LUAÄN VEÀ NIEÄM PHAÄT

 Dòch 

Phaøm nieäm Phaät laø do taâm khôûi. Taâm khôûi thieän thì nieäm thieän, khôûi nieäm thieän thì nghieäp baùo thieän. Taâm khôûi aùc laø nieäm aùc, sanh nghieäp aùc thì öùng nghieäp aùc. Nhö göông hieän aûnh, tôï boùng theo hình. Cho neân Thieàn sö Vónh Gia noùi: “ai voâ nieäm, ai voâ sanh” laø nghóa naøy vaäy.

Nay hoïc giaû muoán khôûi chaùnh nieäm ñeå döùt ba nghieäp, cuõng nhôø coâng nieäm Phaät. Theá naøo laø nieäm Phaät ñöôïc döùt ba nghieäp? Vì khi nieäm Phaät thaân ngoài ngay thaúng, khoâng laøm haïnh taø laø döùt thaân nghieäp. Mieäng tuïng chaân ngoân, chaúng noùi lôøi taø laø döùt khaåu nghieäp. YÙ gaéng tinh taán, chaúng khôûøi nieäm taø laø döùt yù nghieäp. Song ngöôøi trí coù ba baäc:

Baäc thöôïng trí thì taâm töùc laø Phaät, chaúng nhôø tu theâm. Nieäm töùc laø traàn, chaúng cho moät ñieåm. Nieäm traàn voán tònh, neân goïi nhö nhö baát ñoäng, töùc laø thaân Phaät. Thaân Phaät töùc laø thaân ta, khoâng coù hai töôùng. Töôùng töôùng khoâng hai, laëng leõ thöôøng coøn, coøn maø chaúng bieát, ñoù laø Phaät soáng.

Baäc trung trí aét nöông nieäm Phaät. Chuù yù chuyeân caàn, nieäm nieäm chaúng queân, töï taâm thuaàn thieän. Nieäm thieän ñaõ hieän, nieäm aùc lieàn tieâu. Nieäm aùc ñaõ tieâu, chæ coøn nieäm thieän. Do nieäm laø yù nieäm, neân nieäm nieäm dieät ñoù. Khi nieäm dieät aét veà chaùnh ñaïo. Luùc maïng chung ñöôïc vui Nieát-baøn  - thöôøng laïc ngaõ tònh - laø Phaät ñaïo vaäy.

Baäc haï trí thì mieäng sieâng nieäm lôøi Phaät, taâm muoán thaáy töôùng Phaät, thaân nguyeän sanh veà nöôùc Phaät. Ngaøy ñeâm sieâng naêng tu haønh, khoâng coù thoái chuyeån. Sau khi maïng chung, tuøy nieäm thieän ñoù ñöôïc sanh veà nöôùc Phaät. Sau ñöôïc chö Phaät daïy baûo chaùnh phaùp, chöùng ñöôïc boà-ñeà, cuõng vaøo quaû Phaät.

Ba baäc treân saâu caïn chaúng ñoàng, choã ñöôïc laø moät vaäy. Song baäc thöôïng trí noùi thì deã maø haønh thì khoù. Ngöôøi thôøi nay muoán theo göông hoïc, toaøn khoâng coù choã gaù nöông, troïn troâng bôø roài lui, raát khoù ñaët chaân. Baäc trung trí neáu hay sieâng tu nhö lôøi noùi ôû treân thì töùc khaéc thaønh Phaät. Neáu nhö laäu chöa heát maø laâm chung, tuøy quaû baùo kia trôû laïi thoï sanh ôû ñôøi,  nhaän quaû baùo thieän. Quaû baùo thieän ñaõ heát, khoâng coù ngöôøi ñaùnh thöùc, trôû laïi rôi vaøo ñöôøng aùc. Nhö theá ñoù cuõng laø khoù vaäy. Baäc haï trí laáy nieäm Phaät laøm naác thang, laáy tinh taán laøm caây thang, chuù yù duyeân laønh, nguyeän sanh veà nöôùc Phaät. Sieâng naêng khoâng löôøi bieáng, taâm taùnh thuaàn thuïc, sau khi maïng chung, tuøy theo sôû nguyeän, ñöôïc sanh veà nöôùc Phaät. Ñaõ sanh veà nöôùc Phaät thaân ñoù khoâng bao giôø maát.

Ngöôøi hoïc thôøi nay, ñaõ ñöôïc thaân ngöôøi, ba nghieäp ñoàng coù, maø chaúng duøng nieäm Phaät, caàu sanh veà coõi Phaät, ñaâu chaúng khoù sao? Nhö muoán nieäm Phaät, töùc laáy baäc haï trí laøm tröôùc. Taïi sao? - Vì coù chuù yù vaäy. Ví nhö xaây ñaøi ba taàng, maø chaúng duøng taàng döôùi laøm tröôùc thì khoâng theå coù vaäy.

Giaûng

“Phaøm nieäm Phaät laø do taâm khôûi. Taâm khôûi thieän thì nieäm thieän, khôûi nieäm thieän thì nghieäp baùo thieän. Taâm khôûi aùc laø nieäm aùc, sanh nghieäp aùc thì öùng nghieäp aùc. Nhö göông hieän aûnh, tôï boùng theo hình. Cho neân Thieàn sö Vónh Gia noùi: ‘ai voâ nieäm, ai voâ sanh’ laø nghóa naøy vaäy.”

Ñaây laø môû ñaàu noùi veà nieäm Phaät, Ngaøi neâu chuû yeáu cuûa nieäm cho chuùng ta thaáy, nieäm laø taâm daáy khôûi, taâm vöøa daáy khôûi nghó moät caùi gì ñoù laø nieäm. Daáy khôûi nhôù danh hieäu Phaät thì goïi laø nieäm Phaät, daáy khôûi nhôù chuùng sanh thì goïi laø nieäm chuùng sanh v.v... Daáy khôûi nghó aùc laø nieäm aùc, daáy khôûi nghó thieän laø nieäm thieän. Nhö vaäy taát caû daáy khôûi ñeàu töø taâm maø ra, ñoù laø chuû cuûa nghieäp, cho neân trong kinh Phaät thöôøng noùi tam nghieäp: thaân, khaåu, yù. Caùi daáy khôûi ôû noäi taâm mình laø daáy khôûi cuûa yù nghieäp. Nhö vaäy, khôûi nieäm laø goác cuûa moïi thieän aùc.

Nieäm coù theå chia laøm ba thöù: nieäm aùc, nieäm thieän vaø nieäm tònh. Nieäm aùc bò daãn ñi ñöôøng aùc, nieäm thieän ñöôïc daãn ñeán nôi laønh, nieäm tònh ñöôïc daãn sanh coõi tònh. Ba nieäm ñoù ñeàu laø nieäm heát. Nhö vaäy chuùng ta bieát roõ do ñaâu chuùng ta sanh ñeán ñaây. Toâi noùi xa hôn, trong kinh thöôøng daïy möôøi hai nhaân duyeân, ñaàu tieân laø voâ minh, voâ minh duyeân haønh, haønh duyeân thöùc, thöùc duyeân danh saéc v.v... Voâ minh laø môø toái, do voâ minh neân khôûi nghieäp laø haønh. Töø coù nghieäp neân daãn thöùc ñi thoï sanh. Töø thöùc môùi coù danh saéc, luïc nhaäp v.v... Neáu taâm theå chuùng ta yeân laëng trong saùng bình tænh thì khoâng coù voâ minh, nhöng khi vöøa khôûi nghó laø ñaõ queân maát caùi taâm saùng roài, maø queân taâm saùng laø voâ minh. Bôûi voâ minh neân môùi khôûi nghó aùc, khôûi nghó thieän, khôûi nghó tònh v.v... Nhöõng khôûi nghó ñoù laø ñoäng cô daãn mình ñi. Vì vaäy neân khi chuùng ta saép cheát maø luùc coøn tænh thì khoâng coù nghieäp aùc nghieäp thieän hieän ra, nhöng khi vöøa queân caùi tænh laø voâ minh, töùc luùc hoân meâ neáu khôûi nghó laønh thì ngay ñoù coù chö thieân hoaëc thaân nhaân quyeán thuoäc daãn ñi choã an vui, ñoù laø ñöôøng laønh; neáu khôûi nghó aùc thì thaáy ngöu ñaàu nguïc toát laáy roi gaäy röôït ñaùnh daãn vaøo ñöôøng aùc. Coøn khôûi nghó tònh thì nhôù Phaät, nieäm Phaät lieàn thaáy Phaät hay Boà-taùt hieän ra röôùc veà Cöïc Laïc. Nhö vaäy nieäm coù trong khi hoân meâ laø chuû yeáu daãn mình ñi tuøy theo nieäm aùc, nieäm thieän hay nieäm tònh. Cho neân trong nhaø Phaät daïy chuùng ta khi gaàn nhaém maét neân thænh quí thaày quí coâ cuøng thaân quyeán ñeán hoä nieäm, hoaëc nieäm Phaät hoaëc tuïng kinh cho nghe ñeå khi vöøa queân caùi tænh thì baét ñaàu coù nieäm thieän daãn ñi. Ñieàu naøy heát söùc quan troïng, vì vaäy neân hoä nieäm laø ngay luùc ñoù, coøn khi ñaõ ñi roài thì thoâi, boán möôi chín ngaøy cuõng laø phuï. Chæ ngay luùc laâm chung ñang tranh toái tranh saùng, khi caùi toái vöøa che maát caùi saùng thì tuøy khôûi nieäm naøo lieàn ñi theo nieäm ñoù. Vì nieäm khôûi laø nghieäp, luùc ñoù thaân khoâng taïo, khaåu khoâng taïo, chæ coù yù neân khi yù khôûi nieäm laønh nhôù nhöõng ngöôøi hieàn hay nhôù caûnh toát thì coù ngöôøi hieàn caûnh toát hieän ra, nhôù nhöõng ngöôøi thuø keû oaùn thì ngöôøi thuø keû oaùn hieän ra, nhôù Phaät thì coù Phaät ñeán. Nieäm ñoù goïi laø haønh, vì khi queân maát thaân naøy, queân maát söï soáng naøy, roài khôûi nieäm thieän aùc vaø theo ñoù maø ñi thoï sanh. Nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy caùi khôûi nieäm trong luùc naøy heát söùc heä troïng. Vì vaäy coù ngöôøi ñaët caâu hoûi: “Toâi nieäm Phaät, khi cheát Phaät röôùc veà Cöïc Laïc, coøn quí thaày tu thieàn chæ buoâng nieäm, khoâng coù nieäm, khi cheát ai röôùc vaø ñi ñaâu?” Nhö vaäy quí vò phaûi traû lôøi theá naøo? Ngöôøi nieäm Phaät ñöôïc Phaät röôùc vui quaù, coøn chuùng ta tu thieàn nhaát laø ñeán choã voâ nieäm thì ai röôùc, chaúng leõ ñi lang thang hay sao? Ñaây laø choã chuùng ta phaûi hieåu cho thaät roõ: Coøn nieäm laø coøn sanh, heát nieäm laø voâ sanh. Coøn röôùc laø coøn sanh, khoâng ai röôùc laø voâ sanh. Voâ sanh laø gì? - Laø Nieát-baøn. Muïc ñích chuùng ta tu laø ñaït ñeán voâ sanh, laø Nieát-baøn, neân tu ñeán voâ nieäm laø ñöôïc voâ sanh. Ngay ñôøi naøy nhaäp Nieát-baøn coøn hôn laø veà Cöïc Laïc phaûi maát thôøi giôø tu ñeán thôøi gian sau môùi ñöôïc voâ sanh, ñöôïc Nieát-baøn. Nhö vaäy laø chuùng ta tu taét. Song coù nhieàu ngöôøi khoâng hieåu cöù nghó muoán tu ñeå veà sau höôûng, maø höôûng laø phaûi coù sanh môùi höôûng, khoâng sanh laøm sao höôûng, neân töôûng khoâng ai röôùc roài seõ lang thang. Ñoù laø hieåu laàm roài ñaâm ra hoaûng hoát! Vì vaäy chuùng ta neân bieát khi nieäm döùt saïch yeân tónh ñoù laø Nieát-baøn, laø voâ sanh, töï taïi töï do khoâng caàn ai ñoùn röôùc. Coøn ñoùn coøn röôùc laø coøn leä thuoäc, coøn bò sanh. Theá neân ngaøi Vónh Gia noùi: “Thuøy voâ nieäm, thuøy voâ sanh?” Thuøy laø ai, “ai voâ nieäm, ai voâ sanh?” Ngöôøi tu khi ñaõ ñaït ñeán choã voâ nieäm voâ sanh roài, luùc ñoù coøn gì phaûi noùi ñi ñaâu, coøn gì phaûi noùi sanh töû, cho neân noùi: “Ai voâ nieäm, ai voâ sanh?” Coøn nieäm töï nhieân coøn sanh nôi naøy nôi kia, khi nieäm döùt roài thì sanh töû khoâng coøn. Nhöng vôùi caùc vò Boà-taùt, caùc ngaøi khoâng nhö chuùng ta öng nhaäp Nieát-baøn sôùm. Taïi sao vaäy? Bôûi vì neáu trong ñôøi naøy töø moät phaøm phu taêng chuùng ta tu ñöôïc voâ nieäm roài nhaäp Nieát-baøn, nhö vaäy chuùng ta ñaõ an truï trong Nieát-baøn cuûa Thanh vaên. Vì vaäy neân caàn phaûi ñoä sanh ñeán khi naøo taát caû chuùng sanh ñeàu ñöôïc Nieát-baøn roài chuùng ta môùi nhaäp, ñoù môùi goïi laø Boà-taùt haïnh. Theá neân tuy caùc ngaøi ñaït ñeán choã voâ sanh, nhöng khi gaàn nhaém maét caùc ngaøi khôûi ñaïi nguyeän, nguyeän ñôøi sau laøm nhöõng gì cho chuùng sanh. Do khôûi ñaïi nguyeän töùc khôûi nieäm neân caùc ngaøi theo nguyeän tieáp tuïc sanh ñeå laøm troøn baûn nguyeän, chôù khoâng chòu ngang ñoù döøng nghæ. Neáu döøng nghæ thì khoâng ñaày ñuû töï giaùc, giaùc tha, giaùc haïnh vieân maõn. Vì vaäy giaû söû chuùng ta tu ñeán heát ñôøi naøy ñöôïc yeân, roài muoán nhaäp Nieát-baøn thì khoâng ñoä ñöôïc bao nhieâu ngöôøi. Theá neân phaûi nguyeän trôû laïi ñeå ñoä chuùng sanh, maø nguyeän töùc laø khôûi nieäm, vì coù nieäm neân choã naøo coù duyeân thì sanh ra ñeå hoùa ñoä ñeán khi naøo ñaày ñuû môùi thaønh Phaät, chôù khoâng phaûi heát nieäm lieàn thaønh Phaät. Hieåu nhö vaäy môùi thaáy roõ yù nghóa cuûa ngöôøi tu, neáu khoâng nhieàu khi chuùng ta tu roài cöù hoang mang khoâng bieát sao cho truùng.

“Nay hoïc giaû muoán khôûi chaùnh nieäm ñeå döùt ba nghieäp, cuõng nhôø coâng nieäm Phaät. Theá naøo laø nieäm Phaät ñöôïc döùt ba nghieäp? Vì khi nieäm Phaät thaân ngoài ngay thaúng, khoâng laøm haïnh taø laø döùt thaân nghieäp. Mieäng tuïng chaân ngoân, chaúng noùi lôøi taø laø döùt khaåu nghieäp. YÙ gaéng tinh taán, chaúng khôûi nieäm taø laø döùt yù nghieäp.”

ÔÛ ñaây Ngaøi noùi: “mieäng tuïng chaân ngoân” nghóa laø nieäm Phaät cuõng nhö chaân ngoân, maø chaân ngoân ñaây khoâng phaûi laø thaàn chuù, vì chaân laø chaân thaät, ngoân laø lôøi noùi, lôøi noùi chaân thaät laø lôøi nieäm Phaät. Nhö vaäy Ngaøi giaûi thích nieäm Phaät laø ñeå döùt ba nghieäp: nghieäp thaân, nghieäp khaåu vaø nghieäp yù. Laøm sao nieäm Phaät döùt ñöôïc nghieäp thaân? Bôûi vì khi nieäm Phaät thaân ngay thaúng, yeân tænh ñoù laø döùt nghieäp aùc cuûa thaân, mieäng nieäm danh hieäu Phaät, chaúng noùi lôøi taø laø döùt nghieäp aùc cuûa khaåu. YÙ gaéng tinh taán khoâng cho nghó aùc nghó baäy laø döùt taø nieäm. Taø nieäm döùt laø döùt ñöôïc yù nghieäp. Nhö vaäy nieäm Phaät coù coâng naêng döùt ñöôïc ba nghieäp, nhöng ôû ñaây chuùng ta phaûi hieåu cho roõ:  Khoâng coù nghieäp taïo aùc nhöng coøn coù nghieäp tònh, neân noùi coõi Phaät laø Tònh ñoä. Ngöôøi muoán ñöôïc sanh coõi tònh thì phaûi coù nghieäp tònh,  töùc yù nghieäp thanh tònh môùi ñöôïc sanh veà coõi Phaät. Vì vaäy môùi coù caâu: “Tam nghieäp haèng thanh tònh, ñoàng Phaät vaõng Taây phöông.”

“Song ngöôøi trí coù ba baäc:

Baäc thöôïng trí thì taâm töùc Phaät, chaúng nhôø tu theâm. Nieäm töùc laø traàn, chaúng cho moät ñieåm. Nieäm traàn voán tònh, neân goïi nhö nhö baát ñoäng, töùc laø thaân Phaät. Thaân Phaät töùc laø thaân ta, khoâng coù hai töôùng. Töôùng töôùng khoâng hai, laëng leõ thöôøng coøn, coøn maø chaúng bieát, ñoù laø Phaät soáng.”

Ngaøi chia nieäm Phaät laøm ba baäc: Thöôïng trí, trung trí vaø haï trí.

“Baäc thöôïng trí thì taâm töùc Phaät, chaúng nhôø tu theâm, nieäm töùc laø traàn, chaúng cho moät ñieåm.” Nghóa laø sao? Taâm an tònh trong saùng cuûa chuùng ta ñoù laø Phaät. An tònh trong saùng töùc laø “tòch tòch tænh tænh”. Taâm aáy laø Phaät nhöng vöøa daáy moät nieäm laø ñaõ coù buïi, neân noùi “nieäm töùc laø traàn”. “Chaúng cho moät ñieåm”. Nghóa laø noù ñang thanh tònh trong saùng maø daáy nieäm töùc laø coù buïi, coù buïi laø ñaõ maát caùi thanh tònh trong saùng aáy. Quí vò nhôù trong nhaø thieàn coù caâu: “Maït vaøng tuy quí, rôi vaøo maét cuõng bò xoán.” Ñoù laø muoán noùi maït vaøng laø quí nhöng ñeå rôi vaøo con maét moät tí cuõng caûm thaáy khoù chòu, huoáng nöõa laø buïi baëm. Buïi baëm laø duï cho nieäm thieän, nieäm aùc, coøn maït vaøng duï cho nieäm tònh, töùc laø nieäm Phaät. Ñoái vôùi taâm theå thanh tònh trong saùng laø ñuû, coøn theâm moät nieäm töùc laø buïi. Theá neân ngöôøi tu thieàn phaûi buoâng heát taát caû nieäm, vì coøn coù moät nieäm töùc coøn moät ñieåm buïi, maø coù buïi laø chöa hoaøn toaøn trong saùng. Choã trong saùng ñoù goïi laø taâm töùc Phaät, laø taùnh giaùc cuûa chính mình.

“Nieäm traàn voán tònh, neân goïi nhö nhö baát ñoäng, töùc laø thaân Phaät.” Nieäm traàn töùc laø nhöõng nieäm laêng xaêng, noù voán tònh töùc yeân laëng neân goïi nhö nhö baát ñoäng. Luùc noù ñaõ yeân, khoâng daáy nieäm thì goïi laø nhö nhö, laø baát ñoäng, maø chính choã nhö nhö baát ñoäng laø thaân Phaät.

“Thaân Phaät töùc laø thaân ta”: Thaân Phaät laø phaùp thaân cuûa chính mình chôù khoâng phaûi thaân baùo hay öùng. Bôûi vì caùi nhö nhö baát ñoäng ñoù ñaâu coù rôøi mình neân noùi thaân Phaät laø thaân ta.

“Khoâng coù hai töôùng”: Vì noù khoâng rôøi mình neân khoâng coù hai töôùng.

“Töôùng töôùng khoâng hai, laëng leõ thöôøng coøn, coøn maø chaúng bieát, ñoù laø Phaät soáng.” Taát caû töôùng ñeàu khoâng hai, nhöng taïi sao “laëng leõ thöôøng coøn, coøn maø chaúng bieát, ñoù laø Phaät soáng”? Toâi ví duï coù moät phuùt giaây naøo trong taâm quí vò khoâng daáy moät nieäm maø maét vaãn saùng, tai vaãn nghe, taát caû caûm giaùc ñeàu nguyeân veïn, khoâng môø khoâng thieáu, saùng rôõ roõ raøng maø taâm vaãn an tònh, laëng leõ nhö nhö, ñoù laø Phaät soáng. Coøn khôûi nieäm bieát mình ñang tònh thì noù ñaõ ñoäng roài. Caùc Ngaøi soáng khoâng daáy nieäm laø soáng thöôøng saùng suoát, haèng giaùc, haèng tri goïi laø Phaät soáng. Coøn chuùng ta vöøa coù nieäm daáy leân thì chaïy theo neân taïo nghieäp vaø coù luaân hoài. Neáu vöøa ñöôïc yeân moät chuùt lieàn khôûi nieäm möøng laø ñaõ maát caùi an tònh. Nhö vaäy ôû ñaây chæ cho chuùng ta thaáy ñöôïc Phaät phaùp thaân cuûa chính mình. Nhöõng giôø phuùt yeân tónh laø giôø phuùt soáng vôùi Phaät phaùp thaân, maø Phaät phaùp thaân luoân hieän höõu chôù khoâng vaéng maët luùc naøo, ñoù goïi laø baäc thöôïng trí. Nieäm Phaät nhö theá thì caû thieàn vaø tònh khoâng hai.

“Baäc trung trí aét nöông nieäm Phaät. Chuù yù chuyeân caàn, nieäm nieäm chaúng queân, töï taâm thuaàn thieän. Nieäm thieän ñaõ hieän nieäm aùc lieàn tieâu. Nieäm aùc ñaõ tieâu, chæ coøn nieäm thieän. Do nieäm laø yù nieäm, neân nieäm nieäm dieät ñoù. Khi nieäm dieät aét veà chaùnh ñaïo. Luùc maïng chung ñöôïc vui Nieát-baøn - thöôøng laïc ngaõ tònh - laø Phaät ñaïo vaäy.” Ñaây laø baäc trung trí nieäm Phaät. Trung trí nieäm Phaät thì nieäm caùch naøo? Ngöôøi trung trí nieäm Phaät thì chuù yù chuyeân caàn, nieäm nieäm luoân nhôù Phaät khoâng bao giôø queân.

“Töï taâm thuaàn thieän”: Nhôø nhôù Phaät maõi maõi neân taâm mình hoaøn toaøn thieän, khoâng coù nieäm aùc chen vaøo.

“Nieäm thieän ñaõ hieän, nieäm aùc lieàn tieâu”: Töùc caùi nieäm Phaät luoân luoân hieän tieàn thì nieäm aùc phaûi tieâu, vì nieäm khoâng coù hai. Khi chuùng ta nghó thieän thì khoâng coù caùi aùc, khi nghó aùc thì khoâng coù caùi thieän. Neáu ñi ñöùng naèm ngoài luùc naøo cuõng nieäm thieän thì nieäm aùc theo ñoù tieâu heát.

“Nieäm aùc ñaõ tieâu, chæ coøn nieäm thieän. Do nieäm laø yù nieäm neân nieäm nieäm dieät ñoù. Khi nieäm dieät aét veà chaùnh ñaïo.” Nghóa laø coù yù nieäm thieän thì yù nieäm aùc khoâng coøn. Ñaõ laø yù nieäm thì nieäm nieäm lieân tuïc, nieäm naøy daáy leân, nieäm kia laëng xuoáng, nhöng chæ coù nieäm thieän. Ngöôøi ñöôïc nhö vaäy “khi nieäm dieät aét veà chaùnh ñaïo”. Nhöõng nieäm ñoù ñöôïc yeân thì aét veà chaùnh ñaïo. Vì vaäy trong kinh thöôøng hay noùi nieäm ñeán voâ nieäm. Nieäm naøy daáy, nieäm kia dieät cho ñeán bao giôø khoâng coøn daáy nieäm nöõa, töùc nieäm ñeán voâ nieäm thì luùc ñoù laø chaùnh ñaïo.

“Luùc maïng chung ñöôïc vui Nieát-baøn - thöôøng laïc ngaõ tònh - laø Phaät ñaïo vaäy.” Veà chaùnh ñaïo roài thì luùc maïng chung ñöôïc vui Nieát-baøn, nghóa laø nieäm ñeán voâ nieäm laø ñöôïc Nieát-baøn. Nieát-baøn thì coù ñuû boán ñöùc: thöôøng laïc ngaõ tònh. Ñaày ñuû boán ñöùc ñoù laø Phaät ñaïo vaäy.

Toùm laïi, ôû ñaây daïy duøng nieäm Phaät ñeå dieät nieäm aùc, nieäm aùc dieät heát chæ coøn caâu nieäm Phaät, nieäm Phaät maõi maõi ñeán bao giôø caâu nieäm Phaät cuõng laëng luoân ñeán voâ nieäm, laø Nieát-baøn thöôøng laïc ngaõ tònh. Nhö vaäy cuõng ñi ñeán choã ñaït ñaïo. Ñaây laø baäc trung trí.

“Baäc haï trí thì mieäng sieâng nieäm lôøi Phaät, taâm muoán thaáy töôùng Phaät, thaân nguyeän sanh veà nöôùc Phaät. Ngaøy ñeâm sieâng naêng tu haønh, khoâng coù thoái chuyeån. Sau khi maïng chung, tuøy nieäm thieän ñoù ñöôïc sanh veà nöôùc Phaät. Sau ñöôïc chö Phaät daïy baûo chaùnh phaùp, chöùng ñöôïc boà-ñeà, cuõng vaøo quaû Phaät.” Baäc haï trí thì phaûi ñuû ba ñieàu kieän: mieäng nieäm danh hieäu Phaät, taâm quaùn töôûng muoán thaáy töôùng Phaät, thaân nguyeän ñöôïc sanh veà coõi Phaät, caû ba thaân, khaåu, yù ñeàu coù choã höôùng veà. Khaåu thì möôïn danh hieäu Phaät laøm choã höôùng, taâm thì möôïn hình töôùng Phaät laøm choã höôùng, thaân nguyeän sanh veà coõi Phaät laøm choã höôùng. Nhö vaäy mieäng, thaân vaø taâm ñeàu coù choã cho mình höôùng veà. ÔÛ ñaây quí vò daïy nieäm Phaät phaûi raùng nhôù ñeå thöïc hieän cho ñuùng. Thoâng thöôøng chuùng ta daïy nieäm Phaät cöù ñöa xaâu chuoãi baûo nieäm cho nhieàu chuoãi, nieäm moät ñeâm ñöôïc möôøi chuoãi thì ghi soå, ñeán khi naøo ñuû moät muoân thì ñem soå laïi thaày chöùng cho. Nhö vaäy chæ nieäm danh hieäu suoâng thoâi. Nhieàu khi quí baø nieäm raát nhanh, nieäm lieân tuïc cho xong, nhöng nieäm nhö vaäy chöøng naøo taâm môùi yeân? Coøn ôû ñaây baûo nieäm phaûi coù choã töïa, mieäng nieäm danh hieäu Phaät, taâm phaûi nhôù Phaät, thaân nguyeän sanh veà coõi Phaät. Phaûi hoäi ñuû ba ñieàu naøy thì thaân khaåu yù môùi thuaàn nhaát ñöôïc. Neáu chæ coù mieäng nieäm, coøn thaân, yù khoâng coù thì laøm sao taâm yeân. Vì vaäy tuy nieäm Phaät maø khoù coù keát quaû, laø do mình thöïc haønh khoâng ñuùng. Neáu caû ba hôïp taùc thì luùc laâm chung seõ theo nieäm thieän ñöôïc sanh veà coõi Phaät, veà sau ñuû ñieàu kieän tu haønh ñöôïc quaû boà-ñeà, cuõng thaønh Phaät quaû. Toùm laïi phaûi coù ñuû ba ñieàu tín, haïnh, nguyeän thì nieäm Phaät môùi coù keát quaû. Ñoù laø yù nghóa ba haïng nieäm Phaät.

“Ba baäc treân saâu caïn chaúng ñoàng, choã ñöôïc laø moät vaäy.” Tuy coù cao thaáp khaùc nhau, saâu caïn khaùc nhau, nhöng khi ñöôïc thaønh quaû Phaät thì khoâng khaùc.

“Song baäc thöôïng trí noùi thì deã maø haønh thì khoù.” Baäc thöôïng trí noùi taâm töùc Phaät nghe raát deã, nhöng thöïc haønh thaät cay ñaéng.

“Ngöôøi thôøi nay muoán theo göông hoïc, toaøn khoâng coù choã gaù nöông, troïn troâng bôø roài lui, raát khoù ñaët chaân.” Ngöôøi thôøi nay nghe noùi baäc thöôïng trí nieäm Phaät raát deã, muoán noi theo ñoù tu hoïc, nhöng khoâng choã nöông gaù. Noùi töùc taâm töùc Phaät, bieát nöông gaù vaøo ñaâu maø theo, neân “troïn troâng bôø roài lui”, nghóa laø nhìn thaáy bôø cao quaù ngaùn khoâng theå thöïc hieän ñöôïc roài thoái lui, cho neân “raát khoù ñaët chaân”. Vì vaäy raát khoù tieán treân con ñöôøng ñoù.

“Baäc trung trí neáu hay sieâng tu nhö lôøi noùi ôû treân thì töùc khaéc thaønh Phaät. Neáu nhö laäu chöa heát maø laâm chung, tuøy quaû baùo kia trôû laïi thoï sanh ôû ñôøi, nhaän quaû baùo thieän. Quaû baùo thieän ñaõ heát, khoâng coù ngöôøi ñaùnh thöùc, trôû laïi rôi vaøo ñöôøng aùc. Nhö theá ñoù cuõng laø khoù vaäy.” Baäc trung thì nieäm cho ñeán voâ nieäm, nhöng chöa ñöôïc voâ nieäm lieàn tòch. Khi tòch maø chöa voâ nieäm thì ñaâu ñöôïc Nieát-baøn. Vì haïng trung trí khoâng coù nguyeän vaõng sanh, chæ laáy nieäm dieät nieäm, ñeán voâ nieäm môùi nhaäp Nieát-baøn. Baây giôø khoâng ñöôïc vaõng sanh thì do nieäm thieän ñöôïc sanh veà coõi thieän. Neáu khi sanh veà coõi thieän, ra ñôøi khoâng gaëp thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû laïi queân. Vì vaäy chuùng ta thaáy nhieàu ngöôøi ôû hieän taïi coù phöôùc, ñöôïc laøm quan to laïi giaøu coù lôùn, neáu voâ phöôùc thì ñaâu ñöôïc nhö theá. Nhöng vì sao hoï laïi khoâng löông thieän? Laø vì xöa kia hoï coù loøng toát, coù haønh ñoäng toát neân ñöôïc höôûng phöôùc, khi höôûng phöôùc hoï khoâng coù duyeân gaëp thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû, neân höôûng heát phöôùc roài, gaëp ai xuùi laøm ñieàu aùc thì laøm theo, cho neân heát phöôùc phaûi ñoïa trôû laïi ñi trong ñöôøng khoå. Ñieàu naøy heát söùc heä troïng caàn phaûi bieát laø khoâng neân höôûng heát phöôùc vaø caàn phaûi coù thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû ñeå mình tieán leân cho khoûi ñoïa. Quí vò thaáy coù nhöõng ngöôøi giaøu sang sung söôùng maø bò baïn beø loâi vaøo choã aùc, nhöng cuõng coù nhöõng ngöôøi giaøu sang sung söôùng laïi vaãn bieát tu. Trong hai haïng ngöôøi treân ñeàu coù phöôùc, nhöng sao moät ngöôøi bieát tu, coøn moät ngöôøi laïi laøm aùc? Ñoù laø ñieàu toâi muoán nhaéc cho taát caû hieåu. Phaät daïy Phaät töû laøm laønh, nhöng phaûi qui y Tam Baûo. Taïi sao phaûi qui y Tam Baûo? Nghóa laø chuùng ta phaûi ñoái tröôùc Phaät, Phaùp, Taêng höùa nguyeän ñôøi ñôøi höôùng theo con ñöôøng Phaät phaùp ñeå tu haønh ñeán khi thaønh Phaät môùi thoâi. Do coù nguyeän ñoù, neân qui y Tam Baûo laø caùi duyeân toát ñeå mình gieo trong ñôøi naøy vaø maõi nhöõng ñôøi sau ñöôïc gaëp thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû mình. Vì qui y khoâng phaûi chæ coù Phaät maø coøn Phaùp vaø Taêng. Taêng thì ñaâu chaéc ñôøi naøy nhaäp Nieát-baøn maø coøn ñaùo ñi trôû laïi bao nhieâu ñôøi nöõa. Giaû söû ñôøi naøy coù ngöôøi qui y vôùi toâi, neáu toâi cheát ñi vaø taùi sanh trôû laïi thì ngöôøi ñoù ñaõ coù duyeân vôùi toâi, neân khi gaëp laïi toâi deã nhaéc deã ñoä hoï. Ñoù laø coù thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû neân khoâng queân, khoâng maát gioáng laønh. Coøn nhöõng ngöôøi ñôøi naøy coù phöông tieän laøm laønh, nhöng khoâng qui y Tam Baûo, neân khoâng gaëp thieän höõu tri thöùc, vì vaäy coù ai xuùi laøm quaáy laøm aùc thì hoï laøm theo, roài taïo toäi vaø phaûi ñoïa. Theá neân, duyeân thieän höõu tri thöùc ñôøi sau cuõng raát thieát yeáu. Ñôøi naøy ñaõ thieát yeáu, ñôøi sau laïi caøng thieát yeáu hôn, cho neân Phaät daïy ngöôøi Phaät töû phaûi nhôù qui y Tam Baûo. Coù qui y Tam Baûo môùi thaønh Phaät töû. Thaät ra neáu chuùng ta laøm laønh, laøm phöôùc ñeàu ñöôïc höôûng phöôùc, nhöng coù khaùc laø coù ngöôøi ñöôïc höôûng phöôùc maø khoâng coù thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû, coøn ngöôøi ñöôïc höôûng phöôùc laïi coù thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû, neân khoâng queân duyeân cuõ vaø tieán leân maõi khoâng döøng. Vì vaäy neân noùi raèng do mình höôûng heát phöôùc môùi thoï quaû baùo ôû ñôøi sau. Nhö vaäy quí vò môùi thaáy qui y Tam Baûo laø vieäc raát quan troïng ñoái vôùi ngöôøi môùi phaùt taâm. Nhôø phaùt taâm qui y tröôùc Tam Baûo chuùng ta môùi ñöôïc nöông theo Phaät, nöông theo chaùnh phaùp vaø coù nhöõng baäc thaày laøm thieän höõu tri thöùc chæ daïy cho mình ñöôøng loái tu trong hieän taïi, ñeán khi nhaém maét ñôøi sau gaëp laïi, do coù duyeân thaày troø neân sôùm gaëp ñöôïc ngöôøi nhaéc nhôû. Nhö vaäy ñôøi ñôøi ñi maõi trong chaùnh phaùp cho ñeán keát quaû cuoái cuøng laø thaønh Phaät môùi thoâi. Neáu khoâng coù ngöôøi ñaùnh thöùc, ñôøi naøy nhieàu khi hieåu ñaïo chuùt ít, nhöng ñôøi sau trôû laïi coù theå seõ laøm aùc laøm döõ.

“Baäc haï trí laáy nieäm Phaät laøm naác thang, laáy tinh taán laøm caây thang, chuù yù duyeân laønh, nguyeän sanh veà nöôùc Phaät. Sieâng naêng khoâng löôøi bieáng, taâm taùnh thuaàn thuïc, sau khi maïng chung, tuøy theo sôû nguyeän, ñöôïc sanh veà nöôùc Phaät. Ñaõ sanh veà nöôùc Phaät thaân ñoù khoâng bao giôø maát.” Nhö vaäy baäc haï trí coù choã töïa vöõng chaéc hôn, vì mieäng nieäm danh hieäu Phaät, taâm nhôù hình töôùng Phaät, thaân nguyeän sanh veà coõi Phaät, neân khi nhaém maét coù choã qui höôùng. Höôùng veà ñoù roài, ñöôïc sanh veà nöôùc Phaät tieáp tuïc tu haønh, khoâng maát hoät gioáng laønh. Coøn chuùng ta neáu chöa ñöôïc sanh veà nöôùc Phaät, nhôù phaûi qui y Tam Baûo ñeå sanh nôi naøo cuõng ñöôïc coù thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû, traùnh khoûi rôi vaøo ñöôøng aùc.

Keát thuùc laïi Ngaøi nhaéc nhôû:

“Ngöôøi hoïc thôøi nay, ñaõ ñöôïc thaân ngöôøi, ba nghieäp ñoàng coù, maø chaúng duøng nieäm Phaät, caàu sanh veà coõi Phaät, ñaâu chaúng khoù sao?” Ngöôøi tu ñôøi naøy neáu khoâng duøng nieäm Phaät caàu sanh nöôùc Phaät thì vieäc tu cuõng hôi khoù.

“Nhö muoán nieäm Phaät, töùc laáy baäc haï trí laøm tröôùc. Taïi sao? - Vì coù chuù yù vaäy.” Neáu tu veà nieäm Phaät thì phaûi tu theo baäc haï trí, vì coù choã cho mình nhaém ñeán.

“Ví nhö xaây ñaøi ba taàng, maø chaúng duøng taàng döôùi laøm tröôùc thì khoâng theå coù vaäy.” Nhö vaäy trong ba caùch nieäm Phaät, chæ coù caùch döôùi laø deã hôn heát, vì coù choã töïa vaø baûo ñaûm ñôøi sau sanh ra gaëp Phaät, ôû nöôùc Phaät khoâng thoái chuyeån, coøn hai caùch treân thì khoù hôn.

Qua baøi naøy toâi cuõng muoán noùi cho quí vò thaáy roõ tinh thaàn Thieàn toâng ñôøi Traàn. Töø ngaøi Traàn Thaùi Toâng veà sau, caùc ngaøi tu Thieàn maø khoâng choáng nieäm Phaät, töùc khoâng choáng Tònh ñoä. Ngöôïc laïi coøn chæ cho chuùng ta caùch tu Tònh ñoä theá naøo cho hôïp lyù, cho ñuùng phaùp. Nhö vaäy Tònh ñoä vaø Thieàn hoøa hôïp chôù khoâng choáng ñoái. Chuùng ta thaáy tinh thaàn caùc vò Thieàn sö ñôøi Traàn khoâng nhöõng laø ôû trong phaùp nieäm Phaät vaø phaùp tu Thieàn, maø coøn dung hoøa luoân caû Khoång giaùo, Laõo giaùo, khoâng chia reõ, khoâng ñoái nghòch. Laáy Thieàn toâng laøm choã töïa ñeå dung hôïp Laõo, Khoång thaønh moät nhaø. Ñoù laø ñeå cho chuùng ta thaáy ngöôøi tu khoâng ñaët ai laø keû thuø, khoâng thaáy ai laø ngöôøi ñaùng cho mình choáng ñoái, maø phaûi cuøng chung hoøa hôïp ñeå mình vaø moïi ngöôøi ñeàu tieán tu khoâng thoái chuyeån. Nhö vaäy quan nieäm roäng raõi bao dung cuûa Thieàn toâng ñôøi Traàn chöùng toû caùc ngaøi ñaõ vöôït qua choã rieâng tö cuûa mình, maø trong nhaø Phaät goïi laø “cuoäc”, cuoäc laø chaáp. Cuõng nhö chuùng ta ngoài trong nhaø nhìn ra boán phöông, chuùng ta chæ thaáy boán phöông qua cöûa soå, cöûa caùi môû. Neáu thaáy qua cöûa soå, cöûa caùi thì caùi thaáy bò haïn cheá, neân goïi laø cuoäc. Neáu chuùng ta böôùc ra khoûi nhaø, ñöùng ngoaøi trôøi nhìn boán phöông, thì chuùng ta khoâng bò vaät gì ngaên caùch, ñoù laø thoâng. Ngöôøi tu khi ñeán choã thaáy taâm mình töùc Phaät, thì ai khoâng coù taâm? Neáu ai cuõng coù taâm thì ai cuõng coù Phaät. Daàu ngöôøi tu theo Khoång giaùo cuõng coù Phaät, ngöôøi tu theo Laõo giaùo cuõng coù Phaät vaø chuùng ta tu theo Phaät cuõng coù Phaät. Ai cuõng coù Phaät thì ñeàu gioáng nhau. Khoâng theå oâng Phaät naøy khaùc oâng Phaät kia ñöôïc, neáu khaùc thì khoâng phaûi laø Phaät. Cho neân noùi Phaät, Phaät ñaïo ñoàng, Phaät Phaät khoâng khaùc. Nhö vaäy ai cuõng coù Phaät taùnh thì coù ai ñaùng cho mình thuø gheùt ñaâu. Chaúng leõ Phaät laïi gheùt Phaät, Phaät thuø Phaät sao? Vì vaäy ñoái vôùi moïi ngöôøi duø khoâng tu theo ñaïo Phaät, cuõng thaáy hoï coù Phaät. Ñaõ thaáy hoï coù Phaät thì khoâng theå gheùt hoï ñöôïc. Vaäy muoán cho oâng Phaät mình soáng troïn veïn laø Phaät thì thaáy Phaät naøo mình cuõng quí. Cho neân ngaøi Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh noùi moät caâu raát hi höõu: “Toâi khoâng daùm khinh caùc ngaøi, vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät.” Khoâng daùm khinh töùc laø phaûi troïng, phaûi quí. Coøn thuø gheùt laø khoâng troïng khoâng quí. Hieåu ñöôïc choã naøy môùi thaáy tinh thaàn ñaïo Phaät traøn khaép. Laâu nay chuùng ta chæ noùi theo theá gian laø taát caû nhaân loaïi ñeàu laø ñoàng loaïi neân phaûi thöông nhau. Noùi nhö vaäy nghe cuõng toát, nhöng choã naøy neáu noùi theo Thieàn toâng thì nhaân loaïi ñeàu laø Phaät. Ñaõ laø Phaät thì khoâng daùm khinh ai, khoâng daùm gheùt ai. Neáu coù thöông coù gheùt thì oâng Phaät cuûa mình ñaõ aån maát. Toâi nhaéc cho quí vò bieát raèng chuùng ta tu khoâng phaûi coá gaéng, khoâng phaûi daèn eùp, khoâng phaûi deïp boû maø phaûi nhìn cho töôøng taän ai cuõng coù taùnh giaùc. Mình bieát mình coù taùnh giaùc hieän höõu, thì taùnh giaùc cuûa ngöôøi cuõng thaät coù hieän höõu, nhöng khaùc nhau chaêng chæ laø moät beân bieát vaø tìm moïi caùch khai thaùc ñöôïc saùng toû, coøn moät beân khoâng bieát thì coù taùnh giaùc maø vaãn ñeå môø mòt, toái taêm. Vì vaäy mình khoâng neân khinh khi ai, cuõng khoâng daùm giaän ai, vì ngöôøi naøo cuõng ñaùng quí heát thì giaän sao ñöôïc. Coù giaän gheùt laø heát quí roài. Nhö vaäy soáng trong ñôøi naøy chuùng ta môùi thaáy taâm mình bình ñaúng ñoái vôùi taát caû chuùng sanh, neáu khoâng thì seõ phaân bieät ngöôøi naøy hay, keû kia dôû. Töø caùi phaân bieät ñoù laïi sanh ra nhieàu beänh chöôùng khaùc. Chæ moät caâu cuûa ngaøi Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh maø chuùng ta tu suoát ñôøi khoâng xong. Thaáy ñöôïc nhö vaäy thì soáng trong cuoäc ñôøi khoâng coù phieàn naõo, nhöõng caùi xaáu, caùi dôû chæ laø buïi che laáp göông, lau ñi seõ heát. Hieåu ñöôïc yù naøy quí vò môùi thaáy ñöôïc tinh thaàn cuûa caùc vò Thieàn sö ngaøy xöa ñoái vôùi moïi ngöôøi, hoaëc thaáy tinh thaàn cuûa caùc vò Boà-taùt nhìn chuùng sanh moät caùch roäng môû bao dung, chôù khoâng nhö caùi nhìn phaøm tuïc roài gaây phieàn naõo cho nhau.

]