Töïa

KINH KIM CANG TAM-MUOÄI

Dòch

Traãm nghe baûn taùnh laéng maàu, chaân taâm trong laëng, troøn khuyeát ñeàu döùt, chaúng phaûi taùnh trí hay tìm ñöôïc moái manh; tan hôïp troïn queân, tai maét ñaâu theå döï vaøo vang boùng; coù khoâng chung laïi, ñaïo tuïc san baèng; söøng söõng rieâng coøn, sieâu nhieân khoâng gì ngoaøi. Ñaây laø troïng yeáu taùnh Kim Cang vaäy.

Bôûi chuùng sanh ñaõ laâu, huaân nhieãm nghieäp taäp khaén chaët, tuy coù thaàn thöùc maø bò soùng gioù tri kieán lay ñoäng, keû buoâng lung haïnh nhôùp, che ñaäy chaúng phaûi khoâng; ngöôøi xoay tueä quang soi saùng raát ít. Beøn khieán boán phöông ñoåi choã, mô maøng höôùng veà; loái teõ ñaõ sai, ñöôøng chaùnh thaønh nhieàu ngoõ. Baûn giaùc thuûy giaùc ñaâu raønh, chaân taâm voïng taâm khoù phaân bieät. Vaøng roøng laãn trong chaát quaëng, traêng saùng cuøng buïi muø hieän chung. Coá höông, laàm veà choán naøo? Dieän muïc, queân maát baûn lai. Treân ñöôøng Nieát-baøn raát khoù tieán leân, hang oå sanh töû chui vaøo coù luùc. Cho neân thaày ta baäc Naêng Nhaân chæ “voâ sanh töø nhaãn”; vì thöông caùc khoå ñaém chìm neân oâm aáp “töù hoaèng theä nguyeän”; nhoïc nhaèn da dieát “tam tö”. Phaùp thaân laéng laëng, Baùo thaân hieän ra, ñieàm laønh hieän roõ ôû trieàu Chu. Chaùnh phaùp ñi, Töôïng phaùp laïi, nôi ñieän Haùn moäng thaáy ngöôøi vaøng. Ngaøi Ca-dieáp Ma-ñaèng, Truùc Phaùp Lan chôû kinh vaøo, Taây Truùc (AÁn Ñoä) Chaán Ñaùn (Trung Hoa) môùi thoâng. Kinh chöõ Phaïn dòch ra vaên Trung Hoa saùng toû, ñoåi laù boái vieát vaøo giaáy luïa. Bieån giaùo phoâ baøy moïi traân baûo, nghóa trôøi hieän röïc caùc vì sao. Hoaëc muoán taêng theâm nôi chöa oån, hoaëc mong boå tuùc choã coøn soùt, noái goùt theo loái Y Ngoâ, tieán chaân treân ñöôøng Löu sa. Vöôït bieån khoâng xa, quyeát chí veà Trung Quoác. Töø ñôøi Haùn baét ñaàu, ñeán nay môû roäng. Naøo laø: Thieân, Vieân, Baùn, Maõn khoâng thieáu ôû hoøm chaâu. Naøo laø: Ñoán, Tieäm, Thaät, Quyeàn daãy ñaày trong röông baùu.

Kinh “Kim Cang Tam-muoäi”, haù chaúng phaûi laø loaïi vieân maõn ñoán thaät hay sao? Neáu chaúng vaäy, sao duøng phaùp yeáu “voâ sanh”, trình thaàn thoâng laøm phöông tieän. Ñaïi só (Boà-taùt) hoûi nhaân xuaát theá. Toân giaû (Phaät) gieo quaû cöùu kính. Muoán deïp tröø coù truï coù dieät, tröôùc neân voâ töôùng voâ sanh. Thaáy sanh nieäm nôi voïng nieäm laø môø, khôûi thuûy giaùc nôi baûn giaùc laø lôïi. Chuyeån caùc tình thöùc vaøo thöùc Am-ma-la. Queân ñaàu khoâng ñoaùi thaân mình, duoãi tay daét veà nôi thaät teá. Neáu chaáp ngoaïi traàn duyeân hôïp laø coù, lieàn baøn chaân taùnh voán khoâng vaø tam töôùng khoâng quan heä, töù thieàn laøm gì coù? Hoøa caùc vò thaønh voâ thöôïng vò, ñuøa caùc doøng thaønh doøng soâng baát nhò. Xoay chuyeån voïng taâm bieán keá, tieáp nhaäp thöùc Nhö Lai Taøng, bao goàm hieån baøy moät taâm. Ngöôøi nhaân chaáp maø meâ, nhö Man, Thuïc giöõ nhau. Ngöôøi tuøy sai maø ngoä, nhö Loã, Teà moät laàn ñoåi.

Traãm xeùt ñöùc laøm chuû caû nöôùc, chaên daét muoân daân, moãi khi nghó ñeán gian nan, queân maát sôùm toái. Vieäc tuy haèng vaïn, troäm luùc raûnh rang, chaêm vieäc tieác giôø, hoïc caøng taêng tieán. Chöõ nghóa coøn ngaïi chöa raønh, ñeâm ñeán canh khuya maø vaãn coøn chaêm hoïc. Ñaõ ñoïc saùch Khoång Töû, laïi xem kinh nhaø Phaät. Kinh naøy moät phen xem, traêm thöù caûm höùng naûy sanh, tìm toøi choã thaâm aùo, ba nhaåm chín suy. Gaëm nhaám nghóa vò, thu thaäp vaên hoa, muoán roõ lôøi Phaät, ñeå giuùp ích phaàn naøo cho keû haäu hoïc. Laïm ñem caùi thaáy bieát caïn heïp, haàu môû mang cho ñaøn vöôïn ngoác. Do ñoù, dieãn taû loøng mình, töï laøm chuù giaûi. Tìm aùo nghóa nôi Long cung, doø lôøi maàu nôi Thöùu laõnh, nhoû töøng gioït nöôùc trong nguoàn Chaùnh giaùc, boài töøng haït buïi treân ñöôøng Chaân nhö. Phaùt huy u chæ, môû saùng chaân toâng, khieán ngöôøi vöøa môû xem, lieàn thaáy nghóa roõ raøng. Phaù giaäu pheân coá chaáp cuûa boïn taø, laøm thaày nhoùm nghóa ñoà nghi thöùc. Voïng kieán meânh mang, daàn bieát höôùng chaàu phöông baéc, ñöôøng meâ chi chít, taïm bieát loái chaùnh veà nam. Ñeå laøm choã nöông cho hoïc giaû, môùi thaáy loøng Traãm khoâng keo seûn. Cho neân laøm lôøi töïa.

Giaûng

Sau khi ñoïc vaø giaûi thích xong quyeån kinh Kim Cang Tam-muoäi, ngaøi Traàn Thaùi Toâng coù laøm baøi töïa goïi laø “Töïa kinh Kim Cang Tam-muoäi”. Raát tieác quyeån kinh Ngaøi giaûng ñaõ maát, chæ coøn laïi baøi töïa chuùng ta hoïc hoâm nay. Ñoïc baøi töïa naøy chuùng ta bieát toång quaùt quyeån kinh Kim Cang vaø bieát ñöôïc taâm nieäm cuûa Ngaøi ñoái vôùi ngöôøi haäu hoïc.

“Traãm nghe baûn taùnh laéng maàu, chaân taâm trong laëng, troøn khuyeát ñeàu döùt, chaúng phaûi taùnh trí hay tìm ñöôïc moái manh; tan hôïp troïn queân, tai maét ñaâu theå döï vaøo vang boùng; coù khoâng chung laïi, ñaïo tuïc san baèng; söøng söõng rieâng coøn, sieâu nhieân khoâng gì ngoaøi. Ñaây laø troïng yeáu taùnh Kim Cang vaäy.”

Tröôùc tieân Ngaøi giaûi thích theá naøo laø taùnh Kim Cang.

“Baûn taùnh laéng maàu, chaân taâm trong laëng.” Baûn taùnh yeân tònh maø nhieäm maàu, chaân taâm trong treûo, laëng leõ khoâng daáy ñoäng.

“Troøn khuyeát ñeàu döùt, chaúng phaûi taùnh trí hay tìm ñöôïc moái manh.” Hai beân troøn vaø khuyeát ñeàu khoâng coøn, khoâng theå duøng trí suy gaãm hieåu bieát ñeå tìm ra manh moái cuûa chaân taâm. Vì baûn taùnh chaân taâm lìa ñoái ñaõi, neân duø duøng trí tìm hieåu cuõng khoâng theå ñöôïc.

“Tan hôïp troïn queân, tai maét ñaâu theå döï vaøo vang boùng.” Tan vaø hôïp ñeàu queân, hai ñoái ñaõi ñeàu döùt, duøng maét duøng tai ñeå thaáy nghe vaãn khoâng theå ñöôïc. Duø coá laéng tai nghe hay chuù maét nhìn, chuùng ta khoâng bao giôø nghe ñöôïc vang, thaáy ñöôïc boùng cuûa chaân taâm baûn taùnh.

“Coù khoâng chung laïi, ñaïo tuïc san baèng.” Coù khoâng ñeàu hôïp nhaát, coù khoâng rieâng ngoaøi khoâng, khoâng cuõng khoâng ngoaøi coù. “Ñaïo tuïc san baèng”, ñaïo laø ngöôøi xuaát gia, tuïc laø ngöôøi taïi gia, hai beân ñeàu bình ñaúng, ngöôøi xuaát gia coù baûn taùnh chaân taâm, ngöôøi cö só cuõng coù chaân taâm baûn taùnh. Chaân taâm lìa ñoái ñaõi khoâng maéc keït hai beân, khoâng theå noùi ngöôøi xuaát gia môùi coù chaân taâm, ngöôøi taïi gia voâ phaàn. Ai ai cuõng bình ñaúng nhö nhau.

“Söøng söõng rieâng coøn, sieâu nhieân khoâng gì ngoaøi.” Söøng söõng rieâng coøn laø chæ baûn theå roõ raøng söøng söõng, truøm khaép, vöôït hôn taát caû, khoâng coù caùi gì thoaùt ngoaøi noù ñöôïc.

“Ñaây laø troïng yeáu taùnh Kim Cang vaäy.” Taùnh Kim Cang quan troïng laø nhö vaäy. Taùnh Kim Cang laø chæ baûn taùnh chaân taâm cuûa con ngöôøi. Taïi sao?  Vì Kim Cang laø chaát cöùng nhaát ñoái vôùi taát caû nhöõng loaøi khoaùng saûn, noù phaù ñöôïc taát caû chaát cöùng khaùc maø khoâng chaát naøo phaù ñöôïc noù. Cuõng vaäy, taát caû söï vaät maét thaáy tai nghe ñeàu laø töôùng ñoái ñaõi sanh dieät neân laø taïm bôï giaû doái. Coøn baûn taùnh chaân taâm khoâng phaûi laø töôùng sanh dieät neân duï nhö Kim Cang. Baûn taùnh chaân taâm laø töø chuyeân moân ñeå chæ taùnh thaáy nghe hieåu bieát cuûa chuùng ta. Taùnh naøy khoâng bò voâ thöôøng sanh dieät maø noù bao truøm taát caû caùi voâ thöôøng sanh dieät, cho neân duøng töø “söøng söõng rieâng coøn, sieâu nhieân khoâng gì ngoaøi”.

Baûn taùnh Kim Cang ai ai cuõng coù, nhöng neáu coù ngöôøi ñaët caâu hoûi: Taùnh Kim Cang cuûa toâi ôû ñaâu? Coù ai chæ ñöôïc khoâng? Nghe lôøi Phaät Toå daïy chuùng ta tin mình coù taùnh Kim Cang, nhöng khoâng bieát noù ôû ñaâu. Vaäy taùnh Kim Cang coù hay khoâng? Ñaây laø moät caâu hoûi ñeå chuùng ta suy gaãm, roài moät luùc naøo boãng nhieân chuùng ta bieát mình coù thaät, khoâng coøn nghi ngôø nöõa.

“Bôûi chuùng sanh ñaõ laâu huaân nhieãm nghieäp taäp khaén chaët, tuy coù thaàn thöùc maø bò soùng gioù tri kieán lay ñoäng, keû buoâng lung haïnh nhôùp, che ñaäy chaúng phaûi khoâng; ngöôøi xoay tueä quang soi saùng raát ít.” Ai cuõng coù chaân taâm thanh tònh, nhöng do nghieäp taäp huaân vaøo laøm cho nhô nhôùp, khaén chaët nôi mình. Huaân nhieãm laø chöõ Haùn, huaân laø xoâng öôùp, nhieãm laø nhuoám nhô. Thí duï nhö chuùng ta coù caùi khaên tay traéng môùi chöa coù nhieãm dô. Muoán khaên coù muøi thôm hoa laøi, chuùng ta laáy hoa laøi uû vaøo, moät laùt sau khaên coù muøi thôm hoa laøi ñoù goïi laø öôùp. Muoán coù muøi thôm höông traàm, chuùng ta ñoát goã traàm vaø xoâng khoùi caùi khaên, moät choác sau, khaên coù muøi höông traàm ñoù goïi laø xoâng. Vaäy khaên khoâng töï coù muøi thôm höông traàm hay hoa laøi maø phaûi nhôø xoâng öôùp. Nhö theá töø khoâng, xoâng öôùp maõi thaønh coù, muøi thôm tuy coù maø khoâng thaáy, tuy khoâng thaáy maø vaãn dính. Chuùng ta cuõng nhö vaäy, ai cuõng coù chaân taâm thanh tònh, thanh tònh thì ñaâu coù nhieãm oâ, nhöng vì xoâng öôùp nhöõng taäp nghieäp theá gian, laâu ngaøy trôû thaønh nhô nhôùp. Nhöõng taäp nghieäp ñoù laø gì? Thí duï nhö chuùng ta quen ai laøm vieäc gì vöøa yù thì vui, khoâng nhö yù thì giaän. Chaân taâm voán thanh tònh, khoâng coù noùng giaän, nhöng vì thoùi quen muoán hôn thieân haï, muoán ñöôïc tieáng khen, neân bò cheâ thì noåi giaän lieàn. Ñoù laø do môùi huaân taäp, chôù khoâng phaûi chaân taâm saün coù. Töø khi loït loøng meï ñeán nay, neáu khoâng coù ai khen cheâ thì sau naøy khi nghe cheâ chuùng ta coù giaän khoâng? Haún laø khoâng. Sôû dó coù giaän vì chuùng ta quen ñöôïc khen, neân bò cheâ laø noåi töùc ngay, ñoù goïi laø huaân taäp, laø xoâng öôùp thoùi quen. Lôøi khen coù khi thaät, coù khi khen cho vöøa loøng, neáu nghe khen laø vui, quen ñöôïc nhö vaäy, ñoù laø ngaàm chaáp caùi ngaõ cuûa mình laø toát laø hay. Vui möøng hay noåi giaän voán khoâng coù trong chaân taâm thanh tònh maø do xoâng öôùp nhöõng thoùi quen cuûa theá gian bieán thaønh nghieäp cöùng chaéc nôi mình.

“Tuy coù thaàn thöùc maø bò soùng gioù tri kieán lay ñoäng.” Chöõ thöùc ôû ñaây khoâng phaûi laø voïng thöùc maø chæ cho thöùc thöù chín, goïi laø thöùc Am-ma-la theo tieáng Phaïn. Chuùng ta coù saün thöùc thanh tònh nhöng bò soùng gioù tri kieán laøm cho lay ñoäng. Ñaây khoâng phaûi tri kieán Phaät maø laø tri kieán chuùng sanh. Soùng gioù tri kieán laø do thaáy nghe hieåu bieát ñuoåi theo saùu traàn, laøm cho bieån thöùc thanh tònh bò xao ñoäng noåi soùng.

“Keû buoâng lung haïnh nhôùp, che ñaäy chaúng phaûi khoâng.” Khi ñuoåi theo saùu traàn chuùng ta buoâng lung haïnh nhôùp, töùc laø buoâng theo nhöõng nieäm tham saân si, laøm che ñaäy taâm thöùc trong saïch saùng suoát nôi mình.

Ñoaïn naøy ngaøi Traàn Thaùi Toâng muoán noùi: Moïi ngöôøi ai cuõng coù chaân taâm thanh tònh, nhöng vì ñuoåi theo saùu traàn neân dao ñoäng, taïo nhöõng haïnh nhôùp nhô che ñaäy baûn taùnh trong saïch, saùng suoát. Soá ngöôøi naøy raát nhieàu.

“Ngöôøi xoay tueä quang soi saùng raát ít.” Coøn ngöôøi bieát xoay trí tueä saùng suoát soi chieáu laïi baûn taùnh chaân taâm, khoâng ñeå buïi nhô phuû kín, soá ngöôøi naøy quaù ít. Nhö vaäy moãi ngaøy chuùng ta chaïy theo saéc, thanh, höông, vò... ñoä bao nhieâu giôø, coøn ñöôïc bao nhieâu phuùt ngoài ñeå xoay laïi tìm caùi chaân thaät nôi mình. ÔÛ Thieàn vieän moãi ngaøy chaéc chaén chuùng ta ñöôïc saùu tieáng ñoàng hoà ngoài xoay laïi nhöng vaãn bò thieät thoøi, vì ma nguû che maét ít ra cuõng maát hai tieáng, chæ coøn boán tieáng cho ngöôøi bieát xoay laïi, thaät laø quaù ít! Coøn thôøi gian thaû troâi ra ngoaøi laïi quaù nhieàu, khi tænh khi meâ, luùc queân luùc nhôù, khoâng hoaøn toaøn saùng suoát. Khi meâ laàm chaïy theo beân ngoaøi thì theá naøo?

“Beøn khieán boán phöông ñoåi choã, mô maøng höôùng veà; loái teõ ñaõ sai, ñöôøng chaùnh thaønh nhieàu ngoõ.” Neáu chuùng ta buoâng lung haïnh nhôùp thì baûn taùnh bò che môø, taâm theå bò khuaát laáp, “beøn khieán boán phöông ñoåi choã”, töùc laø khoâng bieát nhaän ñònh ñaâu chaùnh ñaâu taø, ñaâu chaân ñaâu nguïy. Cho neân “mô maøng höôùng veà”, ñoái vôùi ñöôøng trôû veà baûn taùnh, chuùng ta mô maøng khoâng bieát.

“Boán phöông ñoåi choã”, trong kinh Laêng Nghieâm coù noùi raát roõ. Thí duï nhö caùi baøn coù boán goùc, moãi goùc ôû moät phöông: phöông ñoâng, phöông taây, phöông nam, phöông baéc. Nhö hieän giôø toâi ñang ngoài giöõa, toâi noùi: Ñaây laø ñoâng, ñaây laø taây, kia nam, kia baéc. Giaû söû toâi ñoåi choã ngoài sang moät beân phía ñoâng thì goùc baøn phía ñoâng ñoái vôùi toâi bieán thaønh phía taây. Neáu toâi ñoåi qua ngoài phía treân thì goùc baéc bieán thaønh nam maát roài. Theá neân noùi boán phöông ñoåi choã vì khi mình dôøi vò trí, boán höôùng cuõng ñoåi theo, khoâng coù coá ñònh. “Beøn khieán boán phöông ñoåi choã” töùc laø khoâng tìm ra ñöôïc höôùng coá ñònh nöõa, neân ñöôøng veà seõ mô maøng khoâng naém vöõng.

“Loái teõ ñaõ sai, ñöôøng chaùnh thaønh nhieàu ngoõ.” Ñaõ ñi laàm trong loái teõ, chuùng ta khoâng coøn nhaän ra ñöôøng chaùnh. Ñi trong ñöôøng teõ maø töôûng laàm laø ñöôøng caùi thì khoâng bao giôø tìm ra ñöôøng caùi ñöôïc.

“Baûn giaùc thuûy giaùc ñaâu raønh, chaân taâm voïng taâm khoù phaân bieät.” Baûn giaùc laø chæ cho taùnh giaùc saün coù nôi moïi ngöôøi, coøn thuûy giaùc laø chæ cho taùnh giaùc môùi ngoä thaáy sau naøy. Nhö vaäy thuûy giaùc laø caùi môùi nhaän, baûn giaùc laø caùi saün coù. Trong nhaø Thieàn hay ñaët caâu hoûi: Ai xuùi giuïc caùc oâng ñi tu? Cha meï khoâng xuùi giuïc, anh chò em cuõng khoâng,  vaäy ai xuùi giuïc mình ñi tu? Chính laø baûn giaùc. Vì ñoäng cô beân trong laø baûn giaùc neân noù môùi thuùc ñaåy mình ñi tìm caùi giaùc. Vaäy neáu ai coù hoûi: taïi sao Thaày ñi tu, thì traû lôøi: Taïi baûn giaùc cuûa toâi thuùc ñaåy toâi ñi tu. Ñoù laø moät söï thaät maø ít ngöôøi bieát ñöôïc. Cuõng nhö nhaân ñoùi buïng mình môùi ñi tìm côm chaùo, ai xuùi giuïc? Bao töû ñoùi laø ñoäng cô beân trong, noù môùi xuùi mình ñöôïc. Coù nhu caàu nôi mình cho neân mình môùi tìm kieám caùi ñoù. Cuõng nhö vaäy, baûn giaùc thuùc ñaåy mình ñi tìm caùi giaùc, noù ngaàm saâu beân trong, chuùng ta khoâng thaáy. Ñeán khi hoïc ñaïo roài thænh thoaûng chuùng ta thöùc tænh, giaùc ngoä ñöôïc chaân lyù saün coù nôi mình. Nhaän ra sau goïi laø thuûy giaùc, töùc laø caùi giaùc sau.

Toâi giaûi thích xa hôn moät chuùt: Treân chaùnh ñieän Thieàn vieän Truùc Laâm, ôû giöõa thôø ñöùc Phaät Thích-ca, hai beân laø töôïng Boà-taùt Vaên-thuø vaø Phoå Hieàn. Thöôøng ôû caùc chuøa thì töôïng ngaøi Vaên-thuø côõi sö töû, caàm kieám, coøn ngaøi Phoå Hieàn côõi voi, caàm hoa sen. Nhöng ôû Thieàn vieän ñaây coù hôi khaùc, hai vò Boà-taùt laø hai bieåu tröng: Boà-taùt Vaên-thuø bieåu tröng cho trí tueä baûn giaùc hay Caên baûn trí. Ngaøi caàm moät vaät gioáng nhö oáng loa vaø caàm caây goõ, tieáng noù vang leân, mình laéng tai nghe, ñaây laø töôïng tröng cho baûn giaùc hay Caên baûn trí coù saün nôi moãi ngöôøi. Coøn Boà-taùt Phoå Hieàn tay caàm quyeån saùch xem laø huaân taäp nhöõng hieåu bieát hieän taïi, Ngaøi töôïng tröng cho thuûy giaùc hay laø Sai bieät trí. Caên baûn trí hay baûn giaùc laø goác giaùc ngaàm saün coù beân trong, noù thuùc ñaåy mình ñi tìm caùi giaùc. Sai bieät trí hay thuûy giaùc coù coâng duïng giaùo hoùa chuùng sanh. Hieåu nhö vaäy môùi bieát moãi vò Boà-taùt coù choã töôïng tröng khaùc nhau.

Nôi caùc chuøa khaùc, hình aûnh hai Ngaøi töôïng tröng cho trí tueä vaø haïnh nguyeän. Boà-taùt Vaên-thuø côõi sö töû, caàm kieám laø töôïng tröng trí tueä caét ñöùt taát caû daây trieàn phöôïc. Boà-taùt Phoå Hieàn côõi voi, caàm hoa sen laø töôïng tröng cho haïnh nguyeän giaùo hoùa chuùng sanh. Neáu coù trí tueä maø khoâng haïnh nguyeän ñeå ñem öùng duïng, ñoù laø trí tueä suoâng, khoâng coù lôïi ích cho ai. Theá neân phaûi coù haïnh nguyeän môùi laøm ñöôïc nhöõng ñieàu lôïi laïc, töùc laø phaûi laên vaøo trong coõi ñôøi oâ tröôïc ñeå cöùu ñoä chuùng sanh. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi roõ yù nghóa töôïng tröng cuûa moãi hình töôïng Boà-taùt.

“Chaân taâm voïng taâm khoù phaân bieät.” Nhö hieän giôø chuùng ta noùi chaân taâm, voïng taâm, nhöng khoâng bieát caùi naøo laø chaân, caùi naøo laø voïng. Khi chuùng ta daáy nieäm suy nghó, ñoù laø voïng töôûng, voïng taâm.  Coøn bieát roõ raøng khoâng môø mòt, bieát moät caùch saùng suoát maø khoâng nieäm khôûi, ñoù laø chaân taâm.

“Vaøng roøng laãn trong chaát quaëng, traêng saùng cuøng buïi muø hieän chung.” Ñaây raát khoù giaûn traïch. Khi vaøng roøng ôû trong quaëng, trong moû, khoù phaân bieät caùi naøo laø vaøng, caùi naøo laø caën baõ, cuõng nhö “traêng saùng cuøng buïi muø hieän chung”. Khi traêng saùng, aùnh saùng roïi khaép baàu trôøi, khaép caû hö khoâng, luùc ñoù coù nhöõng haït buïi laãn trong hö khoâng thì aùnh traêng roïi chung vôùi buïi, thaät khoù phaân bieät caùi naøo laø buïi, caùi naøo laø aùnh saùng maët traêng. Nhöng aùnh saùng vaø buïi khaùc nhau, aùnh saùng saùng maø khoâng ñoäng, buïi thì lay ñoäng laêng xaêng. Trong kinh Laêng Nghieâm coù moät ví duï: Ban ngaøy maët trôøi leân, aùnh naéng roïi qua cöûa soå, nhìn theo laøn aùnh saùng, chuùng ta thaáy raát nhieàu haït buïi laêng xaêng bay qua laïi. AÙnh saùng saùng maø khoâng ñoäng, buïi thì lay ñoäng, nhöng buïi vaø aùnh saùng khoâng theå taùch rôøi nhau ñöôïc, chính choã naøy laø choã thieát yeáu cuûa söï tu. Buïi ñoäng maø khoâng ngoaøi aùnh saùng, voïng töôûng laø ñoäng maø khoâng ngoaøi chaân taâm. Chaân taâm khoâng ñoäng maø haèng tri haèng giaùc, gioáng nhö aùnh saùng maët trôøi, saùng maø khoâng ñoäng, coøn buïi ôû trong aùnh saùng ñoù thì lay ñoäng, dôøi ñoåi choã luoân. Vaäy chuùng ta tu phaûi kheùo giaûn traïch, neáu ngoài ñeå tìm chaân taâm laø beänh, thaät ra chaân taâm khoâng caàn tìm, tìm chaân taâm hay caàu giaùc ngoä ñeàu laø beänh. Khoâng tìm caàu, chæ nhìn aùnh saùng coù buïi, thì bieát buïi, bieát aùnh saùng. AÙnh saùng khoâng phaûi laø buïi, buïi khoâng phaûi laø aùnh saùng, bieát roõ nhö vaäy thì khoâng queân aùnh saùng. Vì theá toâi chæ ñôn giaûn noùi: “bieát voïng khoâng theo” laø ñuû. Khoâng theo voïng thì chaân hieän, khoâng phaûi tìm ñaâu xa. Theá maø coù nhieàu ngöôøi khoâng bieát, ngoài laïi tìm cho ra caùi chaân, caøng tìm caøng maát, caøng tìm caøng xa, taïi sao? Vì noù laø hieän höõu, laïi ñi tìm noù, thaønh ra maát caùi hieän höõu, choã naøy phaûi raát tinh teá môùi nhaän ra ñöôïc.

“Coá höông, laàm veà choán naøo? Dieän muïc, queân maát baûn lai.” Khoâng nhaän ra chaân taâm, cuõng khoâng bieát voïng taâm, chaân voïng khoâng phaân, nhö theá laø chuùng ta ñaõ laãn loän buïi vaø aùnh saùng, ñaát quaëng vaø vaøng roøng, khoâng bieát ñaâu laø thaät ñaâu laø giaû. Khi ñaõ laàm roài thì chuùng ta queân maát coá höông, cho neân noùi “coá höông, laàm veà choán naøo”. Muoán veà coá höông nhöng khoâng bieát nôi ñaâu. Chuùng ta cöù nghó mình xa queâ höông traêm ngaøn daëm, neân baây giôø tìm veà nôi ñoù. Thaät ra coá höông laø nôi khoâng nôi, khoâng nôi khoâng choán, nhöng laïi laø choã muoân ñôøi cuûa mình. Hieän nay do hoaëc nghieäp taïo ra thaân caûnh, chuùng ta ñuoåi theo, ñaây laø choã taïm, khoâng phaûi coá höông, chuùng ta chæ laø khaùch taïm, vaäy coá höông ôû ñaâu? Neáu chuùng ta khoâng phaân bieät ñöôïc chaân voïng, khoâng thaáy roõ baûn giaùc, thuûy giaùc, thì chuùng ta ñaõ queân coá höông, khoâng bieát ñaâu maø tìm.

“Dieän muïc, queân maát baûn lai.” Maët thaät xöa nay cuûa mình cuõng queân maát. Ñaõ queân coá höông thì queân maát caû maët thaät xöa nay. Maët chuùng ta hieän nay vaøi möôi naêm sau thì hoaïi maát khoâng coøn, cho neân noù khoâng thaät. Maët thaät xöa nay môùi laø chaân dieän muïc maø mình ñaõ queân maát, chæ soáng vôùi caùi taïm bôï thoâi.

“Treân ñöôøng Nieát-baøn raát khoù tieán leân, hang oå sanh töû chui vaøo coù luùc.” Bôûi queân maát coá höông, queân maát baûn lai dieän muïc, neân con ñöôøng Nieát-baøn muoán tieán leân, laøm sao tieán ñöôïc? Vì khoâng tieán ñöôïc neân ñang chui vaøo hang oå cuûa sanh töû, chuùng ta quaû thaät laø nhöõng keû ngu si.

“Cho neân Thaày ta baäc Naêng Nhaân chæ ‘voâ sanh töø nhaãn’.” Ngaøi Traàn Thaùi Toâng noùi Thaày ta laø chæ ñöùc Phaät, laø baäc Naêng Nhaân, töùc laø coù khaû naêng laøm cho moïi ngöôøi heát khoå ñöôïc an vui (Nhaân laø nhaân töø, cöùu ngöôøi heát khoå). Vì theá neân Ngaøi chæ ra phaùp “voâ sanh töø nhaãn”, töùc laø loøng töø an nhaãn choã voâ sanh. Voâ sanh laø chuû yeáu cuûa kinh Kim Cang Tam-muoäi.

“Vì thöông caùc khoå ñaém chìm neân oâm aáp ‘töù hoaèng theä nguyeän’; nhoïc nhaèn da dieát ‘tam tö’.” Ñöùc Phaät thöông xoùt chuùng sanh ñang chòu ñau khoå chìm ñaém trong sanh töû, neân Ngaøi môùi oâm aáp “töù hoaèng theä nguyeän”:

            Chuùng sanh voâ bieân theä nguyeän ñoä,

            Phieàn naõo voâ taän theä nguyeän ñoaïn,

            Phaùp moân voâ löôïng theä nguyeän hoïc,

            Phaät ñaïo voâ thöôïng theä nguyeän thaønh.

Vì thöông chuùng sanh chìm ñaém trong bieån khoå neân ñöùc Phaät oâm aáp loøng töø bi nguyeän ñoä taát caû chuùng haøm linh.

“Nhoïc nhaèn da dieát tam tö” {Tam tö: Phaøm khi saép phaùt khôûi hai nghieäp thaân vaø ngöõ (lôøi noùi), caàn phaûi coù tam tö (ba ñieàu suy nghó).}, loøng Ngaøi luoân luoân nhoïc nhaèn da dieát trong vieäc ñoä sanh.

1. Thaåm löï tö: töùc laø tröôùc khi muoán noùi caàn phaûi suy nghó cho caën keõ.

2. Quyeát ñònh tö: töùc laø tröôùc khi haønh ñoäng phaûi coù suy nghó quyeát ñònh (döùt khoaùt).

3. Ñoäng phaùt thaéng tö: töùc laø khi thaân vaø ngöõ (lôøi) haønh ñoäng thì caàn phaûi suy nghó xem vieäc naøo thieän aùc, vieäc naøo toát nhaát ñeå laøm.

Trong ñaây, hai caùi tö ñaàu thuoäc veà yù nghieäp. Caùi tö thöù ba (ñoäng phaùt thaéng tö) laø thuoäc veà hai nghieäp thaân vaø ngöõ.

“Phaùp thaân laéng laëng, Baùo thaân hieän ra, ñieàm laønh hieän roõ ôû trieàu Chu. Chaùnh phaùp ñi, Töôïng phaùp laïi, nôi ñieän Haùn moäng thaáy ngöôøi vaøng.”

“Phaùp thaân laéng laëng” laø noùi veà phaùp thaân thanh tònh, tòch tónh khoâng daáy ñoäng. “Baùo thaân hieän ra” nghóa laø baùo thaân töø phaùp thaân maø hieän, do phuùc baùo hieän ra hình töôùng. “Cho neân ñieàm laønh hieän roõ ôû trieàu Chu”, theå phaùp thaân baát sanh baát dieät laéng laëng khoâng hình töôùng, nhöng vì bi nguyeän, neân môùi duøng baùo thaân hieän ra ñôøi ñeå cöùu ñoä quaàn sanh. Chöõ “trieàu Chu” laø chæ ñôøi nhaø Chu. Theo Thaùnh kyù ôû Trung Hoa, ñöùc Phaät sanh ra naêm thöù hai möôi saùu ñôøi Chu Chieâu Vöông, töùc laø naêm 1127 tröôùc Coâng Nguyeân. Phaùp thaân laéng laëng, baùo thaân tuøy duyeân öùng hieän ra ñôøi, vì theá ñöùc Phaät môùi sanh ra ôû AÁn Ñoä, nhaèm trieàu nhaø Chu beân Trung Hoa.

“Chaùnh phaùp ñi, Töôïng phaùp laïi, nôi ñieän Haùn moäng thaáy ngöôøi vaøng.” Thôøi chaùnh phaùp laø naêm traêm naêm ñaàu luùc ñöùc Phaät coøn taïi theá. Thôøi töôïng phaùp laø naêm traêm naêm keá tieáp sau. Trong thôøi sau naøy vua Haùn Minh Ñeá, nieân hieäu Vónh Bình thöù baûy, naêm saùu möôi boán tröôùc Coâng Nguyeân, moät ñeâm naèm moäng thaáy coù ngöôøi vaøng, treân ñaàu toûa aùnh haøo quang. Nhaø vua môùi hoäi quaàn thaàn laïi, hoûi ngöôøi ñoù laø ai? Coù ngöôøi bieát noùi ñoù laø hình aûnh ñöùc Phaät beân AÁn Ñoä, nhaø vua môùi cho ngöôøi sang Taây Truùc thænh kinh, vaø röôùc chö Taêng veà.

“Ngaøi Ca-dieáp Ma-ñaèng, Truùc Phaùp Lan chôû kinh vaøo, Taây Truùc (AÁn Ñoä) Chaán Ñaùn (Trung Hoa) môùi thoâng.” Hai vò Taêng AÁn Ñoä theo lôøi môøi cuûa vua Haùn Minh Ñeá chôû kinh veà Trung Hoa. Töø ñoù AÁn Ñoä vôùi Trung Hoa môùi thoâng, Trung Hoa môùi hieåu nhöõng kinh ñieån cuûa Phaät.

“Kinh chöõ Phaïn dòch ra vaên Trung Hoa saùng toû, ñoåi laù boái vieát vaøo giaáy luïa.” ÔÛ AÁn Ñoä ghi kinh treân laù boái, töøng mieáng xaâu laïi thaønh moät thieân, goàm moät ngaøn mieáng, neân töø thöôøng duøng laø boái dieäp, töùc laø kinh laù boái. Kinh töø chöõ Phaïn dòch sang vaên Trung Hoa raát saùng toû, ghi kinh khoâng duøng laù boái nöõa maø vieát vaøo luïa  traéng.

“Bieån giaùo phoâ baøy moïi traân baûo, nghóa trôøi hieän röïc caùc vì sao.” Bieån giaùo töùc laø giaùo lyù Phaät roäng nhö bieån caû, trong aáy toaøn laø nhöõng lôøi vaøng ngoïc quí baùu. “Nghóa trôøi hieän röïc caùc vì sao”, nghóa cuûa kinh meânh moâng nhö trôøi cao bieån roäng, trong kinh coù nhöõng ñieåm saùng suoát raát laø cao quí.

“Hoaëc muoán taêng theâm nôi chöa oån, hoaëc mong boå tuùc choã coøn soùt, noái goùt theo loái Y Ngoâ, tieán chaân treân ñöôøng Löu sa.” Ngaøi Traàn Thaùi Toâng khi ñoïc kinh Phaät thaáy moät hai choã chöa oån, Ngaøi muoán laøm cho deã hieåu hôn, hoaëc thaáy nhöõng choã coøn thieáu soùt, Ngaøi muoán boå tuùc cho ñöôïc ñaày ñuû. Ñoù laø “noái goùt theo loái Y Ngoâ”, töùc laø baét chöôùc  ñi theo con ñöôøng buoân baùn tô luïa ñeå qua AÁn Ñoä. Caùc vò Taêng khi xöa cuõng theo ñöôøng ñoù töø AÁn Ñoä sang Trung Hoa. Ñöôøng Y Ngoâ thuoäc vuøng ñaát cuûa Hung Noâ ngaøy xöa, nhaø Ñoâng Haùn chieám laáy laøm ñöôøng sang Taây Vöùc, nay thuoäc huyeän Caùp Maät tænh Taân Cöông. Ñaây laø vuøng sa maïc neân cuõng goïi laø Löu sa, löu laø di chuyeån, sa laø sa maïc, töùc laø ñöôøng löu chuyeån qua vuøng sa maïc. Nhö vaäy yù ngaøi Traàn Thaùi Toâng muoán noùi khi ñoïc kinh Phaät Ngaøi hieåu ñöôïc nhöõng ñieàu cao sieâu quí baùu, Ngaøi muoán noái goùt theo nhöõng vò truyeàn giaùo ngaøy xöa töø AÁn Ñoä sang Trung Hoa, neân Ngaøi coá gaéng tìm caùch ñeå boå tuùc theâm nhöõng choã coøn thieáu soùt.

“Vöôït bieån khoâng xa, quyeát chí veà Trung Quoác.” Caùc vò truyeàn giaùo khi tröôùc hay Toå Boà-ñeà-ñaït-ma sau naøy cuõng ñeàu ñi ñöôøng bieån sang Trung Hoa.

“Töø ñôøi Haùn baét ñaàu, ñeán nay môû roäng.” Khôûi söï töø ñôøi Haùn Minh Ñeá ñeán nay, söï truyeàn baù Phaät phaùp caøng ngaøy caøng môû roäng.

“Naøo laø: Thieân, Vieân, Baùn, Maõn khoâng thieáu ôû hoøm chaâu.” Chöõ thieân laø chæ cho thieân leäch, naèm moät beân, vieân laø troøn ñuû, baùn laø phaân nöûa, maõn laø ñaày khaép. Trong nhöõng baøi kinh, tuøy duyeân ngöôøi hoûi, ñöùc Phaät traû lôøi. Ngöôøi caên cô cao Ngaøi daïy phaùp cao, ngöôøi caên cô thaáp Ngaøi daïy thaáp. Ñoái vôùi ngöôøi ngoaïi ñaïo, Ngaøi duøng luaän ngoaïi ñaïo ñeå chuyeån hoï trôû veà chaùnh phaùp. Bôûi theá Phaät noùi phaùp khoâng coù nhaát luaät gioáng nhau, coù khi chæ noùi phaân nöûa hay moät phaàn chaân lyù. Coøn nhöõng baøi kinh goïi laø “Voâ vaán töï thuyeát”, nghóa laø khoâng ai hoûi maø töï loøng Phaät muoán daïy, ñoù môùi thaät laø kinh goác. Tuøy hoûi maø ñaùp, cao thaáp khaùc nhau, neân trong kinh Phaät coù nhöõng baøi kinh chöa vieân maõn. Thí duï nhö trong kinh Thi-ca-la-vieät hay laø “Leã Baùi Luïc Phöông”, oâng Thi-ca-la-vieät saùng naøo cuõng ra tröôùc nhaø laïy saùu phöông. Moät hoâm oâng ñang laïy, Phaät ñi tôùi hoûi: OÂng laïy caùi gì? OÂng ñaùp: Toâi cuõng khoâng bieát nöõa, cha toâi khi tröôùc daïy saùng naøo cuõng phaûi laïy saùu phöông, toâi cöù y lôøi cha daïy maø laøm. Nhaân ñoù ñöùc Phaät môùi daïy yù nghóa leã baùi luïc phöông, laïy phöông ñoâng laø yù nghóa gì, phöông taây yù nghóa gì v.v... Töø yù cuûa ngoaïi ñaïo Ngaøi chuyeån veà ñaïo lyù chaân thaät, nhöng chöa phaûi hoaøn toaøn, chæ coù moät phaàn thoâi neân goïi laø thieân hay baùn. Song taát caû phaùp Phaät daïy ñeàu chöùa ñöïng nhöõng cuûa baùu, cho neân noùi “khoâng thieáu ôû hoøm chaâu”, nghóa laø röông chöùa ñaày chaâu baùu.

“Naøo laø: Ñoán, Tieäm, Thaät, Quyeàn daãy ñaày trong röông baùu.” Ñoán laø ñoán ngoä. Tieäm laø tieäm tu, laø phaùp tu töø töø. Thaät laø chæ ngay caùi chaân thaät. Quyeàn laø duøng phöông tieän ñeå höôùng daãn ngöôøi ñi. Vì theá giaùo lyù cuûa ñöùc Phaät, ñoán tieäm thaät quyeàn tuy coù khaùc, nhöng ñeàu laø cuûa baùu, neân taát caû ñaày daãy trong röông baùu khoâng coù thieáu. Toùm laïi ngaøi Traàn Thaùi Toâng taùn thaùn kinh ñieån Phaät daïy, Ngaøi thaáy kinh Phaät laø raát cao quí, meânh moâng röïc rôõ nhö nhöõng hoøn ngoïc quí, nhöõng cuûa baùu voâ giaù. Duø trong kinh coù chia ra thöù baäc sai bieät, nhöng ñeàu laø cuûa baùu chôù khoâng phaûi thöôøng.

Sau ñaây Ngaøi noùi thaúng veà kinh Kim Cang.

“Kinh Kim Cang Tam-muoäi haù chaúng phaûi laø loaïi vieân maõn ñoán thaät hay sao?” Ngaøi ñaët caâu hoûi maø chính laø ñaõ traû lôøi. Phaàn treân coù noùi kinh ñieån Phaät chia ra thieân, vieân, baùn, maõn hay ñoán, tieäm, thaät, quyeàn. Nhöng xeùt laïi rieâng quyeån Kim Cang Tam-muoäi naøy khoâng phaûi laø vieân, maõn, ñoán, thaät hay sao? Quaû thaät vaäy, kinh Kim Cang Tam-muoäi laø vieân giaùo, maõn giaùo, ñoán giaùo, thaät giaùo.

“Neáu chaúng vaäy, sao duøng phaùp yeáu ‘voâ sanh’, trình thaàn thoâng laøm phöông tieän.” Neáu khoâng phaûi laø vieân maõn ñoán thaät thì laøm sao trong kinh naøy laïi laáy phaùp yeáu “voâ sanh” laøm chuû? Coøn nhöõng thaàn thoâng chæ laø phöông tieän. Ñoaïn sau toâi seõ daãn trong kinh ñeå chæ phaùp yeáu voâ sanh laø gì.

“Ñaïi só (Boà-taùt) hoûi nhaân xuaát theá. Toân giaû (Phaät) gieo quaû cöùu kính.” Trong caùc kinh thöôøng goïi ñöùc Phaät laø Theá Toân, trong kinh Kim Cang Tam-muoäi thöa laø Toân giaû. Boà-taùt hoûi veà nhaân xuaát theá, ñöùc Phaät chæ cho quaû cöùu kính, töùc laø quaû vò cuøng toät.

“Muoán deïp tröø coù truï coù dieät, tröôùc neân voâ töôùng voâ sanh.” Thaáy ñöôïc voâ töôùng voâ sanh laø tröø ñöôïc sanh truï dò dieät. Thí duï nhö hieän giôø caùi baøn ôû ñaây ñang coøn goïi laø truï, ngaøy mai noù cuõ muïc goïi laø dò, sau naøy noù hoaïi ñi goïi laø dieät. Neáu thaáy caùi baøn laø thaät thì coù ñuùng baûn chaát truï dieät cuûa noù khoâng? Cho caùi baøn laø thaät laø chuùng ta laàm, vì khoâng ñuùng vôùi baûn chaát cuûa noù. Nguyeân theå caùi baøn laø töôùng thaønh truï hoaïi khoâng, phaøm coù töôùng laø phaûi hoaïi, phaûi khoâng. Coøn ôû chung quanh chuùng ta coù caùi gì khoâng hoaïi, khoâng khoâng chaêng? Thí duï nhö hö khoâng trong caùi nhaø naøy coù hoaïi chaêng? Neáu caùi baøn laø coù, thì choã khoâng naøy goïi laø gì? Laø hö khoâng. Nhö vaäy ñaây laø coù caùi baøn, ñaây laø coù hö khoâng. Nhöng caùi baøn naøy coù töôùng, neân bò hoaïi dieät, hö khoâng naøy khoâng töôùng, ai hoaïi dieät ñöôïc noù? Chuùng ta phaûi nhôù caùi khoâng ñaây laø khoâng coù töôùng, chôù khoâng phaûi laø khoâng ngô. Thöôøng chuùng ta hay phaân bieät theo con maét, vaät gì coù töôùng goïi laø coù, khoâng töôùng goïi laø khoâng. Nhö theá con maét chuùng ta coù ñaùng tin chaêng? Thaät ra trong caùi khoâng naøy coøn coù khoâng khí, coù voâ soá  vi truøng, coù nhöõng laøn ñieän chaèng chòt maø chuùng ta khoâng thaáy. Vì khoâng thaáy neân noùi khoâng, neân khoâng ñuùng chaân lyù. Chaúng qua con maét chuùng ta chæ thaáy caùi thoâ, khoâng thaáy ñöôïc caùi teá, chôù chaúng phaûi khoâng coù caùi teá. Coù caùi coù töôùng, coù caùi khoâng töôùng, coù töôùng thì bò hoaïi, khoâng töôùng thì khoâng hoaïi. Theá neân noùi “muoán deïp tröø coù truï coù dieät, tröôùc neân voâ töôùng voâ sanh”. Nhaän ra caùi voâ töôùng, caùi ñoù laø voâ sanh.

Trôû laïi con ngöôøi chuùng ta, thaân naøy laø coù töôùng. Coù töôùng aét hoaïi dieät, baùm vaøo caùi hoaïi dieät cho laø thaät, cho laø ta, seõ coù loãi gì? Theá thì ta laø caùi hoaïi dieät, ta seõ maát ñi. Coøn ngay trong thaân hoaïi dieät coù caùi khoâng coù töôùng, khoâng hoaïi dieät maø chuùng ta laïi boû queân. Vì vaäy chuùng ta phaûi nhaän ra caùi khoâng töôùng ñoù, môùi laø voâ sanh.

Caùi khoâng töôùng laø caùi gì? Töùc laø caùi thaáy, caùi nghe..., noù khoâng coù töôùng. Hoïc kinh Laêng Nghieâm, chuùng ta thaáy raát roõ ñieàu naøy. Ñöùc Phaät töøng quôû ngaøi A-nan chaáp caùi coù töôùng maø queân caùi voâ töôùng. Ñöùc Phaät duøng thí duï ñöa tay leân vaø hoûi ngaøi A-nan: OÂng thaáy khoâng? Ngaøi A-nan thöa: Baïch Theá Toân, thaáy. Phaät ñeå tay xuoáng laïi hoûi: OÂng thaáy khoâng? Ngaøi ñaùp: Baïch Theá Toân, khoâng thaáy. Khi ñöùc Phaät ñöa tay leân ngaøi A-nan noùi thaáy, ñeå tay xuoáng laïi noùi khoâng thaáy. Vaäy caùi thaáy laø caùi tay phaûi khoâng? Coù caùi tay noùi coù thaáy, khoâng tay noùi khoâng thaáy, nhö theá ñaõ laàm caùi thaáy vôùi caùi tay maát roài. Bieán caùi tay thaønh caùi thaáy maø queân maát caùi thaáy ñi, neân Phaät môùi quôû daïy: Ñöa tay leân thì oâng thaáy coù caùi tay, ñeå tay xuoáng thì thaáy khoâng coù tay, chôù ñaâu phaûi khoâng thaáy. Neáu khoâng thaáy laøm sao bieát khoâng coù caùi tay? Vì laãn loän giöõa caùi tay vaø caùi thaáy, thaønh ra chuùng ta chæ bieát caùi coù töôùng maø queân ñi caùi khoâng töôùng, chaû traùch chuùng ta troâi laên trong sanh töû!

Ñeán thí duï ñaùnh chuoâng, ñöùc Phaät daïy ngaøi La-haàu-la ñaùnh tieáng chuoâng “boong”, roài hoûi ngaøi A-nan: OÂng nghe khoâng? Ngaøi A-nan thöa: Baïch Theá Toân, nghe. Tieáng chuoâng laëng heát, Phaät hoûi: OÂng nghe khoâng? Ngaøi thöa: Baïch Theá Toân, khoâng nghe. Phaät laïi daïy ñaùnh chuoâng moät laàn nöõa vaø hoûi: Nghe khoâng? - Thöa nghe. Chuoâng laëng, hoûi: Nghe khoâng? - Thöa khoâng nghe. Neân ngaøi A-nan bò Phaät quôû moät laàn nöõa: Coù tieáng chuoâng thì oâng nghe tieáng chuoâng, khi tieáng chuoâng laëng heát thì oâng nghe khoâng coù tieáng chuoâng, taïi sao laïi noùi khoâng nghe? Neáu khoâng nghe laøm sao bieát khoâng coù tieáng chuoâng? Chuùng ta hieän nay cuõng laàm laãn nhö vaäy, coù tieáng ñoäng noùi coù nghe, khoâng tieáng ñoäng noùi khoâng nghe. Vaäy laø chuùng ta ñaõ ñoàng hoùa tieáng ñoäng thaønh caùi nghe, neân queân maát caùi hay nghe, töùc laø queân mình. Kyø thaät tieáng ñoäng coù sanh coù dieät, song caùi hay nghe khoâng dieät khoâng sanh. Theá maø chuùng ta laïi chaáp caùi sanh dieät laø mình, maø queân ñi caùi khoâng sanh dieät, queân ñi caùi voâ töôùng voâ sanh. Choã naøy raát laø teá nhò, chuùng ta phaûi hieåu cho thaät roõ, neáu khoâng seõ laàm chaáp maø queân maát mình. Vì theá “muoán deïp tröø coù truï coù dieät, tröôùc neân voâ töôùng voâ sanh”, phaûi nhaän ra caùi voâ sanh môùi dieät tröø ñöôïc caùi truï dieät.

“Thaáy sanh nieäm nôi voïng nieäm laø môø, khôûi thuûy giaùc nôi baûn giaùc laø lôïi.” “Thaáy sanh nieäm nôi voïng nieäm” nghóa laø ñang yeân tónh, boãng daáy leân moät nieäm, goïi laø sanh nieäm, nieäm ñoù che môø baûn giaùc. Vì moãi nieäm khôûi laø moät haït buïi, neáu nieäm khôûi lieân mieân thì coù raát nhieàu haït buïi. Taùnh giaùc gioáng nhö maët göông, moät haït buïi dính vaøo thì göông môø ñi moät chuùt, neáu nhieàu haït lieân tuïc, lôùp lôùp phuû leân göông, thì göông seõ bò môø ñi khoâng saùng nöõa. Cuõng nhö vaäy, neáu nieäm khôûi lieân mieân thì maët göông trí tueä bò môø toái. Theá neân chuùng ta tu buoâng voïng nieäm laø ñeå cho nhöõng haït buïi voïng taâm ñöøng tieáp tuïc daáy leân. Neáu chuùng ta döùt ñöôïc voïng nieäm, thì taùnh giaùc cuûa mình ñöôïc saùng toû khoâng bò lu môø.

“Khôûi thuûy giaùc nôi baûn giaùc laø lôïi”, taïi sao? Vì taát caû chuùng ta ai cuõng coù baûn giaùc, töùc laø taùnh giaùc saün coù, trong saùng. Khôûi leân thuûy giaùc nôi baûn giaùc laø coù lôïi cho chuùng sanh. Khôûi thuûy giaùc töùc laø bieát xoay chieáu laïi, thuûy giaùc laø caùi saùng xoay laïi, töø chuyeân moân nhaø Thieàn goïi laø hoài quang. Xoay aùnh saùng thuûy giaùc thì seõ coù lôïi cho mình, cho neân choã chuùng toâi noùi ‘bieát voïng”, chính laø duïng cuûa trí, goïi laø thuûy giaùc, chôù khoâng phaûi laø caùi ñoäng cuûa voïng töôûng. Chuùng ta khoâng bieát neân noùi “bieát voïng” cuõng laø ñoäng, song khoâng ngôø caùi ñoù laø trí, laø thuûy giaùc. Theá neân ngaøi Traàn Thaùi Toâng noùi: “Thaáy sanh nieäm nôi voïng nieäm laø môø, khôûi thuûy giaùc nôi baûn giaùc laø lôïi.” Phaät daïy chuùng ta tu laø phaûi quaùn, quaùn chieáu töùc laø thuûy giaùc. Thí duï nhö Phaät daïy: quaùn thaân baát tònh, quaùn taâm voâ thöôøng v.v..., ñoù laø thuûy giaùc, chôù khoâng phaûi laø caùi ñoäng, caùi taïm bôï. Chính thuûy giaùc loaïi boû nhöõng meâ laàm, laøm cho baûn giaùc ñöôïc trong saùng. Vaäy thuûy giaùc raát laø höõu ích, neân noùi laø coù lôïi.

“Chuyeån caùc tình thöùc vaøo thöùc Am-ma-la (AØmra Vijnaøna).” Trong caùc kinh Nguyeân thuûy chæ noùi saùu thöùc: nhaõn, nhó, tyû, thieät, thaân vaø yù. Beân Ñaïi thöøa noùi tôùi taùm thöùc, ngoaøi saùu thöùc coøn Maït-na thöùc (Maøna Vijnaøna) vaø A-laïi-da thöùc (AØlaya Vijnaøna). Rieâng trong kinh Kim Cang Tam-muoäi naøy noùi theâm thöùc thöù chín laø thöùc Am-ma-la. Saùu thöùc ai cuõng hieåu roõ, nhö maét duyeân vôùi saéc traàn khôûi phaân bieät goïi laø nhaõn thöùc, tai xuùc chaïm vôùi thanh traàn khôûi phaân bieät goïi laø nhó thöùc v.v..., cho ñeán yù duyeân vôùi phaùp traàn daáy khôûi phaân bieät buoàn vui thöông gheùt, goïi laø yù thöùc.

Thöùc thöù baûy laø thöùc Maït-na, cuõng goïi laø yù hay yù caên, cuõng coù teân laø Truyeàn toáng thöùc. Thöùc naøy coù coâng naêng truyeàn toáng (nhö oâng toáng thö vaên), nghóa laø thaâu thaäp nhöõng gì cuûa saùu thöùc tröôùc vaø doàn vaøo thöùc thöù taùm laø thöùc A-laïi-da hay laø Taøng thöùc. Thöùc thöù saùu hay yù thöùc, khi coù khi khoâng, khi daáy leân hoaït ñoäng, khi laéng xuoáng aån vaøo Maït-na, neân goïi Maït-na laø yù caên, töùc laø goác cuûa yù. Thöùc Maït-na khoâng coù coâng duïng nhieàu, chæ baùm vaøo thöùc thöù taùm laøm ngaõ.

Thöùc thöù taùm goïi laø A-laïi-da, Trung Hoa dòch laø Taøng thöùc, töùc laø kho chöùa ñöïng. Thöùc A-laïi-da chöùa ñeå daønh taát caû nhöõng gì maét thaáy, tai nghe v.v... goïi chung laø chuûng töû hay haït gioáng. Thöùc A-laïi-da chöùa ñöïng taát caû chuûng töû thieän aùc, toát xaáu v.v... khoâng löïa choïn, khoâng cheâ khen. Khi caùc chuûng töû troài leân (hieän haønh) thì chuùng ta nhôù bieát laïi. Vì thöùc A-laïi-da chöùa taát caû chuûng töû neân coøn goïi laø Taøng thöùc.

Thöùc thöù chín laø gì? Thöùc thöù chín cuõng khoâng ngoaøi thöùc thöù taùm. Theo kinh Laêng-giaø, thöùc thöù taùm goïi laø Nhö Lai taøng, thöùc thöù chín goïi laø Khoâng Nhö Lai taøng. Nhö Lai taøng töùc laø kho cuûa Phaät (hay kho Nhö Lai). Thöùc thöù taùm khoâng coù maát; vì noù chöùa laãn loän nhöõng chuûng töû thieän aùc neân noù mang chuùng ta ñeán caùc nôi theo nghieäp chuûng töû chöùa trong noù. Hieän giôø chuùng ta tu laø ñeå loaïi saïch heát nhöõng chuûng töû, ñeå taøng thöùc ñöôïc hoaøn toaøn trong saïch, khoâng coøn moät chuûng töû naøo taïp nhaïp, khi aáy thöùc naøy coù teân laø thöùc Am-ma-la, töùc laø thöùc thöù chín. Thöùc Am-ma-la, Trung Hoa dòch ra nhieàu teân nhö: Thanh tònh thöùc hay Voâ caáu thöùc, Chaân nhö thöùc, Nhö Lai taïng thöùc hay laø Baïch tònh thöùc. Baïch laø traéng, tònh laø saïch. Tuy coù nhieàu teân nhöng cuøng moät nghóa thanh tònh. Noùi toùm laïi thöùc thöù taùm khi chöùa caùc chuûng töû taïp nhaïp goïi laø Taøng thöùc, khi loaïi heát taát caû chuûng töû goïi laø Am-ma-la thöùc hay Baïch tònh thöùc. tuy coù teân thöùc thöù chín nhöng thaät söï noù chæ laø thöùc thöù taùm saïch heát caùc chuûng töû. Hieåu roõ nhö vaäy môùi thaáy yù nghóa ngaøi Traàn Thaùi Toâng noùi: “chuyeån caùc tình thöùc vaøo thöùc Am-ma-la”, nghóa laø xoay caùc tình thöùc trôû veà choã thanh tònh, töùc laø trôû veà thöùc Am-ma-la.

“Queân ñaàu khoâng ñoaùi thaân mình, duoãi tay daét veà nôi thaät teá.” “Queân ñaàu” laø moät caâu chuyeän trong kinh Laêng Nghieâm, Phaät keå laïi: Coù chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña, moät buoåi saùng caàm göông soi maët, thaáy ñaàu maët ñaøng hoaøng, uùp göông laïi ñaàu maët maát tieâu, hoát hoaûng phaùt cuoàng, oâm ñaàu boû chaïy cuøng xoùm laøng vaø noùi: “Toâi maát ñaàu roài! Toâi maát ñaàu roài!” Ñaây laø caâu chuyeän “queân ñaàu”. Chuùng ta hieän giôø coù gioáng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña khoâng? Neáu nhôù baûn giaùc hieän tieàn thì khoâng gioáng, baèng khoâng nhôù, ñoù laø queân ñaàu. Taát caû chuùng ta coù caùi chaân thaät maø queân ñi, gioáng nhö chaøng Dieãn-nhaõ-ñaït-ña thaáy boùng trong göông cho laø thaät, maø queân caùi ñaàu thaät cuûa mình. Cuõng nhö vaäy, chuùng ta coù taâm theå thanh tònh baát sanh baát dieät nhöng chuùng ta queân ñi, cöù nghó ñieàu naøy vieäc kia, cho caùi suy nghó  laø toâi. Khi döøng nghó, laïi noùi: Toâi ñaâu maát roài! Gioáng nhö Dieãn-nhaõ-ñaït-ña noùi mình maát ñaàu, khoâng ngôø caùi ñaàu thaät vaãn coøn ñaây! Khi voïng töôûng laëng, chính laø taâm theå thanh tònh hieän tieàn, coù maát ñi ñaâu maø noùi toâi khoâng coù taâm! ÔÛ ñaây noùi “queân ñaàu khoâng ñoaùi thaân mình”, nghóa laø ñaàu mình sôø sôø maø queân khoâng nhôù. “Duoãi tay daét veà nôi thaät teá”, vôùi nhöõng ngöôøi “queân ñaàu”, ñöùc Phaät duoãi tay daãn hoï trôû veà chæ caùi chaân thaät ñeå cho hoï ñöøng hoaûng sôï phaùt cuoàng oâm ñaàu boû chaïy.

“Neáu chaáp ngoaïi traàn duyeân hôïp laø coù, lieàn baøn chaân taùnh voán khoâng vaø tam töôùng khoâng quan heä, töù thieàn laøm gì coù?” Ñoái vôùi ngöôøi chaáp ngoaïi traàn duyeân hôïp cho laø coù thaät, ñöùc Phaät lieàn noùi cho hoï bieát “chaân taùnh voán khoâng”, töùc laø chaân taùnh cuûa mình voán khoâng coù caùc traàn. Khoâng coù caùc traàn thì ba töôùng sanh, truï, dieät khoâng quan heä. “Töù thieàn laøm gì coù?” Töù thieàn laø Sô thieàn, Nhò thieàn, Tam thieàn vaø Töù thieàn cuõng khoâng phaûi thaät, töùc laø chæ cho chuùng ta trôû veà choã cöùu kính.

“Hoøa caùc vò thaønh voâ thöôïng vò, ñuøa caùc doøng thaønh doøng soâng baát nhò.” “Hoøa caùc vò” laø ñem caùc muøi vò chuyeån thaønh “vò voâ thöôïng”, laø noùi ñöùc Phaät kheùo ñem taát caû phaùp hoøa laïi roài höôùng daãn chuùng ta ñeán choã cöùu kính chaân thaät. Cuõng nhö ñem caùc muøi vò hoøa hôïp laïi ñeå thaønh moät vò hôn taát caû.

“Ñuøa caùc doøng thaønh doøng soâng baát nhò”, nghóa laø treân caùc con soâng, moãi soâng coù nhieàu chi nhaùnh khaùc nhau, baây giôø Ngaøi doàn caùc chi nhaùnh laïi thaønh moät “doøng soâng baát nhò”. Ñoù laø noùi yù cuûa kinh Kim Cang Tam-muoäi.

“Xoay chuyeån voïng taâm bieán keá, tieáp nhaäp thöùc Nhö Lai Taøng, bao goàm hieån baøy moät taâm.” Nhöõng saùch Duy thöùc hoïc coù noùi veà ba taùnh: Bieán keá sôû chaáp taùnh, Y tha khôûi taùnh vaø Vieân thaønh thaät taùnh. Bieán keá sôû chaáp taùnh laø taùnh hö voïng chaáp sai laàm. Thí duï nhö ban ñeâm ñi ñöôøng, trôøi toái lôø môø, chuùng ta thaáy sôïi daây luoät töôûng laø con raén, hoaûng sôï boû chaïy. Y tha khôûi taùnh laø nöông nôi caùi khaùc ñeå thaáy bieát, ñoù laø noùi leân lyù nhaân duyeân. Töùc laø chuùng ta möôïn caây ñuoác ñeå soi ñöôøng, thaáy roõ ñaây laø sôïi daây thì chuùng ta khoâng coøn sôï nöõa maø chæ cöôøi caùi ngu khi naõy. Vieân thaønh thaät taùnh laø taùnh thaáy roõ troøn ñuû leõ thaät nhö aùnh saùng caây ñuoác thaáy roõ ñaây laø sôïi daây. Chuùng ta hieän giôø cuõng vaäy, voïng töôûng chaáp tröôùc ñuû vieäc phaûi quaáy, hay dôû, roài caû ngaøy saàu muoän lo aâu. Thí duï nhö moät ngöôøi thaân ñi xa, coù heïn ngaøy veà. Nhöng ñuùng ngaøy heïn ngöôøi aáy chöa veà, nhöõng ngöôøi ôû nhaø bieán keá sôû chaáp ñuû ñieàu, ñaët ra ñuû tröôøng hôïp nguy hieåm ñeå lo sôï, roái loaïn leân. Ñoù toaøn laø bieán keá, khoâng ñuùng söï thaät, maø töôûng töôïng ra, gioáng nhö töôûng laàm sôïi daây laø con raén roài hoaûng sôï. Taâm voïng töôûng laø bieán keá sôû chaáp, chuùng ta khoâng neân theo noù, bôûi theá ngaøi Traàn Thaùi Toâng noùi “xoay chuyeån voïng taâm bieán keá, tieáp nhaäp thöùc Nhö Lai Taøng”, nghóa laø xoay voïng taâm trôû veà vôùi thöùc Nhö Lai Taøng. “Bao goàm hieån baøy moät taâm”, khi trôû veà tôùi choã cöùu kính thì chæ coøn moät taâm, khoâng coù thöùc naøo khaùc.

“Ngöôøi nhaân chaáp maø meâ, nhö Man, Thuïc giöõ nhau. Ngöôøi tuøy sai maø ngoä, nhö Loã, Teà moät laàn ñoåi.” Trong söû Trung Hoa noùi raèng: Nöôùc Man vaø nöôùc Thuïc laø hai nöôùc nhoû nhö hai söøng oác seân maø cöù ñaùnh nhau maõi, neân hai beân phaûi giöõ nhau. Khi chuùng ta meâ chaáp, cuõng gioáng nhö hai nöôùc nhoû kia ñaùnh nhau maõi khoâng döøng. “Ngöôøi tuøy sai maø ngoä nhö Loã, Teà moät laàn ñoåi.” Nöôùc Teà moät laàn thay ñoåi thì ñeán ñöôïc nöôùc Loã, nöôùc Loã moät laàn thay ñoåi ñeán ñöôïc vôùi ñaïo. Caâu chuyeän Man Thuïc ñaùnh nhau coù ghi trong saùch Trang Töû, chuyeän Loã Teà laø trong saùch Luaän Ngöõ. Ngaøi Traàn Thaùi Toâng daãn chuyeän trong söû saùch ñeå noùi: Neáu chuùng ta meâ chaáp thì gioáng nhö hai nöôùc nhoû ñaùnh nhau hoaøi, khoâng coù lôïi, neáu tuøy duyeân chuyeån bieán ñeå tieán tôùi giaùc ngoä laø gioáng nhö nöôùc Loã, nöôùc Teà, moãi laàn ñoåi moãi laàn tieán leân.

Sau ñaây vua Traàn Thaùi Toâng noùi leân taâm traïng cuûa Ngaøi.

“Traãm xeùt ñöùc laøm chuû caû nöôùc, chaên daét muoân daân, moãi khi nghó ñeán gian nan, queân maát sôùm toái. Vieäc tuy haèng vaïn, troäm luùc raûnh rang, chaêm vieäc tieác giôø, hoïc caøng taêng tieán. Chöõ nghóa coøn ngaïi chöa raønh, ñeâm ñeán canh khuya maø vaãn coøn chaêm hoïc. Ñaõ ñoïc saùch Khoång Töû, laïi xem kinh nhaø Phaät.” Ngaøi Traàn Thaùi Toâng ñang laøm vua, chaêm lo vieäc nöôùc, chaên daét muoân daân, baän roän raát nhieàu. Nhöõng luùc raûnh roãi Ngaøi caøng gaéng hoïc cho taêng tieán. Song e chöõ nghóa chöa thoâng, neân ñeâm ñaõ khuya Ngaøi vaãn coøn chaêm hoïc, xem kinh saùch Thaùnh Hieàn.

“Kinh naøy moät phen xem, traêm thöù caûm höùng naûy sanh, tìm toøi choã  thaâm aùo, ba nhaåm chín suy.” Vöøa xem kinh Kim Cang Tam-muoäi, traêm thöù caûm höùng naûy sanh. Tìm toøi choã saâu kín nhieäm maàu, nhaåm ñi nhaåm laïi ñoâi ba laàn, suy tôùi nghó lui taùm chín löôït.

“Gaëm nhaám nghóa vò, thu thaäp vaên hoa, muoán roõ lôøi Phaät, ñeå giuùp ích phaàn naøo cho keû haäu hoïc.” Gaëm nhaám nghóa vò cho thaám, thu thaäp nhöõng lôøi vaên hay trong kinh, coát sao cho thaáu hieåu lôøi Phaät daïy ñeå giuùp ích phaàn naøo cho ngöôøi hoïc ñaïo ñôøi sau.

“Laïm ñem caùi thaáy bieát caïn heïp, haàu môû mang cho ñaøn vöôïn ngoác.” Caâu chuyeän ñaøn vöôïn ngoác nhö sau: Ngaøy xöa oâng Thi Coâng nöôùc Toáng nuoâi moät baày vöôïn. Buoåi saùng oâng cho vöôïn aên boán phaàn, buoåi chieàu ba phaàn, thì maáy con vöôïn giaän döõ la heùt. Nhöng khi oâng ñoåi laïi, saùng cho aên ba phaàn, chieàu boán phaàn, baày vöôïn möøng rôõ khoâng keâu la nöõa. Baày vöôïn ngoác laø nhö vaäy. YÙ ngaøi Traàn Thaùi Toâng muoán noùi caùi hieåu bieát cuûa Ngaøi coøn caïn heïp, nhöng vì thöông ngöôøi ngu nhö baày vöôïn ngoác, neân Ngaøi raùng cöùu ñöôïc phaàn naøo hay phaàn aáy.

“Do ñoù, dieãn taû loøng mình, töï laøm chuù giaûi.” Theo söï hieåu bieát cuûa Ngaøi, Ngaøi chuù giaûi kinh naøy.

“Tìm aùo nghóa nôi Long cung, doø lôøi maàu nôi Thöùu Laõnh, nhoû töøng gioït nöôùc trong nguoàn Chaùnh giaùc, boài töøng haït buïi treân ñöôøng Chaân nhö.” “Tìm aùo nghóa nôi Long cung”, töùc laø Ngaøi tìm nghóa thaâm aùo nôi nhöõng kinh Ñaïi thöøa do Boà-taùt Long Thoï xuoáng Long cung ñem veà. “Doø lôøi maàu nôi Thöùu Laõnh” laø tìm hieåu nghóa nhieäm maàu nôi kinh thuoäc heä Phaùp Hoa, Phaät ñaõ giaûng ôû nuùi Linh Thöùu. “Nhoû töøng gioït nöôùc trong nguoàn Chaùnh giaùc”, nghóa laø nhöõng lôøi giaûi cuûa Ngaøi nhö nhöõng gioït nöôùc nhoû rôi trong nguoàn Chaùnh giaùc. “Boài töøng haït buïi treân ñöôøng chaân nhö”, laø Ngaøi giaûi thích cho chuùng ta hieåu ñöôïc chuùt ít nhö haït buïi nhoû boài treân ñöôøng chaân nhö.

“Phaùt huy u chæ, môû saùng chaân toâng, khieán ngöôøi vöøa môû xem, lieàn thaáy nghóa roõ raøng. Phaù giaäu pheân coá chaáp cuûa boïn taø, laøm thaày nhoùm nghóa ñoà nghi thöùc.” Hieåu ñöôïc nghóa chaùnh cuûa kinh laø chuùng ta phaù ñöôïc haøng raøo cuûa boïn taø giaùo vaø cuõng phaù caùi chaáp cuûa nghóa ñoà nghi thöùc. Nghóa ñoà laø nhoùm ngöôøi tu chæ chaáp vaøo nghóa maø khoâng hieåu lyù. Nghi thöùc laø chæ nhöõng ngöôøi giöõ hình thöùc nghi leã maø khoâng ñaït ñöôïc lyù ñaïo cao sieâu.

“Voïng kieán meânh mang, daàn bieát höôùng chaàu phöông baéc, ñöôøng meâ chi chít, taïm bieát loái chaùnh veà nam.” Nhöõng ngöôøi mang nhieàu voïng kieán daàn daàn bieát höôùng chaàu veà phöông baéc, töùc laø höôùng veà ngoâi sao Baéc Ñaåu. Khi xöa nhöõng ngöôøi ñi bieån bò laïc höôùng thì hoï nhaém sao Baéc Ñaåu ñeå ñoaùn höôùng trôû veà. YÙ Ngaøi muoán noùi nhöõng ngöôøi coù voïng kieán laêng xaêng bieát höôùng trôû veà choã chaùnh. “Ñöôøng meâ chi chít, taïm bieát loái chaùnh veà nam”, töùc laø ñöôøng meâ roái loaïn, muoán ñi khoâng laàm ñöôøng laïc höôùng phaûi nhôø kim chæ nam. Vì theá Ngaøi giaûi thích kinh Kim Cang naøy cho nhöõng ngöôøi laàm laïc nhôø ñoù maø thaáy roõ loái veà.

“Ñeå laøm choã nöông cho hoïc giaû, môùi thaáy loøng Traãm khoâng keo seûn. Cho neân laøm lôøi töïa.” Nhöõng ñieàu hieåu bieát Ngaøi muoán ñem cho taát caû moïi ngöôøi cuøng hieåu. Vaäy môùi bieát loøng Ngaøi khoâng keo seûn. Neáu bieát maø giaáu thì maéc toäi xan tham keo kieät. Theá neân Ngaøi laøm lôøi töïa kinh Kim Cang Tam-muoäi naøy.

Ñeán ñaây chuùng toâi daãn moät vaøi ñieåm ñeå chuùng ta thaáy roõ kinh Kim Cang Tam-muoäi naøy naèm trong Ñaïi taïng, chuùng toâi seõ giaûi thích. Tuy ngaøi Traàn Thaùi Toâng ngoä kinh Kim Cang Baùt-nhaõ nôi caâu: “öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, nhöng Ngaøi laïi giaûng kinh Kim Cang Tam-muoäi. Kinh Kim Cang Baùt-nhaõ naèm trong heä Baùt-nhaõ, coøn kinh Kim Cang Tam-muoäi naèm trong heä Phaùp Hoa, ñoù laø baøi kinh soá 273 trong Ñaïi taïng. Kinh Kim Cang Tam-muoäi chia laøm taùm phaåm:

- Phaåm thöù nhaát laø phaåm Töï, Phaät keå laïi nôi Phaät noùi phaùp.

- Phaåm thöù hai laø phaåm Voâ töôùng phaùp. Trong phaåm naøy ngaøi Boà-taùt Giaûi Thoaùt chaáp tay baïch Phaät, nguyeân vaên chöõ Haùn: “Toân giaû, nhöôïc Phaät dieät haäu, Chaùnh phaùp khöù theá, Töôïng phaùp truï theá, ö maït kieáp trung, nguõ troïc chuùng sanh, ña chö aùc nghieäp, luaân hoài tam giôùi, voâ höõu xuaát thôøi. Nguyeän Phaät töø bi, vò haäu theá chuùng sanh, tuyeân thuyeát nhaát vò quyeát ñònh chaân thaät, linh bæ chuùng sanh ñaúng ñoàng giaûi thoaùt.”

Ngaøi Boà-taùt Giaûi Thoaùt hoûi Phaät: Toân giaû (Kinh khaùc thöôøng goïi ñöùc Phaät laø Theá Toân, coøn ôû ñaây goïi laø Toân giaû), neáu sau khi Phaät dieät ñoä, Chaùnh phaùp qua roài, hieän nhaèm thôøi Töôïng phaùp, ôû thôøi maït phaùp chuùng sanh coù ñuû naêm thöù tröôïc, phaàn nhieàu nghieäp aùc luaân hoài trong tam giôùi khoâng khi naøo ra ñöôïc. Nguyeän Phaät thöông xoùt vì chuùng sanh ñôøi sau, tuyeân noùi nghóa nhaát vò quyeát ñònh chaân thaät, khieán chuùng sanh kia ñoàng ñöôïc giaûi thoaùt.

“Phaät ngoân: Thieän nam töû, nhöõ naêng vaán ngaõ, xuaát theá chi nhaân, duïc hoùa chuùng sanh, linh bæ chuùng sanh hoaïch ñaéc xuaát theá chi quaû, thò nhaát ñaïi söï baát khaû tö nghì. Dó ñaïi töø coá, dó ñaïi bi coá, ngaõ nhöôïc baát thuyeát töùc xan laãn tham. Nhöõ ñaúng nhaát taâm ñeá thính, ñeá thính vò nhöõ tuyeân thuyeát.”

Phaät baûo: OÂng hoûi caâu ñoù raát laø quí ... Vì thöông xoùt chuùng sanh, neáu ta khoâng noùi thì maéc toäi tham lam boûn seûn, neân ta seõ vì oâng noùi, haõy gaéng nghe.

“Thieän nam töû, nhöôïc hoùa chuùng sanh, voâ sanh ö hoùa, baát sanh voâ hoùa, kyø hoùa ñaïi yeân. Linh bæ chuùng sanh, giai ly taâm ngaõ, nhaát thieát taâm ngaõ, baûn lai khoâng tòch. Nhöôïc ñaéc khoâng taâm, taâm baát huyeãn hoùa, voâ huyeãn voâ hoùa, töùc ñaéc voâ sanh, voâ sanh chi taâm, taïi ö voâ hoùa.”

Ñöùc Phaät chæ nghóa quyeát ñònh chaân thaät, Ngaøi noùi: “nhöôïc hoùa chuùng sanh, voâ sanh ö hoùa”, neáu chuùng ta muoán giaùo hoùa chuùng sanh thì khoâng thaáy coù chuùng sanh ñeå giaùo hoùa. “Baát sanh voâ hoùa, kyø hoùa ñaïi yeân”, khoâng coù chuùng sanh, khoâng coù ngöôøi giaùo hoùa, thì giaùo hoùa ñoù môùi lôùn vaäy. Nghóa laø muoán giaùo hoùa chuùng sanh ñeán choã giaûi thoaùt thì phaûi thaáy chuùng sanh khoâng thaät, thaáy mình khoâng thaät. Traùi laïi thaáy mình thaät, thaáy chuùng sanh thaät thì giaùo hoùa khoâng lôùn, taïi sao? Vì thaáy mình thaät laø ngaõ, thaáy chuùng sanh thaät laø nhaân, thaáy coù ngaõ coù nhaân laø söï giaùo hoùa khoâng lôùn. Thí duï giaùo hoùa ñöôïc moät traêm ngöôøi thì noùi toâi ñöôïc moät traêm ñeä töû. Nhö vaäy toâi laø thaày, ñeä töû thuoäc veà toâi neân caùi ngaõ to ra. Neáu giaùo hoùa ñöôïc moät ngaøn ñeä töû, möôøi ngaøn ñeä töû thì caùi ngaõ to ñeán möùc naøo! Theá neân giaùo hoùa caøng nhieàu thì chaáp ngaõ caøng lôùn, neáu coøn thaáy mình thaät ngöôøi thaät. Kinh daïy giaùo hoùa taát caû maø khoâng thaáy coù mình hay hoùa, coù ngöôøi bò hoùa, mình ngöôøi ñeàu khoâng thaät, ñoù môùi laø thaät lôùn. Neáu thaáy coù mình thaät ngöôøi thaät thì khoâng bao giôø giaûi thoaùt. Muoán ñöôïc giaûi thoaùt khoâng bò traàm luaân töùc phaûi khoâng thaáy coù thaät mình thaät ngöôøi.

“Linh bæ chuùng sanh, giai ly taâm ngaõ, nhaát thieát taâm ngaõ, baûn lai khoâng tòch.”

Khieán cho chuùng sanh kia ñeàu lìa taâm chaáp ngaõ. Taát caû taâm chaáp ngaõ xöa nay laø roãng laëng. Ñoù môùi laø giaùo hoùa hay nhaát. Chöõ khoâng tòch naøy toâi taïm giaûi thích cho quí vò hieåu. Thí duï nhö toâi ñöa baøn tay leân co naêm ngoùn laïi, ñaây laø naém tay. Thöû hoûi hieän giôø thaät coù naém tay hay khoâng, neáu noùi khoâng, chuùng ta coù baèng loøng chaêng? Theá maø ñöùc Phaät laïi noùi laø khoâng, naém tay laø khoâng tòch. Noùi coù noùi khoâng laø theo con maét chuùng ta thaáy. Nhöng vôùi maét trí tueä Baùt-nhaõ, Phaät noùi naém tay laø khoâng tòch, laëng leõ. Töôùng naém tay tuy hieän höõu, nhöng nhìn vôùi maét trí tueä chæ laø naêm ngoùn co laïi, giaû danh ñaët laø naém tay chôù noù coù thaät ñaâu. Do co naêm ngoùn laïi thaønh coù, vaäy laø do duyeân hôïp taïm coù thì naém tay khoâng thaät coù. Noù laø khoâng tòch. Khoâng naøy laø theå khoâng, chôù khoâng phaûi laø con maét thaáy khoâng. Theå naém tay laø khoâng, do duyeân hôïp taïm coù, duyeân tan thì maát. Nhö toâi buoâng naêm ngoùn tay ra thì ñaâu coù naém tay, vaäy khi taïm coù maø noùi laø thaät ñoù laø sai laàm. Nhìn baèng trí tueä bieát naém tay giaû coù, theå noù khoâng tòch, laø ñuùng leõ thaät. Khi naêm ngoùn rôøi ra, naém tay khoâng coù thì naêm ngoùn laø coù hay khoâng? Trong kinh Nguyeân thuûy Phaät daïy: Thaân naøy voâ ngaõ (voâ ngaõ laø khoâng chuû theå), taïi sao? Thaân naøy do naêm uaån hôïp, naêm uaån laø saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc. Neáu naêm uaån rôøi ra thì thaân naøy khoâng coøn, gioáng nhö naêm ngoùn tay hôïp laïi thì coù naém tay, rôøi ra thì khoâng coù naém tay. Nhöng qua heä Baùt-nhaõ “chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng”, nghóa laø ngaõ cuûa naêm uaån hôïp laïi laø khoâng vaø naêm uaån cuõng khoâng luoân, gioáng nhö naêm ngoùn tay rôøi ra cuõng khoâng. Thaät laø khoù hieåu. Thöû phaân tích töøng ngoùn tay xem, ñaây laø xöông, thòt, maùu, gaân, da boïc laïi. Naêm phaàn naøy rôøi ra thì khoâng coù ngoùn tay. Töø naém tay, ngoùn tay nhìn laïi con ngöôøi, Phaät noùi thaân naøy do naêm uaån hôïp laïi thì khoâng thaät, thaân naøy khoâng thaät thì naêm uaån cuõng khoâng thaät. Phaät noùi khoâng thaät vì Ngaøi giaùc. Coøn chuùng ta ñoøi thaät vì ngu meâ. Theá maø ai noùi mình ngu thì saân si noåi daäy, nhö vaäy môùi thaáy chuùng ta ngu si quaù möùc. Theá neân con ñöôøng tu khoâng phaûi khoù, maø khoù vì si meâ muoân kieáp khoâng boû ñöôïc. Hoïc Phaät laø hoïc baèng trí tueä. Trong möôøi hai nhaân duyeân, nhaân duyeân ñaàu tieân laø voâ minh (ñen toái) cho neân Phaät daïy muoán giaûi thoaùt chæ coù giaùc ngoä, chæ coù aùnh saùng trí tueä, môùi phaù tröø voâ minh. Ví duï nhö trong caùi nhaø toái khoâng coù ñeøn, muoán ñuoåi boùng toái, ñoå caùt ñaát vaøo nhaø ñöôïc khoâng? - Nhoïc coâng voâ ích. Chæ caàn thaép moät ngoïn ñeøn, coâng phu khoâng bao nhieâu maø keát quaû troøn ñuû. Vì theá ngöôøi tu goác laø phaûi giaùc ngoä, giaùc thì heát meâ, coù trí tueä thì heát voâ minh. Thaáy baèng trí tueä chôù khoâng thaáy baèng voïng tình, nhìn ngöôøi nam cuõng laø naêm uaån hôïp laïi hö doái, ngöôøi nöõ cuõng naêm uaån hôïp laïi hö doái, naêm uaån bình ñaúng khoâng ai hôn ai keùm. Thaáy nhö vaäy thì nheï bieát bao nhieâu. Ñaây laø noùi veà töôùng. Ñeán taùnh giaùc hay chaân taâm ai cuõng coù nhö nhau khoâng khaùc. Thaáy ñöôïc nhö vaäy thì coøn gì ñieân ñaûo, taát caû nghieäp ñeàu tan nhö maây khoùi, chuùng ta môùi thaáy caùi hay cuûa phaåm naøy.

Ñeán moät ñoaïn nöõa, kinh naøy coù caùi hay gioáng vôùi heä Phaùp Hoa. Trong kinh Phaùp Hoa ñöùc Phaät coù noùi duï Heä Chaâu, töùc laø haït chaâu voâ giaù coät trong cheùo aùo. Coù moät ngöôøi ñeán thaêm baïn cuõ, hai huynh ñeä duøng böõa tieäc. Anh baïn ngheøo say röôïu naèm nguû, anh kia coøn tænh, môùi laáy haït chaâu baùu coät trong cheùo aùo cho ngöôøi baïn roài coù vieäc phaûi ñi. Ngöôøi baïn ngheøo lang thang ñaàu ñöôøng xoù chôï xin aên. Laâu sau ngöôøi baïn cuõ gaëp laïi môùi noùi: Ngaøy xöa toâi coù coät trong cheùo aùo anh moät haït chaâu, sao anh khoâng laáy ra baùn, thaønh ngöôøi giaøu coù, toäi gì phaûi ñi xin aên? Anh baïn ngheøo nghe vaäy möøng rôõ, môû cheùo aùo laáy ñöôïc haït chaâu thaønh ngöôøi giaøu coù, ngay ñoù anh heát khoå. Ñaây laø duï Heä Chaâu trong kinh Phaùp Hoa. Coøn trong kinh Kim Cang Tam-muoäi, ñöùc Phaät laïi duøng moät thí duï khaùc cuõng cuøng yù nghóa. Phaät noùi coù moät anh chaøng meâ, ngöôøi cha cho moät soá tieàn vaøng ñeå trong tuùi aùo, nhöng vì meâ khoâng bieát, anh ñi lang thang ngheøo khoå. Naêm möôi naêm sau, ngöôøi cha gaëp laïi noùi: Hoài xöa cha cho con moät soá tieàn vaøng ñeå trong tuùi aùo, sao con khoâng laáy ra xaøi, laïi ñi aên maøy lang thang khoå sôû nhö vaäy? Anh chaøng giöït mình sôø laïi thaáy tuùi ñaày vaøng. Anh laáy vaøng ra baùn thaønh ngöôøi giaøu coù sang troïng.

Khi Phaät noùi duï nhö vaäy, Boà-taùt Voâ Truï môùi hoûi Phaät: Ngöôøi cha cuûa ngöôøi meâ kia taïi sao ñeå cho con ñi lang thang khoå sôû ñeán naêm möôi naêm sau môùi chæ. Neáu bieát con mình trong tuùi coù vaøng thì chæ cho noù duøng cho ñôõ khoå, taïi sao ñôïi tôùi naêm möôi naêm? Ñöùc Phaät môùi traû lôøi:

“Phaät ngoân: Kinh nguõ thaäp nieân giaû, nhaát nieäm taâm ñoäng, thaäp phöông du lòch, vieãn haønh bieán keá.”

Traûi qua naêm möôi naêm laø duï cho moät taâm ñoäng nieäm thì daïo ñi möôøi phöông khaép taát caû choã. Chæ moät nieäm ñoäng taâm lieàn vaøo nguõ uaån roài tieáp tuïc sanh. Ñoù laø töôïng tröng cho caùi meâ naêm möôi naêm.

Vaäy kinh Kim Cang Tam-muoäi naøy ñi ñoâi vôùi kinh Phaùp Hoa vì coù maáy ví duï gaàn nhau, neân khoâng naèm trong heä Baùt-nhaõ maø naèm beân heä Phaùp Hoa. Ñoù laø chuùng toâi giaûi thích ñaïi khaùi cho quí vò ñöôïc roõ.

]