taâm löu chuyeån

            Thaûy ñeàu laø theá luaän

            Voïng töôûng chaúng chuyeån aáy      

            Ngöôøi naøy thaáy töï taâm.                                   

            Ñeán ñoù laø vieäc sanh                       

            Ñi ñoù vieäc chaúng hieän

            Bieát raønh roõ ñi ñeán             

            Voïng töôûng chaúng coøn sanh

            Höõu thöôøng vaø voâ thöôøng 

            Sôû taùc khoâng sôû taùc

            Ñôøi naøy ñôøi khaùc thaûy       

            Ñaây ñeàu theá luaän thoâng.

            Hai baøi keä ñaàu baûo ngoaïi ñaïo khoâng coù töï toâng, ñeàu do naêng sôû nhieáp thoï beøn bò voïng töôûng löu chuyeån. Nhö Lai töï toâng cuøng ngoaïi ñaïo khaùc, cuõng chæ xa lìa naêng sôû laïi khoâng coù yù chæ rieâng. Baøi keä thöù ba thöù tö laø chæ ngöôøi khi xa lìa naêng sôû, thì maëc nhieân töï kheá hôïp, chaúng khôûi töôùng kieán. Neân noùi “taát caû khoâng coù chaân, chaúng do thaáy nôi chaân, neáu thaáy nôi chaân aáy, thaáy aáy troïn chaúng chaân”. Kinh Laêng Nghieâm noùi “Chaúng thuû khoâng phi huyeãn, phi huyeãn coøn chaúng sanh, huyeãn phaùp töø ñaâu laäp?”. Töùc laø taâm löôïng khoâng theå thaáy naøy, töï bieát töï tin chaúng neân laïi khôûi quaùn saùt thì, moät luùc caùc kieán chaáp coù khoâng naêng sôû ñoaïn thöôøng thaûy ñeàu khoâng coøn. Neáu ñeán meù naøy vöøa dính nieäm vi teá lieàn bò löu chuyeån, trôû thaønh theá luaän. Cho neân noùi “voïng töôûng chaúng chuyeån aáy, ngöôøi naøy thaáy töï taâm” coù theå noùi ñinh ninh raên nhaéc vaäy. Hai baøi keä choùt laïi chæ cho ngöôøi chính nôi söï vaät haèng ngaøy taát caû töôùng ñi ñeán roãng saùng roõ raøng, ñeán khoâng töø ñaâu, ñi khoâng choã ñeán, nhö maây nhö ñieän, nhö boùng nhö vang. Ngöôøi chaùnh giaùc ñöôïc töï taâm hieän löôïng naøy thì mình ngöôøi chaúng caùch, xöa nay ñoàng xem. Chaúng nhö caùc thöù kieán giaùc theá luaän laø höõu thöôøng voâ thöôøng, sôû taùc voâ taùc, ñôøi naøy ñôøi khaùc vaäy.

            3- CHÆ CHAÙNH PHAÙP GIAÛI THOAÙT, XA LÌA NGU NGOAÏI.

            - LIEÄT BAØY VOÏNG TÖÔÛNG VAØ NIEÁT-BAØN.

            Khi aáy, Boà-taùt  Ñaïi Hueä laïi baïch Phaät: Theá Toân! Noùi laø Nieát-baøn ñoù, noùi nhöõng phaùp gì  goïi laø Nieát-baøn, maø caùc ngoaïi ñaïo moãi phaùi khôûi voïng töôûng? Phaät baûo Ñaïi Hueä: Laéng nghe, laéng nghe! Kheùo suy nghó ñoù, ta seõ vì oâng noùi. Nhö caùc ngoaïi ñaïo voïng töôûng Nieát-baøn, chaúng phaûi voïng töôûng kia tuøy thuaän Nieát-baøn. Ñaïi Hueä baïch Phaät: Xin vaâng thoï giaùo. Phaät baûo Ñaïi Hueä: Hoaëc coù ngoaïi ñaïo aám, giôùi, nhaäp dieät, caûnh giôùi lìa duïc, thaáy phaùp voâ thöôøng, caùc loaïi taâm taâm sôû chaúng sanh, chaúng nghó caûnh giôùi quaù khöù vò lai hieän taïi, caùc thoï aám heát, nhö ngoïn ñeøn taét, nhö haït gioáng hö, voïng töôûng chaúng sanh, nôi nhöõng caùi naøy khôûi töôûng Nieát-baøn. Ñaïi Hueä! Chaúng phaûi do kieán hoaïi goïi laø Nieát-baøn.

            Tröôùc noùi veà chaáp nhaän phaùp, ñaây thì y chaùnh nhaân bieän chaùnh quaû. Ban ñaàu noùi “nhö caùc ngoaïi ñaïo voïng töôûng Nieát-baøn”. Laïi noùi “chaúng phaûi voïng töôûng kia tuøy thuaän Nieát-baøn”, voïng töôûng, tuøy thuaän taø chaùnh raønh roõ. Sau baøy caùc thöù chaúng ngoaøi voïng töôûng. Roát chæ ra chaùnh phaùp, chính roõ tuøy thuaän. Noùi laø tuøy thuaän töùc laø tuøy thuaän töï taùnh. Xöa nay töï taùnh thanh tònh maø do khaùch nhieãm che ngaên, neân chaúng hieån loä. Neáu giaùc töï taâm hieän löôïng thì chaân thaùnh ñaïo sanh, döùt che ñöôïc hieån loä goïi laø Nieát-baøn. Neân noùi tuøy thuaän chaân nhö, do lìa chöôùng maø laäp baøy. Caûnh giôùi aám, giôùi, nhaäp dieät lìa duïc ñoù, nghóa laø kia quaùn saùt phaùp aám giôùi nhaäp cöùu kính voâ thöôøng, chaúng tham caûnh giôùi ñaõ chaúng tham caûnh giôùi thì phaùp taâm taâm sôû chaúng hieän ôû tröôùc, cho neân cuõng khoâng coù nieäm ba ñôøi khöù, lai. Nhö ngoïn ñeøn taét, haït gioáng hö töùc laø duï cho caûnh giôùi dieät thoï. Loaïi voïng chaáp naøy chæ laø töôûng hoaïi, chaúng phaûi kieán hoaïi. Kieán hoaïi laø giaùc töï  taâm hieän löôïng roõ bieát phaùp aám, giôùi, nhaäp do meâ töï taâm voïng hieän caûnh giôùi, voán khoâng coù sanh, cuõng khoâng choã dieät. Kieán chaáp sanh dieät lìa, voïng töôûng choùng döùt, töï taùnh Nieát-baøn, chaúng phaûi quaùn phaùp voâ thöôøng tuøy dieät töôûng thoï, voïng chaáp laø Nieát-baøn.

            Ñaïi Hueä! Hoaëc do töø phöông ñeán phöông goïi laø giaûi thoaùt, caûnh giôùi töôûng dieät vaãn nhö gioù döøng, hoaëc do naêng giaùc sôû giaùc thaáy hoaïi goïi laø giaûi thoaùt, hoaëc thaáy thöôøng voâ thöôøng khôûi töôûng giaûi thoaùt, hoaëc thaáy caùc thöù töôùng töôûng chieâu caûm nhaân sanh khoå, suy nghó vieäc aáây roài, chaúng kheùo giaùc bieát töï taâm hieän löôïng kinh sôï nôi töôùng, maø thaáy voâ töôùng, sanh raát yeâu thích khôûi töôûng Nieát-baøn.

            “Töø phöông ñeán phöông”, theo coå chuù daãn luaän raèng: “Ngoaïi ñaïo thöù hai noùi roát ban ñaàu coù phöông, töø phöông sanh ra theá gian vaø ngöôøi, nhaân sanh trôøi ñaát thöù lôùp dieät heát trôû veà nôi phöông, noùi laø thöôøng truï, laø nhaân Nieát-baøn”. Song Thaéng luaän sö laäp saùu caâu sanh nhaân, trong caâu Thaät coù chín phaùp: Ñaát, nöôùc, löûa, gioù, khoâng, thôøi, phöông, ngaõ, yù. Minh luaän sö chaáp: Ñaïi phaïm, thôøi, phöông, baûn teá, töï nhieân, hö khoâng, ngaõ, baûy phaùp thöôøng truï, hay sanh taát caû phaùp. Ba thöù noùi phöông naøy ñeàu laø khoâng theå töôùng. Hoï thaáy caùc phaùp hieän tieàn khoâng töø ñaâu sanh, voïng chaáp sanh nhaân laø töø nôi hö voâ. Nhö töï nhieân, hö khoâng, baûn teá, caùc thöù laäp danh ñeàu khoâng thaät theå. Laïi chuù noùi phöông laø loaïi (gioáng) vaäy. Töø phöông ñeán phöông khoâng coù coõi khaùc. nhö kinh Laêng Nghieâm noùi: “Bieát ngöôøi sanh ngöôøi, ngoä chim sanh chim, cuøng taùm muoân kieáp khoâng coù caûi ñoåi, töø loaïi ñeán loaïi khoâng maát baûn taùnh”. Ñaây laïi laø ngoaïi ñaïo töï nhieân. Ba loái chaáp ôû tröôùc laø töø phöông maø sanh, trôû veà phöông dieät. Loái chaáp sau laø baûn taùnh khoâng maát tuøy choã töï taïi. Y voïng chaáp naøy cho laø thöôøng truï. Taát caû caûnh giôùi troâng mong töôûng dieät, nhö gioù choùng döøng chaáp laø Nieát-baøn. Naêng giaùc sôû giaùc kieán hoaïi laø, chaúng thaáy taâm naêng giaùc cuøng caûnh sôû giaùc goïi laø kieán hoaïi. Thaáy thöôøng, voâ thöôøng laø chaúng khôûi thaáy thöôøng, voâ thöôøng. Xeùt hai loái chaáp naøy döôøng nhö cuøng lìa naêng nhieáp sôû nhieáp vaø xa hai caùi thaáy ñoaïn thöôøng gaàn nhau. Song chaúng do giaùc bieát töï taâm hieän ra voïng töï ñeø eùp toaøn rôi vaøo naêng sôû. Duøng kieán deïp kieán thaûy goïi laø voïng töôûng. Thaáy caùc thöù töôùng chieâu caûm nhaân sanh khoå, sanh taâm kinh sôï, thaáy nôi voâ töôùng, loaïi naøy laø Nhò thöøa quaùn voâ thöôøng khoå khoâng voâ ngaõ, giöõ chaân nhö thieân leäch, öa nôi khoâng tòch. Do chaúng kheùo giaùc töï taâm hieän löôïng, neân chaúng bieát taát caû taùnh töôùng do noäi thöùc bieán töông tôï ñeàu khoâng coù söï thaät, voïng sanh kinh sôï, boû moät giöõ moät chaúng lìa voïng töôûng.

            Hoaëc coù hieåu bieát caùc phaùp trong ngoaøi töï töôùng coäng töôùng khöù lai hieän taïi coù taùnh chaúng hoaïi, khôûi töôûng Nieát-baøn. Hoaëc baûo ngaõ nhaân chuùng sanh thoï maïng taát caû caùc phaùp hoaïi, khôûi töôûng Nieát-baøn, hoaëc ngoaïi ñaïo trí tueä aùc thieâu ñoát thaáy töï taùnh vaø só phu hai caùi coù giaùn caùch, choã só phu hieän ra goïi laø töï taùnh, nhö loaïi Minh Ñeá caàu-na chuyeån bieán, caàu-na laø taùc giaû khôûi töôûng Nieát-baøn. Hoaëc baûo phöôùc chaúng phaûi phöôùc heát, hoaëc baûo caùc phieàn naõo heát, hoaëc baûo trí tueä, hoaëc thaáy töï taïi laø ngöôøi chaân thaät taïo sanh töû, khôûi töôûng Nieát-baøn.

            Hieåu bieát caùc phaùp trong ngoaøi v.v... coù taùnh chaúng hoaïi, töùc laø nhaän ngaõ trong nguõ aám goïi laø töï taùnh, nhö vaên tröôùc thaân caûm giaùc, ñaây laø chaáp thöôøng. Ngaõ nhaân chuùng sanh thoï giaû taát caû phaùp hoaïi, cho laø boán töôùng dieät hoaïi ñoàng vôùi hö khoâng, ñaây thaønh ñoaïn kieán. Töï taùnh töùc laø Minh Ñeá. Só phu töùc laø thaàn ngaõ. Só phu töø töï taùnh maø ra, cho neân noùi nhö loaïi Minh sô. Caàu-na dòch laø y, nghóa laø thaàn ngaõ y Minh sô chuyeån bieán maø sanh. Y laø taùc giaû khôûi töôûng Nieát-baøn. Neân noùi “Y khoâng sanh coù, coù trôû laïi veà khoâng”, cuõng ñoàng vôùi ñoaïn kieán. Phöôùc chaúng phaûi phöôùc heát laø, khoâng coù toäi phöôùc taát caû khoâng ngaïi, khoâng coù nhaân quaû. Hoaëc baûo caùc phieàn naõo heát, hoaëc baûo trí tueä, kia cho phieàn naõo trí tueä laø hai. Hoaëc baûo heát phieàn naõo maø y trí tueä. Hoaëc baûo phieàn naõo töï nhieân maø heát, chaúng do trí tueä ñoaïn, ñeàu khoâng phaûi chaùnh nhaân. Hoaëc thaáy töï taïi, töùc laø Ñaïi Phaïm Thieân. Thuaän theá sö chaáp Ñaïi Phaïm Thieân hay taïo chuùng sanh sanh töû, töùc laáy hay taïo taùc laøm thöôøng truï.

            Hoaëc baûo laàn löôït sanh nhau, sanh töû laïi khoâng coù nhaân khaùc, nhö theá laø chaáp tröôùc nhaân, maø kia ngu si khoâng theå hay bieát, vì khoâng bieát neân khôûi töôûng Nieát-baøn. Hoaëc coù ngoaïi ñaïo noùi ñöôïc ñaïo chaân ñeá khôûi töôûng Nieát-baøn. Hoaëc thaáy coâng ñöùc vaø coâng ñöùc sôû khôûi hoøa hôïp moät khaùc ñoàng chaúng ñoàng, khôûi töôûng Nieát-baøn, hoaëc thaáy töï taùnh sôû khôûi chim Khoång töôùc coù maøu saéc caùc thöù taïp baûo vaø gai nhoïn v.v... caùc taùnh, thaáy roài khôûi töôûng Nieát-baøn.

            Laàn löôït sanh nhau laø, cha sanh con, con sanh chaùu, ñôøi ñôøi tieáp noái khoâng coù nhaân khaùc. Chaúng bieát doøng aùi laø gioáng, keát töôûng laøm thai chaáp nhaän voâ minh hoaëc nghieäp laø goác sanh töû, khoâng coù giaûi thoaùt. Vì chaúng bieát neân an phaän, nôi sanh töû khôûi töôûng Nieát-baøn. Nhö theá gian hieän nay cha con oâng chaùu sanh töû tieáp noái, laàm cho laø leõ dó nhieân. Chaân ñeá töùc laø Minh ñeá, hoï chaáp Minh ñeá cho laø ñaïo. Coâng ñöùc vaø coâng ñöùc sôû khôûi, töùc laø naêng taùc sôû taùc. Nghi naêng sôû hoøa hôïp maø sanh thaáy moät khaùc ñoàng chaúng ñoàng, thaûy ñeàu khoâng ngoaøi töù cuù. Töï taùnh sôû khôûi laø töï nhieân sanh, cuõng ñoàng vôùi voâ nhaân. Baûo raèng chim quaï xöa nay vaãn ñen, chim coø xöa nay vaãn traéng, ngöôøi trôøi voán ñöùng thaúng, suùc sanh voán ñi ngang, caây tuøng thì ngay, caây cöôùc thì cong, chim thuù maøu saéc, caùc thöù traân baûo taïp ñeàu töï nhieân sanh khoâng coù nhaân quaû.

            Ñaïi Hueä! Hoaëc coù giaùc hai möôi laêm chaân thaät, hoaëc vua gìn giöõ nöôùc nhaän Luïc ñöùc luaän, khôûi töôûng Nieát-baøn. Hoaëc thaáy “thôøi” laø taùc giaû, thôøi tieát theá gian, giaùc nhö theá khôûi töôûng Nieát-baøn. Hoaëc baûo taùnh, hoaëc baûo phi taùnh, hoaëc baûo bieát taùnh phi taùnh, hoaëc thaáy coù giaùc cuøng Nieát-baøn sai bieät khôûi töôûng Nieát-baøn.

            Hai möôi laêm chaân thaät laø, Soá luaän sö laäp hai möôi laêm ñeá. Luïc ñöùc töùc laø Thaéng luaän laäp luïc cuù. Tröôùc chaáp hai möôi laêm Minh ñeá vaø luïc cuù luaän töùc laø Nieát-baøn. Ñaây laáy naêng giaùc naêng thoï laøm Nieát-baøn. Vua gìn giöõ nöôùc laø thoï saùu phaàn gìn giöõ chuùng sanh. Thôøi töùc laø ngoaïi ñaïo Thôøi Taùn chaáp taát caû phaùp ñeàu töø thôøi sanh, xem thaáy caây coû töôi khoâ nôû ruïng chaáp thôøi laø thöôøng laø moät, laø nhaân cuûa vaïn vaät, laø nhaân Nieát-baøn. Taùnh laø vaät. Coù vaät khoâng vaät, chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng, cuõng thuoäc veà nhaân vôùi voâ nhaân. Giaùc laø giaùc töôûng, giaùc töôûng thì dao ñoäng, Nieát-baøn vaéng laëng, hoaëc baûo laø khaùc, hoaëc chaáp khoâng khaùc, ñoàng moät voïng chaáp.

            Coù loaïi nhö theá caùc thöù voïng töôûng, ngoaïi ñaïo noùi ra chaúng thaønh ñaõ thaønh, ngöôøi trí boû ñoù. Ñaïi Hueä! Nhö theá taát caû ñeàu rôi vaøo hai beân khôûi töôûng Nieát-baøn. Caùc Nieát-baøn voïng töôûng cuûa ngoaïi ñaïo nhö theá, trong aáy troïn khoâng hoaëc sanh hoaëc dieät. Ñaïi Hueä! Moãi thöù Nieát-baøn cuûa ngoaïi ñaïo kia laø hoï töï luaän. Trí tueä quaùn saùt troïn khoâng coù choã laäp. Nhö voïng töôûng kia taâm yù ñi laïi troâi giaït xao ñoäng, taát caû khoâng coù ñöôïc Nieát-baøn.

            Keát luaän noùi ngoaïi ñaïo chaáp caùc thöù Nieát-baøn ñeàu do voïng töôûng thaáy chaúng thaønh Nieát-baøn. Nghóa laø chaúng ngoaøi hai beân coù khoâng, hoaëc truï hoaëc xuaát troïn khoâng coù thaät nghóa. Thaûy thuoäc veà taâm yù xao ñoäng. Duø ñöôïc cöùu kính dieät heát, troïn khoâng coù thaät ñöôïc Nieát-baøn. Ñaây ñeàu do chaúng giaùc bieát töï taâm hieän löôïng theo caûnh töï taâm hieän hö voïng phaân bieät, khoâng coù trí nhö thaät, taát caû laøm ra ñeàu khoâng thaønh laäp.

            -CHÆ NHÖ LAI TUØY THUAÄN NIEÁT-BAØN.

            Ñaïi Hueä! Nhö ta noùi Nieát-baøn laø, kheùo giaùc bieát töï taâm hieän löôïng chaúng ñaém tröôùc ngoaïi taùnh (vaät), lìa töù cuù, thaáy choã nhö thaät, chaúng keït töï taâm hieän voïng töôûng hai beân naêng nhieáp sôû nhieáp khoâng thaät coù, taát caû ñoä löôïng khoâng thaáy ñöôïc thaønh, ngu nôi chaân thaät khoâng neân chaáp nhaän, buoâng boû kia roài ñöôïc töï giaùc thaùnh phaùp, bieát hai voâ ngaõ, lìa hai phieàn naõo, tröø saïch hai chöôùng, haèng lìa hai caùi töû, tieán leân moãi ñòa, ñeán Nhö Lai ñòa, caùc tam-muoäi saâu nhö boùng huyeãn v.v... lìa taâm yù yù thöùc, goïi laø Nieát-baøn. Ñaïi Hueä! Caùc oâng vaø caùc ñaïi Boà-taùt khaùc neân phaûi tu hoïc, phaûi choùng xa lìa taát caû kieán chaáp Nieát-baøn cuûa ngoaïi ñaïo.

            Töï taâm hieän löôïng töùc laø Nieát-baøn xöa nay thanh tònh. Nieát-baøn naøy taát caû höõu tình bình ñaúng ñoàng coù. Taùnh noù voán laëng, chæ baäc chaân thaùnh giaû töï chöùng ñöôïc ôû trong, cho neân noùi “hieåu bieát”. Hieåu bieát ñaây roài, thaáy taùnh voán laëng cuøng taát caû phaùp khoâng phaûi moät, khoâng phaûi khaùc. Neân noùi “chaúng ñaém tröôùc ngoaïi taùnh (vaät), lìa töù cuù, thaáy choã nhö thaät”. Thaáy choã nhö thaät thì lyù chaân nhö hieän baøy, lìa taát caû töôùng taát caû phaân bieät. Neân noùi “chaúng keït töï taâm hieän voïng töôûng hai beân, naêng nhieáp sôû nhieáp khoâng thaät coù”. Lyù chaân nhö hieån baøy thì töôûng töôùng ñeàu laëng, aét con ñöôøng suy nghó baët, loái noùi naêng döùt. Neân noùi “taát caû ñoä löôïng chaúng thaáy ñöôïc thaønh, ngu nôi chaân thaät chaúng neân chaáp nhaän”. Bôûi vì choã nhö thaät chaúng phaûi noùi baøn suy tính neáu noùi baøn suy tính luoáng bò noù laøm ngu, neân chaúng chaáp nhaän. Hai voâ ngaõ laø, nhaân voâ ngaõ vaø phaùp voâ ngaõ. Hai phieàn naõo laø caên baûn phieàn naõo vaø tuøy phieàn naõo. Hai chöôùng laø hoaëc chöôùng vaø trí chöôùng. Hai töû laø phaàn ñoaïn vaø bieán dòch. Boán thöù hai naøy töø giaùc töï taâm hieän löôïng moät luùc choùng thaáy, ñeán chöùng voâ truï xöù Nieát-baøn môùi ñöôïc vieân maõn. Nieát-baøn naøy laø lyù chaân nhö ra khoûi sôû tri chöôùng, ñaïi bi baùt-nhaõ thöôøng phuï giuùp neân chaúng truï sanh töû vaø Nieát-baøn, lôïi laïc höõu tình toät meù vò lai, duïng maø thöôøng laëng. Neân noùi “tam-muoäi saâu xa, lìa taâm yù yù thöùc”. Hai Nieát-baøn naøy trong nhaân treân quaû caû hai ñeàu bình ñaúng, chæ Nhö Lai coù. Goàm höõu dö y Nieát-baøn vaø voâ dö y Nieát-baøn chung thaønh boán thöù. Nhö Lai aét coù ñuû. Nhö Lai tuy khoâng thaät y maø hieän döôøng nhö coù. Theá neân, Nhö Lai neân noùi ñuû boán. Nhò thöøa ñoaïn kieán tö phieàn naõo hieån baøy chaân lyù, tuy coù chuùt khoå ñeå y maø hai hoaëc haèng dieät, neân cuõng ñöôïc höõu dö Nieát-baøn. Neáu voâ dö y thì Nhò thöøa cuõng coù cuõng khoâng. Y nôi chaúng thaáy baûn lai töï taùnh thanh tònh vaø khoâng voâ truï xöù neân noùi kia laø khoâng. Y nôi phieàn naõo chöôùng heát hieån baøy chaân lyù, lìa töôùng trong treûo, laëng leõ an vui cuøng Phaät khoâng khaùc neân noùi cuõng coù.

             - TOÅNG TUÏNG.

            Khi aáy, Theá Toân muoán truøng tuyeân laïi nghóa naøy neân noùi keä:

            Ngoaïi ñaïo chaáp Nieát-baøn 

            Moãi moãi khôûi voïng töôûng

            Ñaây töø taâm töôûng sanh      

            Khoâng phöông tieän giaûi thoaùt.

            Ngu nôi phöôïc phöôïc ñoù  

            Xa lìa phöông tieän kheùo

            Ngoaïi ñaïo töôûng giaûi thoaùt           

            Giaûi thoaùt troïn chaúng sanh.

            Caùc trí moãi khaùc ñöôøng     

            Ngoaïi ñaïo choã thaáy thoâng

            Kia thaûy khoâng giaûi thoaùt 

            Vì ngu si voïng töôûng.

            Ñaây noùi ngoaïi ñaïo chaáp caùc thöù Nieát-baøn ñeàu do voïng töôûng, khoâng coù phöông tieän giaûi thoaùt. Khoâng phöông tieän giaûi thoaùt laø chaúng kheùo giaùc töï taâm hieän löôïng. Chaúng giaùc töï taâm hieän löôïng thì thaáy naêng phöôïc cuøng sôû phöôïc. Thaáy coù naêng phöôïc thì coù taâm ñaùng khoâng, coù trí ñaùng dieät. Thaáy coù sôû phöôïc thì coù phaùp neân ñoaïn, coù caûnh neân lìa, neân noùi laø ngu. Caùc thöù chaáp nhaän moãi ngöôøi töï xöng laø trí, maø thaät khoâng trí, khoâng coù lyù giaûi thoaùt.

            Taát caû ngoaïi ñaïo si             

            Voïng thaáy taùc, sôû taùc

            Coù khoâng caùc loaïi luaän     

            Kia aét khoâng giaûi thoaùt

            Phaøm ngu öa voïng töôûng  

            Chaúng nghe tueä chaân thaät

            Ngoân ngöõ goác ba khoå        

            Chaân thaät dieät nhaân khoå.

            Thí nhö boùng trong göông

            Tuy hieän maø chaúng coù

            Noi göông taâm voïng töôûng           

            Keû ngu thaáy coù hai

            Chaúng bieát taâm vaø duyeân 

            AÉt khôûi hai voïng töôûng

            Roõ taâm vaø caûnh giôùi                       

            Voïng töôûng aét chaúng sanh.

            Taâm aáy töùc caùc thöù             

            Xa lìa töôùng sôû töôùng

            Söï hieän maø khoâng hieän     

            Nhö ngu kia voïng töôûng.

            Taùc laø taùc giaû, töùc laø chaáp nhaân töôùng. Sôû taùc töùc nhaân sanh ra phaùp, thaûy rôi vaøo hai loaïi coù khoâng, khoâng coù phaàn giaûi thoaùt. Bôûi thöùc taùnh muoán thaáy saéc töôùng neân taát caû caûnh giôùi coù khoâng ñeàu laø choã thích cuûa giaùc töôûng. Öa giaùc töôûng thì aét ngu nôi chaân thaät. Neân noùi “coù phieàn naõo thì khoâng coù trí tueä, coù trí tueä thì khoâng coù phieàn naõo”. Caùc chaáp coù khoâng luoáng chieâu nhaân quaû, troïn khoâng coù söï thaät, chæ coù ngoân ngöõ. Neân noùi “ngoân ngöõ goác ba khoå”. Neáu thaáy chaân thaät thì caùc voïng choùng döùt, lieàn dieät nhaân khoå. Göông duï töï taâm. Boùng duï taát caû caûnh giôùi saéc taâm do töï taâm hieän ra. Taâm cuøng caûnh giôùi taùnh noù khoâng hai, taùnh khoâng hai töùc laø taâm löôïng. Roõ thì caùc thöù ñeàu taâm, naêng sôû ñeàu voïng, hieän maø khoâng hieän, nhö huyeãn, nhö ñieän chaúng theå coù khoâng.

            Ba coõi chæ voïng töôûng       

            Nghóa ngoaøi thaûy khoâng coù

            Voïng töôûng caùc thöù hieän  

            Phaøm ngu khoâng theå roõ.

            Caùc kinh noùi voïng töôûng  

            Troïn chaúng ngoaøi nôi teân

            Neáu lìa nôi ngoân thuyeát    

            Cuõng khoâng coù sôû thuyeát.

            Ba coõi chæ voïng töôûng laø, ba coõi caùc phaùp ñeàu do noäi thöùc bieán töông tôï neân coù ngoaïi caûnh sanh, thaät khoâng coù nghóa rieâng. Keû ngu khoâng theå hieåu voïng thaáy caùc thöù. Caùc kinh ñaõ noùi voïng töôûng, ñeàu noùi khoâng taùnh, chæ coù danh töï. Neáu lìa danh töï thì khoâng voïng töôûng coù theå ñöôïc. Voïng töôûng ñaõ doái thì noùi cuõng chaúng coù, khoâng theå laïi duyeân nôi thaùnh giaùo. Neân noùi “chaáp thuoác thaønh beänh”, Nhö Lai daïy ngöôøi thaät khoâng coù nghóa dö vaäy.

]