NIEÂM TUÏNG KEÄ

(tt)

Giaûng: (tt)

25. Cöû: Thuû Sôn ñöa truùc beà noùi: Baûo laø truùc beà töùc chaïm, chaúng goïi truùc beà töùc traùi, haõy goïi laø caùi gì?

Nieâm: Chôù ñoäng ñeán, ñoäng ñeán aên ba möôi gaäy.

Tuïng: Truùc beà chaïm, traùi thaät khoù phaân,

            Ngay ñoù roõ raøng nhaéc vôùi ngöôøi.

            Tuy voán ñöôøng baèng buïi khoâng daáy,

            Moät tröôøng baøy hieän gai goùc ñaày.

Truùc beà laø caây thöôùc baèng tre, khoaûng chöøng ba taác. ÔÛ Trung Hoa caùc Thieàn sö hay ñeå caây thöôùc tre ñoù treân baøn, vaø thöôøng duøng moãi khi coù ai ñeán tham vaán hoaëc trong buoåi noùi chuyeän vôùi chuùng.

“Ngaøi Thuû Sôn ñöa truùc beà noùi: Baûo laø truùc beà töùc chaïm, chaúng goïi truùc beà töùc traùi, haõy goïi laø caùi gì?” Noùi phaûi thì chaïm, noùi khoâng phaûi laø traùi, noùi theá naøo cho ñuùng?

Nieâm: “Chôù ñoäng ñeán, ñoäng ñeán aên ba möôi gaäy.” Ñöa ra hai beân, noùi theá naøy laø sai, theá kia cuõng sai neân ñöøng ñoäng ñeán, ñoäng ñeán aên ba möôi gaäy, vaäy phaûi haønh ñoäng theá naøo chôù khoâng theå duøng ngoân ngöõ ñoái ñaùp ñöôïc.

Tuïng:

            Truùc beà chaïm traùi thaät khoù phaân,

            Ngay ñoù roõ raøng nhaéc vôùi ngöôøi.

            Tuy voán ñöôøng baèng buïi khoâng daáy,

            Moät tröôøng baøy hieän gai goùc ñaày.

Ñöa truùc beà leân noùi raèng goïi truùc beà thì chaïm maø khoâng goïi truùc beà laø traùi. Nhö vaäy phaûi noùi theá naøo, noùi hay khoâng noùi? Quí vò phaûi nhôù caâu töù muïc töông coá, ñöa leân noùi ôû ñaây, maø yù ôû kia. Hieåu roài môùi thaáy “ngay ñoù roõ raøng nhaéc vôùi ngöôøi”. Ñöa nhö theá laø roõ raøng nhaéc chuùng ta.

Ngaøi Thuû Sôn laø Thieàn sö Tænh Nieäm, cuõng goïi laø Nieäm Phaùp Hoa, ñeä töû cuûa ngaøi Phong Huyeät. Ngaøi raát thích tuïng kinh Phaùp Hoa, ñi ñaâu cuõng thaàm tuïng kinh naøy. Moät hoâm Sö ñöùng haàu, Phong Huyeät rôi nöôùc maét noùi: Baát haïnh, ñaïo Laâm Teá ñeán ta saép chìm laën vaäy. Sö thöa: Xem trong moät chuùng naøy ñaâu khoâng coù ngöôøi keá thöøa Hoøa thöôïng? Phong Huyeät baûo: Ngöôøi thoâng minh thì nhieàu, keû thaáy taùnh raát ít. Sö thöa: Nhö con, Hoøa thöôïng xem theá naøo? Phong Huyeät baûo: Ta tuy troâng mong ôû ngöôi ñaõ laâu, vaãn e ngaïi ngöôi ñaém meán kinh naøy (Phaùp Hoa) khoâng theå buoâng rôøi. Sö thöa: Vieäc naøy coù theå laøm ñöôïc, mong nghe yeáu chæ aáy.

Phong Huyeät thöôïng ñöôøng keå laïi: Nôi hoäi Linh Sôn ñöùc Theá Toân ñöa caønh hoa sen leân roài duøng maét nhìn boán phía, ñeán ngaøi Ca-dieáp, ngaøi Ca-dieáp nhìn Phaät mæm cöôøi. Khi noùi nhö theá ngaøi Phong Huyeät ñöa maét nhìn ngaøi Nieäm Phaùp Hoa, thaáy ngaøi Phong Huyeät nhìn, boãng döng ngaøi Nieäm Phaùp Hoa ngoä, Ngaøi phuûi aùo ñöùng daäy ñi, ngaøi Phong Huyeät neùm caây gaäy trôû veà phöông tröôïng. Thò giaû theo sau hoûi. Phong Huyeät noùi: Nieäm Phaùp Hoa ñaõ hoäi. Nhö vaäy ngaøi Thuû Sôn thaáy ñöôïc caùi gì? Phaûi chaêng laø Töù muïc töông coá. Theá neân Ngaøi duøng phöông tieän ñöa truùc beà leân laø muoán chæ töù muïc töông coá nhöng Ngaøi kheùo duøng: noùi truùc beà thì chaïm, khoâng noùi truùc beà thì traùi, haõy goïi laø caùi gì? Chuùng ta keït trong caâu noùi, cho laø Ngaøi noùi khoù hieåu maø khoâng ngôø choã Ngaøi muoán chæ, muoán nhaéc: “Ngay ñoù roõ raøng nhaéc vôùi ngöôøi.”

“Tuy voán ñöôøng baèng buïi khoâng daáy” laø chæ thaúng, nhöng: “moät tröôøng baøy hieän gai goùc ñaày”, taïi sao? Vì noùi laø chaïm, laø traùi laøm cho ngöôøi nghe khoâng coù höôùng ñeå tìm kieám, khoâng coù moái manh ñeå phaêng ra, neân noùi “ñaày gai goùc”!

26. Cöû: Taêng hoûi Ñoäng Sôn (Thuû Sô): Theá naøo laø Phaät? Sôn ñaùp: Treân vaùch ba caân gai.

Nieâm: Goïi moät vaät laïi chaúng truùng.

Tuïng:  Hoûi Phaät theá naøo, noùi ñaùp anh,

            Ñoäng Sôn treân vaùch gai maáy caân.

            Tuy nhieân khoâng coù phong traàn dính,

            Cuõng vaãn coøn ñem caûnh chæ ngöôøi.

Ñoäng Sôn laø ngaøi Ñoäng Sôn Thuû Sô. Ñoäng Sôn Toå toâng Taøo Ñoäng laø Thieàn sö Löông Giôùi. Ngaøi Thuû Sô hieäu laø Suøng Tueä, cuõng ôû taïi Ñoäng Sôn, ñeä töû cuûa Thieàn sö Vaân Moân. Taêng hoûi Ñoäng Sôn: Theá naøo laø Phaät? Sôn ñaùp: Treân vaùch ba caân gai. Hoûi theá naøo laø Phaät, thaáy treân vaùch ñang treo khoanh gai ba caân neân noùi treân vaùch ba caân gai.

Nieâm: “Goïi moät vaät laïi chaúng truùng.” Goïi moät vaät chaúng truùng, huoáng laø ba caân gai!

Tuïng:

            Hoûi Phaät theá naøo, noùi ñaùp anh,

            Ñoäng Sôn treân vaùch gai  maáy caân.

            Tuy nhieân khoâng coù phong traàn dính,

            Cuõng vaãn coøn ñem caûnh chæ ngöôøi.

“Tuy nhieân khoâng coù phong traàn dính”, töùc laø caâu ñaùp “treân vaùch ba caân gai” khoâng coù dính maéc moät chuùt yù nieäm, khoâng coøn choã ñeå khôûi nghó, nhöng “cuõng vaãn coøn ñem caûnh chæ ngöôøi”, coøn chæ ba caân gai ñoù cuõng laø chæ caûnh.

27. Cöû: Taêng hoûi Hoøa thöôïng Hieän Töû: Theá naøo laø yù Taây sang? Hieän Töû ñaùp: Maâm röôïu tröôùc baøn thaàn.

Nieâm: Neáu chaúng phaûi sö töû con, ñaâu khoûi chaïy theo khoái ñaát laên.

Tuïng: Chaët ñöùt coäi nguoàn khoâng choã nöông,

            ÔÛ ñaây nhaéc laïi ñeå anh töôøng.

            Neáu baûo tröôùc thaàn laø Toå yù,

            Khaùc naøo keû goïi khoá laø quaàn.

Caâu “theá naøo laø yù Taây sang”, trong nhaø Thieàn hoûi raát nhieàu. Noùi ñuû caâu laø: theá naøo laø yù Toå sö töø Taây sang, töùc laø Toå Ñaït-ma töø AÁn Ñoä sang Trung Hoa laø yù gì, nghóa laø muoán thaáy ñöôïc yù chæ Toå Ñaït-ma mang ñeán cho ngöôøi Trung Hoa. Caâu naøy caùc Thieàn sö ñaùp moãi vò moät caùch, coù vò ñaùp coù vò khoâng ñaùp, nhö ngaøi Laâm Teá khi ñöôïc hoûi caâu naøy Ngaøi baûo: Ñem toïa cuï laïi cho ta. Ngöôøi hoûi ñem toïa cuï laïi, Ngaøi lieàn ñaùnh.

Hieän laø con soø, con heán. Vò Thieàn sö naøy khoâng giöõ trai giôùi, Ngaøi ôû gaàn bôø bieån, saùng ñi kieám soø heán aên, soáng qua ngaøy, toái vaøo ñình nguû, khoâng ai bieát teân, moïi ngöôøi goïi Ngaøi laø Hieän Töû. Nghe ñoàn veà vò Hoøa thöôïng kyø laï naøy, ngaøi Laâm Teá môùi ñeán thöû, baát chôït chuïp vai Ngaøi hoûi: Theá naøo laø yù Taây sang? Hieän Töû ñaùp: Maâm röôïu tröôùc baøn thaàn. Qua caâu ñaùp, ngaøi Laâm Teá buoâng ra, Ngaøi nhaän raèng ñaây quaû thaät laø moät Thieàn sö.

Nieâm: “Neáu chaúng phaûi sö töû con, ñaâu khoûi chaïy theo khoái ñaát laên.” Khi hoûi theá naøo laø yù Toå sö töø AÁn Ñoä sang, chuùng ta hoaëc noùi theá naøy hoaëc noùi theá khaùc, nhöng Ngaøi chæ noùi “maâm röôïu tröôùc baøn thaàn”. Caâu naøy laø caâu noùi cuûa sö töû con chôù khoâng phaûi thöôøng.

Tuïng:

            Chaët ñöùt coäi nguoàn khoâng choã nöông,

            ÔÛ ñaây nhaéc laïi ñeå anh töôøng.

            Neáu baûo tröôùc thaàn laø Toå yù,         

            Khaùc naøo keû goïi khoá laø quaàn.

Caâu ñaùp cuûa ngaøi Hieän Töû laø caâu noùi chaët heát coäi nguoàn, khoâng coøn manh moái ñeå suy nghó, khoâng coøn lyù do ñeå baùm, xeùt. Chaët ñöùt coäi nguoàn ñeå nhaéc cho moïi ngöôøi thaáy ñöôïc yù Toå sö töø AÁn Ñoä sang laø choã chöa coù nieäm suy nghó phaân bieät daáy leân. Môùi nghe caâu ñaùp, chuùng ta thaáy nhö khoâng coù chæ nhöng thaät laø chæ raát töôøng taän. Neáu khi ñoù laïi suy gaãm veà maâm röôïu tröôùc baøn thaàn laø yù Toå sö thì khaùc naøo keû noùi khoá laø quaàn, noùi nhö theá laø sai vì khoá vaø quaàn khaùc nhau.

28. Cöû: Quoác sö Voâ Nghieäp noùi: Neáu nieäm phaøm thaùnh baèng ñaàu sôïi loâng chöa heát, chöa khoûi vaøo buïng ngöïa thai löøa. Hoøa thöôïng Baïch Vaân Ñoan noùi: Giaû söû nieäm phaøm thaùnh baèng ñaàu sôïi loâng heát, cuõng chöa khoûi vaøo buïng ngöïa thai löøa.

Nieâm: Ñoát non caàn coïp chaïy, ñaäp coû coát raén kinh.

Tuïng:  Lôøi naøy xeùt laïi chí khí khinh,

            Ñaäp coû coát laø boïn raén kinh.

            Neáu ngöôøi raønh loái Tröôøng An aáy,

            Buoâng thoõng tay ñi khoûi hoûi trình.

“Quoác sö Voâ Nghieäp noùi: Neáu nieäm phaøm thaùnh baèng ñaàu sôïi loâng chöa heát, chöa khoûi vaøo buïng ngöïa thai löøa. Hoøa thöôïng Baïch Vaân Ñoan noùi: Giaû söû nieäm phaøm thaùnh baèng ñaàu sôïi loâng heát, cuõng chöa khoûi vaøo buïng ngöïa thai löøa.”

Hai vò ñeàu laø Thieàn sö maø laïi noùi traùi nhau. Ñoù laø tinh thaàn cuûa caùch ñoái ñaùp trong nhaø Thieàn. Nhaø Thieàn goïi hoaït cuù töùc laø caâu soáng. Nhö khi hoûi theá naøo laø yù Toå sö töø AÁn Ñoä sang thì ñaùp “maâm röôïu tröôùc baøn thaàn”, hoaëc hoûi theá naøo laø Phaät thì ñaùp “ba caân gai”. Taïi sao? Thaúng ñoù nhaän ra, thaáy ñöôïc nôi mình. Caâu soáng laøm cho ngöôøi tænh lieàn, neáu khoâng nhaän ra cuõng ñöôïc an vì khoâng bieát gì theâm.

Neáu hoûi theá naøo laø Phaät, laïi ñaùp Phaät laø giaùc ngoä, caâu ñoù goïi laø caâu cheát (töû cuù) vì laøm cho ngöôøi nghe suy nghó veà giaùc ngoä töùc laø ñi saâu vaøo cöûa töû cuûa voïng töôûng. Voïng töôûng laø cöûa cheát.

Laïi coøn moät loái traû lôøi laøm cho ngöôøi nghi, loái noùi ñoù cuõng kheùo. Do nghi neân oâm aáp maõi moät ngaøy naøo seõ ngoä, ñoù cuõng laø moät loái ñaëc bieät. Toùm laïi coù ba caâu noùi:

            1. Caâu noùi cheát ngöôøi laøm cho nieäm döùt baët, ñoù laø moät loái ñaëc bieät.

            2. Caâu noùi ñeå ngöôøi nghi oâm aáp maõi, khoâng giaûi quyeát ñöôïc, ñoù cuõng laø hay.

            3. Caâu noùi thaúng ñeå ngöôøi nghe hieåu, goïi laø dôû. Nhöng thôøi naøy ngöôøi ta chaáp nhaän dôû neân phaûi noùi dôû, duø sao coù coøn hôn khoâng.

Thieàn sö Voâ Nghieäp laø ñeä töû cuûa Maõ Toå Ñaïo Nhaát. Ai ñeán hoûi caâu gì cuõng maëc, Ngaøi chæ ñaùp moät caâu: Chôù voïng töôûng. Nhö vaäy caâu chôù voïng töôûng ñaõ noùi heát yù nghóa cuûa söï tu, nhöng noùi traéng quaù. Nay Ngaøi laïi noùi: Neáu ngöôøi naøo coøn moät nieäm phaân bieät ñaây laø phaøm kia laø thaùnh, duø nhoû baèng ñaàu sôïi loâng, ngöôøi ñoù cuõng chöa ra khoûi buïng ngöïa thai löøa. Noùi theá cuõng hôi quaù ñaùng. Ñoù laø chöa rôøi khoûi sanh töû vì coøn nieäm thì coøn sanh töû.

Nhöng Hoøa thöôïng Baïch Vaân Thuû Ñoan laïi noùi: Giaû söû moät nieäm phaøm thaùnh baèng ñaàu sôïi loâng heát, cuõng chöa khoûi vaøo buïng ngöïa thai löøa. Ai ñuùng? Ngaøi Baïch Vaân Thuû Ñoan noùi caâu naøy ñeå laøm gì?

Nieâm: “Ñoát non caàn coïp chaïy, ñaäp coû coát raén kinh.”

Caâu nieâm quaù roõ. Vì sôï coïp neân nhöõng ngöôøi ñi röøng ñoát löûa, coïp sôï khoâng daùm laïi gaàn. Nhö vaäy ñoát löûa khoâng phaûi vì löûa chaùy, maø vì cho coïp sôï. Cuõng nhö ban ñeâm, treân nhöõng con ñöôøng raäm raïp coû phuû, muoán cho raén rít chaïy tröôùc khi mình böôùc chaân tôùi, chuùng ta caàm gaäy quô treân ngoïn coû, ñaäp coû khoâng phaûi vì coû maø laø ñeå cho raén chaïy. Nhö vaäy vieäc laøm ôû ñaây maø muïc ñích ôû kia.

Tuïng:

            Lôøi naøy xeùt laïi chí khí khinh,

            Ñaäp coû coát laø boïn raén kinh.

            Neáu ngöôøi raønh loái Tröôøng An aáy,

            Buoâng thoõng tay ñi khoûi hoûi trình.

Baøi tuïng naøy nhaém vaøo caâu noùi cuûa ngaøi Baïch Vaân Thuû Ñoan: Giaû söû khoâng coøn moät nieäm phaøm thaùnh baèng ñaàu sôïi loâng cuõng chöa ra khoûi buïng ngöïa thai löøa. Caâu naøy muïc ñích ñeå phaù chaáp cuûa ngöôøi nghe caâu noùi cuûa Quoác sö Voâ Nghieäp, cho khoâng coù moät nieäm laø cöùu kính, nhöng coøn thaáy khoâng töùc laø coøn thaáy coù, neân coøn keït trong coù khoâng, chöa phaûi laø cöùu kính. Theá neân caâu naøy khoâng phaûi laø giaù trò thaät, laø “chí khí khinh”. Chaúng qua laø ñaäp coû ñeå raén sôï chôù khoâng phaûi chæ leõ thaät. Neáu ngöôøi thaät raønh ñöôøng veà Tröôøng An töùc laø ngöôøi ñaõ ngoä ñaïo roài thì buoâng thoõng tay maø ñi khoâng nghi ngôø, khoâng caàn thöa hoûi. Neáu nghe maø khôûi nghi töùc chöa phaûi ngöôøi coù khaû naêng raønh ñöôøng veà Tröôøng An.

Ñeán ñaây toâi daãn caâu chuyeän ngaøi Ñaïi Mai Phaùp Thöôøng cho quí vò thaáy. Ngaøi ñeán hoïc vôùi Maõ Toå moät thôøi gian roài veà ôû nuùi Ñaïi Mai. Maõ Toå nghi khoâng bieát Ngaøi ngoä ñaïo chöa, môùi sai moät ñeä töû khaù tôùi thöû xem. Ngöôøi ñoù gaëp ngaøi Ñaïi Mai môùi hoûi: OÂng ôû choã Maõ Toå ñöôïc caùi gì maø veà ôû nuùi? Ngaøi ñaùp: Toâi nghe Maõ Toå noùi töùc taâm töùc Phaät, toâi lieàn nhaän ñöôïc roài veà ôû nuùi. Ngöôøi kia lieàn noùi: Nay Maõ Toå khoâng noùi töùc taâm töùc Phaät, maø noùi phi taâm phi Phaät. Neáu laø ngöôøi chöa bieát ñöôøng veà Tröôøng An, nghe caâu noùi sau lieàn nghi laø khi tröôùc mình hieåu chöa ñuùng vì sau naøy thaày noùi khaùc. Nhöng ngaøi Ñaïi Mai noùi: Maëc oâng giaø noùi gì thì noùi, toâi chæ bieát töùc taâm töùc Phaät. Ngöôøi kia veà thöa laïi Maõ Toå, Maõ Toå ôû giöõa ñaïi chuùng noùi: traùi mai ñaõ chín, töùc laø ngaøi Phaùp Thöôøng thaät ngoä. Nhö vaäy ngöôøi ngoä ñaïo duø ai noùi ñoâng noùi taây gì cuõng khoâng lay chuyeån ñöôïc. Traùi laïi môùi nghe noùi thì tin, khi nghe ai noùi khaùc laïi khôûi nghi, laø chöa thaät ngoä. Theá neân ngaøi Traàn Thaùi Toâng môùi noùi: “neáu ngöôøi raønh loái Tröôøng An aáy, buoâng thoõng tay ñi khoûi hoûi trình”, vì ñaâu coøn nghi ngôø maø phaûi hoûi.

29. Cöû: Huyeàn Sa daïy chuùng noùi: Caùc baäc Laõo tuùc khaép nôi ñeàu baûo: “Tieáp vaät lôïi sanh.” Chôït gaëp ba haïng ngöôøi beänh laïi, laøm sao tieáp? Ngöôøi beänh muø, giô chuøy döïng phaát hoï chaúng thaáy. Ngöôøi beänh ñieác, noùi naêng tam-muoäi hoï khoâng nghe. Ngöôøi beänh caâm, daïy hoï noùi, noùi khoâng ñöôïc.

Nieâm: Khaùt uoáng ñoùi aên, laïnh maëc noùng quaït.

Tuïng:  Buoàn thì uû ruõ, vui töôi cöôøi,

            Muõi doïc maøy ngang chaúng khaùc ngöôøi.

            Ñoùi khaùt laïnh noàng tuøy choã ñöôïc,

            Ñaâu neân baát chôït laïi sanh nghi.

“Huyeàn Sa daïy chuùng noùi: Caùc baäc Laõo tuùc khaép nôi ñeàu baûo: Tieáp vaät lôïi sanh. Chôït gaëp ba haïng ngöôøi beänh laïi, laøm sao tieáp? Ngöôøi beänh muø, giô chuøy döïng phaát hoï chaúng thaáy. Ngöôøi beänh ñieác, noùi naêng tam-muoäi hoï khoâng nghe. Ngöôøi beänh caâm, daïy hoï noùi, noùi khoâng ñöôïc.” Nhö vaäy laøm sao ñoä ba haïng ñoù?

Nieâm: Khaùt uoáng, ñoùi aên, laïnh maëc, noùng quaït.

Lôøi nieâm coù dính vôùi nhöõng beänh muø ñieác caâm ôû treân khoâng?

Tuïng:

            Buoàn thì uû ruõ, vui töôi cöôøi,

            Muõi doïc maøy ngang chaúng khaùc ngöôøi.

            Ñoùi khaùt laïnh noàng tuøy choã ñöôïc,

            Ñaâu neân baát chôït laïi sanh nghi.

Duø cho khoâng hieän ôû maét, tai vaø mieäng nhöng ñaâu phaûi laø thieáu vaéng, ñaâu phaûi coù maét, tai, mieäng môùi coù caùi ñoù. Tuy ba cô quan khoâng hieån loä ñöôïc caùi saùng nhöng nôi mình coù thieáu noù bao giôø, neân môùi duøng caùc chöõ khaùt uoáng, ñoùi aên, laïnh maëc, noùng quaït.

 30. Cöû: Thuïy Nham thöôøng goïi: OÂng chuû nhaân, tænh tænh ñi, veà sau chôù bò ngöôøi löøa gaït.

Nieâm: Khoùc ñeán maùu tuoân khoâng choã duïng,

            Chi baèng ngaäm mieäng qua xuaân taøn.

Tuïng: Thuïy Nham thöôøng goïi chuû nhaân oâng,

            Löôïc gioûi cô saâu cuõng chaúng huøng.

            Neáu quaû theá gian töôùng voâ ñòch,

            Ñôïi gì göôm giaùo môùi laø höng.

Thuïy Nham laø Thieàn sö Sö Nhan ôû nuùi Thuïy Nham, ngoài moät mình thænh thoaûng töï goïi oâng chuû nhaân roài töï daï, töï nhaéc: Tænh tænh ñi, veà sau chôù ñeå ngöôøi löøa gaït. Thaáy nhö ngöôøi ñieân nhöng thaät söï chuùng ta coù beänh queân, ngoài moät luùc laø bò ma nguû hay voïng töôûng gaït, neân nhaéc tænh tænh chôù bò ngöôøi löøa. Ñoù laø phöông tieän ñeå Ngaøi töï caûnh giaùc. Hieän nay ngoài laâu bò ngöôøi löøa daãn ñi chôi thì coù caùc vò giaùm thieàn caàm gaäy ñaùnh cho chaïy veà. Ñaùnh laø ñeå khoâng bò ngöôøi löøa daãn ñi baèng voïng töôûng hay giaác moäng. Coù ngöôøi ngoài moät luùc moäng thaáy vieäc naøy vieäc kia, ñoù laø ñi khaù xa neân nhôø gaäy ñaùnh lieàn giöït mình tænh laïi. Hieåu nhö theá môùi mang ôn ngöôøi vaùc gaäy ñi tuaàn, neáu khoâng seõ böïc töùc khi bò ñaùnh giöït mình.

Nieâm:

            Khoùc ñeán maùu tuoân khoâng choã duïng,

            Chi baèng ngaäm mieäng qua xuaân taøn.

Khoùc ñeán maùu tuoân nhöng cuõng khoâng duøng ñöôïc, chi baèng laøm thinh ñeå qua muøa xuaân. Haønh ñoäng cuûa ngaøi Thuïy Nham laø haønh ñoäng thieát tha ñoái vôùi söï tu haønh, nhöng coøn goïi, noùi chuû khaùch v.v... thì chöa phaûi laø tuyeät vôøi, neân ngaøi Traàn Thaùi Toâng hôi cheâ.

Tuïng:

            Thuïy Nham thöôøng goïi chuû nhaân oâng,

            Löôïc gioûi cô saâu cuõng chaúng huøng.

Tuy coù möu löôïc, coù cô saâu nhöng cuõng chöa phaûi huøng.      

            Neáu quaû theá gian töôùng voâ ñòch,

            Ñôïi gì göôm giaùo môùi laø höng.

Neáu laø töôùng voâ ñòch thì khoâng caàn göôm giaùo, khoâng caàn phaûi keâu goïi chi cho oàn. Tuy bò cheâ nhö vaäy, nhöng ngaøi Thuïy Nham sau naøy cuõng laø moät vò Toå. Vì moãi ngöôøi töï bieát beänh mình, neáu ngoài laâu deã guïc hoaëc deã chaïy theo voïng töôûng thì phaûi töï goïi cho tænh. Nhö vaäy ñoái vôùi ngaøi Thuïy Nham laø coù lôïi, nhöng so saùnh vôùi nhöõng Thieàn sö khaùc thì thaáy hôi oàn, coøn nghieâng veà hình thöùc.

31. Cöû: Tam Thaùnh noùi: Toâi gaëp ngöôøi lieàn ra, ra thì chaúng vì ngöôøi. Höng Hoùa noùi: Toâi gaëp ngöôøi thì chaúng ra, ra thì vì ngöôøi.

Nieâm: Moät con ruøa muø, nöûa caëp traïnh queø.

Tuïng:             Gaëp khaùt töùc thì uoáng nöôùc ngay,

            Noùi aên ngaøy troïn buïng ñoùi chay.

            Hai beân göôm beùn thoâi nieâm kín,

            Khi khaùc treû con mieäng hoïa naøy.

Tam Thaùnh laø Thieàn sö Hueä Nhieân. Höng Hoùa laø Thieàn sö Toàn Töông. Hai vò laø ñeä töû lôùn cuûa ngaøi Laâm Teá. Moät vò noùi: Toâi gaëp ngöôøi lieàn ra, ra thì chaúng vì ngöôøi, moät vò laïi noùi: Toâi gaëp ngöôøi thì chaúng ra, ra thì vì ngöôøi. Ai noùi ñuùng?

Nieâm: “Moät con ruøa muø, nöûa caëp traïnh queø.” Traïnh laø con ba ba. Nöûa caëp cuõng laø moät con. Nhö vaäy moät beân laø ruøa muø, moät beân laø traïnh queø. Vì ra hoaëc khoâng ra, vì ngöôøi hoaëc khoâng vì ngöôøi ñeàu laø moät beân, chöa phaûi laø cöùu kính, neân ngaøi Traàn Thaùi Toâng môùi bình: Moät con ruøa muø, nöûa caëp traïnh queø.

Tuïng:

            Gaëp khaùt töùc thì uoáng nöôùc ngay,

            Noùi aên ngaøy troïn buïng ñoùi chay.

            Hai beân göôm beùn thoâi nieâm kín,

            Khi khaùc treû con mieäng hoïa naøy.

Ñoùi thì aên, khaùt thì uoáng, noùi laøm chi oàn caû ngaøy maø buïng vaãn ñoùi. YÙ Ngaøi traùch laø noùi “vì ngöôøi khoâng vì ngöôøi, ra khoâng ra” chi cho nhieàu.

“Hai beân göôm beùn thoâi nieâm kín”, nghóa laø hai vò duøng thuaät noùi maâu thuaãn nhau gioáng nhö hai caây göôm beùn nieâm kín.

“Khi khaùc treû con mieäng hoïa naøy”, e khi khaùc treû con lieám nhaèm bò ñöùt mieäng, ñöùt löôõi. Loái noùi naøy khoâng cho ngöôøi thaáy ñöôïc leõ thaät, maø chæ laø noùi ñeå cho nghi.

32. Cöû: Nam Tuyeàn thaáy Ñaëng AÅn Phong ñeán, chæ tònh bình noùi: Tònh bình laø caûnh, oâng khoâng ñöôïc ñoäng ñeán caûnh.

Nieâm: Noùi coù, nhaèm choã naøo ñeå.

Tuïng: Trong göông khoâng nhôùp luoáng töï chuøi,

            Duïng heát coâng phu uoång phí thoâi.

            Laëng laëng im im tuøy choã thích,

            Côm xong lieàn ñoù uoáng chung traø.

Tònh bình laø caûnh, laïi chæ tònh bình baûo khoâng ñöôïc ñoäng ñeán, vaäy phaûi ñoäng ñeán caùi naøo? Ñoù laø thuaät kyø ñaëc trong nhaø Thieàn. Thoâng thöôøng nghe chæ ñaâu chuùng ta chaïy theo ñoù laø bò gaït.

Nieâm: “Noùi coù, nhaèm choã naøo ñeå.” Noùi khoâng ñöôïc ñoäng ñeán thì caùi ñoù coù hay khoâng? Neáu coù thì ñeå ôû ñaâu?

Tuïng:

            Trong göông khoâng nhôùp luoáng töï chuøi,

            Duïng heát coâng phu uoång phí thoâi.

            Laëng laëng im im tuøy choã thích,

            Côm xong lieàn ñoù uoáng chung traø.

Baøi thô raát laø thaâm thuùy. Göông khoâng nhôùp, khoâng buïi maø lau, thaät laø uoång coâng. Nhö vaäy ñeå maëc noù hay sao? Nghóa laø chuùng ta noùi lau göông laø uoång coâng, neáu noùi lau buïi thì ñaùng coâng. Hieän nay chuùng ta lau göông hay lau buïi? Göông töï saùng, sôû dó chuùng ta khoâng thaáy ñöôïc aùnh saùng laø do buïi, nay lau saïch buïi thì göông töï saùng. Cuõng vaäy caùi chaân thaät nguyeân laø nhö theá, khoâng coù tu, nhöng vì buïi traàn che phuû neân phaûi tu töùc laø haèng ngaøy lau buïi tham saân si maïn nghi..., lau saïch roài thì göông töï saùng. Neáu göông khoâng saùng duø lau heát buïi cuõng vaãn khoâng saùng. Baûn chaát noù laø saùng neân noùi lau laø voâ ích.

“Duïng heát coâng phu uoång phí thoâi.” Duø duøng bao nhieâu coâng phu ñeå chuøi göông cuõng laø uoång phí, nhöng neáu duïng coâng chuøi buïi thì raát ñaùng coâng.

“Laëng laëng im im tuøy choã thích”, noù im noù laëng, tuøy duyeân tuøy caûnh noù höôûng öùng. Höôûng öùng baèng caùch naøo? “Côm xong lieàn ñoù uoáng chung traø.” AÊn côm xong roài uoáng traø, vieäc ñoù raát bình thöôøng, nhöng chính vieäc bình thöôøng laø caùi hieän roõ raøng cuûa taám göông.

33. Cöû: Thaïch Ñaàu noùi: Theá aáy chaúng ñöôïc, chaúng theá aáy cuõng chaúng ñöôïc, theá aáy chaúng theá aáy thaûy chaúng ñöôïc.

Nieâm: Caùc haïnh voâ thöôøng, taát caû ñeàu khoå.

Tuïng:             Caâu noùi hay kheùo ñem ñeán oâng,

            Taïm laøm maây traéng che cöûa ñoäng.

            Duø cho toaøn ñöôïc möôøi phaàn ñuùng,

            Vaãn ôû giöõa ñöôøng muoân daëm troâng.

“Theá aáy chaúng ñöôïc, chaúng theá aáy cuõng chaúng ñöôïc, theá aáy chaúng theá aáy thaûy chaúng ñöôïc.” Noùi nhö vaäy nghe khoù hieåu laøm sao! Theá aáy laø khaúng ñònh, chaúng theá aáy laø phuû ñònh, theá aáy chaúng theá aáy laø khaúng vaø phuû ñònh, thaûy ñeàu khoâng ñöôïc. Nhö vaäy taát caû söï vaät treân theá gian ñöùng veà maët khaúng ñònh, hoaëc phuû ñònh, hoaëc goàm caû hai ñeàu khoâng ñuùng. Taïi sao?

Nieâm: “Caùc haïnh voâ thöôøng, taát caû ñeàu khoå.” Khaúng ñònh, phuû ñònh hay chung caû hai ñeàu laø caùc haïnh, neân ñeàu laø khoå.

Tuïng:

            Caâu noùi hay kheùo ñem ñeán oâng,

            Taïm laøm maây traéng che cöûa ñoäng.

Caâu noùi cho oâng nghe duø hay duø kheùo chaúng khaùc naøo maây traéng che cöûa ñoäng. Maây che cöûa ñoäng, baày chim muoán veà toå khoâng bieát ñöôøng vaøo, cuõng nhö lôøi noùi hay kheùo phuû môø choã chaân thaät.

            Duø cho toaøn ñöôïc möôøi phaàn ñuùng,

            Vaãn ôû giöõa ñöôøng muoân daëm troâng.

Caû ba caâu khaúng ñònh, phuû ñònh hoaëc goàm caû hai, daàu ñöôïc duøng ñuû cuõng coøn ôû giöõa ñöôøng, chöa ñeán nhaø, neân ngaøi Thaïch Ñaàu baûo caû ba ñeàu khoâng ñöôïc. Hieåu nhö theá môùi thaáy ñöôïc yù ngöôøi xöa.

34. Cöû: Taêng hoûi: Theá naøo laø caûnh Giaùp Sôn? Sôn ñaùp:

            Vöôïn aüm con veà sau nuùi bieác,

            Chim tha hoa ruïng tröôùc non xanh.

Nieâm: Caây gaäy tuøy thaân, gaëp tröôøng thì ñuøa.

Tuïng: Giaùp Sôn caûnh vaéng khoâng ngöôøi ñeán,

            Ngay ñoù phaûi neân laøm nhöõng gì?

            Neáu ngöôøi thaät ñöôïc ñoâi maét saùng,

            Giôø ngoï maëc tình troáng canh ba.

            Thí duï coù ngöôøi ñeán ñaây hoûi: Theá naøo laø caûnh Truùc Laâm?

Ñoù laø hoûi caûnh Truùc Laâm hay hoûi caùi gì? Thaät ra khoâng phaûi hoûi caûnh beân ngoaøi maø muoán hoûi caùi gì nôi chuùng ta, neáu dieãn taû caûnh beân ngoaøi thì sai.

Ngaøi Giaùp Sôn laø Thieàn sö Thieän Hoäi. Thuôû tröôùc khi coøn ôû Kinh Khaåu Ngaøi giaûng cho ñoà chuùng ôû chuøa raát ñoâng. Moät hoâm Ngaøi leân toøa, ôû döôùi coù Thieàn sö Ñaïo Ngoâ Vieân Trí ngoài nghe. Coù vò Taêng böôùc ra hoûi: Theá naøo laø Phaùp thaân? Ngaøi Thieän Hoäi ñaùp: Phaùp thaân voâ töôùng. Vò aáy hoûi tieáp: Theá naøo laø Phaùp nhaõn? Ngaøi ñaùp: Phaùp nhaõn voâ tyø (khoâng coù tyø veát). ÔÛ döôùi ngaøi Ñaïo Ngoâ cöôøi. Khi giaûng xong, ngaøi Thieän Hoäi ñaép y ñeán thöa vôùi ngaøi Ñaïo Ngoâ: Baïch Hoøa thöôïng, khi toâi ñaùp lôøi ngöôøi hoûi, coù choã naøo khoâng ñuùng khieán Hoøa thöôïng cöôøi? Ngaøi Ñaïo Ngoâ noùi: Neáu laø ngöôøi giaûng kinh thì Hoøa thöôïng noùi raát ñuùng, coøn neáu laø Thieàn sö thì chöa coù thaày. Nghe nhö vaäy ngaøi Thieän Hoäi môùi xin ngaøi Ñaïo Ngoâ giôùi thieäu cho moät vò thaày. Ngaøi Ñaïo Ngoâ giôùi thieäu ngaøi Hoa Ñình Thuyeàn Töû. Ñang laø moät Giaûng sö noåi tieáng maø ngaøi Thieän Hoäi töø boû taát caû ñi tìm ngaøi Hoa Ñình Thuyeàn Töû. Phaùp thaân voâ töôùng, Phaùp nhaõn voâ tyø ñeàu ñuùng caû, nhöng taïi sao ngaøi Ñaïo Ngoâ cöôøi? Vì duøng töû ngöõ nhö vaäy thì bieát ngöôøi hoïc chöa coù thaày. Sau khi ngoä, ngaøi Thieän Hoäi trôû veà truï ôû Giaùp Sôn, coù ngöôøi hoûi: Theá naøo laø caûnh Giaùp Sôn? Ngaøi ñaùp baèng hai caâu thô:

            Vöôïn aüm con veà sau nuùi bieác,

            Chim tha hoa ruïng tröôùc non xanh.

Nieâm: “Caây gaäy tuøy thaân, gaëp tröôøng thì ñuøa.” Saün coù caây gaäy tuøy thaân gaëp tröôøng thì ñuøa khoâng sôï teù. Ñoù laø lôøi khen ngaøi Giaùp Sôn kheùo, khi coù ngöôøi hoûi caûnh lieàn dieãn taû caûnh cho ngöôøi nghe.

Tuïng:

            Giaùp Sôn caûnh vaéng khoâng ngöôøi ñeán,

            Ngay ñoù phaûi neân laøm nhöõng gì?

            Neáu ngöôøi thaät ñöôïc ñoâi maét saùng,

            Giôø ngoï maëc tình troáng canh ba.

Giôø ngoï maø ñaùnh troáng canh ba nghe thaät traùi ngöôïc, nhöng thaät ngöôøi coù maét saùng thì giôø ngoï ñaùnh troáng canh ba. Taïi sao? Khi Ngaøi dieãn taû caûnh Giaùp Sôn vöôïn boàng con veà nuùi, chim tha hoa ruïng tröôùc non..., neáu bieát thì ñoù laø hieän tieàn. Theá neân döôøng nhö taû caûnh maø ñaõ chæ ra caùi chaân thaät cho ngöôøi hoûi nhö giôø ngoï maø ñaùnh troáng canh ba töùc laø noùi ôû ñaây maø thaáy roõ ôû kia.

35. Cöû: Taêng hoûi Muïc Chaâu: Moät hôi thôû tuïng heát moät taïng kinh khoâng? Chaâu ñaùp: Coù bao nhieâu baùnh ñem heát laïi ñaây.

Nieâm: Buoâng tay ñeán nhaø, chaúng nhoïc tieán böôùc.

Tuïng: Moät hôi töï kheùo tuïng taïng kinh,

            Vaïch laù tìm caønh chaúng nhoïc mình,

            Voâ bieân huyeàn nghóa ñeàu hieän roõ,

            Hoûi ñeán Sôn taêng thaûy chaúng minh.

“Taêng hoûi Muïc Chaâu: Moät hôi thôû tuïng heát moät taïng kinh khoâng? Chaâu ñaùp: Coù bao nhieâu baùnh ñem heát laïi ñaây (coù choã noùi laø baùnh bao).” Töùc laø treân baøn coù bao nhieâu baùnh bao ñem heát laïi ñaây, ñôn giaûn laøm sao!

Nieâm: “Buoâng tay ñeán nhaø, chaúng nhoïc tieán böôùc.”

Thaät laø khen ñaùo ñeå. Buoâng tay laø ñeán nhaø khoâng caàn phaûi nhoïc ñi böôùc vaøo.

Tuïng:

            Moät hôi töï kheùo tuïng taïng kinh,

            Vaïch laù tìm caønh chaúng nhoïc mình,

            Voâ bieân huyeàn nghóa ñeàu hieän roõ,

            Hoûi ñeán Sôn taêng thaûy chaúng minh.

Ngaøi Muïc Chaâu laø Traàn Toân Tuùc, hieäu Ñaïo Minh, laø vò Thuû toïa baûo ngaøi Laâm Teá ñi hoûi Toå Hoaøng Baù ba laàn, laø moät tay cöï phaùch ôû hoäi Toå Hoaøng Baù. Khi ngaøi veà Muïc Chaâu coù ngöôøi ñeán hoûi: Moät hôi thôû tuïng heát moät taïng kinh khoâng? Caâu hoûi quaù raéc roái. Toâi nhaéc laïi caâu chuyeän Toå Baùt-nhaõ ñöôïc nhaø vua môøi döï trai taêng. Ñeán nôi chö Taêng sieâng naêng tuïng kinh coøn Ngaøi thong dong ñi daïo. Vua thaáy laï môùi hoûi: Sao Hoøa thöôïng khoâng ñi tuïng kinh? Ngaøi ñaùp: Ta thôû ra khoâng dính saùu traàn, hít vaøo khoâng keït aám giôùi, moãi ngaøy ta tuïng khoâng bieát bao nhieâu boä kinh. Nhö vaäy noùi theo caùch cuûa Ngaøi laø moät hôi thôû tuïng heát ba taïng kinh! Chuùng ta hieän nay thôû ra hít vaøo dính keït ñuû ñieàu, neáu thôû ra khoâng dính saùu traàn, hít vaøo khoâng keït aám giôùi thì töï taïi bieát bao nhieâu! Nhö vaäy döôøng nhö khoâng tu maø thaät tu, coøn coá gaéng tuïng heát boä kinh naøy sang boä kinh khaùc, döôøng nhö taän löïc tu haønh nhöng roát laïi chæ ñöôïc phöôùc, chôù thaät chöa bieát chuyeån voâ minh phieàn naõo trôû thaønh boà-ñeà; vì tham tuïng cho heát boä ñeå ñöôïc phöôùc nhieàu neân vaãn coøn phieàn naõo. Traùi laïi thôû ra hít vaøo maø khoâng dính keït gì caû, ñoù môùi thaät laø tuïng kinh.

Ñaùp caâu hoûi cuûa vò taêng, ngaøi Muïc Chaâu khoâng noùi heát, khoâng noùi khoâng, chæ baûo: Treân baøn coù bao nhieâu baùnh bao doïn ra aên. Traû lôøi thaáy nhö laïc ñeà nhöng chính ñoù laø ñieåm hay, neáu vò taêng bieát, laø thaáy ñöôïc bao nhieâu taïng kinh roài. Theá neân lôøi nieâm:

“Buoâng tay ñeán nhaø, chaúng nhoïc tieán böôùc.” Ngay ñoù thaáy gì noùi naáy, khoâng phaûi suy gaãm tìm kieám.

Tuïng:

            Moät hôi töï kheùo tuïng taïng kinh,

            Vaïch laù tìm caønh chaúng nhoïc mình.

            Voâ bieân huyeàn nghóa ñeàu hieän roõ,

            Hoûi ñeán Sôn taêng thaûy chaúng minh.

Nghóa laø khoâng nhoïc nhaèn vaïch laù tìm caønh, moø töøng chöõ töøng caâu, neáu khoâng coøn dính maéc thì bao nhieâu huyeàn nghóa ñeàu hieän roõ. “Hoûi ñeán Sôn taêng thaûy chaúng minh”, hoûi ñeán chöõ nghóa ñeàu chaúng hieåu roõ nhöng taát caû ñeàu ñaày ñuû.

36. Cöû: Trong hoäi Laâm Teá, hai vò Thuû toïa nhaø Ñoâng nhaø Taây gaëp nhau ñoàng thôøi heùt. Taêng hoûi: Laïi coù chuû khaùch hay khoâng? Laâm Teá ñaùp: Chuû khaùch roõ raøng.

Nieâm: Cuõng laø vöôïn traéng noùi laêng xaêng.

Tuïng: Thaùnh chuùa ngaøy nay coå hoùa phong,

            Baûn ñoà vaên phaïm troïn cuøng ñoàng.          

            Bôø coõi xa gaàn phaân raønh roõ,

            An daân teá theá naøo keå coâng.

“Trong hoäi Laâm Teá, hai vò Thuû toïa nhaø Ñoâng nhaø Taây gaëp nhau ñoàng thôøi heùt. Taêng hoûi: Laïi coù chuû khaùch hay khoâng? Laâm Teá ñaùp: Chuû khaùch roõ raøng.” Toâng Laâm Teá hay phaân chuû khaùch. Hai ngöôøi gaëp nhau heùt moät löôït thì ai laø chuû, ai laø khaùch?

Nieâm: “Cuõng laø vöôïn traéng noùi laêng xaêng.”

Nghe Toå Laâm Teá ñaùp chuû khaùch roõ raøng, neân chuùng ta phaêng tìm xem ai chuû ai khaùch. Chuû laø ngöôøi hay, khaùch laø ngöôøi dôû, nhöng hai ngöôøi heùt moät löôït thì laøm sao phaân bieät chuû khaùch. Neáu chuùng ta cöù tìm hieåu vieäc ñoù, chaúng khaùc naøo nghe vöôïn traéng noùi maø suy nghó.

Tuïng:

            Thaùnh chuùa ngaøy nay coå hoùa phong,

            Baûn ñoà vaên phaïm troïn cuøng ñoàng.

Vua Thaùnh muoán vaän ñoäng ngöôøi toå chöùc laïi phong hoùa ñeïp ñeõ cho queâ höông xöù sôû thì nhöõng ñieàu kieän nhö baûn ñoà, vaên phaïm... ñeàu coù traùch nhieäm chung. Thaùnh chuùa ñaây laø chæ ngaøi Laâm Teá, baûn ñoà vaên phaïm laø chæ hai oâng Thuû toïa cuøng heùt, neân troïn cuøng ñoàng.

            Bôø coõi xa gaàn phaân raønh roõ,

            An daân teá theá naøo keå coâng.

Trong ñoù ñaõ noùi roõ raøng choã lôïi ích cho chuùng sanh, choã giaùo hoùa chaân thaät ñaày ñuû. Caùc Ngaøi noùi nhöng chuùng ta ñöøng phaân bieät tìm hieåu, neân tuy coù lôïi cho chuùng sanh maø khoâng keå coâng. Nhö vaäy chuùng ta ñöøng keït trong lôøi cuûa Toå Laâm Teá maø phaân bieät ñuùng hay sai, chuû hay khaùch.

 37. Cöû: Huyeàn Sa noùi: Neáu luaän vieäc naøy, ví nhö ngöôøi chuû moät thöûa ruoäng, ñeán trong moät phaïm vi ñaõ baùn cho caùc oâng roài, chæ coøn caùi caây ôû trung taâm vaãn thuoäc veà Laõo taêng.

Nieâm: Bieån caû chaúng naïp töû thi.

Tuïng: Duø ngöôøi lieãu ngoä ngôøi ngôøi toû,

            Muoân löï ñaàu taâm heát laêng xaêng,

            Trong ñaây coøn coù tô haøo daáy,

            Vaøo maét maït vaøng laïi xoán xang.

Huyeàn Sa laø ngaøi Huyeàn Sa Sö Bò. Vieäc naøy laø vieäc ai cuõng saün coù. Noùi veà vieäc naøy thì gioáng nhö thöûa ruoäng lôùn khoaûnh naøo cuõng baùn cho caùc oâng heát, moãi ngöôøi ñeàu coù phaàn, chæ coøn caây giöõa trung taâm laø phaàn cuûa ta. Noùi nhö theá laø khoâng coù giaáu gieám gì caû. Chia phaàn cho taát caû, ai coù phaàn naáy, nhöng caây ôû giöõa laø phaàn cuûa Ngaøi, khoâng ai ñöôïc ñoäng ñeán laø thaàm chæ caùi ñoù ai cuõng coù phaàn, chôù khoâng phaûi daønh rieâng cho ngöôøi naøo.

Nieâm: “Bieån caû chaúng naïp töû thi.” Nhöõng ngöôøi cheát treân bieån sôùm muoän gì soùng cuõng ñuøa thaây vaøo meù bôø, yù noùi choã trong saïch khoâng dung caùi nhô nhôùp hay noùi caùch khaùc laø theå khoâng hình töôùng khoâng chaáp nhaän caùi coù töôùng. Caây ôû giöõa thuoäc veà Ngaøi cuõng laø coù töôùng.

Tuïng:

            Duø ngöôøi lieãu ngoä ngôøi ngôøi toû,

            Muoân löï ñaàu taâm heát laêng xaêng,

            Trong ñaây coøn coù tô haøo daáy,

            Vaøo maét maït vaøng laïi xoán xang.

Ngaøi Traàn Thaùi Toâng bình raèng: Duø cho ngaøi Huyeàn Sa ñaõ ngoä ñöôïc roõ raøng, nhöng coøn noùi coù caây hay coù choã naøo cuõng laø coøn dính maéc, gioáng nhö maét ñang laønh maïnh laïi coù ngöôøi ñem maït vaøng hay maït ngoïc ñeå vaøo. Tuy maït vaøng quí nhöng maét khoâng theå dung ñöôïc. Cuõng theá duø noùi nhöõng lôøi hay, yù ñuùng nhöng coøn coù nôi, coù töôùng cuõng laø coøn keït.

38. Cöû: Taêng hoûi Hoøa thöôïng Tö (Haønh Tö) veà ñaïi yù Phaät phaùp. Hoøa thöôïng Tö ñaùp: ÔÛ Loâ Laêng giaù gaïo bao nhieâu?

Nieâm: Boùng truùc queùt theàm traàn chaúng daáy,

            Vaàng traêng xuyeân bieån nöôùc khoâng tyø.

Tuïng: Lôøi naøy quaû thaät baäc anh linh,

            Goàm heát caên cô tieáp höõu tình.

            Moät hoûi, Loâ Laêng gaïo giaù maáy,

            Hoaøn toaøn troïn chaúng dính ñoà trình.

Taêng hoûi Hoøa thöôïng Tö “ñaïi yù Phaät phaùp”.

Hoøa thöôïng Tö töùc ngaøi Haønh Tö. Caâu naøy ngaøi Laâm Teá cuõng hoûi ngaøi Hoaøng Baù. Vò taêng naøy hoûi cuõng töông tôï nhö vaäy. Hoøa thöôïng Tö hieàn laønh neân ñaùp: ÔÛ Loâ Laêng giaù gaïo bao nhieâu? Neáu nay coù ngöôøi hoûi toâi: theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp, toâi hoûi: ngoaøi Ñaø Laït giaù gaïo bao nhieâu moät kyù, quí vò nghe coù laïc ñeà khoâng? Ñoù laø hieàn laønh chôù coøn baïo nhö ngaøi Hoaøng Baù thì lieàn ñaäp cho moät gaäy. Chính ngaøi Laâm Teá bò ba gaäy cuõng do caâu hoûi naøy. Caâu ñaùp hieàn laønh nhöng khoâng coøn choã ñeå suy gaãm.

Nieâm:

            Boùng truùc queùt theàm traàn chaúng daáy,

            Vaàng traêng xuyeân bieån nöôùc khoâng tyø.

Caâu nieâm thaät hay. Chuùng ta thaáy vaøo xeá tröa, nhöõng buïi truùc gaàn chuøa roïi boùng treân theàm, gioù thoåi caønh truùc, boùng truùc ñong ñöa qua laïi nhö queùt theàm chuøa maø khoâng daáy buïi. Vaøo ñeâm raèm chuùng ta thaáy coù vaàng traêng döôùi ñaùy bieån, nhöng maët nöôùc khoâng coù tyø veát cuûa vaàng traêng xuyeân qua vì ñoù chæ laø boùng maët traêng. Nhö vaäy boùng truùc hay boùng traêng hieän sôø sôø nhöng khoâng coù taùc duïng gì thaät. Cuõng theá caâu “ôû Loâ Laêng giaù gaïo bao nhieâu” tuy coù caâu noùi maø khoâng moät chuùt dính maéc, chaúng khaùc naøo boùng truùc boùng traêng.

Tuïng:

            Lôøi naøy quaû thaät baäc anh linh,

            Goàm heát caên cô tieáp höõu tình.     

            Moät hoûi Loâ Laêng gaïo giaù maáy,

            Hoaøn toaøn troïn chaúng dính ñoà trình.

Caâu traû lôøi cuûa ngaøi Haønh Tö goàm taát caû caên cô vaø toû raèng Ngaøi laø baäc anh linh. Ñaùp laïi vò Taêng baèng caâu hoûi “Loâ Laêng giaù gaïo bao nhieâu” thaät khoâng moät daáu veát, khoâng moät choã dính maéc, nhö traêng ñaùy bieån, nhö truùc queùt theàm, tuy thaáy maø khoâng dính daùng. Ñoù laø lôøi taùn thaùn.

39. Cöû: Taêng hoûi Thieàn sö Vaên-thuø: Muoân phaùp veà moät, moät veà choã naøo? Vaên-thuø ñaùp: Soâng Hoaøng Haø chín khuùc.

Nieâm: Nhaân khi coù traêng ñeïp, baát thaàn qua Thöông Chaâu.

Tuïng: Hoaøng Haø chín khuùc vì neâu ra,

            Chaúng dính ñoà trình töï ñeán nhaø.

            Nhieàu keû ban ngaøy môû maét ngoùng,

            Ñaâu hay chim tró ñeán Taân La.

ÔÛ Trung Hoa coù hai vò Thieàn sö noåi tieáng ñeàu ôû chuøa Vaên-thuø laø ngaøi Tuyeân Naêng phaùi Hoaøng Long vaø ngaøi Taâm Ñaïo phaùi Döông Kyø, neân khoâng bieát chæ vò naøo.

“Muoân phaùp veà moät, moät veà choã naøo”, yù noùi muoân phaùp töø taâm khôûi, vaäy taâm veà ñaâu. Caâu naøy tröôùc ñaõ coù ngaøi Thaïch Söông hoûi ngaøi Qui Sôn, ngaøi Qui Sôn baûo: Trong gaïo coù saâu. Ngaøi Vaên-thuø laø moät Thieàn sö ñaït ñaïo neân khi vò Taêng hoûi caâu treân Ngaøi ñaùp: Soâng Hoaøng Haø chín khuùc. Soâng Hoaøng Haø laø moät con soâng lôùn thöù hai ôû Trung Hoa, gaàn Baéc Kinh, daøi hôn taùm ngaøn daëm, moãi ngaøn daëm coù moät khuùc quanh neân goïi laø soâng Hoaøng Haø chín khuùc. Thí duï nhö coù ai hoûi toâi: muoân phaùp veà moät, moät veà choã naøo, toâi ñaùp: soâng Cöûu Long chín cöûa, caâu traû lôøi nhö theá coù thuù vò khoâng? Caâu noùi ñoù ñeå cho ngöôøi nghe baët heát nhöõng nghó suy. Neáu noùi cho ngöôøi suy nghó thì gaïo coù saâu.

Nieâm: “Nhaân khi coù traêng ñeïp, baát thaàn qua Thöông Chaâu”, nghóa laø nhaân ñeâm traêng saùng trôøi ñeïp ñi chôi moät luùc laïc ñeán Thöông Chaâu. Hoûi vaø ñaùp nghe nhö coù caâu hoûi, lôøi ñaùp nhöng chaúng qua laø troø chôi, khoâng coù yù nghóa ñeå chuùng ta phaûi tìm hieåu.

Tuïng:

            Hoaøng Haø chín khuùc vì neâu ra,

            Chaúng dính ñoà trình töï ñeán nhaø.

            Nhieàu keû ban ngaøy môû maét ngoùng,

            Ñaâu hay chim tró ñeán Taân La.

Noùi soâng Hoaøng Haø chín khuùc, neáu ngay ñoù nhaän ra thì khoâng caàn ñi treân ñöôøng daøi maø töï ñeán nhaø. Traùi laïi neáu khoâng nhaän ñöôïc, cöù tìm hieåu taïi sao hoûi “moät veà choã naøo” laïi ñaùp “soâng Hoaøng Haø chín khuùc”, suy gaãm maõi ñieàu ñoù thì chaúng khaùc naøo keû ban ngaøy ngoùng nhìn chim bay trong khi chim tró bay ñeán Taân La vaãn khoâng hay. Thaät laø voâ ích!

40. Cöû: Nam Tuyeàn hoûi Trieäu Chaâu: Ngöôi laø Sa-di coù chuû hay Sa-di khoâng chuû? Trieäu Chaâu ñaùp: Coù chuû. Nam Tuyeàn hoûi: Theá naøo laø chuû? Trieäu Chaâu khoanh tay thöa: Hoâm nay kính chuùc Hoøa thöôïng luoân ñöôïc muoân phöôùc.

Nieâm: Co tay chuyeån chuøy chaúng ñoåi göôm,

            Ngöôøi kheùo söû duïng ñeàu ñöôïc tieän.

Tuïng:             Khoanh tay Tuøng Thaåm chæ cho ngöôøi,

            Chaúng keït hai beân chuû töï phaân.

            Ñaâu phaûi Hoa Lam Haøn leänh thuaät,

            Naøo hay kheùo naáu röôïu Tuaân tuaàn.

Ngaøi Nam Tuyeàn ñang ngoài treân giöôøng thieàn, thaáy ngaøi Trieäu Chaâu ñeán, luùc ñoù ngaøi Trieäu Chaâu coøn laø moät Sa-di khoaûng möôøi maáy tuoåi, lieàn hoûi: OÂng laø Sa-di coù chuû hay Sa-di khoâng chuû? Nay neáu hoûi quí vò nhö vaäy thì quí vò cuõng ñaùp “coù chuû”. Nhöng khi hoûi chuû ôû ñaâu thì raát khoù dieãn ñaït. Ngaøi Trieäu Chaâu lieàn khoanh tay thöa: “Hoâm nay kính chuùc Hoøa thöôïng luoân ñöôïc muoân phöôùc.” Coù laïc ñeà khoâng? Coù chuû hay khoâng chuû? Neáu khoâng chuû ai bieát noùi? Khoâng noùi gì ñeán chuû, chæ khoanh tay thöa moät caâu taàm thöôøng maø dieãn taû ñöôïc Sa-di coù chuû, neân ngaøi Nam Tuyeàn chaáp nhaän.

Nieâm:

            Co tay chuyeån chuøy chaúng ñoåi göôm,

            Ngöôøi kheùo söû duïng ñeàu ñöôïc tieän.

Co tay laø khoanh tay, chuyeån chuøy chaúng ñoåi göôm laø caùi gì coù saün lieàn söû duïng, khoâng phaûi ñôïi coù göôm beùn môùi söû duïng ñöôïc. Nghóa laø ñoái vôùi ngöôøi ñang khai chieán, chuùng ta coù gì thì duøng lieàn caùi aáy khoâng caàn phaûi tìm kieám gì khaùc. Neáu ngöôøi kheùo duøng thì ngay ñoù ñeàu ñöôïc tieän.

Tuïng:

            Khoanh tay Tuøng Thaåm chæ cho ngöôøi,

            Chaúng keït hai beân chuû töï phaân.

            Ñaâu phaûi Hoa Lam Haøn leänh thuaät,

            Naøo hay kheùo naáu röôïu Tuaân tuaàn.

Ngaøi Tuøng Thaåm chæ khoanh tay maø ñaõ chæ ñöôïc oâng chuû nhaân cho ngöôøi, laïi khoâng keït hai beân.

            Tuaân tuaàn töùc laø khoâng laâu, chæ trong giaây phuùt thoâi.

            Haøn laø Haøn Töông Vuõ. Hoa Lam laø xöù Hoa Lam.

            Leänh thuaät töùc laø coù thuaät kheùo naáu röôïu.

“Ñaâu phaûi Hoa Lam Haøn leänh thuaät, naøo hay kheùo naáu röôïu Tuaân tuaàn.” Neáu khoâng phaûi laø Haøn Töông Vuõ ôû Hoa Lam thì ñaâu coù thuaät kheùo chæ trong maáy phuùt maø naáu ñöôïc moät noài röôïu. Ñoù laø ñeå taùn thaùn neáu khoâng phaûi ngaøi Trieäu Chaâu coù taøi thì ñaâu theå ngay caâu hoûi ñaùp laïi moät caùch kheùo leùo nhö vaäy.

41. Cöû: Taêng hoûi Moäc Am: Theá naøo laø vieäc cuûa Naïp y (taêng só)? Moäc Am ñaùp: Duøi chaâm chaúng vaøo.

Nieâm: Ngoài yeân döùt maûy traàn, hö khoâng chaúng loái thoâng.

Tuïng:  Caàm thì mòn möôït, aán thì meàm,

            Traùn saét ñaàu ñoàng ñuïng chaúng xuyeân.

            Voán thaät hö khoâng, khoâng giaùn caùch,

            Ñeâm veà nhö cuõ hoa queá thu.

Naïp y laø taêng só. Taêng hoûi Moäc Am: Vieäc cuûa caùc taêng só nhö theá naøo? Ngaøi Moäc Am ñaùp: Duøi chaâm chaúng vaøo.

Nieâm: “Ngoài yeân döùt maûy traàn, hö khoâng chaúng loái thoâng.” Ngaøi Traàn Thaùi Toâng khen ngaøi Moäc Am noùi caâu ñoù laø ngoài yeân maø döùt saïch khoâng coøn dính moät maûy traàn, nhö hö khoâng khoâng coøn loái naøo cho ngöôøi ñi.

Tuïng:

            Caàm thì mòn möôït, aán thì meàm,

            Traùn saét ñaàu ñoàng ñuïng chaúng xuyeân.

            Voán thaät hö khoâng, khoâng giaùn caùch,

            Ñeâm veà nhö cuõ hoa queá thu.

Vieäc cuûa chö Taêng, chö Ni, hay vieäc cuûa Thieàn sö nhö theá naøo? Taïi sao duøi chaâm chaúng vaøo? Vì noù khoâng phaûi laø dieän maïo coù hình coù töôùng, laøm sao duøi chaâm ñöôïc. Choã ñoù caàm thì mòn möôït nheï nhaøng, aán thì meàm khoâng khoù khaên, nhöng traùn saét ñaàu ñoàng ñuïng chaúng xuyeân, khoâng ai chui vaøo ñöôïc. Moãi ngöôøi töï giöõ, khoâng ai chen vaøo cuûa ai ñöôïc, ñoù laø ñieåm kyø ñaëc. Hö khoâng khoâng coù choã hôû neân duøi chaâm chaúng ñöôïc. Muøa thu ñeâm veà nghe hoa queá thôm, töùc laø caùi ñoù hieän thöïc ôû theá gian.

42. Cöû: Baøng cö só noùi: Ñaây laø tröôøng thi Phaät, taâm khoâng ñöôïc ñaäu veà.

Nieâm: Thaùp nhaïn ñeà teân, khoâng dung giaáy traéng.

Tuïng:  AÙo may traêm maûnh giaøy coû xuyeân,

            Thi Phaät trong tröôøng ñaõ coù teân.

            Neáu baûo taâm khoâng laïi öùng cöû,

            Chaúng aên roi voït cuõng aên thoi.

Caâu “ñaây laø tröôøng thi Phaät, taâm khoâng ñöôïc ñaäu veà” laø trong baøi thô cuûa oâng Baøng Long Uaån, nghóa laø ai taâm khoâng coøn dính maéc thì ñöôïc ñaäu.

Nieâm: “Thaùp nhaïn ñeà teân, khoâng dung giaáy traéng.” ÔÛ Trung Hoa vaøo ñôøi Ñöôøng, nhöõng ngöôøi thi ñaäu Tieán só ñöôïc ghi teân vaøo bia ôû döôùi thaùp nhaïn taïi chuøa Töø AÂn huyeän Tröôøng An, tænh Thieåm Taây.

Teân ñöôïc ñeà treân thaùp nhaïn, ñoù laø khaéc trong ñaù chôù khoâng duøng giaáy traéng, yù muoán noùi “ñaây laø tröôøng thi Phaät, taâm khoâng ñöôïc ñaäu veà” laø choã chöa oån.

Tuïng:

            AÙo may traêm maûnh giaøy coû xuyeân,

            Thi Phaät trong tröôøng ñaõ coù teân.

            Neáu baûo taâm khoâng laïi öùng cöû,

            Chaúng aên roi voït cuõng aên thoi.

Neáu noùi taâm khoâng laø ñaäu Phaät thì khoâng bò roi ñoøn cuõng aên thoi ñaám. Taïi sao? Vì taâm khoâng coøn caùch moät lôùp raøo: “Voâ taâm du caùch nhaát truøng quan.” Neáu baûo ñeán ñoù laø xong thì khoâng ñöôïc vì taâm khoâng laø khoâng nhöõng nieäm khôûi laêng xaêng, nhöng choã ñoù chöa phaûi laø cöùu kính. Khi bieát khoâng coù nieäm laêng xaêng, nhöng caùi chaân thaät vaãn hieän tieàn thì ñöôïc, coøn chæ bieát caùi khoâng maø queân caùi hieän tieàn thì “khoâng aên roi voït cuõng aên thoi”.

43. Cöû: Töø Minh hoûi Chaân Ñieåm Hung veà ñaïi yù Phaät phaùp. Chaân ñaùp: Khoâng maây sanh ñænh nuùi, coù traêng rôi loøng soâng. Minh heùt, noùi: Ñaàu baïc raêng vaøng vaãn khôûi kieán giaûi naøy. Chaân rôi leä, giaây laâu noùi: Khoâng bieát theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp? Minh ñaùp: Khoâng maây sanh ñænh nuùi, coù traêng rôi loøng soâng. Chaân ñaïi ngoä.

Nieâm: Ngöôøi nhaân thaáy thì goïi laø nhaân, ngöôøi trí thaáy thì goïi laø trí.

Tuïng: Kia ñaây ñoàng khaûy moät cung ñaøn,

            Caàn phaûi trao cho baïn tri aâm.

            Khoâng maây, traêng coù tuy ñoàng ñaáy,       

            Naøo khaùc nuùi cao cuøng nöôùc saâu.

            Doát: Troïn ngaøy theo hoàng traàn,

            Chaúng bieát baùu nhaø mình.

            OÂi: Buoâng tay khoâng töïa toaøn theå hieän,

            Laõo chaøi thuyeàn nhoû ñaäu hoa lau.

Quí vò thaáy laï khoâng? Khi hoûi theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp thì ñaùp ñöôïc moät caâu raát hay: Khoâng maây sanh ñænh nuùi, coù traêng rôi loøng soâng. Khoâng maø laïi sanh, coù laïi rôi, ñoù laø muoán noùi ñaïi yù Phaät phaùp khoâng dính maéc hai beân coù khoâng. Ngaøi Töø Minh laø moät tay cöø khoâi, chöa voäi chaáp nhaän neân heùt noùi: Ñaàu baïc raêng vaøng vaãn khôûi kieán giaûi naøy. Neáu laø ngöôøi thaät ngoä thì khi bò noùi nhö theá phaûi coù moät thaùi ñoä, moät haønh ñoäng gì ñeå toû raèng caâu noùi cuûa mình laø khoâng sai, nhöng ngaøi Chaân Ñieåm Hung laïi rôi leä roài hoûi: Khoâng bieát theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp? Theá laø nghe ngöôøi ta noùi mình baét chöôùc noùi theo chôù chöa thaáy ñöôïc. Vì vaäy ngaøi Töø Minh lieàn laäp laïi: Khoâng maây sanh ñænh nuùi, coù traêng rôi loøng soâng. Chaân ñaïi ngoä, töùc laø ñöôïc xaùc nhaän neân tin chaéc khoâng coøn nghi ngôø nöõa. Nhö vaäy ngöôøi xöa coù taøi bieát ai chöa ñuû loøng tin thì thöû, duø caâu noùi ñuùng maø vaãn beû laïi, khi bò beû neáu mình hoaûng hoát thì thaáy laø sai.

Nieâm: “Ngöôøi nhaân thaáy thì goïi laø nhaân, ngöôøi trí thaáy thì goïi laø trí.”

Cuøng moät caâu maø ngöôøi chöa ngoä noùi vaãn laø chöa ngoä, ngöôøi ngoä noùi vaãn laø ngoä roài.

Tuïng:

            Kia ñaây ñoàng khaûy moät cung ñaøn,

            Caàn phaûi trao cho baïn tri aâm.

            Khoâng maây, traêng coù tuy ñoàng ñaáy,

            Naøo khaùc nuùi cao cuøng nöôùc saâu.

Ngaøi Töø Minh vaø Chaân Ñieåm Hung gioáng nhö cuøng khaûy moät cung ñaøn, nhöng aâm ba khaùc nhau vì ngöôøi coù hoïc ñaøn vôùi ngöôøi chöa hoïc. Ngöôøi hieåu vaø caûm thoâng ñöôïc vôùi mình môùi ñuùng cuøng moät cung ñaøn nhòp nhaøng vôùi nhau. Caû hai ngöôøi cuøng noùi moät caâu nhöng “naøo khaùc nuùi cao cuøng nöôùc saâu”, ngöôøi treân trôøi, ngöôøi döôùi vöïc, khaùc nhau choã ngoä vaø chöa ngoä.

            Doát: Troïn ngaøy theo hoàng traàn,

            Chaúng bieát baùu nhaø mình.

            OÂi: Buoâng tay khoâng töïa toaøn theå hieän,

            Laõo chaøi thuyeàn nhoû ñaäu hoa lau.

Keát thuùc laø neáu ñi trong cuoäc ñôøi, buoâng thoõng tay khoâng dính vaøo söï vaät thì toaøn theå hieän tieàn, roài seõ yeân oån gioáng nhö laõo chaøi meät moûi ñaäu thuyeàn caïnh bôø hoa lau nguû ngon, loøng khoâng baän bòu.

Toùm laïi töø nhöõng lôøi daïy ñôn giaûn gaàn guõi vôùi Phaät töû ñeán nhöõng lôøi daïy ñuû tö caùch moät Thieàn sö cuûa vua Traàn Thaùi Toâng cho chuùng ta thaáy ngöôøi xöa noùi ñeán nôi, laøm ñeán choán, khoâng phaûi nhö chuùng ta chæ hoïc loùm, noùi ñöôïc laøm khoâng ñöôïc. Tuy soáng trong caûnh nhung luïa sang troïng nhöng Ngaøi khoâng nhieãm khoâng dính, neân ngöôøi sau thöôøng keát luaän caùc vua ñôøi Traàn xem ngai vaøng nhö deùp raùch, muoán töø boû luùc naøo cuõng ñöôïc. Ñoù laø ñieåm ñaëc bieät cuûa ngöôøi thaät thaáy ñaïo. Traùi laïi chuùng ta hieän nay coù chuøa khang trang moät chuùt, chuøa laø cuûa baù taùnh maø boû cuõng khoâng ñaønh. Nhöõng lôøi giaûng noùi cuûa ngaøi Traàn Thaùi Toâng coù giaù trò ôû choã Ngaøi thaáy ñöôïc vaø laøm ñöôïc. Khi trôû veà giaø, Ngaøi veà ñoäng Thaùi Vi ôû gaàn vuøng Hoa Lö, môû mang cho daân laøm ruoäng laäp aáp, ñoàng thôøi Ngaøi tu taïi ñoù, nhöng söû khoâng ghi Ngaøi xuaát gia hay coøn taïi gia. Nhöõng baøi noùi veà nguõ giôùi, saùm hoái luïc caên laø Ngaøi vieát luùc ôû taïi trieàu, coøn nhöõng baøi tuïng coå v.v... coù leõ Ngaøi vieát luùc veà giaø. ÔÛ nôi yeân tónh tu haønh, Ngaøi thaâm nhaäp ñöôïc neân coù caùi nhìn saâu saéc, ñuùng tinh thaàn cuûa moät Thieàn sö. Tuy laø moät vò vua ña ñoan traêm coâng ngaøn vieäc, trong thôøi ñaát nöôùc bò ngoaïi xaâm, maø Ngaøi vaãn tu ñöôïc, vaãn thaáy ñaïo. Chuùng ta phaûi quí troïng vaø noi göông Ngaøi ñeå töï nhaéc nhôû. Chuùng ta ñang ôû trong hoaøn caûnh raûnh rang, deã daøng traêm phaàn, nhaän laõnh vaøi vieäc nhoû trong chuøa maø than baän quaù tu khoâng ñöôïc. Ñoù laø loãi taïi ai? Ñöøng traùch caûnh maø chæ buoàn vì mình khoâng kheùo. Ñoå cho hoaøn caûnh thì tìm khaép quaû ñaát cuõng khoâng coù caûnh naøo nhö yù, chæ chuùng ta bieát öùng duïng ngay trong caûnh ñoù, thaâm nhaäp ñöôïc ñaïo lyù thì nôi naøo cuõng tu ñöôïc. Ñoù laø lôøi nhaéc chung cho toaøn chuùng.

]