BOÁN NUÙI

Dòch 

Nguyeân laø, töù ñaïi voán khoâng, nguõ aám chaúng coù. Do khoâng khôûi voïng, voïng thaønh saéc, saéc töï chaân khoâng. Voïng aáy töø khoâng, khoâng hieän voïng, voïng sanh caùc saéc. Ñaõ traùi khoâng sanh khoâng hoùa, maûi laøm coù hoùa coù sanh. Khoâng sanh hoùa thì khoâng hoùa khoâng sanh, coù hoùa coù sanh neân coù sanh coù hoùa. Hoaëc sanh Thaùnh hieàn ngu trí, hoaëc hoùa vaûy caùnh loâng söøng. Luoân luoân chìm ñaém nôi beán meâ, maõi maõi troâi laên trong bieån khoå. Môø môø mòt mòt naøo bieát naøo hay, roái raém laêng xaêng chaúng tænh chaúng ngoä. Troïn laø buoâng taâm chaïy ñi, ñeàu khoâng naém muõi keùo veà. Khieán ñeán qua laïi saùu ñöôøng, xuoáng leân boán nuùi. Boán nuùi laø: sanh, giaø, beänh, cheát. Nay laàn löôït trình baøy boán nuùi ñeå laïi ñôøi sau.

      KEÄ BOÁN NUÙI

            Boán nuùi cheo leo vaïn khoùm tuøng,

            Ngoä xong chaúng coù, muoân vaät khoâng.

            Möøng ñöôïc ba chaân löøa coù saün,

            Côõi leân thuùc maïnh vöôït cao phong. 

      NUÙI THÖÙ NHAÁT           

NUÙI THÖÙ NHAÁT LAØ TÖÔÙNG SANH: Vì sai moät nieäm neân hieän ña ñoan. Gaù hình haøi nôi tinh huyeát meï cha, nöông khí aâm döông döôõng nuoâi thai ngheùn. Trong tam taøi ngöôøi ñöùng giöõa, laïi haøng chí linh cuûa muoân vaät. Chaúng luaän keû trí ngöôøi ngu, ñeàu thuoäc baøo thai bao boïc; hoûi chi moät ngöôøi traêm hoï ñeàu trong loø beã maø ra. Hoaëc maët trôøi bieåu hieän, vua thaùnh giaùng sanh, hoaëc caùc sao öùng ñieàm, toâi hieàn xuaát hieän. Vaên chöông queùt saïch ngaøn quaân, voõ löôïc chieán thaéng traêm traän. Trai caäy phong tö neùm quaû, gaùi khoe saéc ñeïp nghieâng thaønh. Moät traän cöôøi nghieâng nöôùc, hai traän cöôøi ñoå thaønh. Ñua danh khoe ñeïp, tranh laï ñaáu traân, xem ra thaûy ñeàu luaân hoài, ñaùo ñeå khoù troán sanh hoùa.

Töôùng sanh cuûa ngöôøi laø muøa xuaân cuûa naêm. Hanh thoâng ñang ñoä tam döông, muoân vaät röïc maøu töôi toát. Moät trôøi trong saùng, nôi nôi lieãu thaém hoa hoàng; muoân daëm phong quang, choán choán oanh keâu böôùm löôïn.

            Keä raèng:

            Trôøi ñaát naáu nung vaïn töôïng thaønh,

            Xöa nay khoâng moáng cuõng khoâng manh.

            Chæ sai höõu nieäm queân voâ nieäm,

            Lieàn traùi khoâng sanh nhaän coù sanh.

            Muõi ñaém caùc höông, löôõi tham vò,

            Maét môø chuùng saéc, tieáng meâ tai.

            Lang thang laøm khaùch phong traàn maõi,

            Ngaøy caùch queâ höông muoân daëm trình. 

NUÙI THÖÙ HAI 

NUÙI THÖÙ HAI LAØ TÖÔÙNG GIAØ: Hình dung thay ñoåi, khí huyeát ñaõ suy, daùng gaày tuoåi cao, aên uoáng hay saëc thöôøng ngheïn. Toùc xanh maù ñoû ñoåi thaønh toùc baïc da gaø, ngöïa truùc aùo hoa laïi thaønh gaäy cöu xe coùi. Daãu raèng maét saùng nhö Ly Laâu cuõng khoù phaân raønh maøu saéc; duø cho tai thính nhö Sö Khoaùng cuõng khoân nhaän roõ aâm thanh. Tieàu tuïy nhö caây lieãu luùc thu veà, ñieâu linh nhö ñoùa hoa khi xuaân heát. Boùng chieàu vöøa ngaû non taây, doøng nöôùc saép chaûy veà bieån ñoâng.

Töôùng giaø cuûa ngöôøi laø muøa haï cuûa naêm. Trôøi noùng ñaù chaûy muoân vaät ñeàu khoâ, naéng noùng soâi vaøng traêm soâng saép caïn. Hoa taøn lieãu uùa, bôø laïch trong vöôøn haù coøn löu giöõ. Böôùm löôïn oanh bay, döôùi laù ñaàu caønh giaø saép tôùi.

            Keä raèng:

            Con ngöôøi kieáp soáng tôï phuø aâu,

            Thoï yeåu ngöôøi trôøi chôù voïng caàu.

            Boùng ngaû nöông daâu, chieàu saép ñeán,

            Thaân nhö boà lieãu taïm qua thu.

            Phan Lang thuôû noï coøn xanh toùc,

            Löõ Voïng ngaøy nay ñaõ baïc ñaàu.

            Cuoàn cuoän vieäc ñôøi troâi chaúng ñoaùi,

            Vaâng oâ gaùc nuùi, nöôùc troâi xuoâi. 

NUÙI THÖÙ BA 

NUÙI THÖÙ BA LAØ TÖÔÙNG BEÄNH: Tuoåi ñaõ giaø khoïm, beänh ñeán cao hoang. Chaân tay moûi meät, maïch laïc khoù thoâng, traêm loùng raõ rôøi, noùng laïnh chaúng thuaän. Tan maát taùnh chaân thöôøng, sai leäch nguoàn ñieàu söôùng. Ngoài ñöùng khoù khaên, co duoãi ñau ñôùn. Maïng döôøng ngoïn ñeøn tröôùc gioù, thaân nhö hoøn boït treân soâng. Taâm sanh boùng quæ loâ nhoâ, maét thaáy khoâng hoa loám ñoám. Hình haøi gaày yeáu, ai laø Bieån Thöôùc thuoác thang; thaân theå hao moøn, naøo keû Lö Nhaân cöùu chöõa. Baïn beø luoáng nhoïc vieáng thaêm, anh em uoång söùc naâng ñôõ. Beänh naëng nhieàu thaùng chaúng laønh, naèm lieät nhieàu tuaàn chöa khoûi.

Töôùng beänh cuûa ngöôøi laø muøa thu trong naêm. Gaëp khi söông laïnh môùi rôi, ñeán luùc coû caây ñeàu heùo. Röøng raäm sum seâ moät traän gioù vaøng ñaõ lô thô; nuùi bieác non xanh, moùc ngoïc môùi sa lieàn trô troïi.

            Keä raèng:

            AÂm döông traùi vaän voán xoay vaàn,

            Gieo raéc tai öông ñeán theá nhaân.

            Ñaïi ñeå coù thaân thì coù beänh,

            Ví baèng khoâng beänh cuõng khoâng thaân.

            Linh ñôn chôù caäy tröôøng sanh thuaät,

            Löông döôïc khoù mong ñöôïc soáng beàn.

            Sôùm nguyeän xa lìa ma caûnh giôùi,

            Xoay taâm veà ñaïo, döôõng thieân chaân. 

NUÙI THÖÙ TÖ 

NUÙI THÖÙ TÖ LAØ TÖÔÙNG CHEÁT: Beänh caøng traàm troïng maïng saép caùo chung. Tuoåi thoï mong höôûng traêm naêm, thaân theá trôû thaønh giaác moäng. Thoâng minh trí tueä khoù troán ngaøy ñaïi haïn saép sang. Söùc maïnh oai huøng ñaâu choáng ñöôïc khi voâ thöôøng ñaõ ñeán. Thieáp thuaän vôï trinh trôû thaønh ñau thöông ñöùt ruoät; anh nhöôøng em kính voäi neân ly bieät suoát ñôøi. Vaät mình laên ñaát, voã traùn keâu trôøi. Töôøng hoa nhaø roäng coù laøm chi, ngoïc ñuïn vaøng kho roài cuõng boû. Daï ñaøi muø toái, luoáng nghe gioù baác vi vu, tuyeàn hoä then gaøi, chæ thaáy maây saàu aûm ñaïm.

Töôùng cheát cuûa con ngöôøi laø muøa ñoâng trong naêm. Caøn khoân öùng Thaùi tueá troøn voøng, nhaät nguyeät höôùng Huyeàn hieàu hoäi tuï. AÂm tinh cöïc thònh, khaép trôøi möa tuyeát bôøi bôøi, döông khí tan daàn, nöôùc taùm ñöùc ñoùng baêng caøng laïnh buoát.

            Keä raèng:

            Caøo ñaát ñuøng ñuøng traän gioù hanh,

            Laõo ngö say tít, chieác thuyeàn chaønh.

            Boán beà muø mòt maây saàm boùng,

            Moät daõy loâ xoâ soùng cuoän gheành.

            Theo lôùp haït möa bay phaáp phôùi,

            Doàn nhau tieáng seùt noå ñì ñoaønh.

            Giaây laâu tan buïi, beân trôøi taïnh,

            Traêng laën loøng soâng, ñeâm maáy canh?

(NGOÂ TAÁT TOÁ)

            Baõo taùp cuoàng phong ñaát buïi bay,

            Laõo ngö say tít, chieác thuyeàn lay.

            Boán beà maây phuû maøu ñen kòt,

            Moät daõy soùng gaàm tieáng vang tai.

            Saàm saäp traän möa aøo aït ñoå,

            Ì aàm xe saám noå vaàn xoay.

            Taïm thôøi buïi laéng, chaân trôøi saùng,

            Traêng laën loøng soâng, canh maáy ai?

Giaûng 

BOÁN NUÙI 

Boán nuùi naøy laø y cöù trong kinh, ngaøi Traàn Thaùi Toâng dieãn taû cho chuùng ta deã hieåu. Trong Haùn taïng, kinh Taïp A-haøm baøi 1147 coù noùi veà boán nuùi. Taïng Pali kinh Töông Öng Boä baøi 136 (Hoøa thöôïng Minh Chaâu dòch) cuõng noùi veà boán nuùi. Moät hoâm vua Ba-tö-naëc ñi chinh phaït loaïn quaân ngoaøi bieân giôùi, ñaùnh thaéng keùo quaân veà ñeán gaàn tinh xaù cuûa Phaät oâng döøng quaân laïi, ñích thaân ñeán leã Phaät. Phaät hoûi: Ñaïi vöông ñi ñaâu veà xem coù veû nhoïc nhaèn? Vua baïch: Con ñi chinh phaït boïn ngoaïi xaâm, vöøa chieán thaéng trôû veà. Khi noùi nhaø vua hieän ra kieâu khí cuûa ngöôøi thaéng traän. Ñöùc Phaät hoûi: Naøy Ñaïi vöông, neáu coù ngöôøi ôû phöông ñoâng ñeán thöa theá naøy: Toâi thaáy moät ngoïn nuùi töø phöông ñoâng laên laàn laàn veà ñaây, laên ñeán ñaâu nghieàn naùt coû caây ngöôøi vaät ôû ñoù. Laïi coù moät ngöôøi phöông nam tôùi cuõng taâu: Ñaïi vöông coù moät ngoïn nuùi ôû phöông nam ñang laên veà ñaây, tôùi ñaâu noù ñeàu nghieàn naùt caây coû ngöôøi vaät. Laïi phöông taây, phöông baéc, moãi phöông coù moät ngoïn nuùi ñang laên veà, laên ñeán ñaâu caây coû ngöôøi vaät ñeàu bò nghieàn naùt. Neáu coù ngöôøi baùo boán ngoïn nuùi ñang laên veà, taøn saùt caây coû, ngöôøi, vaät thì Ñaïi vöông seõ cöû ñoäi quaân naøo ñeå ñi chinh phuïc chuùng? Nhaø vua baïch: Daàu ñoäi quaân coù taøi traêm traän traêm thaéng ñi nöõa cuõng khoâng theå naøo chinh phuïc ñöôïc boán nuùi ñoù. Phaät baûo: Boán nuùi ñoù laø sanh, giaø, beänh, cheát. Daàu cho ai taøi gioûi ñeán ñaâu, duõng maõnh ñeán ñaâu cuõng khoâng thaéng ñöôïc, khoâng chinh phuïc ñöôïc sanh, giaø, beänh, cheát maø ñeàu bò chuùng nghieàn naùt. Nghe nhö theá kieâu khí cuûa nhaø vua khoâng coøn nöõa. Ñoù laø yù nghóa boán nuùi.

Trong chuùng ta ai cuõng khoâng khoûi bò boán nuùi nghieàn naùt, chuùng ta ñang thaáy noù laên töø töø gaàn ñeán mình. Nhö hieän nay ba nuùi sanh, giaø, beänh laên tôùi toâi roài, chæ coøn nuùi thöù tö, nuùi töû nöõa laø keát cuoäc. Nhö vaäy ai cuõng bò boán nuùi nghieàn naùt maø khoâng hay vaø cuõng khoâng ai choáng laïi ñöôïc chuùng. Theá neân ngöôøi tu laø muoán thoaùt boán nuùi ñoù, khoâng ñeå chuùng nghieàn naùt. Coøn ngöôøi theá gian bò noù nghieàn maõi, sanh ra roài laïi bò nghieàn naùt, cöù nhö theá maø muoân ñôøi muoân kieáp khoâng bieát bao nhieâu laàn khoå ñau. Töø yù nghóa ñoù ngaøi Traàn Thaùi Toâng laøm baøi boán nuùi.

“Nguyeân laø töù ñaïi voán khoâng, nguõ aám chaúng coù. Do khoâng khôûi voïng, voïng thaønh saéc, saéc töï chaân khoâng. Voïng aáy töø khoâng, khoâng hieän voïng, voïng sanh caùc saéc. Ñaõ traùi khoâng sanh khoâng hoùa, maûi laøm coù hoùa coù sanh. Khoâng sanh hoùa thì khoâng hoùa khoâng sanh, coù hoùa coù sanh neân coù sanh coù hoùa. Hoaëc sanh Thaùnh hieàn ngu trí, hoaëc hoùa vaûy caùnh loâng söøng. Luoân luoân chìm ñaém nôi beán meâ, maõi maõi troâi laên trong bieån khoå. Môø môø mòt mòt naøo bieát naøo hay, roái raém laêng xaêng chaúng tænh chaúng ngoä. Troïn laø buoâng taâm chaïy ñi, ñeàu khoâng naém muõi keùo veà. Khieán ñeán qua laïi saùu ñöôøng, xuoáng leân boán nuùi. Boán nuùi laø: sanh, giaø, beänh, cheát. Nay laàn löôït trình baøy boán nuùi ñeå laïi ñôøi sau.”

Môû ñaàu Ngaøi dieãn taû: “Nguyeân laø töù ñaïi voán khoâng, nguõ aám chaúng coù.” Ñoïc kinh Baùt-nhaõ chuùng ta thaáy roõ töù ñaïi khoâng thaät, naêm aám cuõng khoâng thaät, neân noùi töù ñaïi voán khoâng, nguõ aám chaúng coù.

“Do khoâng khôûi voïng, voïng thaønh saéc, saéc töï chaân khoâng”, töùc laø do theå khoâng daáy nieäm khôûi voïng, töø voïng bieán thaønh saéc chaát, neân noùi saéc chaát goác töï chaân khoâng, chôù khoâng phaûi rieâng coù. Ñieàu naøy nhöõng nhaø khoa hoïc hieän ñaïi deã tin, vì khi phaân tích toät cuøng saéc chaát, hoï thaáy laø chaân khoâng chôù saéc chaát khoâng coù caùi theå rieâng. Toùm laïi Ngaøi noùi do khoâng khôûi saéc, töùc laø töø khoâng roài daáy voïng thaønh saéc, saéc do voïng daáy töø chaân khoâng, neân khoâng rôøi chaân khoâng.

“Voïng aáy töø khoâng, khoâng hieän voïng, voïng sanh caùc saéc.” Voïng ñoù laø töø khoâng, khoâng hieän ra voïng, voïng sanh ra caùc saéc. Nay noùi veà taâm ngöôøi tu, trong luùc chuùng ta ngoài thieàn, neáu khoâng nghó gì, luùc ñoù laø khoâng hay laø coù? Khoâng nghó gì thì thaáy nhö khoâng. Vöøa daáy nieäm laø voïng, voïng caáu keát vôùi hình saéc neân nhôù hình naøy hình kia, noäi taâm chuùng ta roõ raøng nhö vaäy. Beân ngoaøi cuõng theá, töø voïng hieän ra caùc hình saéc, neân:

“Ñaõ traùi khoâng sanh, khoâng hoùa”, lyù ñaùng chaân khoâng laø khoâng sanh khoâng hoùa, nhöng vì traùi vôùi noù neân “maûi laøm coù hoùa coù sanh”, nghóa laø sanh hoùa lieân tuïc.

“Khoâng sanh hoùa thì khoâng hoùa khoâng sanh, coù hoùa coù sanh neân coù sanh coù hoùa.” Neáu ñöùng veà maët khoâng sanh khoâng hoùa thì ñoù laø theå, khoâng coù hoùa sanh gì caû. Luïc Toå thaáy ñöôïc theå ñoù Ngaøi môùi noùi “baûn lai voâ nhaát vaät”, khoâng sanh khoâng hoùa thì coù vaät gì? Nay vì theo coù hoùa coù sanh, neân moïi vieäc ñeàu thaønh coù sanh coù hoùa.

“Hoaëc sanh Thaùnh hieàn ngu trí, hoaëc hoùa vaûy caùnh loâng söøng.” Sanh hoùa laø sanh ra ngöôøi Thaùnh baäc Hieàn, hoaëc keû trí ngöôøi ngu sai bieät; hoaëc hoùa laøm chim choùc, toâm caù, traâu boø, caùc loaïi.

“Luoân luoân chìm ñaém nôi beán meâ, maõi maõi troâi laên trong bieån khoå”, vì sanh hoùa neân cöù chìm ñaém maõi nôi beán meâ, laên loän trong bieån khoå khoâng ra khoûi.

“Môø môø mòt mòt naøo bieát naøo hay, roái raém laêng xaêng chaúng tænh chaúng ngoä.” Nhö vaäy chuùng ta soáng trong môø mòt laêng xaêng, khoâng moät phuùt giaây thöùc tænh.

“Troïn laø buoâng taâm chaïy ñi, ñeàu khoâng naém muõi keùo veà.” Buoâng taâm chaïy ñi laø phoùng taâm chaïy theo ngoaïi caûnh, vì phoùng taâm chaïy ñi neân hoùa hoùa sanh sanh lieân mieân khoâng döøng. Traùi laïi neáu bieát naém muõi keùo veà thì khoâng sanh khoâng hoùa. Chuùng ta baét ñaàu naém muõi keùo veà ñöôïc chöa? Coá naém nhöng noù coøn giaãy quaù. Neáu keùo ñöôïc thì trôû veà khoâng sanh khoâng hoùa.

“Khieán ñeán qua laïi saùu ñöôøng”, khi ñaõ sanh hoùa thì laên loän trong saùu ñöôøng, “xuoáng leân boán nuùi” sanh, giaø, beänh, cheát. Sôû dó coù boán nuùi, laø vì chuùng ta boû chaân khoâng, chaïy theo voïng töôûng, töø voïng töôûng taïo thaønh saéc thaân, roài laên loän traàm luaân trong bieån khoå.

            Ngaøi noùi toång quaùt keä boán nuùi:

            Boán nuùi cheo leo vaïn khoùm tuøng,

            Ngoä xong chaúng coù, muoân vaät khoâng.

            Möøng ñöôïc ba chaân löøa coù saün,

            Côõi leân thuùc maïnh vöôït cao phong.

Baøi keä nghe nhö khoù hieåu. “Boán nuùi cheo leo vaïn khoùm tuøng” laø dieãn taû sanh, giaø, beänh, cheát, cheo leo nhö ngoïn nuùi cao. Tuy theá neáu “ngoä xong chaúng coù, muoân vaät khoâng”. Neáu ngoä ñöôïc lyù chaân khoâng, môùi thaáy muoân vaät laø khoâng thaät, chæ töø voïng sanh.

“Möøng ñöôïc ba chaân löøa coù saün” töùc laø möøng ñöôïc coù saün con löøa ba chaân.

“Côõi leân thuùc maïnh vöôït cao phong”, côõi löøa ba chaân chaïy thaúng leân ngoïn nuùi cao tuyeät. Coù voâ lyù khoâng? Côõi löøa boán chaân khoâng bieát coù chaïy noåi leân ngoïn nuùi khoâng, chôù löøa ba chaân laøm sao chaïy ñöôïc? Vì theá baøi keä naøy moãi ngöôøi hieåu moãi caùch.

Con löøa ba chaân xuaát xöù töø caâu chuyeän cuûa ngaøi Döông Kyø Phöông Hoäi, ñeä töû ngaøi Töø Minh. Söû Trung Hoa ghi roõ: Coù ngöôøi tôùi hoûi ngaøi Döông Kyø: Theá naøo laø Phaät? Ngaøi ñaùp: Con löøa ba chaân chaïy töù tung. Ngaøi Traàn Thaùi Toâng möôïn caâu chuyeän ñoù, noùi coù saün löøa ba chaân côõi chaïy thaúng leân ngoïn nuùi cao phong. Trong nhaø Thieàn, noùi ñeán choã cöùu kính, ñoù laø choã voâ lyù hay phi lyù. Taïi sao? Vì taát caû lyù leõ chuùng ta baøn luaän ôû theá gian ñeàu töông ñoái, coù phaûi coù quaáy. Neáu ai noùi phaûi thì cho laø hôïp lyù, noùi quaáy laø phi lyù. Nhöng cöùu kính tuyeät ñoái laø caùi phi lyù, töùc laø caùi khoâng suy löôøng ñöôïc. Thöôøng ngöôøi ta noùi tu laø laøm laønh, laø giuùp keû khoå, nhöng ñoái vôùi choã cöùu kính, tu laïi laø buoâng, laø boû, buoâng nhöõng nieäm töôûng laønh döõ, boû nhöõng taâm thieän aùc. Laønh döõ thieän aùc ñeàu buoâng saïch thì coù lyù hay phi lyù? Töø caùi phi lyù môùi ñi ñeán choã cöùu kính ñöôïc, coøn naèm trong ñoái ñaõi thì chöa ñeán cöùu kính. Con löøa ba chaân laø chæ caùi phi lyù. Ñaït ñöôïc caùi phi lyù môùi leân taän ngoïn nuùi cao phong. Traùi laïi neáu chöa ñaït thì chöa leân ñöôïc. Ñoù laø yù nghóa thaâm saâu trong nhaø Thieàn.           

       NUÙI THÖÙ NHAÁT 

Ngaøi dieãn taû nuùi thöù nhaát, töùc laø töôùng sanh. “Vì sai moät nieäm neân hieän ña ñoan.” Sai moät nieäm töùc laø töø theå chaân khoâng daáy ñoäng, coù nieäm phaùt ra thì sanh muoân moái. Theá neân chuùng ta tu ñeán choã khoâng coøn moät nieäm môùi laø heát maàm sanh töû. Neáu coøn moät nieäm laø hieän ña ñoan, töùc laø hieän ñuû taát caû vieäc.

Töø hieän ña ñoan môùi loâi thaàn thöùc “gaù hình haøi nôi tinh huyeát meï cha, nöông khí aâm döông döôõng nuoâi thai ngheùn”, do hôïp khí aâm döông töø ñoù thai ngheùn thaønh hình.

“Trong tam taøi ngöôøi ñöùng giöõa.” Trong tam taøi thieân ñòa nhaân, ngöôøi (nhaân) ôû giöõa raát laø quan troïng.

“Laïi haøng chí linh cuûa muoân vaät”, laïi ngöôøi laø haøng chí linh cuûa muoân vaät.

“Chaúng luaän keû trí ngöôøi ngu ñeàu thuoäc baøo thai bao boïc.” Duø ngöôøi ngu hay keû trí cuõng töø trong baøo thai ra.

“Hoûi chi moät ngöôøi, traêm hoï ñeàu trong loø beã maø ra.” Loø beã laø cuûa thôï trôøi, traêm hoï cuøng ôû trong ñoù ra, khoâng ai ôû ngoaøi ñöôïc.

“Hoaëc maët trôøi bieåu hieän vua thaùnh giaùng sanh, hoaëc caùc sao öùng ñieàm, toâi hieàn xuaát hieän.” Ngöôøi xöa hay noùi: Meï naèm moäng thaáy nuoát maët trôøi, ñoù laø ñieàm sanh con laøm vua, hoaëc thaáy coù vì sao rôi vaøo buïng thì sau sanh con laø hieàn thaàn.

“Vaên chöông queùt saïch ngaøn quaân, voõ löôïc chieán thaéng traêm traän.” Daàu cho ngöôøi vaên chöông hay queùt saïch caû ngaøn quaân, hoaëc voõ gioûi ñaùnh thaéng traêm traän, cuõng khoâng thoaùt ñöôïc cuoäc soáng cheát cuûa theá gian.

“Trai caäy phong tö neùm quaû.” Ngöôøi nam caäy neùt ñeïp cuûa mình laøm thieân haï meâ say. Ñaây laø daãn caâu chuyeän xöa ôû Trung Hoa, saùch Taán thö noùi: OÂng Phan Nhaïc luùc coøn treû laø ngöôøi ñeïp trai nhaát ôû thaønh Laïc Döông. Moãi khi ra ñöôøng caùc coâ gaùi caàm traùi caây neùm vaøo xe oâng, ñi moät voøng veà thì xe ñaày traùi. Nhö vaäy saéc ñeïp ñöôïc taùn thöôûng nhieàu, goïi laø trai caäy phong tö neùm quaû.

“Gaùi khoe saéc ñeïp nghieâng thaønh.” Nguyeân oâng Lyù Dieân Nieân ñôøi Haùn laøm moät baøi ca trong ñoù coù caâu: “nhaát coá khuynh nhaân thaønh, taùi coá khuynh nhaân quoác”, nghóa laø moät laàn ngoaûnh laïi laøm nghieâng thaønh, hai laàn ngoaûnh laïi laøm nghieâng nöôùc. Ñaây laø taû saéc ñeïp tuyeät traàn cuûa ngöôøi nöõ.

“Ñua danh khoe ñeïp, tranh laï ñaáu traân.” Ñaáu traân laø ñem cuûa baùu maø so ñaáu nhau.

“Xem ra thaûy ñeàu luaân hoài, ñaùo ñeå khoù troán sanh hoùa.” Duø ñeïp duø taøi theá maáy, roát cuoäc cuõng luaân hoài sanh hoùa.

“Töôùng sanh cuûa ngöôøi laø muøa xuaân cuûa naêm.” Töôùng sanh töông töï nhö muøa xuaân. Muøa xuaân raát ñeïp, töôùng sanh cuõng vaäy.

“Hanh thoâng ñang ñoä tam döông, muoân vaät röïc maøu töôi toát.” Tam döông laø chæ muøa xuaân coù ba thaùng thuoäc veà döông, neân goïi laø döông xuaân hay tam döông. Muøa xuaân muoân vaät ñeàu ñeïp ñeõ töôi toát, ñoù laø noùi theo caùc nöôùc coù boán muøa, theo mieàn Nam chuùng ta thì khoâng phaûi vaäy. “Moät trôøi trong saùng, nôi nôi lieãu thaém hoa hoàng, muoân daëm phong quang, choán choán oanh keâu böôùm löôïn.” Ñoù laø dieãn taû caûnh muøa xuaân.

            Keä raèng:

            Trôøi ñaát naáu nung vaïn töôïng thaønh,

            Xöa nay khoâng moáng cuõng khoâng manh.

            Chæ sai höõu nieäm queân voâ nieäm,

            Lieàn traùi khoâng sanh nhaän coù sanh.

            Muõi ñaém caùc höông, löôõi tham vò,

            Maét môø chuùng saéc, tieáng meâ tai.

            Lang thang laøm khaùch phong traàn maõi,

            Ngaøy caùch queâ höông muoân daëm trình.

Baøi keä naøy raát hay, vöøa noùi giaùo lyù, vöøa nhaéc nhôû chuùng ta kieáp luaân hoài.

            Trôøi ñaát naáu nung vaïn töôïng thaønh,

            Xöa nay khoâng moáng cuõng khoâng manh.

Muoân hình töôïng trong theá gian do aâm döông trôøi ñaát maø hieän, tröôùc ñoù khoâng coù manh moái gì.

            Chæ sai höõu nieäm queân voâ nieäm,

            Lieàn traùi khoâng sanh nhaän coù sanh.

Con ngöôøi töø voâ nieäm daáy leân thaønh höõu nieäm, ñoù laø sai laàm, vöøa coù nieäm lieàn queân maát voâ nieäm. Voâ nieäm laø khoâng sanh, daáy thaønh höõu nieäm neân nhaän coù sanh. Vì theá khi chuùng ta nhaém maét vöøa coù nieäm giaän lieàn ñi treân ñöôøng ñau khoå cuûa saân, coù nieäm tham thì ñi ñöôøng khoå cuûa tham, neáu nieäm tònh ñöôïc sanh veà coõi tònh. Traùi laïi voâ nieäm thì heát sanh, töùc voâ sanh, thaät laø roõ raøng.

            Muõi ñaém caùc höông löôõi tham vò,

            Maét môø chuùng saéc tieáng meâ tai.

Muõi, löôõi, maét, tai, bò caùc traàn loâi keùo, noùi ñuû laø saùu traàn loâi keùo saùu caên laøm chuùng ta say meâ suoát caû cuoäc ñôøi. Vì say meâ neân:

            Lang thang laøm khaùch phong traàn maõi,

            Ngaøy  caùch queâ höông muoân daëm trình.

Buoàn laøm sao! Cöù laøm khaùch phong traàn lang thang trong voøng luaân hoài, caøng ñi caøng xa queâ höông, ñi moät ñôøi laø xa moät daëm, ñi traêm ngaøn muoân kieáp thì xa traêm ngaøn muoân daëm. Neáu chaïy theo saùu traàn laø chaáp nhaän lang thang laøm khaùch phong traàn. Traùi laïi khoâng dính maéc saùu traàn laø keû xuaát traàn thöôïng só. Trong nhaø Phaät thöôøng taùn thaùn ngöôøi xuaát gia laø baäc xuaát traàn thöôïng só. Thöû hoûi hieän nay chuùng ta laø keû xuaát traàn hay laø khaùch phong traàn? Tuøy chuùng ta löïa choïn, nhöng choïn roài laø phaûi thöïc haønh. Hai caâu keát naøy toâi thích nhaát:

            Lang thang laøm khaùch phong traàn maõi,

            Ngaøy caùch queâ höông muoân daëm trình.

Ñi ra laø moãi ngaøy moät xa queâ höông. Hình aûnh thaät roõ raøng. Tæ duï queâ höông chuùng ta ôû Ñaø Laït, chæ ñi boä thoâi, moãi ngaøy ñi boä xuoáng mieàn ñoâng, duø ñi dôû cuõng khoaûng maáy möôi caây soá. Ñi naêm naøy qua naêm khaùc caøng ñi caøng xa tít, queân caû ñöôøng veà. Traùi laïi neáu ñi chöøng naêm, ba caây soá, giöït mình tænh laïi, quay trôû veà thì raát gaàn. Neáu nhôù queâ höông phaûi trôû veà sôùm, ñöøng ñi nöõa!

NUÙI THÖÙ HAI 

Nuùi thöù hai laø dieãn taû töôùng giaø.

Ñoïc baøi naøy nghe thaät buoàn. “Hình dung thay ñoåi”, raát deã thaáy.

“Khí huyeát ñaõ suy, daùng gaày tuoåi cao, aên uoáng hay saëc thöôøng ngheïn.” Ñoù laø dieãn taû caûnh giaø raát cuï theå, nhaát laø nhö toâi ñaây chöùng minh ñieàu naøy raát roõ.

“Toùc xanh maù ñoû ñoåi thaønh toùc baïc da gaø.” Ngaøy tröôùc toùc xanh maù ñoû nay ñoåi thaønh toùc baïc da gaø.

“Ngöïa truùc aùo hoa laïi thaønh gaäy cöu xe coùi.” Ngöïa truùc aùo hoa laø theo söï tích xöa nhöõng ñöùa beù laáy caønh tre laøm ngöïa chaïy giôõn, goïi laø ngöïa truùc, chuùng maëc aùo boâng goïi laø aùo hoa. Maëc aùo hoa, côõi ngöïa truùc laø nhöõng troø vui cuûa treû con. Nay laïi thaønh gaäy cöu xe coùi. Ngaøy xöa ai soáng ñeán taùm möôi tuoåi ñöôïc nhaø vua taëng cho caây gaäy coù hình chim cöu vì chim cöu aên khoâng maéc ngheïn, ñeå chuùc ngöôøi giaø aên khoâng ngheïn. Xe coùi laø duøng rôm hay coû laùc buoäc döôùi baùnh cho xe chaïy eâm ñeå ngöôøi giaø ñi. Gaäy cöu xe coùi laø chæ tuoåi giaø.

“Daãu raèng maét saùng nhö Ly Laâu cuõng khoù phaân raønh maøu saéc.” Thuôû xöa oâng Ly Laâu maét raát saùng, nhìn xa traêm böôùc vaãn thaáy ñöôïc caây kim hay moät haït nhoû. Thuôû treû maét saùng nhö sao baêng, nhöng khi giaø nhìn thaáy lôø môø.

“Duø cho tai thính nhö Sö Khoaùng cuõng khoân nhaän roõ aâm thanh.” Sö Khoaùng ôû xa nghe tieáng aâm nhaïc coù theå phaân bieät ñöôïc tai hoïa hay ñieàm laønh seõ xaûy ñeán cho ngöôøi chôi nhaïc. Tai thính nhö Sö Khoaùng nhöng ñeán tuoåi giaø cuõng khoù phaân raønh ñöôïc aâm thanh.    

“Tieàu tuïy nhö caây lieãu luùc thu veà, ñieâu linh nhö ñoùa hoa khi xuaân heát”, khi xuaân heát, lieãu ruõ hoa taøn rôi töøng caùnh.

“Boùng chieàu vöøa ngaû non taây, doøng nöôùc saép chaûy veà bieån ñoâng.” Maët trôøi saép gaùc nuùi, nöôùc chaûy ra bieån ñoâng khoâng trôû laïi.

“Töôùng giaø cuûa ngöôøi laø muøa haï cuûa naêm.” Töôùng giaø duï nhö muøa haï trong naêm. Muøa haï thì:

“Trôøi noùng ñaù chaûy muoân vaät ñeàu khoâ, naéng noùng soâi vaøng traêm soâng saép caïn.” Chæ söï noùng böùc cuûa muøa haï.

“Hoa taøn lieãu uùa, bôø laïch trong vöôøn haù coøn löu giöõ. Böôùm löôïn oanh bay döôùi laù ñaàu caønh giaø saép tôùi.” Nhöõng gì vui thích tôùi ñaây saép taøn khoâng coøn nöõa.

            Keä raèng:

            Con ngöôøi kieáp soáng tôï phuø aâu,

            Thoï yeåu ngöôøi trôøi chôù voïng caàu.

            Boùng ngaû nöông daâu, chieàu saép ñeán,

            Thaân nhö boà lieãu taïm qua thu.

            Phan Lang thuôû noï coøn xanh toùc,

            Löõ Voïng ngaøy nay ñaõ baïc ñaàu.

            Cuoàn cuoän vieäc ñôøi troâi chaúng ñoaùi,

            Vaàng oâ gaùc nuùi, nöôùc troâi xuoâi.

Phuø aâu laø boït nöôùc, kieáp soáng cuûa con ngöôøi nhö boït nöôùc. Thoï laø soáng laâu, yeåu laø cheát sôùm, thoï yeåu ôû coõi ngöôøi coõi trôøi cuõng ñöøng mong caàu. Daàu sanh coõi trôøi ñöôïc soáng laâu nhöng roài cuõng cheát chôù khoâng traùnh khoûi.

“Boùng ngaû nöông daâu chieàu saép ñeán”, boùng maët trôøi ñaõ nghieâng veà nhöõng bôø daâu, chieàu saép ñeán.

“Thaân nhö boà lieãu taïm qua thu.” Thaân nhö caây boà, caây lieãu qua muøa thu thì xô xaùc.

            Phan Lang thuôû noï coøn xanh toùc,

            Löõ Voïng ngaøy nay ñaõ baïc ñaàu.

Phan Lang laø Phan Nhaïc. Thuôû naøo toùc xanh ñeïp nhö Phan Nhaïc, nay nhìn laïi ñaàu ñaõ baïc nhö Löõ Voïng. Löõ Voïng töùc laø Khöông Töû Nha, cuõng goïi laø Thaùi Coâng Voïng, hay Laõ Thöôïng hay Löõ Thöôïng. Luùc chöa gaëp Vaên Vöông oâng ngoài caâu ôû beán Baøn Kheâ, ñaàu toùc baïc phô, sau Vaên Vöông môøi oâng ra giuùp nöôùc. Con ngöôøi thuôû treû ñaàu xanh khoûe maïnh bao nhieâu, nay ñaàu baïc yeáu ñuoái baáy nhieâu!

Hai caâu cuoái nghe raát buoàn:

“Cuoàn cuoän vieäc ñôøi troâi chaúng ñoaùi.” Ñoaùi töùc laø nhìn laïi, nghóa laø moïi vieäc treân ñôøi cöù troâi qua khoâng nhìn laïi, cuoái cuøng khoâng coøn gì nöõa.

“Vaàng oâ gaùc nuùi nöôùc troâi xuoâi.” Maët trôøi laën sau nuùi, khoâng coøn thaáy nöõa, nöôùc ra bieån ñoâng, khoâng bieát bao giôø trôû laïi. Nhö vaäy ñeå thaáy vieäc ñôøi luoân troâi qua, thuôû treû phoâ tröông saéc taøi, tuoåi giaø ñeán daàn daàn, taát caû roài seõ maát.           

NUÙI THÖÙ BA 

Nuùi thöù ba laø töôùng beänh. “Tuoåi ñaõ giaø khoïm, beänh ñeán cao hoang”, ñoaïn naøy dieãn taû caûnh giaø roài beänh. Cao hoang laø trong hoâng, trong loàng ngöïc cuûa mình. Beänh ñeán hoâng ngöïc thì khoù trò, goïi laø beänh nan y.

“Chaân tay moûi meät, maïch laïc khoù thoâng, traêm loùng raõ rôøi, noùng laïnh chaúng thuaän.” Khi beänh thì trong thaân phaàn naøo cuõng choáng traùi nhau khoâng an oån ñieàu hoøa.

“Tan maát taùnh chaân thöôøng, sai leäch nguoàn ñieàu söôùng.” Taâm taùnh ngöôøi beänh roái loaïn khoâng coøn bình thöôøng nöõa. Nguoàn ñieàu hoøa trong cô theå khoâng coøn thoâng suoát, maø sai leäch ñi roài.

“Ngoài ñöùng khoù khaên, co duoãi ñau ñôùn.” Ngoài ñöùng ñeàu thaáy khoù, co duoãi nghe ñau ñôùn vì mang thaân beänh.

“Maïng döôøng ngoïn ñeøn tröôùc gioù, thaân nhö hoøn boït treân soâng.” Maïng soáng luùc beänh gioáng nhö ngoïn ñeøn tröôùc gioù, côn gioù maïnh thoåi ñeán ñeøn taét ngay (ñaây chæ ñeøn daàu khoâng phaûi ñeøn ñieän). Thaân beänh nhö hoøn boït noåi, chæ caàn moät löôïn soùng daäp vaøo thì beå naùt. Ñoaïn naøy dieãn taû töôùng beänh cuûa thaân.

Ñaây noùi veà taâm beänh:

“Taâm sanh boùng quæ loâ nhoâ, maét thaáy khoâng hoa loám ñoám.” Khi beänh traàm troïng thì taâm thaáy nhöõng chuyeän laêng xaêng ma quaùi. Cho neân ngöôøi giaø khi ñau saép cheát, con chaùu phaûi troâng ngoù chaêm nom luoân luoân, neáu khoâng thì noùi nhaûm, maét thaáy hoa ñoám trong hö khoâng.

“Hình haøi gaày yeáu, ai laø Bieån Thöôùc thuoác thang; thaân theå hao moøn, naøo keû Lö Nhaân cöùu chöõa.” Thaân hình ñaõ gaày yeáu coù thaày thuoác naøo ñaïi taøi nhö Bieån Thöôùc ñeå cöùu trò hay khoâng? Theo saùch Trung Hoa, Bieån Thöôùc laø thaày thuoác gioûi nhaát thôøi Chieán Quoác, teân laø Taàn Vieät Nhaân. OÂng hoïc ñöôïc phöông bí truyeàn cuûa Tröôøng Tang Quaân, ñem öùng duïng vaø hoát thuoác gioûi nhaát vaøo thôøi ñoù; vì vaäy noùi ñeán thaày thuoác gioûi ôû Trung Hoa ai cuõng bieát chæ coù Bieån Thöôùc. Lö Nhaân laø teân khaùc cuûa Bieån Thöôùc.

“Baïn beø luoáng nhoïc vieáng thaêm, anh em uoång söùc naâng ñôõ.” Vì ñau naëng neân baïn beø choáng gaäy ñeán thaêm, anh em ra söùc boàng ñôõ.

“Beänh naëng nhieàu thaùng chaúng laønh, naèm lieät nhieàu tuaàn chöa khoûi.” Beänh laâu ngaøy khoâng laønh, ngöôøi beänh naèm chôø cheát, caûnh töôïng raát laø buoàn!

“Töôùng beänh cuûa ngöôøi laø muøa thu trong naêm. Gaëp khi söông laïnh môùi rôi, ñeán luùc coû caây ñeàu heùo.” Töôùng beänh ñöôïc ví nhö muøa thu trong naêm. Thu ñeán söông laïnh rôi, coû caây baét ñaàu heùo vaøng. 

“Röøng raäm sum seâ, moät traän gioù vaøng ñaõ lô thô; nuùi bieác non xanh, moùc ngoïc môùi sa lieàn trô troïi.” Muøa thu gioù taây thoåi, laù caây trong röøng ñeàu ruïng heát. Môùi khi naøo nuùi bieác non xanh, giôø ñaây söông moùc vöøa sa, laù caây rôi ruïng, caønh caây chô vô, hoøn nuùi trôû thaønh trô troïi.

            Keä raèng:

            AÂm döông traùi vaän voán xoay vaàn,

            Gieo raéc tai öông ñeán theá nhaân.

            Ñaïi ñeå coù thaân thì coù beänh,

            Ví baèng khoâng beänh cuõng khoâng thaân.

            Linh ñôn chôù caäy tröôøng sanh thuaät,

            Löông döôïc khoù mong ñöôïc soáng beàn.

            Sôùm nguyeän xa lìa ma caûnh giôùi,

            Xoay taâm veà ñaïo, döôõng thieân chaân.

“AÂm döông traùi vaän voán xoay vaàn.” Khí aâm döông khoâng ñuùng thôøi tieát neân khieán coù söï xoay vaàn baát thöôøng.

“Gieo raéc tai öông ñeán theá nhaân.” Vì aâm döông khoâng ñieàu hoøa neân con ngöôøi phaûi beänh hoaïn.

“Ñaïi ñeå coù thaân thì coù beänh.” Taát caû ngöôøi ñôøi coù thaân ñeàu coù beänh, chôù khoâng rieâng ai.

“Ví baèng khoâng beänh cuõng khoâng thaân.” Chi baèng ñöøng coù beänh cuõng ñöøng coù thaân, nghóa laø khoâng coù thaân thì khoâng coù beänh. Chæ coù thaân khoâng töôùng töùc laø phaùp thaân môùi khoâng beänh. Coøn nhuïc thaân do töù ñaïi hoøa hôïp nhaát ñònh phaûi beänh. Theá neân ngöôøi tu muoán boû nhuïc thaân ñeå soáng vôùi phaùp thaân khoâng töôùng.

“Linh ñôn chôù caäy tröôøng sanh thuaät, löông döôïc khoù mong ñöôïc soáng beàn.” Duø coù thuaät tröôøng sanh cuõng khoâng coøn, duø coù thuoác hay bao nhieâu cuõng khoâng soáng maõi. Nhö caùc vò tieân ngaøy xöa luyeän linh ñôn vaø caùc thöù thuoác tröôøng sanh, ñaâu coù vò naøo soáng maõi ñeán ngaøy nay, soáng dai laém chæ ñeán vaøi traêm tuoåi laø nhieàu!

“Sôùm nguyeän xa lìa ma caûnh giôùi.” Neáu bieát khoâng thoaùt ñöôïc caùi cheát, thì moãi ngöôøi chuùng ta phaûi sôùm nguyeän xa lìa caûnh giôùi ma, töùc laø caûnh giôùi saùu traàn ñang loâi keùo chuùng ta.

“Xoay taâm veà ñaïo döôõng thieân chaân” laø xoay taâm trôû veà vôùi ñaïo ñeå nuoâi döôõng thieân chaân. Thieân chaân laø caùi chaân thaät khoâng coøn sanh dieät, caùi ñoù saün coù muoân ñôøi, khoâng phaûi môùi taïo neân. Neáu bieát xoay taâm veà ñaïo thì thieân chaân hieän tieàn.  

NUÙI THÖÙ TÖ           

Nuùi thöù tö laø töôùng cheát.

“Beänh caøng traàm troïng maïng saép caùo chung. Tuoåi thoï mong höôûng traêm naêm, thaân theá trôû thaønh giaác moäng.” Beänh traàm troïng ñeán giôø saép ra ñi. Khi coøn maïnh, ai cuõng mong soáng ñeán traêm tuoåi, neân thöôøng chuùc nhau: Soáng laâu traêm tuoåi, nhöng laøm sao ñöôïc. Côn cheát saép ñeán, oân laïi cuoäc ñôøi, gioáng nhö giaác moäng, taát caû nhöõng gì mình taïo döïng ñöôïc, nay chæ laø moät giaác moäng thoâi.

“Thoâng minh trí tueä khoù troán ngaøy ñaïi haïn saép sang. Söùc maïnh oai huøng ñaâu choáng ñöôïc khi voâ thöôøng ñaõ ñeán.” Duø thoâng minh trí tueä ñeán ñaâu, tôùi ngaøy cheát cuõng khoâng ai troán khoûi. Duø anh huøng voõ töôùng, khi voâ thöôøng ñeán cuõng phaûi boù tay khoâng laøm gì hôn.

“Thieáp thuaän vôï trinh trôû thaønh ñau thöông ñöùt ruoät; anh nhöôøng em kính voäi neân ly bieät suoát ñôøi.” ÔÛ theá gian khi coù theâ thieáp trinh thuaän, ñeán luùc ra ñi laïi caøng ñöùt ruoät, vì caøng thöông caøng khoå. Neáu vôï choàng baát hoøa khi ñi laïi ít khoå hôn. Coøn anh em hoøa thuaän kính yeâu, khi saép ñi laïi caøng ñau ñôùn vì ly bieät suoát ñôøi. Ngöôøi cheát ñi roài, ngöôøi soáng ôû laïi thì sao?

“Vaät mình laên ñaát, voã traùn keâu trôøi. Töôøng hoa nhaø roäng coù laøm chi, ngoïc ñuïn vaøng kho roài cuõng boû.” Ngöôøi ôû laïi thì than khoùc, ñau khoå voâ cuøng, khoâng sao taû xieát. Ngöôøi ra ñi thì töôøng hoa nhaø roäng, ngoïc ñuïn vaøng kho ñeàu boû laïi, ñaâu coù mang theo vaät gì!

“Daï ñaøi muø toái, luoáng nghe gioù baác vi vu, tuyeàn hoä then gaøi, chæ thaáy maây saàu aûm ñaïm.” Moät mình ra ñi vaøo choán daï ñaøi, laø nôi muø toái, goïi laø aâm ti, chæ nghe gioù baác laïnh leõo thoåi vi vu. Tuyeàn hoä then gaøi töùc laø cöûa huyønh tuyeàn then gaøi ñoùng chaët, khoâng cho trôû leân nöõa, khoâng ai beânh vöïc tieáp cöùu. Luùc ñoù nhìn ñaâu cuõng chæ thaáy maây saàu aûm ñaïm, buoàn baõ laøm sao! Vaäy maø theá nhaân khoâng lo, chæ nghó chuyeän soáng, khoâng bao giôø nghó ñeán caùi cheát...

“Töôùng cheát cuûa con ngöôøi laø muøa ñoâng trong naêm.” Töôùng cheát ví nhö muøa ñoâng maây saàu aûm ñaïm.

“Caøn khoân öùng Thaùi tueá troøn voøng.” Caøn khoân vuõ truï öùng vôùi sao Thaùi tueá, ñaây chæ laø sao Moäc, xoay quanh maët trôøi möôøi hai naêm môùi heát moät voøng goïi laø Thaùi tueá. Cuõng nhö con ngöôøi soáng maáy möôi naêm roài töû laø moät voøng, töû roài laïi sanh gioáng nhö sao ñi moät voøng roài trôû laïi vaäy.

“Nhaät nguyeät höôùng Huyeàn hieàu hoäi tuï.” Huyeàn hieàu cuõng goïi laø sao Huyeàn Haøo, ôû phöông baéc, goàm moät choøm sao nhö: sao Hö, sao Nguïy, sao Nöõ, sao Tuù. Sao Hö ôû chính baéc, phöông baéc maøu huyeàn neân goïi laø Huyeàn hieàu, hieàu coøn goïi laø haøo coù nghóa laø hö hao, töùc laø noùi ngoâi sao xaáu. Theá neân noùi: Maët trôøi maët traêng öùng hieän, ngoâi sao xaáu Huyeàn hieàu trôû veà chung hôïp. Vì vaäy:

“AÂm tinh cöïc thònh, khaép trôøi möa tuyeát bôøi bôøi, döông khí tan daàn, nöôùc taùm ñöùc ñoùng baêng caøng laïnh buoát.” Nöôùc taùm ñöùc laø baùt coâng ñöùc thuûy, taùm ñöùc goàm coù: Moät laø ñöùc trong saïch, hai laø ñöùc sanh maùt, ba laø ñöùc ngoït ngaøo, boán laø ñöùc meàm nheï, naêm laø ñöùc thaám nhuaàn, saùu laø ñöùc an hoøa, baûy laø ñöùc tröø ñoùi khaùt, taùm laø ñöùc nuoâi lôùn caùc caên. Caâu naøy noùi: Phaàn aâm cöïc thònh neân khaép trôøi möa tuyeát, khí döông tan daàn neân nöôùc taùm ñöùc bò ñoùng baêng laïnh buoát.

            Keä raèng:

            Caøo ñaát ñuøng ñuøng traän gioù hanh,

            Laõo ngö say tít, chieác thuyeàn chaønh.

            Boán beà muø mòt maây saàm boùng,

            Moät daõy loâ xoâ soùng cuoän gheành.

            Theo lôùp haït möa bay phaáp phôùi,

            Doàn nhau tieáng seùt noå ñì ñoaønh.

            Giaây laâu tan buïi, beân trôøi taïnh,

            Traêng laën loøng soâng, ñeâm maáy canh?

Ñaây laø baøi dòch cuûa Ngoâ Taát Toá raát hay nhaát laø caâu cuoái: “Traêng laën loøng soâng, ñeâm maáy canh?” Trong baøi keä naøy chuùng ta coù thaáy noùi gì veà cheát ñaâu! Chæ dieãn taû hình aûnh töôïng tröng moät caùch boùng baåy thoâi.

            Caøo ñaát ñuøng ñuøng traän gioù hanh,

            Laõo ngö say tít chieác thuyeàn chaønh.

Ñaây noùi ngöôøi saép cheát gioáng nhö ngö phuû ñang ôû ngoaøi soâng thaû caâu thaû löôùi xong, naèm nguû say treân chieác thuyeàn con. Boãng moät traän baõo to gioù maïnh ñuøng ñuøng thoåi tôùi, thuyeàn cuûa oâng laéc lö choøng chaønh. Khi ñoù laïi coøn:

            Boán beà muø mòt maây saàm boùng,

            Moät daõy loâ xoâ soùng cuoän gheành.

            Theo lôùp haït möa bay phaáp phôùi,

            Doàn nhau tieáng seùt noå ñì ñoaønh.

Vöøa gioâng baõo, vöøa saám seùt, möa aàm ì doàn daäp tôùi, oâng ngö phuû moät mình treân chieác thuyeàn con caûm nhaän bao nhieâu noãi kinh hoaøng khuûng khieáp. Ñaây möôïn hình aûnh traän baõo toá ñeå dieãn taû noãi ñau khoå cuûa ngöôøi saép cheát, bao nhieâu thöù hieåm nguy sôï seät doàn daäp tôùi, con chaùu beân ngoaøi chæ bieát khoùc thoâi! Moät mình mình chòu, khoâng ai giuùp ñöôïc, khoâng ai theá ñöôïc cho mình! Gioáng nhö laõo ngö phuû naøy moät mình treân chieác thuyeàn con choøng chaønh saép laät uùp, maø khoâng ai cöùu giuùp, cuoái cuøng thì:

            Giaây laâu tan buïi beân trôøi taïnh,

            Traêng laën loøng soâng, ñeâm maáy canh?

Khi trôøi taïnh nhìn laïi chieác thuyeàn oâng caâu ñaâu roài? Noù chìm taän ñaùy soâng, cuõng nhö maët traêng laën xuoáng doøng soâng. Hoûi chöøng naøo gaëp laïi oâng caâu? Ñeâm maáy canh? Töùc laø bao giôø môùi gaëp laïi? Ñaây laø caâu hoûi laøm cho mình ñau ñôùn! Khi taét thôû ñeå vaøo quan taøi, khieâng ra ñaët döôùi moä roài, thì töø giaõ taát caû, khoâng bao giôø gaëp laïi. Vì theá caâu “traêng laën loøng soâng, ñeâm maáy canh” laøm cho chuùng toâi raát ñau xoùt maø thích thuù.

Baøi keä naøy dòch raát hay, nhöng coù ñoâi chöõ toâi chöa baèng loøng, toâi dòch laïi nhö sau:

            Baõo taùp cuoàng phong ñaát buïi bay,

            Laõo ngö say tít, chieác thuyeàn lay.

            Boán beà maây phuû maøu ñen kòt,

            Moät daõy soùng gaàm tieáng vang tai.

            Saàm saäp traän möa aøo aït ñoå,

            Ì aàm xe saám noå vaàn xoay.

            Taïm thôøi buïi laéng, chaân trôøi saùng,

            Traêng laën loøng soâng, canh maáy ai?

            Canh maáy roài, hoûi thöû xem ai coù theå traû lôøi giuøm!

Ñeå keát thuùc chuùng ta thaáy loái dieãn taû boán nuùi cuûa ngaøi Traàn Thaùi Toâng raát hay, vöøa kheùo, vöøa vaên chöông, ngöôøi ñoïc khoâng chaùn maø laïi thaám nhuaàn giaùo lyù. Ngaøi laø moät oâng vua cai trò muoân daân maø coù thì giôø laøm nhöõng baøi nhaéc nhôû ngöôøi sau nhö theá naøy, thaät laø moät ñieàu hieám coù, raát xöùng ñaùng chuùng ta baùi phuïc. Hieän nay trong nhoùm Phaät töû, ngöôøi naøo laøm vieäc nuoâi baûy taùm ñöùa con ñöôïc no aám ñaày ñuû laø gioûi laém roài, ñaâu coù thì giôø laøm vieäc vaên chöông giaûng daïy nhö vaäy.

Qua caùi nhìn cuûa ngaøi Traàn Thaùi Toâng veà cuoäc ñôøi, chuùng ta bieát raèng khoâng bao giôø ngai vaøng vaø taát caû söï giaøu sang sung söôùng quyeán ruõ ñöôïc Ngaøi. Nhìn laïi chuùng ta hieän giôø ôû ñòa vò ngheøo thieáu maø caùi gì boû cuõng khoâng ñaønh. Coøn Ngaøi ôû ngai vaøng maø khoâng nhieãm, thaät laø hai beân khaùc nhau bieát bao nhieâu! Ngaøi laø moät con ngöôøi nhö chuùng ta maø gan daï, nhìn thaáu leõ sanh töû cuûa cuoäc ñôøi. Chuùng ta cuõng laø con ngöôøi maø sao meâ muoäi quaù ñoãi, khoâng thaáy thaáu ñaùo nhö vaäy. Theá neân chuùng ta coá gaéng baét chöôùc Ngaøi ñeå söûa ñeå tu, ñoù laø ñieàu raát caàn thieát cho ñôøi mình. 

]