NIEÂM TUÏNG KEÄ

(tt)

Giaûng

Nieâm tuïng keä do ngaøi Traàn Thaùi Toâng bieân soaïn goàm boán möôi ba baøi, moãi baøi chia laøm ba phaàn: Cöû, Nieâm vaø Tuïng. Cöû laø ñeà ra hay neâu leân moät caâu chuyeän hoaëc moät caâu trong kinh ñeå giaûi thích. Nieâm laø ruùt goïn hay toùm taét ñeå noùi roõ yù nghóa cuûa vaán ñeà. Tuïng laø giaûi baøy thaønh moät baøi keä boán caâu.

1. Cöû:Theá Toân chöa rôøi Ñaâu-suaát ñaõ giaùng Vöông cung, chöa ra thai meï ñoä ngöôøi ñaõ xong.

Nieâm: Göôm baùu chöa vung, töôùng quaân ñaõ loä.

Tuïng:  Khoâng coù hình haøi, chöûa rôøi queâ,

            Sôùm toái ñöa ngöôøi qua beán meâ.

            Caát böôùc ngao du khoâng xen caùch,

            Chaúng caàn thuyeàn goã vôùi phao beø.

Trong kinh Hoa Nghieâm noùi: “Theá Toân chöa rôøi Ñaâu-suaát ñaõ giaùng Vöông cung, chöa ra thai meï ñoä ngöôøi ñaõ xong.”

Ngaøi Traàn Thaùi Toâng toaùt yeáu goïn laïi: “Göôm baùu chöa vung, töôùng quaân ñaõ loä.” Nghóa laø ngöôøi töôùng quaân chöa höôi göôm cheùm giaëc, maø hình thöùc töôùng quaân ñaõ loä, vì mang giaùp ñeo kieám neân bieát laø töôùng quaân. Cuõng vaäy, tuy ñöùc Phaät chöa rôøi trôøi Ñaâu-suaát ñaõ giaùng sanh trong Vöông cung, chöa ra khoûi thai meï ñaõ hieån baøy theå baát sanh baát dieät.           

            Khoâng coù hình haøi chöûa rôøi queâ,

            Sôùm toái ñöa ngöôøi qua beán meâ.

Tuy chæ laø phaùp thaân, chöa coù baùo thaân hay hoùa thaân, töùc laø chöa ra ñôøi maø ñaõ ñoä chuùng sanh roài.           

            Caát böôùc ngao du khoâng xen caùch,

            Chaúng caàn thuyeàn goã vôùi phao beø.

Phaùp thaân truøm khaép khoâng vaéng maët nôi naøo, neân khoâng phaûi chôø coù hình thöùc phao beø môùi ñoä ñöôïc ngöôøi. Chính trong theå baát sanh baát dieät laø theå ñoä chuùng sanh ra khoûi beán meâ.

2. Cöû: Theá Toân môùi sanh ra moät tay chæ trôøi, moät tay chæ ñaát noùi: Treân trôøi döôùi ñaát chæ ta toân quí.

Nieâm: Moät aùng maây traéng che cöûa ñoäng,

            Ñaøn chim veà toå thaûy queân ñöôøng.

Tuïng: Ñaït-ña môùi giaùng Tònh Vöông cung,

            Muoán hoùa quaàn sanh töï hieån tung.

            Baûy böôùc ñi quanh chæ trôøi ñaát,

            Bao ngöôøi con Phaät maát gia phong.

Ñöùc Phaät vöøa ra ñôøi, tay chæ trôøi tay chæ ñaát noùi: Treân trôøi döôùi ñaát chæ ta laø hôn heát. Nghe hai caâu naøy coù nhieàu ngöôøi nghó ngaõ cuûa Ngaøi to quaù.

 Nhôù laïi khi xöa toâi ñi giaûng, coù moät Phaät töû hoûi: Thöa Thaày, thöôøng moãi baøi keä trong kinh coù boán caâu, vì sao ôû ñaây ñöùc Phaät chæ noùi hai caâu:

            Thieân thöôïng thieân haï,

            Duy ngaõ ñoäc toân.

Coøn hai caâu nöõa ôû ñaâu? Toâi veà tra laïi trong kinh A-haøm, môùi bieát coøn hai caâu nöõa laø:

            Nhaát thieát theá gian,

            Sanh laõo beänh töû.

Nhö vaäy baøi keä coù taát caû boán caâu:

            Thieân thöôïng thieân haï,

            Duy ngaõ ñoäc toân.

            Nhaát thieát theá gian,

            Sanh laõo beänh töû.

Dòch:

            Treân trôøi duôùi trôøi, 

            Chæ ta hôn heát.

            Taát caû theá gian,

            Sanh giaø beänh cheát.

“Chæ ta hôn heát” laø hôn choã ta laø ngöôøi ñaõ qua khoûi sanh giaø beänh cheát, coøn theá gian vaãn maéc keït trong boán caûnh naøy. Beân Ñaïi thöøa thöôøng duøng hai caâu tröôùc boû hai caâu sau, taïi sao? Vì khoâng muoán noùi qua khoûi sanh giaø beänh cheát laø hôn heát, töùc laø khoâng noùi ngöôøi giaûi thoaùt sanh töû laø hôn heát. Ñaïi thöøa noùi “Ta laø hôn heát”, vì Ta laø phaùp thaân, chôù khoâng phaûi Ta laø thaân phaøm tuïc do baùo, hoùa hieän ra, vì vaäy noùi Ta hôn heát laø ñuû roài, khoâng noùi theâm hai caâu sau nöõa.

Trong kinh Kim Cang coù baøi keä boán caâu thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán laø:

            Nhöôïc dó saéc kieán ngaõ,

            Dó aâm thanh caàu ngaõ,

            Thò nhaân haønh taø ñaïo,

            Baát naêng kieán Nhö Lai.

Dòch:

            Neáu duøng saéc thaáy Ta,

            Duøng aâm thanh caàu Ta,

            Ngöôøi aáy haønh ñaïo taø,

            Khoâng theå thaáy ñöôïc Phaät.

Chöõ Ta trong baøi keä khoâng coù saéc töôùng, khoâng coù aâm thanh, ñoù laø phaùp thaân. Phaùp thaân baát sanh baát dieät laø hôn heát, khoâng phaûi chæ ñöùc Phaät môùi coù, maø ai ai cuõng coù, neân noùi Ta hôn heát laø ñuû, khoâng noùi theâm nöõa.

            Moät aùng maây traéng che cöûa ñoäng,

            Ñaøn chim veà toå thaûy queân ñöôøng.

Ñaây laø thaáy hình thöùc maø khoâng thaáy choã veà. Hình thöùc laø tay chæ trôøi tay chæ ñaát noùi: Ta laø hôn heát. Ai cuõng nghó Ta laø thaân naøy, cho neân khoâng theå naøo thaâm nhaäp ñöôïc lôøi Phaät noùi. Ngaøi Traàn Thaùi Toâng duøng hai caâu nieâm ñeå giaûi thích: Vì ñaùm maây traéng che cöûa ñoäng, neân ñaøn chim queân ñöôøng veà toå. Nghóa laø vì laàm chaáp thaân töù ñaïi laø Ta neân khoâng ai trôû veà ñöôïc vôùi phaùp thaân baát sanh baát dieät.

            Ñaït-ña môùi giaùng Tònh Vöông cung,

            Muoán hoùa quaàn sanh töï hieån tung.

            Baûy böôùc ñi quanh chæ trôøi ñaát,

            Bao ngöôøi con Phaät maát gia phong.

Ngaøi Taát-ñaït-ña vöøa giaùng sanh ôû cung vua Tònh Phaïn, vì muoán giaùo hoùa quaàn sanh neân Ngaøi hieån baøy tung tích cuûa mình, laø phaûi ñaït ñöôïc phaùp thaân. Chuùng ta cöù nghó Ta laø thaân naøy cho neân khoâng ai thaáy ñöôïc choã Phaät chæ. Ñöùc Phaät ñi baûy böôùc tay chæ trôøi, tay chæ ñaát noùi: Ta laø hôn heát, chuû yeáu laø chæ theå baát sanh baát dieät nôi moïi ngöôøi. Vì laàm nhaän thaân töù ñaïi laø mình neân khoâng ai thaáy ñöôïc phaùp thaân. Theá neân bao ngöôøi con Phaät queân maát gia phong nhaø mình.

3. Cöû: Theá Toân ñöa caønh hoa, Ca-dieáp maët raïng rôõ mæm cöôøi.

Nieâm: Veùn ñöùng loâng maøy ñeå maét xem,

            Tieán leân suy nghó caùch ngaøn non.

Tuïng: Theá Toân naém döïng moät caønh hoa,

            Ca-dieáp saùng nay ñöôïc ñeán nhaø.

            Neáu baûo ñaây laø truyeàn phaùp yeáu,              

            Veà Nam xe Baéc loái caøng xa.

Ñöùc Phaät neâu leân caønh hoa, ñöa maét nhìn ñaïi chuùng, ai cuõng im laëng, chæ coù ngaøi Ca-dieáp mæm cöôøi.

“Veùn ñöùng loâng maøy ñeå maét xem” laø chæ caùc baäc laõo nieân loâng maøy ruû xuoáng, phaûi veùn leân nhìn, neáu mæm cöôøi laø ñuùng. “Tieán leân suy nghó caùch ngaøn non”, vöøa khôûi nieäm suy nghó laø caùch xa ngaøn daëm, khoâng bao giôø thaáy ñöôïc.

            Theá Toân naém döïng moät caønh hoa,

            Ca-dieáp saùng nay ñöôïc ñeán nhaø.

Ñöùc Theá Toân ñöa caønh hoa nhìn ñaïi chuùng, ngaøi Ca-dieáp mæm cöôøi. Ngay ñoù ñöùc Phaät lieàn truyeàn phaùp aán cho Ngaøi: “Ta coù Chaùnh phaùp Nhaõn taïng, Nieát-baøn Dieäu Taâm..., nay trao cho Ma-ha Ca-dieáp.” Phaät noùi trao Chaùnh phaùp Nhaõn taïng maø Ngaøi coù trao caùi gì khoâng? Theá neân noùi:

            Neáu baûo ñaây laø truyeàn phaùp yeáu,

            Veà Nam xe Baéc loái caøng xa.

Muoán veà Nam maø xe höôùng ñaàu ñi qua phöông Baéc thì caøng ñi caøng xa. Vaäy coù truyeàn phaùp aán hay khoâng? Khoâng coù maø coù. Neáu nghó phaùp aán laø caùi gì töø tay trao cho laø khoâng bao giôø hieåu ñöôïc. Chaúng qua vò thaày muoán chæ caùi ñoù cho thaáy, ngöôøi ñeä töû nhaän thaáy, saùng leân, bieát ñöôïc yù thaày, vò thaày lieàn aán chöùng. Vì theá ñöùc Phaät ñöa caønh hoa leân, chö Toå trong nhaø Thieàn döïng ñöùng phaát töû, Toå Baù Tröôïng chæ ñoám löûa, yeáu chæ ñaâu coù khaùc. Ñoù laø nhöõng ñieåm ñaëc bieät trong nhaø Thieàn.

4. Cöû: Ngoaïi ñaïo hoûi Phaät: Chaúng hoûi coù lôøi, chaúng hoûi khoâng lôøi.

Nieâm: Tröø ngöôøi quaû thaät con ta ñoù,

            Ai keû baïo chaân vaøo ñöôøng naøy.

Tuïng: Lao quan khoù buoäc coù ai tri,

            Ngoân ngöõ ñeàu queân khoâng choã y.

            Chaúng phaûi trong ñôøi con ngöïa gioûi,

            Do ñaâu baát chôït ñöôïc tieän nghi.

Coù moät ngoaïi ñaïo ñeán hoûi Phaät: Toâi chaúng hoûi coù lôøi, chaúng hoûi khoâng lôøi. Ñöùc Phaät ngoài laëng thinh. Ngoaïi ñaïo taùn thaùn: Theá Toân vì con maø chæ choã cöùu kính. Vaäy Phaät coù noùi caâu naøo khoâng?

            Tröø ngöôøi quaû thaät con ta ñoù,

            Ai keû baïo chaân vaøo ñöôøng naøy.

Ngöôøi naøo laø con thaät cuûa ta môùi daùm ñi ñöôøng naøy, ngoaøi ra khoâng ai daùm caát böôùc vaøo.

            Lao quan khoù buoäc coù ai tri,

            Ngoân ngöõ ñeàu queân khoâng choã y.

Khi ñeán choã cuoái cuøng, khoâng bò troùi buoäc, ñaâu coù ai bieát ñöôïc. Toâi xin nhaéc laïi caâu chuyeän trong kinh: Coù moät ngoaïi ñaïo ñeán hoûi Phaät: Thöa Theá Toân, con khoâng hoûi coù lôøi, khoâng hoûi khoâng lôøi, Theá Toân daïy cho. Ñöùc Phaät ngoài laëng thinh giaây laâu. Ngoaïi ñaïo noùi: Theá Toân thaät laø ñaïi töø ñaïi bi, ñaõ chæ cho con choã cöùu kính. Khi ngoaïi ñaïo ñi roài, Ngaøi A-nan ñöùng haàu moät beân, ngaïc nhieân hoûi Phaät: Baïch Theá Toân, ngoaïi ñaïo hieåu gì maø noùi caâu ñoù. Phaät baûo: Con ngöïa hay thaáy boùng roi lieàn chaïy. Vì theá trong baøi tuïng coù hai caâu:

            Chaúng phaûi trong ñôøi con ngöïa gioûi,

            Do ñaâu baát chôït ñöôïc tieän nghi.

Baát chôït laø dòch chöõ Haùn “ñaëc ñòa”. Con ngöïa hay laø nhaéc laïi caâu chuyeän trong kinh. Taát caû ngoân ngöõ noùi ra khoâng phaûi laø cöùu kính, taïi sao? Vì ngoân ngöõ laäp treân phöông dieän ñoái ñaõi, chôù khoâng phaûi tuyeät ñoái. Nhö noùi traéng laø ñoái vôùi ñen, noùi toát laø ñoái vôùi xaáu, noùi phaûi laø ñoái vôùi quaáy, khoâng coù caâu noùi naøo ngoaøi ñoái ñaõi. Thöôøng ñeán choã vöôït ñoái ñaõi chö Toå chæ heùt hoaëc hö moät tieáng maø khoâng noùi lôøi naøo. Coøn chuùng ta caû ngaøy noùi oàn aøo, coá gaéng noùi ñeán choã cöùu kính, maø caøng noùi caøng xa. Duø coù noùi gì cuõng ôû trong ñoái ñaõi phaûi quaáy, hôn thua, coøn ñoái ñaõi laø khoâng phaûi chaân lyù. Theá neân chaân lyù khoâng coù ngoân ngöõ, ngoân ngöõ khoâng coù chaân lyù. Nhöng muoán cho ngöôøi hieåu chuùng ta phaûi noùi, laïi coøn vieát saùch nöõa, ñoù ñeàu laø möôïn nhöõng ñoái ñaõi ñeå taïm hieåu thoâi. Thaät ra choã cöùu kính khoâng coù ngoân ngöõ, vì ngoân ngöõ coù hai loãi: Moät laø laäp treân ñoái ñaõi khoâng phaûi tuyeät ñoái. Hai laø lôøi noùi do khôûi nghó môùi coù neân ñoäng, coøn chaân lyù laø khoâng ñoäng, vì theá lôøi noùi khoâng ñeán ñöôïc chaân lyù. Do hai loãi naøy neân maát ñi caùi chaân thaät. Vieäc naøy chæ coù con chaùu trong nhaø môùi bieát ñöôïc.

5. Cöû: Theá Toân leân phaùp toøa, Vaên-thuø baïch chuùng raèng:

Quaùn kyõ phaùp Phaùp vöông, phaùp Phaùp vöông nhö theá.

Nieâm: Khaûy khuùc Döông Xuaân ñaøn khoâng daây.

            Muoân naêm ngaøn thuôû tieáng naøo döùt.

Tuïng: Tuy noùi caâu caâu chaúng veát tyø,

            Giaáu söøng ñuoâi vaãn hieän nhö ri.

            Naøo gioáng moät caønh saùo khoâng loã,

            Vì anh thoåi khuùc Thaùi bình thi.

Theá Toân leân phaùp toøa, Vaên-thuø baïch chuùng raèng: Quaùn kyõ phaùp Phaùp vöông, phaùp Phaùp vöông nhö theá. Ñaây laø baïch chuøy, töùc laø ñaùnh kieång roài trình baïch vôùi chuùng: Quaùn kyõ phaùp cuûa Phaùp vöông, phaùp cuûa Phaùp vöông nhö theá. Noùi nhö vaäy môùi ñuû.

            Khaûy khuùc Döông Xuaân ñaøn khoâng daây,           

            Muoân naêm ngaøn thuôû tieáng naøo döùt.

Khaûy baûn nhaïc Döông Xuaân vôùi caây ñaøn khoâng daây, tieáng ñaøn coøn maõi khoâng bao giôø döùt baët. Neáu tieáng do ñoäng maø ra, töùc nhieân coù sanh phaûi coù dieät. Coøn tieáng khoâng ñoäng maø coù, tieáng ñoù khoâng bao giôø dieät, neân muoân naêm ngaøn thuôû khoâng bao giôø döùt.

Phaùp cuûa Phaùp vöông nhö theá, chuùng ta hieåu chöõ “nhö theá” ra sao? Trong kinh Phaùp Hoa, ñöùc Phaät giaûng veà “Thaäp Nhö Thò”: nhö thò nhaân, nhö thò duyeân, nhö thò quaû, nhö thò baùo v.v... taát caû laø möôøi phaùp nhö theá. Phaùp cuûa Phaùp vöông nhö theá töùc laø phaùp cuûa Phaät laø nhö theá, ñaây laø chæ töôùng chaân thaät cuûa caùc phaùp.

Trong nhaø Phaät chöõ “nhö theá” coù nghóa raát ñaëc bieät. Tæ duï ñaây laø caùi taùch. Coù ngöôøi hoûi: Caùi taùch ra laøm sao? Ñaùp: Caùi taùch laø caùi taùch, noù nhö theá. Ñaùp vaäy laø ñuùng nhö thò. Neáu noùi caùi taùch naøy xaáu laø coù so saùnh vôùi caùi taùch khaùc ñeïp hôn. Töùc laø khi tröôùc chuùng ta ñaõ thaáy moät caùi taùch khaùc vaø ñem hình boùng cuûa caùi taùch cuõ ñeå ñoái chieáu vôùi caùi taùch hieän giôø. Chuùng ta luoân luoân duøng hình boùng quaù khöù ñeå so saùnh vôùi hieän taïi, coù so saùnh laø khoâng thaáy nhö thaät. Neáu noùi caùi taùch laø caùi taùch, khoâng noùi gì theâm, nhìn thaáy noù nhö theá laø thaáy nhö thaät, ñoù laø nhìn ñuùng vôùi con maét nhaø Thieàn. Neáu nhìn caùi taùch noùi laø ñeïp laø xaáu, laø nhìn vôùi con maét phaân bieät so saùnh, töùc khoâng thaáy ñuùng nhö thaät.

Nhö hieän giôø chuùng ta nhìn moät ngöôøi ñaõ coù aùc caûm vôùi mình khi tröôùc, vöøa troâng thaáy ngöôøi aáy, chuùng ta caûm thaáy khoâng vui trong loøng, duø ngöôøi aáy ñang noùi nhöõng lôøi toát laønh vôùi beø baïn. Ñoù laø chuùng ta nhìn vôùi khuoân cuõ saün coù cho ngöôøi aáy laø xaáu, khoâng theå naøo toát ñöôïc. Giaû söû coù ngöôøi coù caûm tình vôùi chuùng ta khi tröôùc, bò pheâ bình laø xaáu laø dôû, chuùng ta lieàn phaûn ñoái vaø beânh vöïc ngay. Taïi sao? Vì chuùng ta nhìn theo hình boùng ñeïp khi xöa ñaõ coù saün nôi chuùng ta, neân khoâng thaáy ñuùng nhö thaät veà con ngöôøi ñoù. Toùm laïi, neáu thaáy ñuùng “nhö theá”, thì khi nhìn moät ngöôøi naøo, chuùng ta khoâng coù gì böïc boäi cheâ bai hay beânh vöïc baøo chöõa. Vì theá ngöôøi tu thieàn laø loät heát nhöõng khuoân cuõ, nhöõng kieán chaáp cuõ maø theá gian goïi laø thaønh kieán hay ñònh kieán, chæ thaáy con ngöôøi vaø söï vaät ñuùng nhö thaät ngay ñaây vaø hieän giôø, caùc phaùp nhö theá naøo thaáy nhö theá aáy, chôù khoâng ñem khuoân cuõ ñeå so saùnh vôùi caùi môùi hieän taïi. Theá neân phaùp “nhö thò” raát hay, raát ñaëc bieät. Tinh thaàn ñaïo Phaät laø thaáy taát caû nhö thaät, khoâng theo thaønh kieán cuûa chính mình hay cuûa nhöõng ngöôøi thaân thuoäc baïn beø laäp ra. Neáu thaáy ñuùng tinh thaàn “nhö thò’ thì chuùng ta khoâng coù phieàn naõo. Traùi laïi thaáy trong so saùnh phaân bieät thì chuùng ta seõ böïc boäi raát nhieàu. Ñoái dieän vôùi ngöôøi oaùn hôøn mình, neáu thaáy “nhö thò” thì chuùng ta khoâng coøn böïc töùc, nghóa laø khoâng coù oaùn taéng hoäi khoå. Neáu soáng “nhö thò” thì coù ngöôøi thöông hay khoâng coù cuõng thoâi, thì ñaâu coù aùi bieät ly khoå. Soáng “nhö thò” thì khoâng khôûi nieäm mong caàu, theá laø khoâng coøn caàu baát ñaéc khoå... Thaáy “nhö thò’ thì taát caû khoå ñau theo ñoù tan hoang nhö maây khoùi. Sôû dó hieän nay bao nhieâu thöù khoå ñau doàn daäp tôùi laø vì chuùng ta soáng vôùi hình boùng quaù khöù, soáng vôùi mong caàu töông lai, chôù khoâng soáng vôùi caùc phaùp hieän taïi. Nhöõng gì trong quaù khöù chuùng ta cöù nuoâi döôõng, neân khi ñoái dieän vôùi hieän taïi, nhö yù thì vui, traùi yù thì buoàn, nhö yù vaø traùi yù laø ñoái vôùi khuoân cuõ saün coù. Duø cho hieän taïi coù thay ñoåi chaêng nöõa, nhöng vì thaønh kieán neân luoân luoân chuùng ta soáng trong ñau khoå. Neáu soáng ñuùng nhö thò thì chuùng ta seõ ñöôïc an laønh töï taïi, nhöõng khoå ñau ngang ñaây chaám döùt.

Nhö vaäy caùi thaáy ñuùng “nhö thò” laø caùi thaáy ñaïo ñöùc, ñaâu maát thôøi giôø ñeå noùi chuyeän naêm xöa, ñaâu maát thôøi giôø ñeå so saùnh ñoái chieáu. Soáng trong hieän taïi, giôø aên côm cöù aên côm, giôø cuoác ñaát cöù cuoác ñaát, nhö theá chuùng ta traùnh ñöôïc bao thöù ñieân ñaûo, hoaëc cuûa thôøi quaù khöù hoaëc cuûa mong ñôïi töông lai. Theá neân Thieàn sö noùi: Caây gaäy laø caây gaäy. Ñoù laø nhìn ñuùng “nhö thò”. Phaùp cuûa Phaùp vöông nhö theá, môùi nghe döôøng nhö ñôn giaûn, kyø thaät khoù hieåu laøm sao! Song goác cuûa ñaïo laø ôû ñaây vaäy, neân noùi tieáng ñaøn khoâng daây raát tuyeät vôøi khoâng bao giôø maát.

            Tuy noùi caâu caâu chaúng veát tyø,

            Giaáu söøng ñuoâi vaãn hieän nhö ri.

Neáu noùi caâu naøo ñeàu ñuùng “nhö thò” thì caâu caâu ñeàu khoâng tyø veát. Giaáu söøng maø ñuoâi vaãn hieän, noùi nhö thò môùi nghe töôûng nhö bí maät, nhöng ñaõ baøy hieän leõ thaät roài, ñoù laø giaáu ñaàu maø loù ñuoâi.

            Naøo gioáng moät caønh saùo khoâng loã,

            Vì anh thoåi khuùc Thaùi bình thi.

Nhö coù caønh truùc duøng laøm oáng saùo maø khoâng coù loã, vì anh thoåi khuùc saùo Thaùi bình. Ai soáng ñöôïc nhö thò seõ ñöôïc thaùi bình an laïc muoân ñôøi. Chuùng ta haõy thöû soáng moät ngaøy “nhö thò” xem coù ñöôïc thaùi bình muoân thuôû chaêng? Vì soáng vôùi quaù khöù vaø vò lai cho neân chuùng ta thöôøng baát bình noåi soùng. Chuùng ta ngoài laïi cöù oân nhôù nhöõng chuyeän cuõ roài töï mình chuoác khoå, buoàn thöông giaän gheùt. Coøn soáng ngay hieän taïi, taát caû nhö theá, thì ñaâu coù khoå, ñoù thaät laø thaùi bình.

Vieäc tu heát söùc laø ñôn giaûn, ñaâu phaûi laøm nhöõng ñieàu gì khoù khaên, chæ thaáy ñuùng nhö theá thoâi, khoâng coù so saùnh ñeå khen cheâ thöông gheùt. Neáu coøn so saùnh laø coøn thöông gheùt, khen cheâ, nhaân ñoù sanh ra caùc thöù phieàn naõo. Neáu thaáy caùc phaùp ñeàu nhö theá thì khoâng coøn thöông gheùt khen cheâ, chaúng phaûi khuùc saùo thaùi bình laø gì? Nhö vaäy tu laø coát ñem laïi cho mình moät cuoäc ñôøi bình an voâ söï, thanh thaûn khoâng phieàn haø, ñoù laø “nhö thò”.

6. Cöû: Vua nöôùc Keá-taân caàm kieám, baûo Toå thöù hai möôi boán (Toå Sö Töû) raèng: Thaày ñöôïc naêm uaån khoâng chaêng? Toå ñaùp: Ñaõ ñöôïc. Vua hoûi: Lìa sanh töû chaêng? Toå ñaùp: Ñaõ lìa. Vua hoûi: Coù theå thí caùi ñaàu cho toâi ñöôïc khoâng? Toå ñaùp: Thaân coøn khoâng phaûi cuûa ta, huoáng nöõa laø ñaàu! Vua lieàn cheùm. Söõa traéng voït ra, tay vua töï rôi.

Nieâm: Ñem ñaàu keà göôm beùn,

            Döôøng nhö cheùm gioù xuaân.

Tuïng : Ñao beùn cheùm nöôùc cuøng xuy quang

                                    (thoåi aùnh saùng),

            Vieäc naøy neân bieát naøo ngaïi gì.

            Baùo tin saùng aáy xa khoùi, soùng,

            Ai bieát rieâng coù nghó suy laønh.

Ñaây laø caâu chuyeän Toå Sö Töû bò vua Keá-taân gieát. Ngaøi Traàn Thaùi Toâng nieâm:

            Ñem ñaàu keà göôm beùn,

            Döôøng nhö cheùm gioù xuaân.

Vua Keá-taân ñöa kieám cheùm ñaàu Toå döôøng nhö cheùm gioù muøa xuaân. Taïi sao? Vì Toå ñaõ noùi: Thaân naøy coøn khoâng phaûi cuûa ta huoáng nöõa laø ñaàu. Töùc laø thaân naøy khoâng phaûi cuûa Ngaøi, neân khi bò cheùm ñaàu, Ngaøi xem nhö cheùm gioù xuaân, khoâng coù dính daùng gì vôùi Ngaøi caû. Neáu ngöôøi tu ñeán ñöôïc choã naøy laø thaønh Toå roài. Coøn chuùng ta hieän nay, neáu kieám beùn ñöa ñeán gaàn lieàn quì laïy van xin tha maïng, laø vì chuùng ta coøn thaáy caùi ngaõ quaù to, quaù naëng, nhöng vôùi Toå, Ngaøi thaáy caùi ngaõ khoâng coøn nöõa. Theá neân coù baøi tuïng:

            Ñao beùn cheùm nöôùc cuøng xuy quang

                                                (thoåi aùnh saùng),

            Vieäc naøy neân bieát naøo ngaïi gì.

Duøng dao beùn cheùm nöôùc hay cheùm löûa cuõng khoâng ñöôïc, nöôùc vaø löûa khoâng bò ñöùt. Duøng mieäng thoåi aùnh saùng maët trôøi, aùnh saùng cuõng khoâng lay ñoäng. Nhö theá caàm dao cheùm löûa ñang chaùy, löûa khoâng coù veát tích gì, duøng dao cheùm nöôùc döôùi soâng, nöôùc cuõng khoâng tyø veát. Ñaây laø noùi leân yù nghóa: Khi vua Keá-taân caàm kieám cheùm ñaàu Toå Sö Töû, cuõng nhö cheùm nöôùc cheùm löûa, cuõng nhö thoåi aùnh saùng, ñoái vôùi Toå khoâng coù nghóa lyù gì, neân noùi “vieäc naøy neân bieát naøo ngaïi gì”. Tuy Toå bò gieát maø khoâng coù chuùt gì ngaïi nguøng hay khoù khaên.

            Baùo tin saùng aáy xa khoùi, soùng,

            Ai bieát rieâng coù nghó suy laønh.

“Xa khoùi, soùng” töùc laø boû thaân nhôùp nhuùa voâ thöôøng. Thaân naøy nhö khoùi, nhö soùng khoâng coù giaù trò gì. Tuy bò chaët ñaàu, boû thaân khoùi soùng, nhöng vaãn coù hieän töôïng toát ñeïp, neân noùi: “rieâng coù nghó suy laønh”, nghóa laø khi aáy Toå ñöôïc thaûnh thôi giaûi thoaùt. Boû thaân baïi hoaïi voâ thöôøng, soáng vôùi theå baát sanh baát dieät, thì ñeïp bieát döôøng naøo, ñaâu coù gì phaûi lo sôï hay buoàn khoå. Theá neân qua lôøi giaûng cuûa ngaøi Traàn Thaùi Toâng chuùng ta thaáy roõ nhöõng gì caàn laøm, caàn tu, chôù khoâng phaûi chæ noùi chuyeän suoâng, nhaát laø ñoái vôùi ngöôøi tu Thieàn.

7. Cöû: Ñaïi sö Ñaït-ma ñeán chuøa Thieáu Laâm ôû Laïc Döông. Chín naêm ngoài xaây maët vaøo vaùch.

Nieâm: Ñeå maét xem, thoâi nguû gaät.

Tuïng: Chim baèng voã caùnh ñeán Nam Minh (Nam Haûi),

            Noái goùt luoáng coâng muoân daëm trình.

            Ñeâm tröôùc chæ tham vui yeán tieäc,

            Saùng nay baát giaùc say men noàng.

Ñaây laø keå laïi caâu chuyeän Toå Ñaït-ma khi ñeán ôû chuøa Thieáu Laâm, taïi kinh ñoâ Laïc Döông.

“Toå Ñaït-ma ñeán chuøa Thieáu Laâm, chín naêm ngoài xaây maët vaøo vaùch” ñeå laøm gì?

Ngaøi Traàn Thaùi Toâng nieâm goïn laïi: Ñeå maét xem, thoâi nguû gaät. Töùc laø ngoài ñoù nhìn xem, chôù coù nguû gaät. Chuùng ta ñöøng töôûng laàm Toå tieâu cöïc yeám theá, ngoài xaây maët vaøo vaùch, khoâng noùi ñeán ai. Muïc ñích Toå ngoài ñoù laø chôø ngöôøi ñuû ñieàu kieän ñeán ñeå truyeàn trao chaùnh phaùp. Nhö vaäy ñaây laø moät vieäc laøm phi thöôøng, chôù khoâng phaûi coù taùnh caùch tieâu cöïc, yeám theá, troán thieân haï. Cho neân coù baøi tuïng:

            Chim baèng voã caùnh ñeán Nam Minh

(Nam Haûi),

            Noái goùt luoáng coâng muoân daëm trình.

Chim ñaïi baøng moät khi voã caùnh lieàn tôùi bieån Nam Haûi. Neáu baét chöôùc noái goùt theo sau thì luoáng coâng voâ ích, vì chim voã caùnh ñaõ bay xa muoân daëm, chuùng ta coù ñi theo cuõng khoâng kòp. Ñoù laø noùi vieäc laøm cuûa Toå Ñaït-ma gioáng nhö chim ñaïi baøng voã caùnh. Neáu chuùng ta baét chöôùc ngoài xaây maët vaøo vaùch nhö Ngaøi, chæ uoång coâng voâ ích, chôù khoâng bao giôø gioáng Ngaøi ñöôïc.

            Ñeâm tröôùc chæ tham vui yeán tieäc,

            Saùng nay baát giaùc say men noàng.

Ñeâm tröôùc chuùng ta meâ vui trong yeán tieäc ñeán khuya, saùng laïi giöït mình thöùc daäy, maët trôøi ñaõ leân cao maø coøn say trong men noàng. Hai caâu naøy yù noùi: Chuùng ta ôû trong meâ, maø töôûng laàm laø giaùc, cuõng nhö chuùng ta baét chöôùc Toå ngoài xaây maët vaøo vaùch, maø khoâng bieát muïc ñích cuûa Ngaøi. Ñoù laø baét chöôùc trong meâ, chôù khoâng phaûi ñuùng, nhö theá meâ laïi theâm meâ, khoâng coù lôïi ích gì.

8. Cöû: Nhò Toå xin Sô Toå phaùp an taâm. Sô Toå baûo: Ñem taâm ra ta an cho oâng. Nhò Toå thöa: Con tìm taâm khoâng theå ñöôïc. Sô Toå baûo: Ta an taâm cho oâng roài.

Nieâm: Em beù leân ba oâm troáng giaáy,

            OÂng giaø taùm chuïc maëc aùo caàu.

Tuïng: Taâm ñaõ khoâng taâm noùi vôùi ai,

            Ngöôøi caâm thöùc moäng maét troøn xoe.

            Laõo taêng doái baûo an taâm ñaáy,

            Cöôøi ngaát baøng quan chaúng töï hay.

Nhò Toå Hueä Khaû xin Sô Toå Ñaït-ma phaùp an taâm. Sô Toå baûo: Ñem taâm ra ta an cho. Ngaøi Hueä Khaû tìm taâm khoâng ñöôïc, thöa: Con tìm taâm khoâng ñöôïc. Toå baûo: Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài. Nhö vaäy Toå coù an taâm thaät hay khoâng? Laøm caùch gì ñeå an taâm? - Khoâng coù moät phaùp ñeå an taâm. Theá maø Sô Toå laïi baûo ñaõ an taâm cho ngöôi roài. Ñoù laø noùi thaät hay khoâng?

            Ngaøi Traàn Thaùi Toâng nieâm:

            Em beù leân ba oâm troáng giaáy,

            OÂng giaø taùm chuïc maëc aùo caàu.

Troáng giaáy laø cuûa ngöôøi lôùn kheùo ñaùnh môùi khoâng beå, laïi ñöa cho con nít leân ba voã thì luûng ngay. Coøn oâng giaø taùm möôi tuoåi laïi maëc aùo caàu, laø aùo veõ hình boâng hoa ñeå cho con nít maëc.

YÙ ngaøi Traàn Thaùi Toâng noùi Toå Ñaït-ma chæ phaùp an taâm cho Toå Hueä Khaû gioáng nhö laø trao troáng giaáy cho ñöùa treû leân ba, hay laø baét oâng giaø taùm möôi tuoåi maëc aùo boâng vaäy. Ñaây laø Toå Ñaït-ma ñaùnh löøa nhöng raát kheùo.

            Tuïng:

            Taâm ñaõ khoâng taâm noùi vôùi ai,

            Ngöôøi caâm thöùc moäng maét troøn xoe.

Taâm ñaõ khoâng thaät laøm sao noùi! Cuõng nhö ngöôøi caâm naèm nguû moäng thaáy mình ñöôïc ñaõi moät böõa tieäc raát ngon, khi thöùc daäy muoán keå laïi cho baïn beø laøm sao keå? Chæ nhìn ngöôøi roài trôïn troøn ñoâi maét, chôù khoâng noùi gì ñöôïc. Cuõng nhö vaäy, taâm khoâng thaät laïi baûo ñem ra, laøm sao ñem. Taâm voïng töï noù daáy leân mình thaáy nhöng khoâng noùi cho ngöôøi nghe ñöôïc, chæ cho ngöôøi thaáy ñöôïc, gioáng nhö ngöôøi caâm naèm moäng maø baûo keå laïi giaác moäng thì khoâng keå ñöôïc.

            Laõo taêng doái baûo an taâm ñaáy,

            Cöôøi ngaát baøng quan chaúng töï hay.

Toå noùi: ta an taâm cho ngöôi roài, ñoù laø moät caùch noùi doái, nhöng doái maø khoâng doái. Ngöôøi baøng quan khoâng bieát ñöôïc vieäc naøy.

Hieän giôø chuùng ta coù bieát Toå Ñaït-ma an taâm baèng caùch naøo khoâng? Ñaây laø thuaät cuûa Toå, baûo an taâm maø taâm ñoù hö doái khoâng thaät, laøm sao an? Tæ duï nhö hieän giôø caùi taùch caùi dóa coù hình töôùng ñeå beân caïnh gheá noù seõ ngaõ ñoå, neáu ñeå giöõa baøn baûo ñaûm laø an oån. Vaäy coù hình thöùc môùi coù choã nôi. Coøn taâm suy nghó voïng töôûng cuûa chuùng ta hieän giôø ra sao ñang ôû ñaâu? Noù khoâng hình khoâng töôùng, muoán an laøm sao an? Theá neân Sô Toå baûo: Tìm taâm ñem ra ta an cho. Nghóa laø oâng muoán an caùi khoâng hình khoâng töôùng, neáu tìm ñöôïc ñem ra ñaây, thì ta an ñöôïc. Nhöng ngaøi Hueä Khaû tìm ñaùo ñeå khoâng ñöôïc. Khi tìm khoâng ñöôïc, töùc laø taâm an maát roài. Nhö vaäy ngaøi Hueä Khaû töï an taâm maø noùi Sô Toå an taâm, khoâng phaûi noùi doái laø gì? Theá maø chuùng ta nghó coù phaùp an taâm thaät, ñoù laø ngöôøi baøng quan khoâng bieát gì.

Troïng taâm vieäc tu laø bieát xoay laïi tìm. Vì taâm voïng khoâng thaät, neân moät phen tìm laïi noù maát tieâu, theá laø töï noù ñaõ an roài. Noùi an taâm nhöng thaät ra khoâng coù taâm naøo, khoâng coù caùch naøo ñeå an, chæ laø bieát xoay laïi soi saùng chính mình, taâm voïng maát ñi, ñoù laø an taâm. Ñaây laø ñieåm ñaëc bieät trong nhaø Thieàn, neáu chuùng ta khoâng naém vöõng, khoù maø bieát ñöôïc choã naøy.

 9. Cöû:Ngaøi Vaên-thuø thaáy coâ gaùi nhaäp ñònh gaàn Phaät. Ngaøi ñeán xuaát ñònh khoâng ñöôïc. Phaät sai Boà-taùt Voõng Minh ñeán xuaát ñònh ñöôïc.

Nieâm: Ñöùa con oan gia, maát gia phong ta.

Tuïng: Ñeàu cuøng xuaát ñònh coù sô thaân,

            Ñònh aáy neân laø chöûa chaùnh chaân.

            Neáu thaät Hoùa coâng khoâng haäu baïc,

            Xoay vaàn xuaân ñeán khaép moïi phaàn.

Ñaây laø caâu chuyeän daãn trong kinh: Moät hoâm ñöùc Phaät ñang thuyeát phaùp cho Taêng chuùng, coù moät coâ gaùi ñeán ngoài gaàn toøa ñöùc Phaät nhaäp ñònh. Ngaøi Vaên-thuø thaáy vaäy laø voâ pheùp, môùi duøng thaàn thoâng ñeå xuaát ñònh cho coâ, nhöng khoâng ñöôïc. Sau ñoù ñöùc Phaät baûo Boà-taùt Voõng Minh ñeán xuaát ñònh thì coâ môùi xuaát. Ngaøi Voõng Minh laø Boà-taùt môùi tu, coøn ngaøi Vaên-thuø laø Boà-taùt Ñaïi Trí, raát laø ñaëc saéc, theá maø Ngaøi khoâng laøm ñöôïc vieäc maø moät vò sô cô laøm ñöôïc. Nhö vaäy ñònh cuûa coâ gaùi coù phaûi laø ñaïi ñònh khoâng?

Lôøi Nieâm: Ñöùa con oan gia, maát gia phong ta. Neáu laø ñònh cöùu kính chaân thaät thì ngöôøi ñaïi trí ñaõ cho xuaát ñöôïc, coøn ñònh ñoù chöa phaûi laø chaân thaät neân ngöôøi tu sô cô cuõng xuaát ñöôïc. Thí duï nhö coù nhöõng Phaät töû nghieân cöùu Phaät phaùp khaù, ñeán ñaây hoûi ñaïo lyù vôùi toâi, khi toâi giaûng noùi hoï nghe hoï hieåu. Coøn neáu ngöôøi chöa hieåu Phaät phaùp chuùt naøo hay hieåu leäch laïc, ñeán ñaây hoûi, toâi coù noùi hoï cuõng khoâng hieåu. Nhöng khi ñeán nhaø khaùch, thaày tri khaùch noùi hoï laïi hieåu. Vaäy nhöõng gì cao saâu thì ngöôøi tu cao noùi ñöôïc, coøn nhöõng ñieàu thoâng thöôøng thì ngöôøi thöôøng noùi chuyeän vui vui ñaây kia hoï nghe hoï hieåu.

            Theá neân coù lôøi bình nhö sau:

            Ñeàu cuøng xuaát ñònh coù sô thaân,

            Ñònh aáy neân laø chöûa chaùnh chaân.

Neáu cuøng xuaát ñònh maø coù keû sô ngöôøi thaân thì ñònh aáy chöa chaân chaùnh.

            Neáu thaät Hoùa coâng khoâng haäu baïc,

            Xoay vaàn xuaân ñeán khaép moïi phaàn.

Neáu thaät trôøi ñaát khoâng coù ñoái vôùi ngöôøi saâu, caïn khaùc nhau thì nôi ñaâu cuõng ñöôïc muøa xuaân. Nhöng vì coù haäu baïc, neân muøa xuaân khoâng cuøng khaép. Ñoù laø ñeå noùi ñònh coù chaân vaø khoâng chaân, khoâng phaûi ñònh naøo cuõng ñeàu chaân chaùnh nhö nhau.

10. Cöû: Maõ Toå noùi: Töø sau loaïn Hoà ba möôi naêm, chöa töøng thieáu töông muoái.

Nieâm: Duø cho chaúng phaïm maûy may,

            Vaãn laø caàm baùnh dính tay.

Tuïng: Tröôùc kia laøm baïn khaùch röôïu traø,

            Quaùn röôïu thöôøng naèm beân caïnh nhaø.

            Giaû thöû khoe khoang ngöôøi lanh lôïi,

            Giöõa ñöôøng maát aùo chòu thoâi maø.

Ñaây laø caâu chuyeän trong söû, Maõ Toå ra ñi giaùo hoùa, truï ôû Giang Taây. Thaày Ngaøi laø Toå Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng cho ngöôøi tôùi hoûi: Töø khi rôøi Toå Nam Nhaïc ñeán nay, Thaày ôû ñaây truyeàn baù theá naøo? Maõ Toå noùi: Töø sau loaïn Hoà ba möôi naêm, chöa töøng thieáu töông muoái. Loaïn Hoà töùc laø thôøi loaïn laïc ôû Trung Hoa. Sau ñoù ba möôi naêm thì töông muoái luùc naøo cuõng saün, khoâng coù thieáu. YÙ muoán noùi töø khi thaáy ñaïo ñeán nay, luùc naøo cuõng hieän tieàn, khoâng coù thieáu thoán.

Nieâm:

            Duø cho chaúng phaïm maûy may,

            Vaãn laø caàm baùnh dính tay.

Noùi chöa töøng thieáu töông muoái, nghóa laø khoe ta laø ngöôøi khoâng coù thieáu. Nhö theá tuy khoâng phaïm loãi, nhöng cuõng laø caàm baùnh dính tay, hôi dô moät chuùt.

            Ngaøi Traàn Thaùi Toâng coù lôøi bình:

            Tröôùc kia laøm baïn khaùch röôïu traø,

            Quaùn röôïu thöôøng naèm beân caïnh nhaø.

            Giaû thöû khoe khoang ngöôøi lanh lôïi,

            Giöõa ñöôøng maát aùo chòu thoâi maø.

            Tröôùc kia töùc laø luùc loaïn Hoà.

Khoe khoang ngöôøi lanh lôïi laø noùi Maõ Toå baûo chöa töøng thieáu töông muoái. Nhöng giöõa ñöôøng maát aùo phaûi chòu thoâi, nghóa laø tuy lanh lôïi thaät nhöng cuõng bò maát aùo tìm khoâng ñöôïc, vaäy môùi ñuùng vôùi yù nghóa caàm baùnh dính tay. Neáu töï cho mình khoâng töøng vaéng thieáu, vaãn laø coù chuùt khoe khoang!

Phuï chuù:

1. Nhöõng baøi Nieâm Tuïng naøy, môùi nghe thaáy raát khoù. Ngöôøi nghe chæ coù höùng thuù trong caùi döùt baët nghó töôûng, coøn suy gaãm thì khoâng thaáy thuù chuùt naøo. Nghe roài moãi ngaøy thaám moät ít, laâu ngaøy thaønh quen, môùi bieát Thieàn raát laø quan troïng. Nhieàu khi chuùng ta nghó Thieàn noùi chuyeän ñaâu ñaâu khoâng hieåu noåi, duø coù hay cuõng trôû thaønh khoâng hay. Neáu khoâng hay thì saùch vôû ñeå laïi laøm gì cho voâ ích? Chuùng ta caàn phaûi nhaän hieåu ñoâi chuùt ñeå neám ñöôïc höông vò Thieàn môùi thaáy caùi hay cuûa ngöôøi xöa. Ngöôøi xöa hieåu vaø öùng duïng tôùi ñaâu, chuùng ta ngaøy nay cuõng noi theo göông ñoù ñeå thöïc haønh. Tuy nhöõng baøi Nieâm Tuïng coù khoâ khan nhöng chuùng ta coá gaéng nghe, roài seõ thaám ñöôïc vò Thieàn.

2. Chöõ Bieát trong ñaïo Phaät

Hoâm nay chuùng toâi noùi theâm veà chöõ Bieát trong ñaïo Phaät ñeå quí vò nghe vaø nhaän ñònh kyõ tröôùc khi böôùc vaøo ñöôøng tu taäp.

Chöõ Bieát danh töø chuyeân moân trong ñaïo goïi laø Taâm. Ñöùc Phaät nhìn thaáy nôi con ngöôøi chuùng ta coù hai loaïi bieát:

            1.- Loaïi bieát do duyeân vôùi boùng daùng cuûa saùu traàn roài khôûi suy nghó phaân bieät, ñoù laø caùi bieát sanh dieät, trong nhaø Phaät goïi laø Voïng taâm.

            2.- Coøn caùi bieát saün nôi saùu caên, khoâng do duyeân vôùi boùng daùng saùu traàn, cuõng khoâng do suy nghó phaân bieät, maø luoân luoân haèng coù, ñoù laø caùi bieát khoâng sanh dieät, trong kinh Laêng Nghieâm ñöùc Phaät goïi laø Chaân taâm.

Nhö vaäy Chaân taâm laø caùi bieát thöôøng haèng khoâng sanh dieät, coøn voïng taâm laø caùi bieát duyeân theo boùng daùng saùu traàn, caùi bieát naøy hö doái, chôït sanh chôït dieät, chôït coù chôït khoâng, khoâng phaûi laø thaät. Nhöng haàu heát chuùng ta ñang soáng trong caùi bieát sanh dieät ñoù. Luùc naøo coù nghó coù tính thì goïi laø bieát, khi khoâng nghó khoâng tính töôûng chöøng nhö khoâng bieát. Vì theá chuùng ta nhaän caùi bieát sanh dieät laøm taâm cuûa mình, coøn caùi bieát haèng höõu khoâng sanh khoâng dieät, mình laïi boû queân, khoâng nhaän ra noù. Theá neân ñöùc Phaät noùi chuùng ta cöù maõi ñi trong luaân hoài sanh töû.

Caùi bieát duyeân theo boùng daùng saùu traàn, maø saùu traàn laø töôùng voâ thöôøng sanh dieät, neân caùi bieát cuõng laø nieäm sanh dieät. Beân ngoaøi chaïy theo caûnh sanh dieät, beân trong nhaän taâm sanh dieät laøm mình, chaïy theo hai töôùng sanh dieät thì nhaát ñònh chuùng ta phaûi ñi trong sanh töû luaân hoài. Ai cuõng nhö ai ñeàu chaáp nhaän, ñeàu soáng nhö vaäy, cho neân ñöùc Phaät baûo: Chuùng sanh bò traàm luaân trong sanh töû luaân hoài.

Hieän nay muoán döùt doøng sanh töû, ñöùc Phaät daïy chuùng ta phaûi trôû laïi caùi bieát chaân thaät chöa bao giôø sanh dieät, caùi bieát ñoù môùi laø thaät mình, môùi laø haèng höõu. Vì noù khoâng duyeân theo boùng daùng cuûa saùu traàn, neân khoâng phaûi töôùng sanh dieät, khoâng sanh dieät thì laøm gì coù sanh töû luaân hoài? Theá neân chuùng ta soáng trôû veà vôùi caùi bieát chaân thaät laø chuùng ta bieát tu, trôû veà caùi khoâng sanh dieät laø chuùng ta giaûi thoaùt. Theá thì sanh töû hay giaûi thoaùt goác ôû nôi mình. Neáu laàm nhaän caùi bieát sanh dieät laø mình thì laên trong sanh töû, nhaän caùi bieát khoâng sanh dieät laø mình thì giaûi thoaùt sanh töû.

Laâu nay sôû dó chuùng ta quanh quaån khoâng tìm ra loái ñi, vì bò sanh dieät chi phoái. Nghieäm cho thaät kyõ, moãi khi chuùng ta suy nghó, thì caùi suy nghó laø caùi bieát sanh dieät. Caùi suy nghó ñoù luoân luoân keøm theo nhöõng hình boùng cuûa traàn caûnh, hay ngoân ngöõ, maø traàn caûnh vaø ngoân ngöõ ñeàu laø töôùng sanh dieät, neân caùi suy nghó veà hai töôùng ñoù cuõng sanh dieät. Theá maø chuùng ta cöù maõi soáng theo caùi sanh dieät, chôù khoâng bao giôø soáng vôùi caùi thaät cuûa mình. Nay muoán giaûi thoaùt sanh töû, chuùng ta phaûi döøng caùi sanh dieät ñeå nhaän ngay nôi mình coù caùi bieát khoâng sanh dieät, ñoù laø chuùng ta höôùng veà con ñöôøng giaûi thoaùt, trong nhaø Thieàn goïi laø trôû veà coá höông. Coøn ñi theo saùu traàn ñeå chòu sanh töû, ñoù goïi laø lang thang laøm khaùch phong traàn.

Hieãu roõ choã naøy roài, chuùng ta môùi bieát nhaø Thieàn nhaém thaúng vaøo caùi gì. Neáu khoâng hieåu, chuùng ta thaáy caùc Thieàn sö noùi nhöõng chuyeän ñaâu ñaâu, raát laø voâ nghóa voâ lyù. Thoâng thöôøng chuùng ta quen caâu noùi naøo cuõng phaûi coù nghóa coù lyù, töùc laø coù suy gaãm, caøng suy gaãm thì caøng laên trong sanh dieät. Theá neân caâu noùi hay nhaát cuûa nhaø Thieàn laø caâu noùi khoâng suy nghó ñöôïc. Caâu noùi khoâng suy nghó ñöôïc maø mình nhaän ra, thì ñoù laø nhöõng caâu raát hay, trong nhaø Thieàn goïi laø lôøi noùi soáng hay hoaït ngöõ. Coøn caâu noùi maø suy nghó ñöôïc nhaø Thieàn goïi laø töû ngöõ hay caâu noùi cheát. Hieåu nhö vaäy, khi ñi saâu trong tinh thaàn Thieàn toâng, chuùng ta môùi thaám ñöôïc caùi hay. Neáu khoâng, chuùng ta nghe noùi sao laï luøng quaù, khoâng coù moät chuùt yù vò gì, nhöng khoâng yù vò laïi ñöôïc caùc ngaøi khen, coøn noùi coù suy gaãm thaáy hay laïi bò caùc ngaøi cheâ. Ñoù laø choã thieát yeáu trong söï tu. Neáu tu Thieàn maø khoâng naém vöõng ñöôïc lyù naøy, thì khoâng hieåu ñöôïc ñaïo Phaät. Ñaïo Phaät coát daïy chuùng ta giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt. Giaùc ngoä giaûi thoaùt laø töï nôi mình. Taâm tö loùng laëng, trí tueä saùng suoát, thaáy ñöôïc leõ thaät thì giaùc ngoä. Thaáy ñöôïc leõ thaät vaø soáng ñöôïc vôùi leõ thaät ñoù, thì chuùng ta khoâng bò sanh töû nöõa, ñoù laø giaûi thoaùt. Goác cuûa söï tu laø ôû ngay choã naøy.

Chuùng toâi phaùc hoïa ñaïi khaùi ñeå khi nghe caùc Thieàn sö noùi chuyeän, quí vò khoâng coù ngôõ ngaøng, khoâng thaáy khoù khaên. Neáu khoâng thì khi nghe nhöõng caâu noùi vöøa voâ nghóa, vöøa thoâ keäch, quí vò nghó raèng caùc Thieàn sö noùi naêng khoâng coù gì hay caû, nhöng chính lôøi thoâ keäch voâ nghóa laïi ñöôïc khen, coøn nhöõng lôøi vaên hoa boùng baåy laïi bò cheâ. Hieåu ñöôïc nhö vaäy môùi thaáy choã ñaëc bieät cuûa nhaø Thieàn.

11. Cöû: Baù Tröôïng taùi tham Maõ Toå, Maõ Toå heùt moät tieáng. Baù Tröôïng ñaïi ngoä.

Nieâm: Ngaøn muõi nhoïn, khoâng baèng moät nhaùt mai cuøn.

Tuïng: Ngaøy tröôùc xe thô chaúng cuøng ñoàng,

            Boán beân daáy loaïn tôï ñaøn ong.

            Maõ Toå moät phen vung kieám beùn,

            Töø ñaây ñöôøng neûo tin töùc thoâng.

Ñaây laø caâu chuyeän ngaøi Baù Tröôïng taùi tham Maõ Toå. Taùi tham töùc laø trôû laïi tham vaán laàn thöù hai. Sôû dó trôû laïi tham vaán laø lyù do nhö sau: Moät hoâm Maõ Toå ñi daïo, ngaøi Baù Tröôïng theo haàu. Thaáy moät baày vòt trôøi bay qua, Maõ Toå hoûi: Ñoù laø caùi gì? Sö thöa: Con vòt trôøi. Maõ Toå hoûi: Bay ñi ñaâu? Sö thöa: Bay qua (töùc laø bay qua maát). Maõ Toå beøn naém loã muõi Sö keùo maïnh, ñau quaù Sö la thaát thanh. Maõ Toå baûo: Laïi noùi bay qua ñi. Ngay caâu aáy Sö tænh ngoä.

Qua caâu chuyeän treân, chuùng ta thaáy thaày troø nhö noùi ñuøa nhau. Ñi daïo vöôøn, thaáy baày vòt trôøi bay ngang treân hö khoâng. Thaày hoûi: Caùi gì? Troø ñaùp: Baày vòt trôøi. Laïi hoûi: Ñaâu roài? Troø phaûi ñaùp laøm sao? Taát nhieân phaûi ñaùp: Bay qua maát. Thaày lieàn naém loã muõi keùo maïnh moät caùi, troø ñau la thaát thanh. Thaày baûo: Laïi noùi bay qua ñi. Nhö vaäy caâu noùi ñoù coù lyù thuù gì maø ngay ñoù ngaøi Baù Tröôïng lieàn tænh ngoä? Chuùng ta thöû laëng taâm xem coù thaáy ñöôïc choã ngoä cuûa Ngaøi khoâng?

Trôû laïi vieäc tröôùc, khi ngaøi Baù Tröôïng laøm thò giaû cho Maõ Toå, moãi khi thí chuû ñem trai phaïn ñeán, Ngaøi giôû loàng baøn ra, Maõ Toå lieàn caàm nöûa caùi baùnh ñöa leân giöõa chuùng hoûi: Ñaây laø caùi gì? Traûi qua ba naêm nhö vaäy, thò giaû chòu thua khoâng traû lôøi ñöôïc.

Neáu chuùng ta thöa: Laø caùi baùnh, coù truùng choã Toå muoán noùi chöa? - Chöa truùng. Qua thôøi gian ba naêm, ngaøi Baù Tröôïng ñaõ nuoâi döôõng caùi gì roài. Cho ñeán hoâm nay thaày troø ñi daïo vöôøn, Toå môùi söû duïng thuaät baày vòt trôøi bay qua, xem nhö Maõ Toå ñaõ chuaån bò tröôùc ba naêm, ñeán luùc naøy Toå môùi söû duïng vaø ngaøi Baù Tröôïng lieàn ñöôïc tænh ngoä.

Khi ngoä xong trôû veà phoøng thò giaû, Sö khoùc raát thoáng thieát. Nhöõng ngöôøi cuøng phoøng hoûi: Huynh nhôù cha meï phaûi khoâng? Sö ñaùp: Khoâng. Hoûi: Bò ngöôøi ta maéng chöûi chaêng? Ñaùp: Khoâng. Taïi sao khoùc? - Loã muõi toâi bò Hoøa thöôïng keùo ñau thaáu xöông. Huynh ñeä môùi hoûi: Coù nhaân duyeân gì khoâng kheá hoäi? Ngaøi traû lôøi: Huynh hoûi Hoøa thöôïng ñi. Nhöõng vò aáy ñeán hoûi Maõ Toå: Thò giaû Haûi coù nhaân duyeân gì chaúng kheá hoäi ôû trong phoøng khoùc, xin Hoøa thöôïng vì chuùng con noùi. Maõ Toå baûo: Y ñaõ kheá hoäi, caùc ngöôi töï hoûi laáy y. Caùc vò veà phoøng hoûi: Hoøa thöôïng noùi huynh ñaõ hoäi, baûo chuùng toâi veà hoûi huynh. Sö beøn cöôøi haû haû. Caùc vò aáy baûo: Vöøa roài khoùc, sao baây giôø cöôøi? Sö ñaùp: Vöøa roài khoùc baây giôø cöôøi. Caùc vò aáy môø mòt khoâng hieåu.

Caùch tu haønh naøy thaät laï luøng, chuùng ta thaáy söï dieãn tieán raát kyø ñaëc. Toå ñöa nöûa caùi baùnh leân hoûi: Ñaây laø caùi gì? Ai khoâng bieát laø caùi baùnh, taïi sao Toå laïi caàm caùi baùnh hoûi laø caùi gì, phaûi traû lôøi laøm sao? Cho neân Ngaøi oâm aáp maõi vieäc naøy trong ba naêm. Ñeán cuoái cuøng, khi bò Toå keùo loã muõi vaø baûo: Sao khoâng noùi bay qua maát ñi? Ngay ñoù Ngaøi lieàn thaáy, thaáy loã muõi hay thaáy baày chim?

Nghe caâu chuyeän chuùng ta cöù maéc keït veà baày chim bay hay loã muõi bò keùo maïnh. Nhöng choã Thieàn sö muoán chæ khoâng phaûi laø choã ñoù. Baày chim laø töôùng sanh dieät beân ngoaøi, loã muõi laø töôùng sanh dieät beân trong. Chæ coù caùi khoâng sanh dieät bieát ñöôïc baày chim môùi laø quan troïng, ñoù laø choã Toå muoán chæ. Tuy nhaän ñöôïc nhöng ngaøi Baù Tröôïng chöa ñuû loøng tin raèng mình ngoä thaät, neân veà phoøng Ngaøi khoùc. Nhöõng ngöôøi ñoàng phoøng môùi hoûi lyù do, Ngaøi traû lôøi: Loã muõi toâi bò Hoøa thöôïng keùo ñau quaù. Hoûi: Coù nhaân duyeân gì khoâng hoäi neân bò keùo loã muõi? Ñaùp: Huynh ñeán hoûi Hoøa thöôïng ñi. Khi nhöõng vò ñeán hoûi, Maõ Toå baûo: Y ñaõ ngoä roài, töùc laø Toå xaùc nhaän Ngaøi ñaõ ngoä. Khi aáy Ngaøi cöôøi haû haû, nghóa laø khoâng coøn nghi ngôø nöõa. Ngaøi khoâng töï ñeán hoûi Toå maø nhôø caùc thaày ñoàng phoøng ñi hoûi giuøm, ñoù laø caùi kheùo cuûa ngöôøi xöa, khi ñöôïc xaùc nhaän Ngaøi cöôøi to.

Ñeán hoâm sau Maõ Toå vöøa leân toøa, chuùng nhoùm hoïp xong, Sö böôùc ra cuoán chieáu. Maõ Toå xuoáng toøa, Sö theo sau ñeán phöông tröôïng. Maõ Toå hoûi: Ta chöa noùi caâu naøo, taïi sao ngöôi cuoán chieáu? Sö thöa: Hoâm qua bò Hoøa thöôïng keùo choùt muõi ñau. Maõ Toå hoûi: Hoâm qua ngöôi ñeå taâm choã naøo? Sö traû lôøi: Choùt muõi ngaøy nay laïi chaúng ñau. Maõ Toå noùi: Ngöôi hieåu saâu vieäc hoâm qua. Ñoù laø xaùc nhaän moät laàn nöõa. Sö laøm leã lui ra. Vaäy laø Ngaøi tröïc tieáp ñöôïc Maõ Toå xaùc nhaän, ñoù laø truyeàn taâm aán.

Kyø sau taùi tham, Sö ñöùng haàu Maõ Toå, thaáy phaát töû ôû goùc giöôøng, Sö hoûi: Töùc ñaây duøng, lìa ñaây duøng? Maõ Toå baûo: Veà sau ngöôi môû mieäng seõ laáy caùi gì vì ngöôøi? Sö caàm phaát töû döïng ñöùng. Maõ Toå hoûi: Töùc ñaây duøng, lìa ñaây duøng? Sö ñeå phaát töû laïi choã cuõ. Maõ Toå nghieâm chænh heùt moät tieáng, ñeán ba ngaøy Sö coøn ñieác tai.

Ñaây laø laàn sau trôû laïi tham vaán, ngaøi Baù Tröôïng thaáy caây phaát töû, töùc laø caây choåi queùt buïi, ñeå treân baøn, Sö lieàn chæ caây phaát töû noùi: Töùc ñaây duøng hay lìa ñaây duøng? Nghóa laø töùc caây phaát töû ñoù maø duøng hay lìa caây phaát töû duøng? Maõ Toå baûo: Veà sau ngöôi  môû mieäng seõ laáy caùi gì vì ngöôøi? Töùc laø muoán daïy doã ngöôøi thì laáy caùi gì ñeå chæ daïy? Sö caàm caây phaát töû döïng ñöùng, ñoù laø daïy ngöôøi. Chuùng ta môùi thaáy sôû tröôøng cuûa mình nôi vò thaày nhö theá naøo, ñeán khi daïy ngöôøi, mình cuõng söû duïng thuaät ñoù trieät ñeå. Döïng ñöùng caây phaát töû laø chæ caùi gì? Coù phaûi chæ baày vòt trôøi khoâng? Ñeán khi Maõ Toå hoûi: töùc ñaây duøng hay lìa ñaây duøng, Ngaøi lieàn ñeå caây phaát töû laïi y choã cuõ. Maõ Toå nghieâm chænh heùt moät tieáng, ba ngaøy coøn ñieác tai. Moät tieáng heùt ñoù, trong nhaø Thieàn goïi laø thuû thuaät ñaëc bieät, muoân ñôøi khoâng queân.

Nhö vaäy chuùng ta khi tu coù tænh coù thaáy, nhöng tænh moät luùc roài queân. Muoán nhôù ñôøi ñôøi phaûi nhôø nhöõng thuû thuaät hoaëc ñaùnh hoaëc heùt. Maõ Toå heùt moät tieáng ñieác tai ba ngaøy, laøm sao queân ñöôïc. Nhôù tieáng heùt laø nhôù caùi gì mình thaáy, nhôù maõi khoâng bao giôø queân. Thöôøng giaûng tôùi choã naøy, chuùng toâi noùi ñoâng noùi taây quanh co, chôù khoâng coù caùch naøo khaùc hôn.

Ngaøi Traàn Thaùi Toâng nieâm: “ngaøn muõi nhoïn khoâng baèng moät nhaùt mai cuøn”, töùc laø duø kheùo duøng ngaøn lôøi ngaøn caâu beùn nhaïy ñeå giaûi thích cuõng khoâng baèng moät tieáng heùt, cuõng nhö moät nhaùt mai cuøn coù giaù trò hôn caû ngaøn muõi nhoïn. Qua caâu nieâm naøy chuùng ta ñaõ thaáy ñöôïc toaøn yù cuûa baøi.

Tuïng:

            Ngaøy tröôùc xe, thô chaúng cuøng ñoàng,

            Boán beân daáy loaïn tôï ñaøn ong.

            Maõ Toå moät phen vung kieám beùn,

            Töø ñaây ñöôøng neûo tin töùc thoâng.

“Ngaøy tröôùc xe, thô chaúng cuøng ñoàng.” Xe vaø thô laø hình töôùng cuûa chieác xe cuï theå vaø hình veõ treân giaáy, töùc hình töôùng thaät vaø neùt veõ khoâng gioáng nhau. Theá neân:

“Boán beân daáy loaïn tôï ñaøn ong.” Khi chöa thaáy, chöa soáng ñöôïc leõ thaät, luùc ñoù taâm chuùng ta roái bôøi laêng xaêng nhö ñaøn ong vôõ toå.

“Maõ Toå moät phen vung kieám beùn”, kieám beùn cuûa Maõ Toå laø tieáng heùt.

 “Töø ñaây ñöôøng neûo tin töùc thoâng.” Töø ñoù ñöôøng ñi neûo veà vaø tin töùc ñeàu thoâng suoát.

Baøi tuïng cuûa ngaøi Traàn Thaùi Toâng taùn thaùn tieáng heùt cuûa Maõ Toå ñaõ giuùp cho ngaøi Baù Tröôïng thoâng suoát khoâng coøn bò chöôùng ngaïi nöõa.

12. Cöû: Quoác sö moät ngaøy goïi thò giaû ba laàn. Thò giaû ba laàn daï! Quoác sö noùi: Ngôõ laø ta phuï ngöôi, ngöôïc laïi ngöôi phuï ta.

Nieâm: Nhö ngöôøi uoáng nöôùc, laïnh noùng töï bieát.

Tuïng: Döôùi treân xöôùng hoïa xöùng cuøng hai,

            YÙ aáy so ñaâu bieát ngaén daøi.

            Nhaèm tröôùc phôi baøy gan ruoät saïch,

            Trong ñaây chæ höùa töï mình hay.

Moät hoâm Quoác sö Hueä Trung goïi thò giaû, thò giaû daï. Ngaøi goïi nhö vaäy maø khoâng noùi theâm caâu naøo, ba laàn goïi, thò giaû ñeàu öùng tieáng daï ba laàn. Cuoái cuøng Ngaøi noùi: Töôûng laø ta phuï ngöôi, khoâng ngôø ngöôi phuï ta. Thò giaû daï ba laàn maø phuï thaày ôû choã naøo?

Baøi tröôùc Maõ Toå chæ cho ngaøi Baù Tröôïng taâm khoâng sanh dieät qua con maét. Chuùng ta laâu nay thöôøng laàm töôûng mình suy nghó môùi bieát, ñaâu ngôø thaáy ñaõ bieát. Neáu thaáy maø khoâng bieát thì laøm sao noùi ngöôøi naøy traéng ngöôøi kia ñen, ngöôøi naøy maëc aùo vaøng ngöôøi kia maëc aùo xanh. Bieát traéng ñen, bieát xanh vaøng maø noùi khoâng bieát sao ñöôïc. Nhöng caùi bieát ñoù khoâng coù suy nghó, khoâng moät chuùt maùy ñoäng, ñoù môùi thaät laø caùi bieát cuûa mình. Vì vaäy caùi kheùo cuûa Thieàn sö laø khoâng noùi thaúng, khoâng chæ thaúng, maø noùi töø caùi naøy ñeå chuùng ta hieåu qua caùi kia. Nhôø vaäy chuùng ta nhôù maõi.

Ngaøi Quoác sö Hueä Trung laø ñeä töû cuûa Luïc toå Hueä Naêng, moãi laàn Ngaøi goïi, thò giaû daï, coi nhö thaày troø töông öng, theá maø cuoái cuøng Ngaøi noùi: Töôûng laø ta phuï ngöôi, khoâng ngôø ngöôi phuï ta. Phuï ôû choã naøo? Khoâng phaûi thaày goïi troø daï laø ñuû, maø Ngaøi muoán chæ caùi gì khaùc nöõa.

Nieâm: “Nhö ngöôøi uoáng nöôùc, laïnh noùng töï bieát.” Choã mình nhaän ra, thaáy ñöôïc, gioáng nhö ngöôøi uoáng nöôùc laïnh noùng töï bieát, khoù noùi ñöôïc.

Tuïng:

            Döôùi treân xöôùng hoïa, xöùng cuøng hai,

            YÙ aáy so ñaâu bieát ngaén daøi.

            Nhaèm tröôùc phôi baøy gan ruoät saïch,

            Trong ñaây chæ höùa töï mình hay.

“Döôùi treân xöôùng hoïa, xöùng cuøng hai.” Döôùi laø chuù thò giaû, treân laø ngaøi Quoác sö Hueä Trung, hai thaày troø xöôùng hoïa laø thaày goïi troø daï.

“YÙ aáy so ñaâu bieát ngaén daøi.” Laáy caùi gì so saùnh maø bieát ñaây ngaén kia daøi, vì noù khoâng phaûi laø caùi so saùnh.

“Nhaèm tröôùc phôi baøy gan ruoät saïch.” Thaày ñaõ ñem heát gan ruoät phôi baøy cho ñeä töû, neáu ñeä töû nhaän bieát thì bieát, khoâng thì thoâi, chôù khoâng laøm sao noùi ñöôïc. Cho neân:

“Trong ñaây chæ höùa töï mình hay.” Töï mình bieát thoâi, chôù caùi ñoù giaûi baøy khoâng ñöôïc. Choã chaân thaät ñoù, thaày chæ moät caùch heát söùc roõ raøng, cuõng nhö ñem heát caû gan ruoät baøy ra, thaáy hay khoâng laø töï mình chôù khoâng coøn caùch gì nöõa.

Nhö vaäy ngaøi Hueä Trung muoán trao cho chuù thò giaû caùi gì? Trao caùi saün coù nôi mình, caùi bieát daï ñoù! Goïi bieát daï ôû mieäng hay ôû ñaâu? Khoâng phaûi ôû mieäng.

 13. Cöû: Ñaïi Qui noùi: Caâu coù caâu khoâng nhö daây leo caây. Sô Sôn hoûi: Caây ngaõ daây khoâ caâu veà choã naøo? Ñaïi Qui cöôøi to ha haû!

Nieâm: Nöôùc chaûy aét veà bieån, traêng laën chaúng rôøi trôøi.

Tuïng:             Soùng laëng yeân roài, traän gioù thaâu,

            Uoång coâng höôùng ngoaïi khoå tìm caàu.

            Khoái nghi cöôøi naùt thaønh traêm maûnh,

            Töø ñoù môùi phaân ñaù vôùi chaâu.

Ñaïi Qui töùc laø ngaøi Ñaïi An ôû Qui Sôn. ÔÛ Qui Sôn coù hai vò Toå noåi tieáng. Vò Toå tröôùc laø ngaøi Linh Höïu, vò sau laø ngaøi Ñaïi An. Ngaøi Ñaïi An laø vò Toå noùi: Ta ôû non Qui ba möôi naêm chaên moät con traâu.

Ngaøi Ñaïi Qui noùi: Caâu coù caâu khoâng nhö daây leo caây. Ngaøi Sô Sôn hoûi: Khi caây ngaõ daây khoâ, caâu veà choã naøo? Ngaøi Ñaïi Qui cöôøi to ha haû. Cöôøi ñoù laø ñaõ traû lôøi chöa? Chuùng ta luoân luoân coù beänh khi môû mieäng noùi ñeàu keït ôû hai beân, hoaëc coù khoâng, hoaëc phaûi quaáy, hoaëc toát xaáu. Noùi coù noùi khoâng laø ñeå chæ chung cho taát caû nhöõng ñoái ñaõi.

Ngaøi Ñaïi Qui muoán noùi: Neáu môû mieäng noùi thuoäc veà coù, khoâng, chaúng khaùc naøo daây bìm bìm leo treân caây, nghóa laø nöông caây maø coù daây leo, ngaøi Sô Sôn böôùc ra hoûi: Caây ngaõ daây khoâ thì caâu coù caâu khoâng veà choã naøo? Töùc laø heát choã nöông töïa, heát coù heát khoâng thì veà ñaâu? Ngaøi Ñaïi Qui cöôøi ha haû, khoâng noùi theâm lôøi naøo.

Nieâm: “Nöôùc chaûy aét veà bieån, traêng laën chaúng rôøi trôøi.” Nieâm thaät laø kheùo. Duø cho taát caû nöôùc treân nguoàn ñoå aàm aàm, nhöng roát cuoäc ñeàu doàn veà bieån. Duø traêng coù moïc coù laën, nhöng khoâng rôøi baàu hö khoâng. Nhö vaäy khi ñoái ñaõi baët roài, nghóa laø noùi coù noùi khoâng ñeàu döùt, thì gioáng nhö nöôùc chaûy veà bieån, nhö traêng laën vaãn ôû trong baàu trôøi, khoâng veà ñaâu.

Tuïng:

            Soùng laëng yeân roài traän gioù thaâu,

            Uoång coâng höôùng ngoaïi, khoå tìm caàu.

            Khoái nghi cöôøi naùt thaønh traêm maûnh,

            Töø ñoù môùi phaân ñaù vôùi chaâu.

“Soùng laëng yeân roài traän gioù thaâu”, khi nhìn xuoáng bieån thaáy soùng yeân laëng thì luùc ñoù gioù ñaõ döøng. Soùng laëng gioù döøng laø ñeå noùi caùi thaáy hai beân ñaõ heát, gioáng nhö caây ngaõ daây khoâ luùc aáy caâu veà choã naøo?

“Uoång coâng höôùng ngoaïi, khoå tìm caàu”, ñeán choã ñoù thì ñöøng tìm kieám ñaâu nöõa, taïi sao? Vì gioáng nhö nöôùc chaûy veà bieån, nhö traêng chaúng rôøi trôøi, tuy thaáy khuaát nhöng ñaâu coù maát, ñöøng tìm hoûi veà ñaâu chi cho nhoïc.

“Khoái nghi cöôøi naùt thaønh traêm maûnh”, khi ñang nghi ngôø noù ñi veà choã naøo, thì caùi cöôøi ha haû cuûa ngaøi Ñaïi Qui laøm cho tan naùt khoái nghi.

“Töø ñoù môùi phaân ñaù vôùi chaâu”, töùc laø töø ñoù môùi phaân raønh reõ caùi naøo thuoäc veà chaâu ngoïc, caùi naøo thuoäc veà ñaù soûi, khoâng coøn laãn loän hoãn taïp nöõa.

Toùm laïi trong baøi tuïng naøy, ngaøi Traàn Thaùi Toâng ñaõ giaûi thích roõ raøng vaán ñeà noùi coù noùi khoâng, hay noùi phaûi noùi quaáy. Sôû dó taâm chuùng ta baát an laø vì chaïy theo phaân bieät ñoái ñaõi coù khoâng, phaûi quaáy. Khi taát caû nhöõng ñoái ñaõi döùt baët thì coøn caùi gì? Neân noùi: “Caây ngaõ bìm khoâ, caâu veà choã naøo?” Ngaøi Ñaïi Qui cöôøi to, thaáy döôøng nhö Ngaøi khoâng traû lôøi, nhöng ñaõ coù traû lôøi roài. Neáu hoûi veà choã naøo maø traû lôøi laø khoâng ñuùng, neân ngay ñoù laø heùt. Thay vì heùt, ngaøi Ñaïi Qui cöôøi to laø ñuû, ñoù laø ñaõ traû lôøi maø khoâng maéc keït hai beân.

Qua caâu chuyeän naøy, chuùng ta thaáy ñieåm ñaëc bieät trong nhaø Thieàn. Ngaøi Sô Sôn töùc laø ngaøi Boá Ñan, ñeä töû cuûa ngaøi Ñoäng Sôn Löông Giôùi. Khi hoûi: caâu veà choã naøo, Ngaøi Ñaïi Qui cöôøi, ngaøi Sô Sôn traùch: Con ñi ñöôøng xa caû ngaøn daëm ñeán ñaây hoûi Hoøa thöôïng, maø Hoøa thöôïng khoâng traû lôøi. Ngaøi Ñaïi Qui lieàn laáy tieàn ra: Thoâi cho oâng tieàn veà xe. Ngaøi Sô Sôn khoâng ngôø chính caùi cöôøi laø ñaõ traû lôøi, coøn ñoøi hoûi chi nöõa? Theá neân khi chuùng ta ñoïc saùch thieàn ñöøng suy gaãm, cöù laéng taâm roài seõ thaáy caùi hay thaám thía voâ cuøng.

14. Cöû: Baù Tröôïng baûo: Theá naøo laø phaùp khoâng vì ngöôøi noùi? Nam Tuyeàn ñaùp: Chaúng phaûi taâm, chaúng phaûi Phaät, chaúng phaûi vaät.

Nieâm: Ngaøn Thaùnh tìm daáu y chaúng ñöôïc,

            Toaøn thaân aån taïi ñaïi hö khoâng.

Tuïng: Tröôùc ñaây coâng aùn khoâng leäch nghieâng,

            Ñoái dieän xem xem hoäi chaêng lieàn.

            Trong ngoâi Phaät phaùp môøi chaúng ôû,

            Ñeâm veà nhö tröôùc nguû bôø lau.

Ngaøi Baù Tröôïng hoûi: “Theá naøo laø phaùp khoâng vì ngöôøi noùi?” Nghóa laø phaùp khoâng vì ngöôøi noùi laø phaùp gì?

Ngaøi Nam Tuyeàn ñaùp: “Chaúng phaûi taâm, chaúng phaûi Phaät, chaúng phaûi vaät.” Ñoù laø phaùp khoâng vì ngöôøi noùi.

Nieâm: “Ngaøn Thaùnh tìm daáu y chaúng ñöôïc, toaøn thaân aån taïi ñaïi hö khoâng.”

Phaùp khoâng vì ngöôøi noùi, duø cho maét cuûa ngaøn vò Thaùnh tìm daáu veát y cuõng khoâng ñöôïc, taïi sao? Vì y khoâng coù töôùng maïo, bieát ñaâu maø tìm. Toaøn thaân cuûa phaùp ñoù ñang aån trong ñaïi hö khoâng, khoâng thieáu vaéng.

Tuïng:

            Tröôùc ñaây coâng aùn khoâng leäch nghieâng,

            Ñoái dieän xem xem hoäi chaêng lieàn.

“Phaùp khoâng vì ngöôøi noùi” laø moät coâng aùn raát chu ñaùo, raát veïn toaøn. Hoäi hay khoâng hoäi laø ngay nôi ñoù, ñöøng suy nghó, ñöøng tìm kieám nöõa.

            Trong ngoâi Phaät phaùp môøi chaúng ôû,

            Ñeâm veà nhö tröôùc nguû bôø lau.

Nguyeân vaên chöõ Haùn laø:

            Phaät phaùp vò trung löu baát truï,

            Daï lai y cöïu tuùc loâ hoa.

Hai caâu naøy thaät laø ñeïp laøm sao, ñaây laø hai caâu toâi ñaéc yù nhaát.

Khi ngaøi Baù Tröôïng hoûi: phaùp khoâng vì ngöôøi noùi laø phaùp gì, Ngaøi Nam Tuyeàn ñaùp: “Chaúng phaûi taâm, chaúng phaûi Phaät, chaúng phaûi vaät.” Taâm, Phaät, vaät ñeàu khoâng phaûi, vaäy laø caùi gì? Hai caâu naøy dieãn taû choã ñoù.

“Löu baát truï” laø giöõ laïi, môøi laïi maø khoâng ôû, vì neáu ôû thì hoaëc laø taâm, hoaëc laø Phaät, nhöng chaúng phaûi taâm, chaúng phaûi Phaät thì ñaâu coøn ôû trong ngoâi Phaät phaùp. Cuõng nhö thuôû tröôùc, ñeâm veà ñeán bôø lau nguû ngon laønh, khoâng caàn phaûi coù ngoâi vò. Ñaây laø dieãn taû “ngoä lieãu ñoàng vò ngoä”, nghóa laø ngoä roài cuõng ñoàng vôùi khi chöa ngoä.

Vì chuùng ta ñang ôû trong caûnh meâ, neân Phaät môùi noùi Ngaøi laø giaùc, meâ vaø giaùc ñoái nhau chæ laø phöông tieän ñeå chuùng ta so saùnh maø vöôn leân. Coøn caùi chaân thaät laø taâm khoâng sanh dieät, taâm ñoù khoâng phaûi laø caùi gì heát. Cho neân ngaøi Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng noùi: “Noùi moät vaät töùc khoâng truùng.” Noù khoâng phaûi taâm, khoâng phaûi Phaät, cuõng khoâng phaûi vaät, noù khoâng phaûi laø caùi gì, nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù. Noù khoâng ôû vò laø taâm, laø Phaät, laø phaùp, laø trí, laø ñaïo, noù khoâng bò leä thuoäc vaøo nhöõng töø ngöõ, nhöng tröôùc sau vaãn khoâng thay ñoåi. Ngaøy xöa meät moûi ñeán nguû bôø lau, nay meät moûi cuõng ñeán bôø lau nguû, nghóa laø thuôû xöa chöa ngoä, ngaøy nay ngoä roài cuõng nhö nhau khoâng khaùc. Khoâng phaûi khi xöa meâ laøm chuùng sanh thì maát caùi chaân thaät, ngaøy nay ngoä laøm Phaät, laøm Boà-taùt môùi coù caùi chaân thaät. Tæ duï khi meâ chaïy theo ngoaïi caûnh, maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe, nhöng maét thaáy maø khoâng nhôù caùi thaáy, chæ nhôù caûnh nhôù ngöôøi, tai nghe maø khoâng nhôù caùi nghe, chæ nhôù tieáng hay tieáng dôû. Nay ngoä roài, maét thaáy caûnh khoâng dính vôùi caûnh, tai nghe tieáng khoâng keït vôùi tieáng, töùc laø chuùng ta ñang soáng vôùi caùi chaân thaät. Caùi chaân thaät luùc meâ vaãn y nhieân, luùc ngoä cuõng vaãn y nhieân, khoâng coù thieáu vaéng bao giôø, chæ vì queân hay nhôù noù maø thaønh meâ hay ngoä.

Trong kinh Laêng Nghieâm Phaät chæ raát thaáu ñaùo, ñöùc Phaät ñöa tay leân hoûi ngaøi A-nan: OÂng thaáy khoâng? Ngaøi A-nan thöa: Baïch Theá Toân, thaáy. Ñöùc Phaät ñeå tay xuoáng, laïi hoûi: OÂng thaáy khoâng? Ngaøi A-nan thöa: Baïch Theá Toân, khoâng. Ngaøi bò Phaät quôû: Tay laø thuoäc veà caûnh, caûnh beân ngoaøi khi coù khi khoâng, caùi thaáy cuûa oâng coù luùc naøo vaéng ñaâu! Nhö vaäy ñöùc Phaät ñaõ chæ quaù roõ raøng, coøn Thieàn sö chæ noùi goïn thoâi.

Ñöùc Phaät laïi baûo ngaøi La-haàu-la ñaùnh chuoâng vaø hoûi ngaøi A-nan: OÂng nghe khoâng? Ngaøi thöa: Baïch Theá Toân, nghe. Khi tieáng chuoâng laëng roài, Phaät hoûi: OÂng nghe khoâng? Ngaøi thöa: Baïch Theá Toân, khoâng nghe. Phaät quôû theâm moät laàn nöõa: Tieáng chuoâng khi coù khi khoâng, coøn caùi nghe cuûa oâng coù luùc naøo khoâng ñaâu. Neáu oâng khoâng nghe thì laøm sao bieát ñöôïc khoâng coù tieáng chuoâng. Coù tieáng chuoâng thì nghe coù, khoâng tieáng chuoâng thì nghe khoâng, taïi sao noùi khoâng nghe?

Phaät keát luaän ñoù laø do meâ laàm, chuùng sanh queân mình theo vaät. Theo vaät laø queân caùi thaáy maø theo tay, queân caùi nghe maø theo tieáng. Hieän giôø taát caû chuùng ta ñang queân mình theo vaät neân goïi laø meâ, coøn nhôù mình queân vaät goïi laø giaùc, thaät ñôn giaûn laøm sao! Caùi chaân thaät khoâng bao giôø thay ñoåi, caùi nghe caùi thaáy tröôùc sau nhö moät, nhöng khaùc nhau chæ coù meâ vaø giaùc thoâi. Meâ laø theo vaät thì bò vaät chuyeån daãn ñi trong luaân hoài, giaùc laø nhôù mình thì ñöôïc töï do töï taïi töùc laø giaûi thoaùt.

Laâu nay chuùng ta chæ bieát caùi beân ngoaøi, cho neân bao nhieâu ngöôøi tu cöù nghó muoán thaønh Phaät laø phaûi coù thaàn thoâng, phaûi phaùt haøo quang..., nhö vaäy ngoài thieàn môùi coù giaù trò, môùi coù keát quaû. Coøn ngoài im laëng ñeám hôi thôû, thaáy voïng khoâng theo, sao taàm thöôøng quaù, vaäy noùi tu laø tu caùi gì? Nhöng khoâng ngôø troïng taâm cuûa vieäc tu laø khoâng ñuoåi theo saùu traàn thì saùu traàn khoâng loâi mình traàm luaân trong sanh töû, khoâng ñuoåi theo saùu traàn thì ñöôïc töï do giaûi thoaùt. Muoán ñöøng dính maéc saùu traàn thì phaûi xoay laïi nhìn mình, töùc laø ngoài ngoù xuoáng, nhìn hôi thôû, coi nieäm daáy khôûi theá naøo. Bieát quay laïi mình thì khoâng bò ngoaïi caûnh chi phoái.

Thaät ra vieäc tu heát söùc ñôn giaûn, nhöng vì chuùng ta khoâng bieát neân trôû thaønh phöùc taïp. Ngoài tu thì muoán coù thaàn thoâng bieát ñöôïc taâm ngöôøi ñeå noùi cho hoï phuïc, muoán coù thaàn thoâng maàu nhieäm ñeå thieân haï quí kính cuùng döôøng, neân trôû thaønh tham danh tham lôïi, roài cuõng bò traàm luaân. Caùi chaân thaät thì khoâ khan laïnh nhaït, chaân lyù luùc naøo cuõng ñôn giaûn. Coøn nhöõng chuyeän huyeàn hoaëc nhieäm maàu khoâng phaûi laø chaân lyù, chæ laø nhöõng giaû töôûng maø thieân haï laïi ham thích, cho neân suoát ñôøi con ngöôøi bò cuoàng loaïn trong meâ hoaëc. Thí duï chuùng ta nhìn caûnh vaät ôû ñaây, nhìn quen cuõng thaáy vui nheø nheï. Coøn neáu coù ai tôùi toå chöùc ñoùng tuoàng hay ñoùng kòch, cuõng caûnh naøy nhöng ñem ra chieáu ngöôøi ta laïi say meâ. Vì nhöõng caûnh ñoùng kòch coù vui buoàn haáp daãn hôn, coøn caûnh thaät duø quí ñeïp, ngöôøi ta vaãn xem thöôøng. Caùi giaû doái luùc naøo cuõng haáp daãn, töø lôøi noùi ñeán hình daùng toâ ñieåm bòp löøa, neân ôû ñôøi nhöõng gì hoa hoøe löøa bòp ngöôøi ta laïi thích. Nhìn kyõ laïi cuoäc soáng ôû theá gian ñeàu laø troø löøa doái nhau nhö vaäy. Con ngöôøi ñang chaïy theo nhöõng aûo aûnh giaû doái maø khoâng bieát laïi cho laø vui, coøn caùi chaân thaät khoâ nhaït quaù neân khoâng coù gì haáp daãn.

            Trong ngoâi Phaät phaùp môøi chaúng ôû,

            Ñeâm veà nhö tröôùc nguû bôø lau.                 

Hai caâu naøy deã thöông maø ñôn giaûn laøm sao, ñeå noùi ngoä roài ñoàng vôùi chöa ngoä. Hieåu nhö vaäy môùi thaáy caùi hay cuûa ñaïo, neáu khoâng, sao thaáy noù taàm thöôøng quaù.

Hieän nay ngöôøi tu thöôøng mô öôùc thaønh Phaät, thaønh Toå ngoài toøa sen baùu coù phoùng haøo quang. Neáu thaáy töôïng Phaät khoâng sôn veõ kheùo thì khoâng thích, neân gaàn ñaây caùc Phaät töû toâ ñieåm töôïng Phaät thaønh moâi son maù phaán, maøy taèm maét phöôïng, bieán hình töôïng Phaät thaønh sôû thích cuûa mình, ñoù laø chuyeän cuûa ngöôøi theá gian. Coøn chuùng ta tu töùc laø soáng trôû laïi vôùi taâm chöa bao giôø sanh dieät, taâm ñoù laø taâm chaân thaät cuûa mình. Soáng vôùi noù chuùng ta môùi ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû, ñoù laø Phaät chôù khoâng coù gì laï.

?