TRAÀN THAÙI TOÂNG

Oâng Vua Thieàn Sö

(1218 - 1277)

 Traàn Thaùi Toâng teân Traàn Caûnh, con thöù cuûa Traàn Thöøa, sanh naêm Maäu Daàn nieân hieäu Kieán Gia thöù taùm (1218) trieàu Lyù. Gia theá ôû höông Töùc Maëc, phuû Thieân Tröôøng (nay laø xaõ Töùc Maëc huyeän Myõ Loäc tænh Haø Nam Ninh); oâng cha laøm ngheà ñaùnh caù. Nhôø coù coâng deïp loaïn, hoï Traàn daàn daàn coù theá löïc töø ñôøi Lyù Cao Toâng. Traàn Caûnh môùi coù taùm tuoåi ñöôïc Lyù Chieâu Hoaøng nhaän laøm choàng vaø truyeàn ngoâi cho, laáy hieäu laø Thaùi Toâng.

Naêm Thaùi Toâng leân hai möôi tuoåi, Lyù Chieâu Hoaøng möôøi chín tuoåi ñang laø Hoaøng haäu, bò Traàn Thuû Ñoä eùp Thaùi Toâng giaùng Chieâu Hoaøng laøm Coâng chuùa, laáy chò baø laø Thuaän Thieân, vôï Traàn Lieãu (anh ruoät Thaùi Toâng) laøm Hoaøng haäu. Lyù do, vì Thuû Ñoä noân noùng Thaùi Toâng coù con ñeå keá thöøa, maø Chieâu Hoaøng chaäm con, chò baø ñang mang thai. Traàn Lieãu phaãn uaát noåi loaïn thaùng gieâng naêm Bính Thaân (1236).

Do nhieàu noãi khoå vaø loøng ray röùt baát an, luùc möôøi giôø ñeâm ngaøy moàng ba thaùng tö naêm 1236, vua Thaùi Toâng boû ngai vaøng, troán leân nuùi Yeân Töû ñi tu. Vua ñem theo moät soá tuøy tuøng, noùi ñi ñeå nghe dö luaän daân gian, bieát roõ söï thaät cho deã beà trò nöôùc. Sang soâng, ñoaøn ngöôøi ñi veà phía ñoâng. Baáy giôø vua môùi noùi roõ yù ñònh ñi tu vôùi caùc ngöôøi tuøy tuøng vaø baûo hoï trôû veà. Moïi ngöôøi ñeàu ngaïc nhieân vaø khoùc loùc. Vaøo khoaûng saùu giôø saùng hoâm sau vua ñeán beán ñoø Ñaïi Than ôû nuùi Phaû Laïi. Trôøi saùng, sôï ngöôøi nhaän ra, vua laáy vaït aùo che maët maø qua ñoø, roài theo ñöôøng taét leân nuùi. Ñeán toái, vua vaøo nghæ trong chuøa Giaùc Haïnh, ñôïi saùng laïi ñi. Khoù khaên treøo nuùi hieåm, loäi suoái saâu, con ngöïa ñaõ yeáu khoâng theå leân nuùi ñöôïc nöõa, vua phaûi boû ngöïa vòn vaøo caùc taûng ñaù maø ñi. Khoaûng hai giôø tröa môùi ñeán chaân nuùi Yeân Töû. Saùng hoâm sau, vua leân thaúng ñænh nuùi vaø vaøo tham kieán Thieàn sö Truùc Laâm (coù leõ Thieàn sö Ñaïo Vieân).

“Thaáy Traãm, Quoác sö möøng rôõ. Ngöôøi ung dung baûo Traãm: Laõo taêng ôû choán sôn daõ ñaõ laâu, xöông cöùng maët gaày, aên rau raêm, nhai haït deû, uoáng nöôùc suoái, vui caûnh nuùi röøng ñaõ quen, loøng nheï nhö ñaùm maây noåi, cho neân môùi theo gioù maø ñeán ñaây. Nay beä haï boû ñòa vò nhaân chuû maø nghó ñeán caûnh queâ muøa röøng nuùi, haún laø muoán tìm caàu gì ôû ñaây cho neân môùi ñeán, phaûi khoâng? Traãm nghe lôøi thaày hoûi, hai haøng nöôùc maét öùa ra, lieàn thöa vôùi thaày raèng: Traãm coøn thô aáu, ñaõ sôùm maát meï cha, trô vô ñöùng treân só daân, khoâng coù nôi naøo ñeå nöông töïa. Laïi nghó raèng söï nghieäp ñeá vöông ñôøi tröôùc höng pheá baát thöôøng, cho neân môùi vaøo ñaây, chæ muoán caàu thaønh Phaät, chôù chaúng muoán tìm gì khaùc. Thaày ñaùp: Trong nuùi voán khoâng coù Phaät, Phaät ôû trong taâm ta. Neáu taâm laéng laëng trí tueä xuaát hieän, ñoù chính laø Phaät. Neáu beä haï giaùc ngoä ñöôïc taâm aáy thì töùc khaéc thaønh Phaät ngay taïi choã, khoâng caàn ñi tìm cöïc khoå ôû beân ngoaøi.”

(Baøi töïa saùch Thieàn Toâng Chæ Nam)

Hoâm sau, Traàn Thuû Ñoä ñem caùc quan leân nuùi Yeân Töû ñoùn vua veà kinh. Baøi töïa Thieàn Toâng Chæ Nam, Thaùi Toâng vieát: “Thaáy Traãm, Traàn Coâng thoáng thieát noùi: Toâi chòu lôøi uûy thaùc cuûa Tieân quaân, phuïng söï nhaø vua trong vieäc laøm chuû thaàn daân. Nhaân daân ñang mong ñôïi beä haï nhö con ñoû troâng ñôïi cha meï. Huoáng chi ngaøy nay caùc vò coá laõo trong trieàu ñeàu laø hoï haøng thaân thích, só thöù trong nöôùc ai naáy ñeàu vui veû phuïc tuøng, ñeán ñöùa treû leân baûy cuõng bieát nhaø vua laø cha meï daân. Vaû laïi Thaùi Toå vöøa môùi boû toâi maø ñi, hoøn ñaát treân naém moà chöa raùo, lôøi daën doø beân tai coøn vaêng vaúng, theá maø beä haï ñaõ laùnh vaøo choán nuùi röøng aån cö ñeå caàu thoûa laáy yù chí rieâng cuûa mình. Toâi daùm noùi raèng beä haï vì söï töï tu cho rieâng mình maø laøm vaäy thì ñöôïc, nhöng coøn quoác gia xaõ taéc thì sao? Neáu ñeå lôøi khen suoâng cho ñôøi sau thì sao baèng laáy ngay thaân mình laøm ngöôøi daãn ñaïo cho thieân haï? Beä haï neáu khoâng nghó laïi, quaàn thaàn chuùng toâi cuøng thieân haï seõ xin cuøng cheát caû trong ngaøy hoâm nay, quyeát khoâng trôû veà.    

Traãm nghe Thaùi sö vaø caùc quaàn thaàn boâ laõo ñeàu khoâng chòu boû Traãm, cho neân môùi ñem lôøi Thaùi Sö maø baïch laïi vôùi Quoác sö, Quoác sö caàm tay Traãm maø noùi: Phaøm laøm ñaáng nhaân quaân, thì phaûi laáy yù muoán cuûa thieân haï laøm yù muoán cuûa mình, vaø taâm thieân haï laøm taâm cuûa mình. Nay thieân haï muoán ñoùn beä haï veà, beä haï khoâng veà sao ñöôïc? Tuy nhieân söï nghieân cöùu noäi ñieån xin beä haï ñöøng phuùt naøo queân.

Bôûi vaäy Traãm vôùi moïi ngöôøi trong trieàu môùi trôû veà kinh, mieãn cöôõng maø leân laïi ngoâi baùu. Roøng raõ trong möôøi naêm trôøi, moãi khi coù cô hoäi vieäc nöôùc nhaøn roãi, Traãm laïi tuï hoïp caùc baäc kyø ñöùc ñeå hoïc hoûi ñaïo thieàn. Caùc kinh ñieån cuûa caùc heä thoáng giaùo lyù chaùnh, khoâng kinh naøo laø Traãm khoâng nghieân cöùu. Traãm thöôøng ñoïc kinh Kim Cang, moät hoâm ñoïc ñeán caâu “öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, buoâng kinh xuoáng chieâm nghieäm, boãng hoaùt nhieân töï ngoä...”

Thaùi Toâng laø oâng vua chaêm hoïc, trong baøi töïa Kinh Kim Cang Tam-muoäi oâng vieát: “Traãm lo vieäc chaên daân, moãi luùc gian nan thöôøng laên loùc trong coâng vieäc, queân caû sôùm chieàu. Coâng vieäc thì coù haøng vaïn thöù maø thì giôø nhaøn roãi khoâng coù ñöôïc bao laêm. Sieâng coâng vieäc, tieác ngaøy giôø, Traãm coá hoïc haønh theâm. Chöõ nghóa thì chöa bieát ñöôïc bao laêm, cho neân ban ñeâm ñeán giôø khuya vaãn coøn phaûi thöùc ñeå ñoïc saùch; hoïc saùch Nho roài coøn hoïc kinh Phaät.” Thaùi Toâng quaû laø oâng vua caàn maãn hieáu hoïc, khoâng buoâng mình theo duïc laïc.

Chaúng nhöõng theá, Thaùi Toâng laïi laø oâng vua anh huøng. Naêm 1257 giaëc Moâng Coå xaâm laêng ñaát nöôùc. Thaùi Toâng ñích thaân tham gia chæ huy nhieàu traän, coù maët ôû caû moïi nôi nguy hieåm, khieán quaân só ñeàu nöùc loøng chieán ñaáu. Keát quaû quaân ta ñaõ ñaùnh tan quaân xaâm löôïc, giaëc Moâng Coå thaùo thaân chaïy veà Vaân Nam vaøo ñaàu naêm 1258. Ñaây laø oâng vua vöøa ñaïo ñöùc vöøa anh huøng, laøm saùng rôõ nhöõng trang söû oai huøng cuûa daân toäc Vieät Nam.

Sau cuoäc chieán, ñaát nöôùc thaùi bình, Traàn Thaùi Toâng nhöôøng ngoâi cho con naêm 1258 leân laøm Thaùi thöôïng hoaøng. Töø ñaây Thaùi Toâng vöøa laøm coá vaán cho con, vöøa lo nghieân cöùu tu Thieàn. Ñeán luùc vua Traàn Thaùnh Toâng ñuû söùc ñaûm ñang vieäc nöôùc, oâng lui veà laäp am Thaùi Vi ôû vuøng röøng nuùi Vó Laâm coá ñoâ Hoa Lö ñeå an daân laäp aáp vaø tu haønh.

Thaùi Toâng beänh, nhaân nuoâi beänh cha, Thaùnh Toâng thöa: “Chaân khoâng vaø ngoan khoâng laø ñoàng hay khaùc?” Thaùi Toâng baûo: “Hö khoâng laø moät, chæ vì taâm mình meâ ngoä neân coù chaân vaø ngoan. Thí nhö phoøng nhaø môû cöûa thì saùng, ñoùng cöûa thì toái, saùng toái chaúng ñoàng maø phoøng nhaø laø moät.”

Hoâm sau, Quoác sö Ñaïi Ñaêng vaøo thaêm thöa: “Beä haï beänh chaêng?” Thaùi Toâng noùi: “Töù ñaïi laø beänh, caùi naøy xöa nay sanh töû khoâng can heä, maø dính keït trong beänh hoaïn sao?”

Khoaûng maáy hoâm sau, Thaùi Toâng laëng thinh khoâng noùi, ñuoåi heát keû haàu haï, ñem vieäc nöôùc daën doø Thaùnh Toâng. Thaùnh Toâng muoán nhôø hai Quoác sö Phuø Vaân (Ñaïo Vieân), Ñaïi Ñaêng noùi phaùp xuaát theá cho Thaùi Toâng nghe. Thaùi Toâng gaèn gioïng baûo: “Ñeán trong ñaây, bôùt moät maûy tô döôøng treân thòt khoeùt thöông, theâm moät maûy tô nhö trong maét ñeå buïi. Ba ñôøi chö Phaät boán maét nhìn nhau, saùu ñôøi Toå sö thoái thaân coù phaàn. Duø Phuø Vaân noùi huyeàn, Ñaïi Ñaêng thuyeát dieäu ñeàu laø lôøi thöøa, coù ích gì ñoái vôùi caùi naøy?”

Noùi xong, Ngaøi laëng leõ thò tòch, nhaèm naêm Ñinh Söûu nieân hieäu Baûo Phuø thöù naêm, thoï saùu möôi tuoåi.

Ngaøi coøn löu laïi nhöõng taùc phaåm:

1. Thieàn Toâng Chæ Nam

2. Kim Cang Tam-muoäi Kinh chuù giaûi

3. Luïc Thôøi Saùm Hoái Khoa Nghi

4. Bình Ñaúng Leã Saùm Vaên

5. Khoùa Hö Luïc

6. Thi Taäp.

]