ROÄNG KHUYEÂN PHAÙT TAÂM BOÀ-ÑEÀ

Dòch 

ÔÛ ñôøi caùi quí toät chæ laø vaøng ngoïc maø thoâi. Nhöng xeùt kyõ choã quí tieác aáy, chaúng baèng thaân maïng. Ví nhö coù ngöôøi giaøu sang ñöôïc phong laøm ñaïi töôùng, duøng vaøng roøng laøm giaùp ñeå che ñôõ cho thaân. Ñeán khi laâm chieán binh ñao bò thua, hoaëc côûi giaùp neùm göôm maø chaïy, mong ñöôïc thaân maïng an toaøn maø thoâi, giaùp vaøng roøng ñaâu raûnh nghó tieác. Môùi bieát, caùi quí vaøng roøng chaúng baèng caùi quí thaân maïng, ñaây laø thaät vaäy.

Ngaøy nay thì khoâng theá, traùi laïi quí vaät kia maø khinh thaân naøy. Chaúng bieát thaân naøy khoù ñöôïc coù ba. Theá naøo laø ba?

1. Trong luïc ñaïo chæ coù ngöôøi laø quí, ñeán khi nhaém maét ñi roài, môø môø mòt mòt chaúng bieát choã ñeán. Hoaëc vaøo ñöôøng ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh, a-tu-la chaúng ñöôïc laøm ngöôøi. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù nhaát.

2. Ñaõ ñöôïc laøm ngöôøi, laïi sanh nôi moïi rôï, taém thì ñoàng soâng, nguû thì chung giöôøng, traät töï toân ti khoâng coù, nam nöõ laãn loän, chaúng ñöôïc phong tuïc nhaân thuaàn, chaúng nghe chö Thaùnh giaùo hoùa. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù hai.

3. Ñaõ ñöôïc sanh nôi phoàn thònh maø saùu caên khoâng ñuû, thaân theå taät nguyeàn, muø, ñieác, caâm, ngoïng, queø, thoït, coøng, guø; mieäng muõi hoâi tanh, thaân hình nhô nhôùp. Thaày chaúng ñöôïc gaàn, chuùng chaúng ñöôïc thaân. Tuy ôû nôi phoàn thònh döôøng theå ôû ngoaøi queâ vaéng. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù ba.

Nay ñaõ laøm ngöôøi, ñöôïc sanh nôi phoàn thònh laïi ñaày ñuû saùu caên, ñaâu chaúng laø quí sao? Ngöôøi ñôøi luoân luoân ñuoåi theo con ñöôøng danh lôïi, luoáng nhoïc xaùc toån thaàn, ñem thaân maïng raát quí baùu naøy laøm toâi tôù cho tieàn cuûa ñaùng khinh. Saùnh vôùi ngöôøi aên baùnh queân vôï, ngaäm côm queân moâi naøo coù khaùc gì. Tuy thaân maïng thaät laø quí troïng, vaãn chöa quí troïng baèng ñaïo toái cao. Cho neân Khoång Töû noùi: “Sôùm nghe ñaïo chieàu cheát cuõng vui.” Laõo Töû noùi: “Toâi sôû dó coù hoaïn lôùn, vì toâi coù thaân.” Theá Toân thuôû xöa caàu ñaïo xaû thaân cöùu coïp ñoùi. Ñaâu chaúng phaûi ba baäc Thaùnh nhaân ñeàu khinh thaân maø troïng Ñaïo ñoù sao? Than oâi! Thaân maïng thaät laø quí troïng coøn phaûi xaû ñeå caàu Voâ thöôïng Boà-ñeà, huoáng laø vaøng ngoïc, tieàn cuûa ñaùng khinh maø laïi tieác sao? OÂi trong aáp möôøi nhaø vaãn coù ngöôøi trung tín, huoáng laø caû theá gian haù khoâng coù ngöôøi thoâng minh saùng suoát hay sao? Ñaõ nghe lôøi naøy, caàn phaûi gaéng hoïc, chôù neân nghi ngôø chaäm treã. Kinh noùi: “moät phen maát thaân ngöôøi, muoân kieáp chaúng ñöôïc laïi”, thaät laø thoáng thieát. Cho neân Khoång Töû noùi: “Ngöôøi khoâng chòu laøm, toâi chaúng laøm gì, cam ñaønh thoâi vaäy.”

Roõ raøng thôøi gian traêm naêm, toaøn ôû trong saùt-na, thaân huyeãn töù ñaïi ñaâu theå laâu daøi. Moãi ngaøy chìm ñaém trong traàn lao, moãi luùc nghieäp thöùc caøng meânh moâng voâ taän. Chaúng bieát moät taùnh vieân minh, luoáng theo saùu caên tham duïc. Coâng danh caùi theá cuõng chæ laø moät tröôøng ñaïi moäng, phuù quí kinh nhaân khoù khoûi voâ thöôøng hai chöõ. Tranh nhaân tranh ngaõ roát cuoäc thaønh khoâng, khoe gioûi khoe hay cöùu kính chaúng thaät.

            Gioù löûa khi tan khoâng giaø treû,

            Nuùi soâng baïi hoaïi maáy anh huøng.

Ñaàu xanh chöa maáy luùc toùc baïc ñaõ sôùm ñieåm söông; ngaøy vui vöøa ñeán thì ngaøy ñieáu cuõng ñi theo. Moät bao maùu muû nhieàu naêm khoå luyeán aân tình, baûy thöôùc hình haøi buoâng loøng tham meâ taøi baûo. Thôû ra khoù mong ñöôïc hít vaøo, ngaøy nay khoâng baûo ñaûm ngaøy mai.

            Soâng yeâu chìm noåi luùc naøo thoâi,

            Nhaø löûa ñoát thieâu bao giôø taét?

Chaúng nguyeän vöôït ra loái nghieäp, chæ vì chöa coù coâng phu. Vua Dieâm-la chôït truy tìm, Thoâi töôùng coâng haù cho trieån haïn. Ngoaùi ñaàu nhìn ngöôøi thaân chaúng thaáy, ñeán ñaây roài nghieäp baùo töï mang. Quæ vöông nguïc toát maëc söùc khaûo tra, caây kieám nuùi ñao khoân choáng ñôõ. Hoaëc nhoát döôùi ngoïn nuùi löûa, hoaëc giam trong nuùi Thieát Vi. Vaøo vaïc daàu soâi muoân kieáp ngaøn ñôøi, bò chaët cheùm moät ñao thaønh hai khuùc. Ñoùi nuoát hoaøn saét noùng, khaùt uoáng nöôùc ñoàng soâi. Suoát ngaøy luoân chòu khoå ñau, naêm traêm kieáp chaúng thaáy hình boùng. Traû xong toäi nghieäp, trôû vaøo luaân hoài. Boãng maát thaân ngöôøi khi tröôùc, trôû laïi mang laáy ñaõy da. Ñoäi loâng mang söøng, haøm saét daây yeân, laáy thòt nuoâi ngöôøi duøng maïng traû nôï. Sanh bò khoå dao baèm chaøy neän, soáng bò naïn nöôùc soâi löûa boûng. Haèng chöùa oaùn thuø, thay nhau aên nuoát. Khi ñoù môùi hoái haän, hoïc ñaïo khoâng nhaân. Chi baèng ngaøy nay tu taäp, chôù ñeå ñôøi naøy troâi qua.

Ñöùc Phaät Thích-ca tröôùc boû hoaøng cung ñi thaúng vaøo nuùi Tuyeát. Cö só Baøng Long Uaån ñem gia taøi ñoå xuoáng bieån saâu. Chaân Vuõ chaúng thieát ngoâi vua chæ caàu tu haønh. Löõ Coâng ñaõ laøm thaàn tieân vaãn coøn tham vaán. Toâ Ñoâng Pha thöôøng gaàn Phaät AÁn, Haøn Vaên Coâng laïi leã Ñaïi Ñieân, Buøi Coâng bò ñoaït hoát nôi Thaïch Söông, Phoøng Töôùng hoûi phaùp ôû Quoác Nhaát. Dieäu Thieän khoâng nhaän phoø maõ, thaønh Phaät chaúng ngôø. Luïc Toå môùi gaëp khaùch nghe kinh lieàn tænh ngoä. Ñaïo Thieàn neáu khoâng thuù vò, Hieàn Thaùnh sao chòu qui y. Hoa Laâm caûm hoùa hai coïp theo luoân. Ñaàu Töû coù ba con chim baùo saùng. Lyù tröôûng giaû giaûi kinh maø thieân truø daâng côm. Tu-boà-ñeà ngoài yeân maø Ñeá Thích taùn hoa. Ñaït-ma moät chieác deùp veà taây. Phoå Hoùa rung chuoâng bay ñi. La-haùn ñeán tham vaán vôùi Hoøa thöôïng Ngöôõng Sôn. Nhaïc Ñeá qui y vôùi Thieàn sö Tö Ñaïi. Caûnh Sôn ñeán nay vaãn ñöôïc Long vöông thænh cuùng. Tuyeát Phong ngaøy xöa hay sai ngöôøi goã phaù non. Ñaây laø nhöõng nguyeân do ñeå nghieäm bieát, chôù töï khinh maø lui suït.

Choàn hoang coøn nghe Baù Tröôïng noùi phaùp. Loaøi oác soø vaãn bieát hoä kinh Kim Cang. Möôøi ngaøn con caù nghe danh hieäu Phaät ñöôïc hoùa laøm con trôøi. Naêm traêm con dôi nghe tieáng phaùp thaûy ñöôïc laøm Hieàn Thaùnh. Maõng xaø nghe saùm hoái ñöôïc sanh thieân. Roàng nghe kinh maø ngoä ñaïo. Chuùng laø loaøi vaät coøn hay laõnh ngoä, huoáng laø ngöôøi sao chaúng hoài taâm.

Hoaëc coù ngöôøi vuøi ñaàu trong aên uoáng, qua maát moät ñôøi. Hoaëc coù ngöôøi treân ñöôøng tu haønh laàm laãn, maø khoâng thöùc tænh. Ñaâu bieát taùnh giaùc Boà-ñeà moãi moãi vieân thaønh, naøo hay caên laønh Baùt-nhaõ ngöôøi ngöôøi ñaày ñuû. Chôù luaän ñaïi aån tieåu aån, thoâi phaân taïi gia xuaát gia. Chaúng cuoäc ngöôøi taêng keû tuïc, chæ coát nhaän ñöôïc baûn taâm. Voán khoâng coù nam nöõ, ñaâu caàn chaáp töôùng. Ngöôøi chöa roõ doái chia tam giaùo, lieãu ñöôïc roài ñoàng ngoä nhaát taâm. Neáu hay phaûn chieáu hoài quang, ñeàu ñöôïc kieán taùnh thaønh Phaät.

Huoáng laø thaân ngöôøi khoù ñöôïc, Phaät phaùp khoù nghe. Neáu muoán vöôït khoûi voøng quanh luïc ñaïo, chæ coù con ñöôøng taét Nhaát thöøa. Caàn tìm chaùnh kieán, chôù tin taø sö. Ngoä roài môùi laø vaøo cöûa, haønh ñöôïc môùi hay thoaùt tuïc. Böôùc böôùc ñaïp ñeán ñaát thaät; ñaàu ñaàu ñeàu ñoäi hö khoâng. Khi duøng thì muoân caûnh toaøn baøy, buoâng ñi thì maûy buïi chaúng laäp. Vöôït ñeán choã khoâng coøn töông quan sanh töû, cô lieãu ngoä quæ thaàn nhìn chaúng ra.

Laø phaøm laø thaùnh ñoàng vaøo ñöôøng naøy, hoaëc oaùn hoaëc thaân cuøng chung moät loã muõi. Thaät ngoä nhö theá, coøn keït giöõa ñöôøng. Thoâi noùi tam huyeàn höôùng thöôïng, coát roõ moät caâu roát sau. Haõy noùi hieän nay caùi gì laø “moät caâu roát sau”?

            Non xanh choán aáy nhìn trôøi roäng,

            Sen ñoû nôû roài nghe muøi thôm.

Giaûng 

Trong baøi naøy ngaøi Traàn Thaùi Toâng khuyeân chuùng ta phaûi phaùt taâm Boà-ñeà, töùc laø phaûi phaùt taâm caàu giaùc ngoä.

“ÔÛ ñôøi caùi quí toät chæ laø vaøng ngoïc maø thoâi. Nhöng xeùt kyõ choã quí tieác aáy chaúng baèng thaân maïng. Ví nhö coù ngöôøi giaøu sang ñöôïc phong laøm ñaïi töôùng, duøng vaøng roøng laøm giaùp ñeå che ñôõ cho thaân. Ñeán khi laâm chieán binh ñao bò thua, hoaëc côûi giaùp neùm göôm maø chaïy, mong ñöôïc thaân maïng an toaøn maø thoâi, giaùp vaøng roøng ñaâu raûnh nghó tieác. Môùi bieát, caùi quí vaøng roøng chaúng baèng caùi quí thaân maïng, ñaây laø thaät vaäy.”

Tröôùc tieân Ngaøi noùi caùi quí cuûa thaân maïng con ngöôøi. Ngöôøi theá gian khoâng ai khoâng quí vaøng baïc, vaøng baïc tuy raát quí, nhöng khi tai naïn ñeán vôùi thaân, ngöôøi ta khoâng coøn quí vaøng baïc nöõa, chæ nghó ñeán thaân maø thoâi. Ví duï nhö moät vieân töôùng ra traän mang giaùp baèng vaøng, khi thaát traän phaûi boû chaïy, giaùp vaøng naëng quaù, sôï bò giaëc ñuoåi baét chaët ñaàu, baáy giôø phaûi côûi giaùp vaøng neùm ñi, mieãn chaïy khoûi cheát thì thoâi. Nhö vaäy thaân maïng quí troïng hôn vaøng.  

“Ngaøy nay thì khoâng theá, traùi laïi quí vaät kia maø khinh thaân naøy.” Nhöng thôøi nay coù nhieàu ngöôøi ñem thaân ñeå caàu ñöôïc vaøng baïc, nghóa laø xem nheï thaân maø quí troïng vaøng. Thí duï nhö nhöõng ngöôøi aên troäm aên cöôùp, daùm ñem thaân ñeán choã hieåm nguy, coù khi bò ñaùnh bò gieát, maø khoâng lo sôï, mieãn ñöôïc vaøng baïc thoâi. Hoï quí vaøng baïc hôn thaân maïng, ñoù laø sai laàm, vì thaân quí hôn vaøng maø hoï laïi ñem thaân ñoåi laáy vaøng!

“Chaúng bieát thaân naøy khoù ñöôïc coù ba. Theá naøo laø ba?

1. Trong luïc ñaïo chæ coù ngöôøi laø quí, ñeán khi nhaém maét ñi roài, môø môø mòt mòt chaúng bieát choã ñeán. Hoaëc vaøo ñöôøng ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh, a-tu-la chaúng ñöôïc laøm ngöôøi. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù nhaát.” Trong luïc ñaïo, ñöôïc thaân ngöôøi laø moät caùi khoù. Neáu laáy tieâu chuaån Phaät daïy ñeå ñoái chieáu, khi con ngöôøi maát thaân naøy coù deã ñöôïc laïi thaân ngöôøi nöõa hay khoâng? Ñöùc Phaät noùi: “Ai giöõ troøn naêm giôùi, baûo ñaûm ñöôïc laøm ngöôøi.” Neáu naêm giôùi khuyeát ñi, nghóa laø chæ giöõ hai hay ba giôùi thì coù theå maát thaân ngöôøi, neáu khuyeát troïn veïn thì hoaøn toaøn khoâng ñöôïc laøm ngöôøi. Nhö vaäy trong naêm giôùi, chuùng ta thöû kieåm laïi xem coù ai giöõ troïn ñöôïc chöa? Khuyeát chöøng moät phaàn tö, moät phaàn taùm coøn khaû dó, neáu khuyeát troïn veïn hoaëc ba, boán phaàn thì thaät khoù trôû laïi laøm ngöôøi. Vì theá trong luïc ñaïo, nhaát laø ba ñöôøng ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh vaø ñöôøng thöù tö laø a-tu-la, con ngöôøi deã rôi xuoáng, coøn hai ñöôøng ngöôøi vaø trôøi, ít ñöôïc troài leân. Trong saùu ñöôøng, maø boán thua hai thaéng, thì deã gì ñi con ñöôøng thaéng, neân ña soá maát thaân naøy khoù tìm laïi ñöôïc. Vaäy ñöôïc thaân ngöôøi laø caùi khoù thöù nhaát.

“2. Ñaõ ñöôïc laøm ngöôøi, laïi sanh nôi moïi rôï, taém thì ñoàng soâng, nguû thì chung giöôøng, traät töï toân ti khoâng coù, nam nöõ laãn loän, chaúng ñöôïc phong tuïc nhaân thuaàn, chaúng nghe chö Thaùnh giaùo hoùa. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù hai.” Neáu ñöôïc laøm ngöôøi maø sanh vaøo nhöõng nôi khoâng ñaày ñuû vaên hoùa, phaûi soáng trong hoaøn caûnh hoãn mang, khoâng toân ti traät töï, khoâng phong tuïc nhaân thuaàn, ñoù laø caùi khoù thöù hai.

“3. Ñaõ ñöôïc sanh nôi phoàn thònh maø saùu caên khoâng ñuû, thaân theå taät nguyeàn, muø, ñieác, caâm, ngoïng, queø, thoït, coøng, guø; mieäng muõi hoâi tanh, thaân hình nhô nhôùp. Thaày chaúng ñöôïc gaàn, chuùng chaúng ñöôïc thaân. Tuy ôû nôi phoàn thònh döôøng theå ôû ngoaøi queâ vaéng. Ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù ba.” Ñöôïc thaân ngöôøi maø bò taät nguyeàn saùu caên khoâng ñaày ñuû, chaúng ñöôïc gaàn thaày, chaúng gaàn chuùng baïn, ñaây laø caùi khoù ñöôïc thöù ba.

Nhö vaäy ba caùi khoù ñöôïc laø:

            1. Ñöôïc thaân ngöôøi ñoái vôùi luïc ñaïo laø khoù.       

            2. Ñöôïc thaân ngöôøi maø ôû nôi phoàn thònh laø khoù.

            3. Ñöôïc thaân ngöôøi, ôû nôi phoàn thònh maø khoâng bò taät nguyeàn laø khoù. Hieän giôø taát caû chuùng ta coù qua ñöôïc ba caùi khoù ñoù chöa? Töông ñoái cuõng qua ñöôïc roài, nhö vaäy haïnh phuùc bieát maáy maø khoâng chòu höôûng, laïi ñi tìm haïnh phuùc khaùc. Coù khi vì tìm haïnh phuùc maø bò taät nguyeàn khoå aûi.

“Nay ñaõ laøm ngöôøi, ñöôïc sanh nôi phoàn thònh laïi ñaày ñuû saùu caên, ñaâu chaúng laø quí sao?” Chuùng ta ñöôïc laøm ngöôøi moät caùch troïn veïn vöôït qua ba caùi khoù roài, thaät laø ñaùng quí.

“Ngöôøi ñôøi luoân luoân ñuoåi theo con ñöôøng danh lôïi, luoáng nhoïc xaùc toån thaàn, ñem thaân maïng raát quí baùu naøy laøm toâi tôù cho tieàn cuûa ñaùng khinh. Saùnh vôùi ngöôøi aên baùnh queân vôï, ngaäm côm queân moâi naøo coù khaùc gì.” Ngöôøi ñôøi chaïy theo danh lôïi neân khoå nhoïc thaân xaùc, hao toån tinh thaàn, ñem thaân quí baùu laøm toâi tôù cho tieàn cuûa ñaùng khinh, ñoù laø sai laàm lôùn. Saùnh vôùi ngöôøi aên baùnh queân vôï ñaâu coù khaùc, töùc laø chæ ngöôøi thaáy lôïi nhoû maø queân tình nghóa thieát tha. Ngaäm côm queân moâi laø nhôù côm queân moâi, côm laø taïm thôøi, moâi laø laâu daøi, töùc laø chæ caùi ngu muoäi cuûa con ngöôøi, nhôù vieäc nhoû maø queân vieäc lôùn.

“Tuy thaân maïng thaät laø quí troïng, vaãn chöa quí troïng baèng ñaïo toái cao.” Ñoaïn treân ngaøi Traàn Thaùi Toâng keát toäi nhöõng ngöôøi quí taøi vaät maø queân thaân maïng, ñoù laø keû ngu. Ñeán ñaây Ngaøi noùi theâm, thaân maïng tuy quí, nhöng vaãn chöa baèng ñaïo toái cao. Thaät vaäy thaân maïng raát quí nhöng ñaïo toái cao coøn quí troïng hôn.

“Cho neân Khoång Töû noùi: Sôùm nghe ñaïo chieàu cheát cuõng vui. Laõo Töû noùi: Toâi sôû dó coù hoaïn lôùn, vì toâi coù thaân. Theá Toân thuôû xöa caàu ñaïo xaû thaân cöùu coïp ñoùi. Ñaâu chaúng phaûi ba baäc Thaùnh nhaân ñeàu khinh thaân maø troïng Ñaïo ñoù sao?”

“Khoång Töû noùi: Sôùm ñöôïc nghe ñaïo chieàu cheát cuõng vui”, töùc laø quí ñaïo hôn thaân. Coøn Laõo Töû noùi: Coù thaân naøy laø coù hoaïn lôùn, neáu khoâng coù thaân thì môùi heát hoaïn. Vaäy hai vò Thaùnh nhaân ñeàu coi thöôøng thaân maïng. 

“Ñöùc Theá Toân thuôû xöa caàu ñaïo, xaû thaân cöùu coïp ñoùi.” Ñaây laø caâu chuyeän tieàn thaân cuûa ñöùc Phaät. Thaáy coïp ñoùi, Ngaøi thöông neân laên mình xuoáng hoá cho coïp aên, ñoù laø xaû thaân cöùu coïp ñoùi. Ngöôøi theá gian coi thaân laø quí, nhöng caùc baäc Thaùnh thì khinh thaân quí ñaïo, neân caùc Ngaøi xaû thaân ñeå caàu ñaïo. Chuùng ta chaúng nghe ngöôøi xöa noùi: Tu laø xaû phuù caàu baàn, xaû thaân caàu ñaïo ñoù sao! Nhöng ngaøy nay laïi khaùc hôn, nhieàu khi ñi tu boû caùi ngheøo vaøo chuøa ñeå laøm giaøu, ñoù laø xaû baàn caàu phuù roài. Xöa noùi: xaû thaân caàu ñaïo, nay laïi noùi: xaû ñaïo vò thaân, nghóa laø coi thöôøng ñaïo maø troïng thaân hôn, ñoù laø nhöõng ñieàu laàm laãn, thaät traùi vôùi ñaïo nghóa.

“Than oâi! Thaân maïng thaät laø quí troïng coøn phaûi xaû ñeå caàu Voâ thöôïng Boà-ñeà, huoáng laø vaøng ngoïc, tieàn cuûa ñaùng khinh maø laïi tieác sao?” Ñaây laø lôøi than, thaân maïng thaät laø quí coøn phaûi xaû ñeå caàu giaùc ngoä, sao laïi coøn tieác vaøng ngoïc tieàn cuûa laø caùi ñaùng khinh. Cho neân ngöôøi tu maø coøn tieác tieàn cuûa baïc vaøng laø khoâng ñuùng.

“OÂi trong aáp möôøi nhaø vaãn coù ngöôøi trung tín, huoáng laø caû theá gian haù khoâng coù ngöôøi thoâng minh saùng suoát hay sao?” Ngöôøi xöa noùi: Trong aáp coù möôøi nhaø, vaãn coù moät ngöôøi trung tín, huoáng nöõa caû theá gian naøy khoâng coù ngöôøi naøo saùng suoát thaáy ñöôïc leõ thaät naøy hay sao? Leõ thaät naøy laø leõ khinh tieàn cuûa, khinh thaân maïng maø quí troïng ñaïo vaäy, ñaây laø leõ thaät ít ngöôøi thaáy ñöôïc.

“Ñaõ nghe lôøi naøy, caàn phaûi gaéng hoïc, chôù neân nghi ngôø chaäm treã. Kinh noùi: ‘moät phen maát thaân ngöôøi, muoân kieáp chaúng ñöôïc laïi’, thaät laø thoáng thieát. Cho neân Khoång Töû noùi: ‘Ngöôøi khoâng chòu laøm, toâi chaúng laøm gì, cam ñaønh thoâi vaäy.’ ” Ngaøi Traàn Thaùi Toâng khuyeân moãi ngöôøi chuùng ta phaûi raùng tu haønh, caàn maãn hoïc taäp, chôù coù nghi ngôø laøm chaäm treã con ñöôøng tu cuûa mình. Trong kinh daïy: Moät khi maát thaân ngöôøi, muoân kieáp khoâng ñöôïc trôû laïi. Theá maø chuùng ta ñöôïc thaân ngöôøi khoâng coá gaéng tu sao? Lôøi khuyeân naøy thaät laø thoáng thieát. Khoång Töû daïy: Vieäc cuûa moãi ngöôøi töï laøm, neáu ngöôøi khoâng chòu laøm, khoâng chòu tu, duø cho baäc Thaùnh nhaân muoán giuùp cuõng khoâng giuùp ñöôïc, neân cam ñaønh thoâi vaäy, khoâng bieát laøm sao hôn!

“Roõ raøng thôøi gian traêm naêm, toaøn ôû trong saùt-na, thaân huyeãn töù ñaïi ñaâu theå laâu daøi. Moãi ngaøy chìm ñaém trong traàn lao, moãi luùc nghieäp thöùc caøng meânh moâng voâ taän.” Thôøi gian tuoåi thoï chuùng ta töôûng laø soáng ñöôïc traêm naêm, nhöng cô theå chuyeån dôøi töøng giaây phuùt, töøng saùt-na, khoâng phaûi ñôïi ñeán traêm naêm môùi thay ñoåi. Thaân chuyeån töøng saùt-na thì thaân laø huyeãn hoùa, töù ñaïi naøy laøm sao beàn vöõng laâu daøi ñöôïc. Moãi ngaøy chuùng ta chìm ñaém trong buïi traàn laêng xaêng, töùc laø chìm ñaém trong saùu traàn, thì nghieäp thöùc caøng môø mòt, caøng meânh moâng voâ taän, khoâng bieát ñaâu laø manh moái. Cho neân chuùng ta phaûi sôùm lo tu haønh ñeå thoaùt khoûi traàn lao nghieäp thöùc.

“Chaúng bieát moät taùnh vieân minh, luoáng theo saùu caên tham duïc.” Chuùng ta khoâng thöùc tænh, khoâng bieát raèng nôi moãi ngöôøi coù moät taùnh troøn saùng, trong kinh thöôøng duï nhö haït minh chaâu, goïi laø taùnh vieân minh. “Luoáng chaïy theo saùu caên tham duïc”, töùc laø saùu caên ñuoåi theo saùu traàn neân chuùng ta bò saùu traàn loâi keùo daãn daét ñi khoâng laøm chuû ñöôïc.

“Coâng danh caùi theá cuõng chæ laø moät tröôøng ñaïi moäng, phuù quí kinh nhaân khoù khoûi voâ thöôøng hai chöõ.” Duø ñöôïc coâng danh toät theá gian cuõng chæ laø moät tröôøng ñaïi moäng, duø cho giaøu sang toät ñænh ngöôøi nghe phaûi giaät mình, cuõng khoù thoaùt ñöôïc hai chöõ voâ thöôøng, töùc laø khoù troán ñöôïc caùi cheát.

“Tranh nhaân tranh ngaõ roát cuoäc thaønh khoâng, khoe gioûi khoe hay cöùu kính chaúng thaät.” Neáu chuùng ta coøn thaáy nhaân ngaõ laø quí, laø cao, thì coøn tranh hôn thua vôùi nhau. Nhöng nhaân ngaõ roát cuoäc cuõng thaønh khoâng, gioûi hay cöùu kính ñeàu khoâng thaät. Hai caâu keä sau ñaây caûnh tænh chuùng ta:

            Gioù löûa khi tan khoâng giaø treû,

            Nuùi soâng baïi hoaïi maáy anh huøng.

Gioù löûa tan roài, töùc laø thaân töù ñaïi raõ tan, luùc ñoù khoâng noùi giaø noùi treû nöõa, giaø treû ñeàu tan khoâng coù khaùc nhau. Khi côn voâ thöôøng ñeán soâng nuùi ñeàu baïi hoaïi, coøn maáy keû anh huøng! Trong baøi noùi veà Boán nuùi, duø cho nhöõng ñoäi quaân huøng maïnh ñeán ñaâu cuõng khoâng choáng ñôõ ñöôïc boán nuùi sanh, giaø, beänh, cheát. Theá neân khi voâ thöôøng ñeán, anh huøng theá maáy cuõng laø voâ nghóa.      

“Ñaàu xanh chöa maáy luùc toùc baïc ñaõ sôùm ñieåm söông, ngaøy vui vöøa ñeán thì ngaøy ñieáu cuõng ñi theo.” Nhöõng caâu naøy nghe xoùt xa laøm sao! Xoùt xa cho thaân phaän cuûa chính mình. Ñaàu xanh chöa bao laâu thì toùc ñaõ ñieåm söông. Nhö hieän giôø, chö Taêng Ni tuy noùi coøn nhoû nhöng ñaàu ñaõ ñieåm söông, coøn toâi toùc ñaõ baïc nhö tuyeát. Töø toùc xanh thaønh toùc baïc khoâng coù bao laâu.

“Ngaøy vui vöøa ñeán thì ngaøy ñieáu cuõng ñi theo.” Ngaøy vui laø ngaøy sanh, neân noùi möøng sinh nhaät. Nhöng coù sanh thì coù töû, neân vöøa möøng ngaøy sanh, laïi söûa soaïn lo ngaøy ñieáu, chôù coù laâu ñaâu. Theá maø ngöôøi ñôøi chaúng nhôù, ñeán baûy möôi tuoåi cuõng lo aên möøng sinh nhaät, khoâng nghó tôùi ngaøy ñieáu cuûa mình.

“Moät bao maùu muû nhieàu naêm khoå luyeán aân tình, baûy thöôùc hình haøi buoâng loøng tham meâ taøi baûo. Thôû ra khoù mong ñöôïc hít vaøo, ngaøy nay khoâng baûo ñaûm ngaøy mai.” Trong kinh noùi thaân naøy laø moät ñaõy da maùu muû, nhöng chuùng ta khoâng nhôù, do bao maùu muû naøy maø phaûi nhieàu naêm khoå luyeán aân tình vì thöông vì gheùt. “Baûy thöôùc hình haøi buoâng loøng tham meâ taøi baûo”, mang thaân baûy thöôùc (thöôùc ta ngaøy xöa) maø khoâng nhôù, chæ lo ham meâ taøi baûo. “Thôû ra khoù mong ñöôïc hít vaøo”, moät khi thôû ra töôûng nhö hít vaøo laø deã, nhöng ñeán luùc ngheït thôû muoán hít vaøo raát khoù, cho neân khoâng ai baûo ñaûm cuoäc soáng mình ñöôïc laâu beàn. “Ngaøy nay khoâng baûo ñaûm ngaøy mai”, chuùng ta cöù tính vieäc phaûi laøm ôû ngaøy mai, nhöng söï thaät ngaøy mai chöa baûo ñaûm. Soáng ngaøy nay bieát ngaøy nay, coøn ngaøy mai phaûi chôø xem, khoâng bieát coù maët mình hay khoâng. Noùi nghe buoàn nhöng ñoù laø moät leõ thaät.

            Ñoaïn naøy keát thuùc baèng hai caâu thô:

            Soâng yeâu chìm noåi luùc naøo thoâi,

            Nhaø löûa ñoát thieâu bao giôø taét.

Soâng yeâu dòch töø chöõ aùi haø trong nhaø Phaät. Chuùng ta chìm ñaém maõi trong soâng yeâu bieån aùi bieát ñeán chöøng naøo thoâi döùt. Nhaø löûa tam giôùi thieâu ñoát chuùng ta ñeán bao giôø môùi taét. Hai caâu keát naøy laø lôøi nhaéc nhôû caûnh tænh chuùng ta phaûi mau mau thoaùt khoûi soâng yeâu ñang nhaän chìm vaø nhaø löûa tam giôùi ñang thieâu ñoát chuùng ta.

“Chaúng nguyeän vöôït ra loái nghieäp, chæ vì chöa coù coâng phu. Vua Dieâm-la chôït truy tìm, Thoâi töôùng coâng haù cho trieån haïn.” Sôû dó chuùng ta khoâng thoaùt ñöôïc loái nghieäp laïi bò nghieäp daãn vì coâng phu tu haønh chöa coù bao nhieâu. Neáu khoâng thoaùt ñöôïc nghieäp, moät ngaøy kia vua Dieâm-la cho leänh truy tìm, Thoâi töôùng coâng cuõng khoâng cho trieån haïn. Töôùng coâng hoï Thoâi laø chæ quæ voâ thöôøng trong nhaø Phaät. Trong söû caùc Thieàn sö coù caâu chuyeän quæ voâ thöôøng tìm thaày Tri söï. Khi xöa ôû moät Thieàn vieän, coâng vieäc quaù beà boän, thaày Tri söï sieâng naêng laøm coâng taùc khoâng coù thôøi giôø tu. Moät hoâm quæ voâ thöôøng tôùi môøi ñi. Thaày hoaûng hoát noùi: Toâi laøm Tri söï maáy naêm nay khoâng raûnh ñeå tu, xin oâng veà taâu laïi vôùi Dieâm vöông hoaõn cho toâi moät tuaàn leã, ñeå toâi coù thôøi giôø tu haønh. Quæ voâ thöôøng neå tình veà taâu laïi, vua Dieâm vöông baèng loøng. Ngang ñoù thaày Tri söï buoâng taát caû vieäc vaø tu gaáp ruùt. Ñeán ñuùng kyø heïn, quæ voâ thöôøng trôû laïi, tìm khoâng ra thaày Tri söï nöõa. Baáy giôø thaày Tri söï ôû ñaâu? Chuùng ta cuõng raùng taäp nhö vaäy, khi laøm vieäc thì laøm taän löïc, luùc buoâng vieäc thì tu gaáp, nhö vaäy môùi gioûi môùi hay, neáu khoâng chòu tu, töôùng coâng hoï Thoâi cuõng khoâng trieån haïn ñöôïc.

“Ngoaùi ñaàu nhìn ngöôøi thaân chaúng thaáy, ñeán ñaây roài nghieäp baùo töï mang. Quæ vöông nguïc toát maëc söùc khaûo tra, caây kieám nuùi ñao khoân choáng ñôõ.” Khi bò quæ voâ thöôøng daãn ñi, quay ñaàu nhìn laïi tìm ngöôøi thaân chaúng thaáy moät ai. Moät thaân moät mình ra ñi, coøn ôû nhaân gian ngöôøi thaân ñang khoùc. Khi xuoáng ñeán Dieâm ñaøi, ñaõ taïo nghieäp gì phaûi töï chòu nghieäp aáy, khoâng coù ai thay theá cho mình. Bò quæ vöông nguïc toát khaûo tra, chòu ñuû cöïc hình ñau ñôùn, treøo leân caây kieám nuùi ñao, khoâng theå naøo choáng ñôõ ñöôïc.

“Hoaëc nhoát döôùi ngoïn nuùi löûa, hoaëc giam trong nuùi Thieát Vi. Vaøo vaïc daàu soâi muoân kieáp ngaøn ñôøi, bò chaët cheùm moät ñao thaønh hai khuùc. Ñoùi nuoát hoaøn saét noùng, khaùt uoáng nöôùc ñoàng soâi. Suoát ngaøy luoân chòu khoå ñau, naêm traêm kieáp chaúng thaáy hình boùng.” Hoaëc bò nhoát thieâu trong nuùi löûa, hoaëc bò giam eùp trong nuùi Thieát Vi. Coù khi bò quaêng trong vaïc daàu soâi khoâng bieát bao laâu, hoaëc bò dao chaët cheùm thaønh hai khuùc. Ñoùi thì nuoát hoaøn saét noùng, khaùt uoáng nöôùc ñoàng soâi, traûi qua naêm traêm kieáp chòu khoå ñau trong ñòa nguïc.

“Traû xong toäi nghieäp, trôû vaøo luaân hoài. Boãng maát thaân ngöôøi khi tröôùc, trôû laïi mang laáy ñaõy da. Ñoäi loâng mang söøng, haøm saét daây yeân, laáy thòt nuoâi ngöôøi duøng maïng traû nôï.” Traû xong toäi nghieäp laïi trôû vaøo luaân hoài bò caùc dö baùo: Tröôùc laø ngöôøi nhöng taïo toäi bò xuoáng ñòa nguïc, traû xong quaû baùo coøn caùc dö baùo, maát thaân ngöôøi khi tröôùc laïi mang thaân caùc loaøi vaät. Hoaëc laøm thaân traâu ngöïa, hoaëc laøm lôïn choù vòt gaø, duøng maïng traû ñeàn nôï cuõ.

“Sanh bò khoå dao baèm chaøy neän, soáng bò naïn nöôùc soâi löûa boûng. Haèng chöùa oaùn thuø, thay nhau aên nuoát.” Khi sanh laøm loaøi vaät, hoaëc bò dao baèm chaøy neän, hoaëc bò nöôùc soâi löûa boûng. Laøm thaân boø lôïn bò dao baèm thòt, laøm thaân deâ nai, bò chaøy neän cho meàm, laøm gaø vòt bò nhuùng nöôùc soâi... Khi xöa mình gieát hoï, hoï oaùn haän mình, baây giôø hoï gieát mình, mình oaùn haän laïi, cöù nhö theá maø chöùa thuø chaát oaùn, aên nuoát laãn nhau maõi maõi khoâng cuøng.     

“Khi ñoù môùi hoái haän, hoïc ñaïo khoâng nhaân. Chi baèng ngaøy nay tu taäp, chôù ñeå ñôøi naøy troâi qua.” Ñeán khi naøy môùi hoái haän taïi sao tröôùc kia chuùng ta khoâng coá gaéng hoïc ñaïo ñeán nôi ñeán choán, nay khoâng coù cô hoäi hoïc ñaïo phaûi chòu khoå ñau, coù aên naên cuõng khoâng kòp nöõa. Chi baèng ngay baây giôø phaûi raùng tu taäp chôù ñeå ñôøi naøy troâi qua. Ñaây laø lôøi khuyeân nhaéc chuùng ta phaûi mau mau thöùc tænh gaéng tu, neáu khoâng tu phaûi theo nghieäp chòu khoå voâ cuøng, heát kieáp naøy sang kieáp khaùc laøm thaân suùc vaät ñeå ñeàn traû nôï tröôùc.

Ñeán ñaây ngaøi Traàn Thaùi Toâng daãn nhöõng söï tích ñeå chæ vieäc hoïc ñaïo raát laø quí troïng.

“Ñöùc Phaät Thích-ca tröôùc boû hoaøng cung ñi thaúng vaøo nuùi Tuyeát.” Khi xöa ñöùc Phaät do thöùc tænh, Ngaøi boû cung vaøng, ñieän ngoïc, ngoâi vua, ñi vaøo nuùi Tuyeát tu khoå haïnh cho ñeán queân thaân.

“Cö só Baøng Long Uaån ñem gia taøi ñoå xuoáng bieån saâu.” OÂng Baøng Long Uaån laø moät nhaø Nho giaøu coù, khi hieåu ñaïo roài, oâng ñem tieàn cuûa baïc vaøng ñoå xuoáng soâng Töông, chæ lo tu haønh maø thoâi.

“Chaân Vuõ chaúng thieát ngoâi vua chæ caàu tu haønh.” Chaân Vuõ laø moät vò Thaùi töû nöôùc Trònh Laïc ñôøi Haùn, khi sanh ra coù nhieàu ñieàm laï. Lôùn leân coù chí tröø khöû taø ma, vöôït bieån ñoâng gaëp thieân thaàn trao cho caây baûo kieám. Chaân Vuõ tu luyeän ôû nuùi Ñoâng Haûi boán möôi hai naêm thaønh coâng, ngay ban ngaøy bay leân khoâng, vaâng leänh Thöôïng ñeá traán thuû phöông baéc. Voán teân laø Huyeàn Vuõ, sau ñoåi laø Chaân Vuõ. Ñaây laø moät vò Thaùi töû vì ham tu maø boû caû ngoâi vua.

“Löõ Coâng ñaõ laøm thaàn tieân, vaãn coøn tham vaán.” Ñaây laø caâu chuyeän tieân. Löõ Coâng töùc laø Löõ Ñoàng Taân, trong saùch coù moät baøi vieát Löõ Ñoàng Taân ñaàu Phaät. Löõ Ñoàng Taân queâ ôû Haø Döông, sanh khoaûng Thieân Baûo nhaø Ñöôøng, doøng hoï laøm quan, oâng maáy phen thi Tieán só khoâng ñaäu, chaùn naûn daïo nuùi Hoa Sôn, gaëp Haùn Chung Ly laø Lang töôùng nhaø Taán traán loaïn nôi ñaây, oâng xin ôû laïi vaø hoïc phaùp döôõng sanh. Chung Ly muoán ñoä Löõ Ñoàng Taân, tröôùc duøng taøi thí, moät hoâm Ñoàng Taân ñöùng haàu, Chung Ly löôïm moät hoøn ñaù laáy thuoác boâi vaøo lieàn thaønh vaøng roøng taëng cho Taân noùi ñeå ñi ñöôøng baùn xaøi. Taân hoûi: Caùi naøy coù hoaïi chaêng? Ly noùi: Naêm traêm naêm môùi hoaïi. Taân lieàn neùm ñi noùi: Khi khaùc laøm laàm ngöôøi. Ly laïi thöû Taân baèng saéc ñeïp, sai Taân vaøo nuùi haùi thuoác, Ly hoùa ra tuùp leàu tranh coù moät coâ gaùi ñeïp, coâ gaùi thaáy Taân vui möøng ñoùn tieáp noùi: Choàng toâi maát ñaõ laâu, nay gaëp quaân töû mong khoâng boû toâi, böôùc laïi gaàn muoán naém tay. Taân laáy tay gaït ra noùi: Chôù ñem caùi ñaõy nhôùp ñeán gaàn ta. Ngöôøi nöõ aáy bieán maát hieän Haùn Chung Ly. Haùn Chung Ly lieàn daïy cho Taân thuaät kim ñôn vaø pheùp Thieân tieân kieám. Töø ñaây Taân ñöôïc daïo ñi töï taïi, laøm thi raèng:

            Trieâu du Nam Vieät, moä Thöông Ngoâ,

            Tuï lyù thanh xaø ñaûm khí thoâ,

            Tam nhaät Nhaïc Döông nhaân baát thöùc,

            Laõng ngaâm phi quaù Ñoäng Ñình hoà.

Dòch:

            Sôùm chôi Nam Vieät, xeá Thöông Ngoâ,

            Trong aùo thanh xaø gan maät thoâ,

            Döông Nhaïc ba ngaøy ngöôøi chaúng bieát,

            Ngaâm to bay thaúng Ñoäng Ñình hoà.

Sau Taân ñeán yeát kieán Hoøa thöôïng Long Nha, hoûi: Theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp? Long Nha ñaùp baèng baøi keä:

            Haø söï trieâu saàu döõ moä saàu,

            Thieáu nieân baát hoïc laõo hoaøn tu,

            Minh chaâu baát thò Ly long tích,

            Töï thò thôøi nhaân baát giaûi caàu.

Dòch:

            Chi phaûi sôùm buoàn vôùi chieàu buoàn,

            Thieáu thôøi khoâng hoïc, laõo hoái suoâng,

            Minh chaâu naøo phaûi Ly long tieác,

            Chæ taïi ngöôøi ñôøi chaúng bieát caàu.

Taân nhaân daïo nuùi Hoaøng Long ôû Nhaïc Chaâu, thaáy maây ñoû voøng quanh, nghi coù dò nhaân ôû, lieàn vaøo chuøa gaëp Thieàn sö Hoái Cô Sieâu Hueä ñang thöôïng ñöôøng. Cô bieát coù dò nhaân thaàm aån döôùi toøa, lieàn to tieáng baûo: Trong chuùng coù ngöôøi troäm phaùp. Taân ngang nhieân ra hoûi: Trong moät haït luùa chöùa theá giôùi, trong noài nöûa thaêng naáu nuùi soâng, haõy noùi yù chæ naøy theá naøo? Cô ñaùp: Quæ giöõ thaây cheát. Trong ñaõy Taân vaãn coù thuoác tröôøng sanh, Taân noùi: Trong ñaõy vaãn coù thuoác tröôøng sanh baát töû thì sao? Cô ñaùp: Duø traûi taùm muoân kieáp troïn laø rôi trong khoâng vong. Taân baát bình ra ñi, ñeán nöûa ñeâm phi kieám haïi Cô. Cô ñaõ bieát tröôùc, laáy phaùp y truøm ñaàu ngoài taïi phöông tröôïng, kieám ñeán bay quanh maáy voøng, Cô laáy tay chæ, kieám lieàn rôi xuoáng ñaát. Taân ñeán taï loãi, Cô nhaân ñoù hoûi: Trong noài nöûa thaêng thì chaúng hoûi, theá naøo laø trong moät haït luùa chöùa theá giôùi? Taân ngay lôøi hoûi naøy coù tænh, beøn thuaät keä:

            Haïo khöôùc bieàu nhi toaùi khöôùc caàm,

            Nhö kim baát luyeán thuûy trung caâm,

            Töï tuøng nhaát kieán Hoaøng Long haäu,       

            Thuûy giaùc tuøng tieàn thoá duïng taâm.

Dòch:

            Beû gaõy chieác baàu, ñaäp naùt ñaøn,

            Hieän nay chaúng thích nöôùc tröõ vaøng,

            Sau khi gaëp ñöôïc Hoaøng Long ñaáy,

            Môùi bieát töø xöa quaáy duïng taâm.

Ñaây laø caâu chuyeän thaàn tieân ñi hoïc Phaät. Löõ Ñoàng Taân laø thaàn tieân, coøn ñi tham vaán vôùi Thieàn sö Hoái Cô ôû Hoaøng Long.

“Toâ Ñoâng Pha thöôøng gaàn Phaät AÁn.” Trong söû coù ghi: Moät hoâm Sö (Phaät AÁn) vaø ñoà chuùng vaøo thaát, cö só Toâ Ñoâng Pha ñeán thaúng thaát, Sö noùi: Trong naøy khoâng coù gheá ngoài, cö só ñeán ñaây laøm gì? Ñoâng Pha ñaùp: Taïm möôïn thaân töù ñaïi cuûa Phaät AÁn laøm gheá ngoài. Phaät AÁn noùi: Sôn taêng coù moät caâu hoûi, neáu cö só noùi ñöôïc thì môøi ngoài, baèng noùi chaúng ñöôïc thì côûi ngoïc ñaùi ñeå laïi. Ñoâng Pha vui veû chaáp nhaän. Phaät AÁn hoûi: Vöøa roài cö só noùi “taïm möôïn thaân töù ñaïi Sôn taêng laøm gheá ngoài”, chæ nhö Sôn taêng töù ñaïi voán khoâng, naêm aám chaúng coù, cö só ñeán choã naøo ngoài? Toâ Ñoâng Pha khoâng ñaùp ñöôïc, phaûi côûi daây ngoïc ñaùi ñeå laïi, Sö taëng cho laù y Vaân Sôn, Ñoâng Pha laøm baøi keä:

            Baùch thieân ñaêng taùc nhaát ñaêng quang,

            Taän thò haèng sa dieäu phaùp vöông,

            Thò coá Ñoâng Pha baát caûm tích,

            Taù quaân töù ñaïi taùc thieàn saøng.

            Beänh coát nan kham ngoïc ñôùi vi,

            Ñoän caên nhöng laïc tieãn phong ky,

            Hoäi ñöông khaát thöïc ca cô vieän,

            Ñoaït ñaéc Vaân Sôn cöïu naïp y.

Dòch:

            Ñeøn traêm ngaøn ngoïn aùnh saùng ñoàng,

            Caû thaûy haèng sa dieäu phaùp vöông,          

            Bôûi theá Ñoâng Pha ñaâu daùm tieác,

            Möôïn anh töù ñaïi laøm giöôøng thieàn.

            Beänh xöông khoù chòu ngoïc ñaùi raøng,

            Caên ñoän neân rôi maùy nhoïn teân,

            Hieåu neân khaát thöïc xa ca kyõ,

            Nhaän laõnh Vaân Sôn chieác y xöa.

Caâu chuyeän naøy cho thaáy Toâ Ñoâng Pha laø moät nhaø vaên noåi tieáng, coøn phaûi ñeán hoïc vôùi ngaøi Phaät AÁn.

“Haøn Vaên Coâng laïi leã Ñaïi Ñieân.” Haøn Vaên Coâng töùc Haøn Duõ, laø moät nhaø Nho noåi tieáng, ngöôøi Xöông Leâ ñôøi Ñöôøng, ñaäu Tieán só. Vì daâng bieåu can vua Hieán Toâng röôùc xaù-lôïi Phaät vaøo cung, neân bò ñaøy ñi Trieàu Chaâu. ÔÛ ñaây, Haøn Duõ coù vieát thô môøi Thieàn sö Ñaïi Ñieân ôû chuøa Linh Sôn phía taây Trieàu Chaâu ñeán tranh luaän veà ñaïo, cuøng nhau ñi laïi nhieàu laàn, sau qui y Ñaïi Ñieân. Vaäy laø moät nhaø Nho noåi tieáng cuõng qui y vôùi nhaø Thieàn.

“Buøi Coâng bò ñoaït hoát nôi Thaïch Söông.” Buøi Coâng töùc laø Töôùng quoác Buøi Höu ñôøi Ñöôøng. Moät hoâm Ngaøi tôùi choã Thieàn sö Thaïch Söông, ngaøi Thaïch Söông thaáy Buøi Coâng caàm caây hoát trong tay, Ngaøi môùi möôïn caây hoát, caàm ñöa leân hoûi: Caây hoát naøy ôû trong tay vua goïi laø khueâ, ôû trong tay quan nhaân goïi laø hoát, baây giôø ôû trong tay Sôn taêng goïi laø gì? Neáu noùi ñöôïc thì traû, noùi khoâng ñöôïc thì giöõ laïi. Ngaøi Buøi Höu noùi khoâng ñöôïc, ngaøi Thaïch Söông giöõ caây hoát laïi. Neân noùi: “Buøi Coâng bò ñoaït hoát nôi Thaïch Söông.”

“Phoøng töôùng hoûi phaùp ôû Quoác Nhaát.” Phoøng töôùng töùc laø Töôùng quoác Phoøng Huyeàn Linh, giuùp vua Ñöôøng Thaùi Toâng daáy nghieäp, laøm ñeán chöùc Teå töôùng. Quoác Nhaát töùc laø Thieàn sö Ñaïo Khaâm, ngöôøi huyeän Coân Sôn thuoäc Toâ Chaâu. Vua Ñöôøng Thaùi Toâng môøi Ngaøi vaøo cung hoûi ñaïo, ban cho hieäu laø Quoác Nhaát Thieàn sö. Phoøng töôùng quoác vaãn tôùi hoûi ñaïo vôùi Thieàn sö Quoác Nhaát.

“Dieäu Thieän khoâng nhaän phoø maõ, thaønh Phaät chaúng ngôø.” Ñaây laø caâu chuyeän Coâng chuùa Dieäu Thieän khoâng laäp phoø maõ, chæ chuyeân lo tu haønh vaø thaønh Phaät Quan AÂm.

“Luïc Toå môùi gaëp khaùch nghe kinh lieàn tænh ngoä.” Luïc Toå nghe khaùch tuïng kinh Kim Cang lieàn tænh ngoä...

“Ñaïo Thieàn neáu khoâng thuù vò, Hieàn Thaùnh sao chòu qui y.” Neáu ñaïo Thieàn khoâng coù giaù trò cao sieâu, taïi sao nhieàu vò coù taøi, coù ñòa vò cao ôû theá gian ñeàu phaûi theo hoïc?

“Hoùa Laâm caûm hoùa hai coïp theo luoân.” Theo söû, ngaøi Hoa Laâm ôû döôùi hoäi cuûa Toå Baù Tröôïng, laø sö huynh cuûa ngaøi Qui Sôn Linh Höïu. Khi ñoù Ngaøi laøm thuû toïa vaø sau vaøo nuùi tu, coù hai con coïp theo haàu, coïp lôùn teân Ñaïi Khoâng, coïp nhoû teân Tieåu Khoâng. Moãi khi khaùch ñeán, hai con coïp chaïy ra möøng, nhöng khaùch thaáy coïp hoaûng sôï, Ngaøi baûo: Ñaïi Khoâng, Tieåu Khoâng coù khaùch ñeán, ra sau ñi. Hai con coïp roùn reùn böôùc ra sau.

“Ñaàu Töû coù ba con chim baùo saùng.” ÔÛ nuùi Ñaàu Töû coù hai Thieàn sö noåi tieáng, vò ñaàu tieân laø ngaøi Ñaïi Ñoàng Ñaàu Töû, vò sau laø ngaøi Nghóa Thanh Ñaàu Töû, thuoäc toâng Taøo Ñoäng. “Ñaàu Töû coù ba chim baùo saùng” khoâng bieát laø chæ vò naøo, trong ñaây khoâng noùi roõ.

“Lyù tröôûng giaû giaûi kinh maø thieân truø daâng côm.” Lyù tröôûng giaû töùc laø Lyù Thoâng Huyeàn ñôøi Ñöôøng nieân hieäu Khai Nguyeân thöù baûy (719), Ngaøi tröôùc taùc boä Taân Hoa Nghieâm Kinh Luaän boán möôi quyeån, do mieät maøi vieát kinh cho neân queân côm, chö Thieân ñem côm daâng cho Ngaøi.

“Tu-boà-ñeà ngoài yeân maø Ñeá Thích taùn hoa.” Caâu chuyeän naøy ñöôïc nhaéc laïi nhieàu laàn. Ngaøi Tu-boà-ñeà laø moät trong möôøi vò ñaïi ñeä töû cuûa ñöùc Phaät,  Ngaøi laø Giaûi Khoâng ñeä nhaát. Moät hoâm Ngaøi toïa thieàn döôùi chaân nuùi, ngoài yeân laëng, hoa trôøi rôi xuoáng raát nhieàu. Ngaøi hoûi: Ai taùn hoa ñoù? Trôøi Ñeá Thích thöa: Toâi laø trôøi Ñeá Thích. Hoûi: Taïi sao oâng taùn hoa? Ñaùp: Thaáy Hoøa thöôïng thuyeát phaùp hay quaù neân toâi taùn hoa. Hoûi: Ta chöa töøng noùi maø sao noùi thuyeát phaùp hay? Trôøi Ñeá Thích thöa: Ngaøi khoâng noùi, toâi khoâng nghe, ñoù laø thuyeát phaùp.

“Ñaït-ma moät chieác deùp veà Taây.” Ñaây noùi veà Toå Boà-ñeà-ñaït-ma töø AÁn Ñoä sang Trung Hoa giaùo hoùa. Sau thôøi gian chín naêm Ngaøi an nhieân thò tòch, nhuïc thaân nhaäp thaùp taïi nuùi Huøng Nhó. Toáng Vaân (söù giaû Trung Hoa) ñi söù AÁn Ñoä trôû veà gaëp Ngaøi taïi nuùi Thoâng Laõnh tay xaùch moät chieác deùp ñi nhanh nhö bay trôû veà AÁn Ñoä (Taây Thieân). Vua nghe vieäc aáy ra leänh môû cöûa thaùp môû quan taøi ra, quaû nhieân quan taøi troáng khoâng, chæ coøn moät chieác deùp. Vua saéc ñöa chieác deùp veà thôø ôû chuøa Thieáu Laâm... ^{(Theo Söû 33 vò Toå Thieàn toâng AÁn Hoa.)} .         

“Phoå Hoùa rung chuoâng bay ñi.” Trong söû cuûa ngaøi Laâm Teá, coù ngaøi Phoå Hoùa döôøng nhö laø ngöôøi ñieân nhöng thaät khoâng phaûi, caû ngaøy ra chôï aên xin lang thang, nhöng Ngaøi noùi nhieàu caâu raát kyø ñaëc. Khi saép tòch, Ngaøi noùi vôùi ngöôøi ngoaøi chôï: Xin quí vò cho toâi vaûi ñeå may chieác aùo daøi. Ngaøi Laâm Teá nghe noùi sai ñoà ñeä saém cho Ngaøi chieác quan taøi. Ngaøi vaùc quan taøi ra chôï noùi: Laâm Teá cho toâi chieác aùo daøi roài, mai toâi tòch ôû cöûa ñoâng. Ngaøy mai daân chuùng chaïy laïi cöûa ñoâng xem, Ngaøi noùi: Nay toâi chöa tòch, ngaøy mai toâi tòch ôû cöûa taây. Nhö theá heïn ñeán ba ngaøy, moïi ngöôøi ñeàu chaúng tin. Ñeán ngaøy thöù tö, khoâng ai theo xem nöõa, Ngaøi töï chun vaøo quan taøi, möôïn ngöôøi ñi ñöôøng ñaäy naép laïi. Khi hay tin, moïi ngöôøi trong chôï chaïy ñeán xem, giôû quan taøi ra khoâng thaáy thi haøi Ngaøi, chæ nghe tieáng chuoâng rung xa daàn treân hö khoâng. Cho neân ôû ñaây noùi “Phoå Hoùa rung chuoâng bay ñi”.

“La-haùn ñeán tham vaán vôùi Hoøa thöôïng Ngöôõng Sôn.” Trong söû ghi roõ coù vò Taêng ngöôøi AÁn töø hö khoâng ñeán. Ngöôõng Sôn hoûi: Vöøa roài ôû ñaâu ñeán? Taêng thöa: ÔÛ Taây Thieân. Sö hoûi: Rôøi Taây Thieân luùc naøo? Taêng thöa: Sôùm mai. Sö baûo: Sao maø chaäm laém vaäy. Taêng thöa: Vì coøn daïo nuùi xem nöôùc. Sö baûo: Thaàn thoâng du hí thì chaúng khoâng, Phaät phaùp cuûa Xaø-leâ caàn trao laïi cho laõo taêng môùi ñöôïc. Taêng thöa: Ñònh sang Ñoâng ñoä leã Vaên-thuø, laïi gaëp Tieåu Thích-ca. Beøn ñem saùch chöõ Phaïn baèng laù boái trao cho Sö, laøm leã roài nöông hö khoâng maø ñi.

“Nhaïc Ñeá qui y vôùi Thieàn sö Tö Ñaïi.” Thieàn sö Tö Ñaïi thöôøng ngoài thieàn treân nuùi Nam Nhaïc, töùc laø ngoïn nuùi ôû phía nam. Ngaøi laø Hueä Tö, coøn goïi laø Tö Ñaïi. Moät hoâm Ngaøi ñang ngoài thieàn, coù moät ñoaøn ngöôøi ñi ngang, ñi ñaàu laø moät ngöôøi raát oai veä, aên maëc nhö moät vò quan lôùn. Khi ñi ngang Ngaøi, hoï tính la to cho Ngaøi sôï, Ngaøi seõ ñöùng daäy traùnh ñi, nhöng Ngaøi vaãn ngoài thieàn töï nhieân. Nhaïc Ñeá laø vò ñi ñaàu tôùi beân Ngaøi quì xuoáng thöa: Baïch Hoøa thöôïng, nay toâi muoán qui y vôùi Phaät. Ngaøi Tö Ñaïi môùi xaû thieàn laøm leã qui y. Buoåi leã xong, Nhaïc Ñeá thöa: Baïch Hoøa thöôïng, toâi muoán taëng Ngaøi moät vaät ñeå laøm kyû nieäm, vì toâi laø Nhaïc Ñeá, laø thaàn lôùn nhaát ôû nuùi naøy. Vò thaàn naên næ maõi, ngaøi Hueä Tö khoâng chaáp nhaän. Sau cuøng thaàn noùi: ÔÛ xoùm döôùi chaân nuùi coù nhieàu ngöôøi chöa bieát ñaïo, ñeå toâi aùm trôï hoï leân qui y vôùi Hoøa thöôïng, Ngaøi coù baèng loøng khoâng? Ngaøi Hueä Tö baûo: Khoâng ñöôïc. Hoûi: Taïi sao? Ñaùp: Vì qui y laø töï ngöôøi thöùc tænh phaùt taâm, neáu do söùc aùm trôï laø khoâng ñuùng phaùp Phaät. Thaàn hoûi: Vaäy coù caùi gì ñeå con ñeàn ôn Ngaøi? Ngaøi baûo: ÔÛ tröôùc chuøa ta caây coái xô xaùc, caïnh nuùi beân kia tuøng baù sum seâ, neáu ñöôïc, oâng dôøi nhöõng caây beân ñoù qua duøm ta. Nhaïc Ñeá nhaän lôøi vaø daën: Toái nay neáu nghe tieáng saám seùt, Hoøa thöôïng baûo ngöôøi trong chuøa ñöøng kinh sôï, con seõ dôøi caây coái. Ñuùng toái hoâm ñoù saám seùt aàm aàm noå vang, saùng ra caây coái xô rô bieán maát, chæ coù tuøng baù sum seâ. Ñoù laø caâu chuyeän “Nhaïc Ñeá qui y vôùi Thieàn sö Tö Ñaïi”.

“Caûnh Sôn ñeán nay vaãn ñöôïc Long vöông thænh cuùng.” Coù nhieàu vò truï trì ôû Caûnh Sôn, nhöng ñaây laø chæ Thieàn sö Voâ Chuaån, töùc laø ngaøi Phaät Giaùm ôû ñôøi Toáng. Ngaøi truï trì ôû Caûnh Sôn, thöôøng ñöôïc Long cung môøi cuùng döôøng.

“Tuyeát Phong ngaøy xöa hay sai ngöôøi goã phaù non.” Tuyeát Phong Nghóa Toàn noùi: Coù nhöõng luùc töï coù nhöõng ngöôøi baèng goã leân nuùi phaù röøng ñeå xaây caát chuøa.

“Ñaây laø nhöõng nguyeân do ñeå nghieäm bieát, chôù töï khinh maø lui suït.” Nhöõng söï tích ñöôïc daãn chöùng coát laøm cho chuùng ta saùng toû raèng nhöõng ngöôøi coù ñòa vò ôû theá gian nhö nhöõng nhaø Nho laøm quan, hoaëc nhöõng vò tu tieân, nhöõng vò thaàn ñeàu höôùng veà Phaät phaùp, höôùng veà thieàn, huoáng laø nhöõng ngöôøi thöôøng. Nhö vaäy chuùng ta thaáy giaù trò cuûa ngöôøi tu thieàn heát söùc cao quí chôù khoâng phaûi taàm thöôøng.

“Choàn hoang coøn nghe Baù Tröôïng noùi phaùp. Loaøi oác soø vaãn bieát hoä kinh Kim Cang. Möôøi ngaøn con caù nghe danh hieäu Phaät ñöôïc hoùa laøm con trôøi. Naêm traêm con dôi nghe tieáng phaùp thaûy ñöôïc laøm Hieàn Thaùnh. Maõng xaø nghe saùm hoái ñöôïc sanh thieân. Roàng nghe kinh maø ngoä ñaïo. Chuùng laø loaøi vaät coøn hay laõnh ngoä, huoáng laø ngöôøi sao chaúng hoài taâm.”

Ñoaïn naøy ngaøi Traàn Thaùi Toâng muoán noùi loaøi thuù coøn coù theå nghe kinh tu tieán ñöôïc, huoáng nöõa laø ngöôøi sao chaúng lo tu.

“Choàn hoang coøn nghe Baù Tröôïng noùi phaùp.”^{(Thieàn sö Trung Hoa taäp I.)} Moät hoâm Toå Baù Tröôïng thuyeát phaùp daïy chuùng. Sau thôøi phaùp taát caû moïi ngöôøi ñeàu lui, chæ coøn moät oâng giaø ngoài maõi khoâng ñi. Toå Baù Tröôïng thaáy môùi hoûi: OÂng ngöôøi ôû ñaâu, vì sao maõn giôø maø khoâng veà? OÂng giaø thöa: Con khoâng phaûi laø ngöôøi. Toå hoûi: Vaäy oâng laø gì? Thöa raèng: Con laø choàn ôû

sau nuùi naøy. Khi xöa, moät thôøi con ñaõ laøm Tyø-kheo taêng, nhaân coù ngöôøi hoïc ñaïo ñeán hoûi: Baäc ñaïi tu haønh coù rôi vaøo nhaân quaû khoâng? Con ñaùp: Khoâng rôi vaøo nhaân quaû. Vì traû lôøi sai laàm, con phaûi ñoïa laøm thaân choàn naêm traêm kieáp. Giôø ñaây con ñeán nghe phaùp, caàu xin Hoøa thöôïng noùi cho con moät chuyeån ngöõ ñeå con thoaùt kieáp choàn. Toå Baù Tröôïng baûo: OÂng hoûi laïi ta ñi. OÂng giaø ñöùng leân hoûi Toå: Ngöôøi ñaïi tu haønh coù rôi vaøo nhaân quaû khoâng? Toå ñaùp: Khoâng laàm nhaân quaû. Ngay ñoù oâng tænh ngoä vaø thöa vôùi Toå: Ngaøy mai Hoøa thöôïng ñeán phía sau nuùi, beân meù hang coù xaùc con choàn, xin Hoøa thöôïng cho laøm leã taùng nhö moät Tyø-kheo taêng ñeå giuùp con. Hoâm sau Toå Baù Tröôïng daãn chuùng taêng ra sau nuùi choã meù hang gaëp xaùc con choàn vöøa cheát beøn laøm leã thieâu nhö moät Tyø-kheo.

Caâu chuyeän naøy quan troïng nôi caâu traû lôøi. Ngöôøi hoïc Phaät phaùp noâng caïn, nghe chö Toå noùi hoaëc ñoïc trong kinh roài hieåu laàm, khi coù ngöôøi ñeán hoûi ñaïo, mình noùi sai neân phaûi ñoïa. Theá neân tu maø khoâng hieåu thaâm saâu lyù ñaïo, roài noùi sai, ñoù laø moät hoïa lôùn. Nhö noùi: Ngöôøi ñaïi tu haønh töùc laø ngöôøi tu haønh ñaõ ngoä ñaïo, coøn rôi vaøo nhaân quaû khoâng? Ña soá nghó mình tu haønh ngoä ñaïo roài, ñaâu coøn rôi vaøo nhaân quaû nöõa, cho neân traû lôøi: Khoâng rôi vaøo nhaân quaû. Moät caâu noùi sai laàm phaûi ñoïa laøm thaân choàn naêm traêm kieáp. Taïi sao? Bôûi vì trong giaùo lyù ñaïo Phaät, nhaân quaû laø neàn taûng cuûa phaùp höõu vi, töùc laø cuûa phaàn tu cô baûn coøn trong ñoái ñaõi. Vaäy trong ñoái ñaõi nhaân quaû laø chaân lyù, cho neân ñöùc Phaät luoân luoân daïy moïi ngöôøi phaûi hieåu thaáu yù nghóa nhaân quaû ñeå öùng duïng trong ñôøi tu vaø trong cuoäc soáng, theá môùi tieán boä vaø môùi laø chaùnh tín. Neáu noùi ngöôøi ñaïi tu haønh khoâng rôi vaøo nhaân quaû, ñoù laø phuû nhaän lyù nhaân quaû, neân thaønh toäi phaûi ñoïa laøm choàn naêm traêm kieáp. Ñeán khi oâng giaø hoûi laïi caâu ñoù, Toå traû lôøi: Khoâng laàm nhaân quaû. Khoâng laàm laø thaáy roõ, bieát roõ nhaân quaû, theá laø thoaùt khoûi kieáp choàn. Ñoái vôùi nhaân quaû Phaät daïy, ngöôøi ngoä ñaïo thaáy caøng roõ, chôù ñaâu theå noùi khoâng rôi khoâng maéc. Vaäy moät caâu noùi ñuùng chaân lyù cöùu ngöôøi thoaùt khoûi kieáp traàm luaân, coøn caâu noùi sai laøm cho mình phaûi ñoïa.

“Loaøi oác soø vaãn bieát hoä kinh Kim Cang.” Tuïc truyeàn, thuôû xöa coù moät ngöôøi ñi bieån laø moät Phaät töû chaân thaønh,  neân ñem kinh Kim Cang theo ñoïc tuïng döôùi thuyeàn. Thuyeàn chìm, ai naáy bò troâi giaït, boä kinh cuõng bò troâi. Nhöng sau naøy coù ngöôøi chaøi löôùi vôùt ñöôïc quyeån kinh, thì thaáy soø oác bu quanh che kín neân quyeån kinh khoâng bò hö hoaïi. Nhö vaäy loaøi ngu nhö soø oác coøn bieát quí troïng vaø baûo veä kinh.

“Möôøi ngaøn con caù nghe danh hieäu Phaät ñöôïc hoùa laøm con trôøi.” Theo ñieån tích möôøi ngaøn con caù do nghe danh hieäu Phaät maø ñöôïc hoùa laøm ngöôøi.

“Naêm traêm con dôi nghe tieáng phaùp thaûy ñöôïc laøm Hieàn Thaùnh.” Trong Taây Vöùc kyù quyeån hai coù cheùp: Bôø bieån nam coù moät caây khoâ coù caùi boäng lôùn, trong boäng coù naêm traêm con dôi ôû aån. Moät nhoùm thöông löõ döøng döôùi goác caây, gaëp luùc gioù laïnh, nhoùm löûa ñeå hô. Luùc ñoù coù moät khaùch buoân ñoïc tuïng taïng A-tì-ñaït-ma, dôi meâ nghe kinh neân khi löûa chaùy taùp tôùi vaãn coá chòu ñöïng khoâng bay ñi neân phaûi bò cheát thieâu, sau hoùa kieáp laøm ngöôøi, ñöôïc xuaát gia hoïc ñaïo, ñoàng chöùng Thaùnh quaû. Neân noùi dôi ñöôïc laøm Hieàn Thaùnh.

“Maõng xaø nghe saùm hoái ñöôïc sanh thieân.” Maõng xaø laø con raén lôùn. Chuyeän xöa noùi vua Löông Voõ Ñeá coù moät baø phi, oâng raát thöông quí, nhöng baø coù nhieàu taät xaáu aùc ñoá kî, neân khi cheát hoùa thaønh con raén lôùn veà baùo moäng cho nhaø vua. Nghe nhö theá, nhaø vua môùi môøi caùc cao taêng ñeán, xin caùc Ngaøi soaïn ra baøi saùm hoái goïi laø Löông Hoaøng Saùm, vaø ñoïc cho baø phi nghe. Nhôø nghe saùm hoái, maõng xaø heát toäi, ñöôïc sanh leân coõi trôøi.

“Roàng nghe kinh maø ngoä ñaïo.” Trong kinh Phaùp Hoa noùi: Boà-taùt Vaên-thuø xuoáng Long cung thuyeát phaùp, coù baø Long nöõ taùm tuoåi nhaân nghe phaùp maø ngoä ñaïo. Khi ñöùc Phaät noùi kinh Phaùp Hoa, baø hieän thaàn thoâng cho moïi ngöôøi thaáy. Roàng laø loaøi vaät nghe kinh coøn ngoä ñaïo thay!       

“Chuùng laø loaøi vaät coøn hay laõnh ngoä, huoáng laø ngöôøi sao chaúng hoài taâm.” Ñaây laø caâu ngaøi Traàn Thaùi Toâng nhaéc nhôû chuùng ta phaûi coá gaéng tu hoïc, taát caû loaøi chim choàn, soø oác hay raén roàng coøn bieát quí kinh, tu haønh ñaït ñaïo, huoáng nöõa chuùng ta laø ngöôøi maø khoâng tu ñöôïc hay sao? Theá maø coù nhieàu ngöôøi nghó mình nghieäp naëng neân coù maëc caûm töï ti, töï khi mình khoâng theå tu noåi. Thaät ra, trong taát caû chuùng sanh, loaøi ngöôøi laø treân heát, caùc chuùng sanh kia coøn coù theå nghe kinh ngoä ñaïo, loaøi ngöôøi nghe kinh haù khoâng ngoä ñaïo ñöôïc sao?

“Hoaëc coù ngöôøi vuøi ñaàu trong aên uoáng, qua maát moät ñôøi. Hoaëc coù ngöôøi treân ñöôøng tu haønh laàm laãn, maø khoâng thöùc tænh. Ñaâu bieát taùnh giaùc Boà-ñeà moãi moãi vieân thaønh, naøo hay caên laønh Baùt-nhaõ ngöôøi ngöôøi ñaày ñuû. Chôù luaän ñaïi aån tieåu aån, thoâi phaân taïi gia xuaát gia. Chaúng cuoäc ngöôøi Taêng keû tuïc, chæ coát nhaän ñöôïc baûn taâm. Voán khoâng coù nam nöõ, ñaâu caàn chaáp töôùng. Ngöôøi chöa roõ doái chia tam giaùo, lieãu ñöôïc roài ñoàng ngoä nhaát taâm. Neáu hay phaûn chieáu hoài quang, ñeàu ñöôïc kieán taùnh thaønh Phaät.”

Ñaàu tieân Ngaøi quôû “hoaëc coù ngöôøi vuøi ñaàu trong aên uoáng, qua maát moät ñôøi”, nay ñoøi aên moùn naøy, mai ñoøi moùn khaùc. Nhöng phaûi laøm môùi coù aên, neân lo laøm lo aên maõi, heát thaùng heát naêm, ñeán tuoåi giaø cheát khoâng bieát ñi veà ñaâu. Suoát ñôøi chæ lo aên uoáng, khoâng laøm ñöôïc ñieàu gì cao thöôïng hôn. Thí duï nhö ngöôøi ñaïp xích loâ suoát buoåi saùng meät nhoaøi, tôùi tröa chieàu kieám ñöôïc soá tieàn veà nhaäu moät böõa cho ngon, saùng laïi ñi ñaïp xích loâ nöõa, cöù nhö theá qua heát moät ñôøi!

“Hoaëc coù ngöôøi treân ñöôøng tu haønh laàm laãn, maø khoâng thöùc tænh.” Coù nhieàu ngöôøi hình thöùc ngöôøi tu, xem nhö xuaát gia hoïc ñaïo, maø ñi laàm ñöôøng laïc loái, khoâng coá gaéng tu haønh ñeå ñöôïc giaùc ngoä, laïi laøm nhöõng ñieàu meâ tín dò ñoan gaây cho bao nhieâu ngöôøi khaùc laàm theo, ñoù laø ñi ñöôøng meâ maø khoâng thöùc tænh.

“Ñaâu bieát taùnh giaùc Boà-ñeà moãi moãi vieân thaønh, naøo hay caên laønh Baùt-nhaõ ngöôøi ngöôøi ñaày ñuû.” Taùnh giaùc Boà-ñeà ai ai cuõng troøn saün, khoâng coù ngöôøi naøo thieáu. Caên laønh Baùt-nhaõ ngöôøi ngöôøi ñeàu coù ñuû, khoâng phaûi ngöôøi coù ngöôøi khoâng. Vaäy moãi ngöôøi chuùng ta ai cuõng saün taùnh giaùc, ai cuõng ñaày ñuû trí Baùt-nhaõ, ñaâu coù ai thua ai, taïi sao noùi ngöôøi tu ñöôïc, mình tu khoâng ñöôïc, ngöôøi giaùc mình meâ? Ñieàu naøy chuùng ta phaûi nghó xeùt laïi, ñöøng maëc caûm ngöôøi laø baäc thöôïng coøn chuùng ta laø baäc haï, chaúng qua laø tænh sôùm thì giaùc sôùm, tænh muoän thì giaùc muoän maø thoâi. Khoâng ai troïn quyeàn höôûng taùnh giaùc, cuõng khoâng ai voâ phaàn. Hieåu roõ nhö vaäy ñeå chuùng ta ñöøng maëc caûm ngöôøi coù taùnh giaùc maø ta khoâng.

“Chôù luaän ñaïi aån tieåu aån, thoâi phaân taïi gia xuaát gia.” Theo beân Nho, ñaïi aån laø nhöõng ngöôøi trí só taïi thaønh thò maø khoâng ham danh lôïi, ôû yeân tu haønh. Tieåu aån laø nhöõng ngöôøi cuõng trí só nhöng aån nôi röøng hoang nuùi vaéng, yeân giöõ yù chí cuûa mình. Veà maët Nho giaùo, ñaïi aån hay tieåu aån ñeàu coù theå tu. Veà maët Phaät giaùo, xuaát gia hay taïi gia cuõng ñeàu tu ñöôïc. Khoâng phaûi daønh rieâng phaàn tu cho ngöôøi xuaát gia, coøn cö só laø voâ phaàn, hieåu nhö vaäy laø laàm. Taát caû chuùng ta ñeàu coù taùnh giaùc nhö nhau, ai cuõng coù quyeàn tu, cuõng coù quyeàn ngoä, chuùng ta chôù coù nghi ngôø. Ña soá Phaät töû hieän nay hay nghó: Muoán tu ñöôïc giaûi thoaùt, ñöôïc giaùc ngoä laø phaûi xuaát gia, coøn taïi gia khoâng theå naøo tu noåi, nghó nhö vaäy laø sai. Thaät ra neáu xuaát gia maø taâm phieàn naõo khoâng saïch, nieäm theá gian chöa heát thì laøm sao giaûi thoaùt, laøm sao giaùc ngoä. Neáu laø hình thöùc taïi gia maø döùt heát phieàn naõo, buoâng saïch nhöõng nieäm theá tuïc tham saân si thì cuõng ñöôïc giaûi thoaùt giaùc ngoä vaäy.  Hình thöùc chæ laø phaàn phuï, coát yeáu laø döùt phieàn naõo, saïch tham saân si, laø chuùng ta ñöôïc giaûi thoaùt khoâng nghi.

“Chaúng cuoäc ngöôøi taêng keû tuïc, chæ coát nhaän ñöôïc baûn taâm.” Khoâng haïn cuoäc ñaây laø taêng kia laø tuïc, chæ coát tu vaø nhaän ñöôïc nôi mình baûn taâm thanh tònh chöa töøng sanh dieät. Nhaän ñöôïc baûn taâm roài, taêng tuïc ñeàu tu ñöôïc ñeán choã an oån giaûi thoaùt. Traùi laïi neáu khoâng nhaän ñöôïc duø taêng hay tuïc cuõng traàm luaân ñau khoå.

“Voán khoâng coù nam nöõ, ñaâu caàn chaáp töôùng.” Nhìn theo maét phaøm tuïc thì coù keû nam ngöôøi nöõ roõ raøng, nhöng baûn taùnh thanh tònh chaúng sanh chaúng dieät, khoâng coù nam, khoâng coù nöõ. Nam nöõ laø giaû töôùng do nghieäp taïo thaønh. Theá neân trong kinh Phaùp Hoa coù ñoaïn ngaøi Vaên-thuø ñöa baø Long nöõ ñeán gaëp Phaät. Ngaøi Xaù-lôïi-phaát nghi hoûi: Ngöôøi nöõ coù naêm chöôùng, tu khoâng ñöôïc thaønh Phaät, vaäy Long nöõ laø ngöôøi nöõ, laïi laø loaøi roàng, laøm sao thaønh Phaät? Khi aáy Long nöõ ñem haït chaâu daâng leân Phaät, Phaät lieàn nhaän laáy. Long nöõ hoûi: Toâi daâng haït chaâu Phaät nhaän, vieäc ñoù chaäm hay mau? Ngaøi ñaùp: Raát mau. Long nöõ noùi: Toâi thaønh Phaät cuõng mau nhö vaäy. Ngay ñoù Long nöõ bieán thaønh nam töû, ñuû haïnh Boà-taùt lieàn thaønh Phaät.

Nhö vaäy Phaät laø chæ cho taùnh giaùc, taùnh giaùc khoâng coù nam nöõ, nam nöõ chæ laø giaû töôùng thoâi. Neáu chuùng ta chaáp töôùng roài sanh nieäm phaân bieät khen cheâ khinh troïng, laø vì chuùng ta khoâng hieåu roõ. Theá neân ñöøng noùi ngöôøi nam tu ñöôïc, coøn ngöôøi nöõ nguyeän tu cho ñôøi sau chuyeån nöõ thaønh nam roài tu tieáp. Coøn chaáp töôùng laø chöa nhaän ñöôïc taùnh giaùc cuûa mình. Nam nöõ ñeàu coù quyeàn tu, coù quyeàn giaùc ngoä. Nhö thôøi ñöùc Phaät taïi theá, Taêng chöùng A-la-haùn, Ni cuõng chöùng A-la-haùn. Caâu chuyeän khi xöa keå khi nghe Phaät saép Nieát-baøn, naêm traêm vò Tyø-kheo-ni xin Phaät ñöôïc Nieát-baøn tröôùc vì khoâng theå nhìn ñöùc Phaät nhaäp Nieát-baøn. Vò laõnh ñaïo Ni chuùng khi ñoù laø baø Ma-ha Ba-xaø-ba-ñeà, töùc laø Kieàu-ñaøm-di Maãu. Phaät cho pheùp, naêm traêm vò veà ngoài kieát giaø nhaäp Nieát-baøn. Neáu caùc vò khoâng chöùng A-la-haùn thì laøm sao sanh töû töï taïi nhö vaäy. Theá laø Taêng chöùng A-la-haùn, Ni cuõng chöùng ñöôïc. Trong nhaø Thieàn, Taêng ngoä ñaïo, Ni cuõng ngoä ñöôïc. ÔÛ Trung Hoa coù caùc Thieàn sö ni nhö baø Thieát Ma, baø Lieãu Nhieân vaø coâ cö só Linh Chieáu. ÔÛ Vieät Nam coù Ni sö Dieäu Nhaân. Vì ai cuõng coù taùnh giaùc neân Taêng Ni ai cuõng coù quyeàn ngoä ñaïo, neáu heïn ñeán ñôøi sau laøm thaân nam môùi tu e muoän quaù. Vaäy chuùng ta nguyeän tu giaùc ngoä ngay ñôøi naøy khoâng chôø ñeán kieáp sau.

“Ngöôøi chöa roõ doái chia tam giaùo, lieãu ñöôïc roài ñoàng ngoä nhaát taâm.” Phaàn treân ngaøi Traàn Thaùi Toâng phaù chaáp taêng tuïc, nam nöõ, ñeán ñaây Ngaøi phaù chaáp tam giaùo Phaät, Khoång, Laõo. Duø ngöôøi tu theo giaùo naøo cuõng ñeàu coù taùnh giaùc, neáu höôùng veà taùnh giaùc tu ñöôïc nhaát taâm laø ñaït ñaïo. Ñöøng phaân chia ñaïo naøy ñaïo khaùc roài choáng ñoái laãn nhau, gaây ra bao nhieâu phieàn naõo. Neáu bieát tu thì ñeàu giaùc ngoä.

“Neáu hay phaûn chieáu hoài quang, ñeàu ñöôïc kieán taùnh thaønh Phaät.” Phaûn chieáu hoài quang laø boán chöõ raát heä troïng ñoái vôùi ngöôøi tu thieàn. Hoài quang laø xoay aùnh saùng trôû veà, phaûn chieáu laø quay laïi chieáu soi nôi mình. Trong kinh Phaät cuõng nhö trong söû caùc Thieàn sö coù daïy: Sôû dó chuùng ta muoân kieáp meâ laàm laø vì buoâng saùu caên rong ruoåi theo saùu traàn, ñoù goïi laø phoùng ra. Hieän giôø kieåm laïi coù ai khoâng phoùng ra chaêng? Maét thaáy saéc khen ñeïp cheâ xaáu, tai nghe tieáng phaân bieät dôû hay, duø ai noùi leùn noùi thaàm cuõng raùng laéng nghe cho kyõ, khoâng chòu boû qua. Coøn muõi ngöûi muøi laï lieàn tìm hieåu cho ra muøi gì. Vì theá caû ngaøy saùu caên rong ruoåi theo saùu traàn, ñoù goïi laø buoâng cho chuùng chaïy ra. Traùi laïi, neáu chuùng ta xoay saùu caên trôû veà, töùc laø xoay caùi chieáu trôû veà soi laïi thaân vaø taâm mình ñeå tìm ra caùi chaân thaät, ñoù goïi laø hoài quang phaûn chieáu. Bieát thaät roõ, hieåu thaät kyõ con ngöôøi mình laø caùi gì, thaân naøy laø mình chaêng, taâm suy nghó voïng töôûng laø mình chaêng, roài töï mình giaùc ngoä. Theá neân chuùng toâi thöôøng nhaéc nhôû Taêng Ni, ngöôøi bieát phaûn chieáu hoài quang ñaâu coù raûnh noùi chuyeän thieân haï, luùc naøo cuõng lo nhìn laïi mình, nhìn nhöõng voïng töôûng cuûa mình. Ai noùi gì laøm gì ñaâu coù phaân bieät ñeå khen cheâ. Ngöôøi hay khen cheâ, hay noùi chuyeän thieân haï chaéc raèng ngöôøi ñoù khoâng coù phaûn chieáu hoài quang, vì ngöôøi tu nhieàu thì ñaâu coù raûnh. Nhö Thieàn sö Laïi Toaûn, Laïi laø löôøi bieáng, töùc laø Thieàn sö Toaûn löôøi bieáng. Ngaøi vaøo röøng nuùi caát am ñeå tu, moãi ngaøy chæ böôi cuû naàn hoaëc cuû khoai maøi ñem veà nöôùng hoaëc luoäc aên. Vua Ñöôøng nghe haïnh cuûa Ngaøi, bieát laø ngöôøi quyeát chí tu neân sai söù ñeán thænh Ngaøi veà trieàu. Söù ñeán, ñang naèm treân giöôøng Ngaøi ngoài daäy, khoâng noùi gì ñeán söù, laïi beân ñoáng löûa böôi kieám cuû khoai maøi loät aên, khoai ñang noùng neân nöôùc muõi chaûy roøng. Söù giaû thöa: Thænh Sö vì con chuøi muõi. Ngaøi noùi: Ta ñaâu coù raûnh vì oâng maø chuøi muõi. Theá thì Ngaøi khoâng nhôù ñeå aên, khoâng raûnh ñeå lau muõi, vaäy Ngaøi ñang laøm gì, vì sao goïi Ngaøi laø löôøi bieáng? Naèm caû ngaøy lo phaûn chieáu hoài quang, coù raûnh ñaâu ñeå nhôù chuyeän ñoùi, chuyeän aên. Ñeán khi bò goïi daäy giöït mình, nghe ñoùi buïng Ngaøi kieám khoai aên, söù thì maëc söù. Coøn chuùng ta nghe söù nhaø vua ñeán thì khuùm nuùm ñöùng daäy chaøo hoûi. Nhö vaäy chuùng ta thaáy ngöôøi doàn heát taâm löïc ñeå phaûn chieáu hoài quang khoâng raûnh nhôù chuyeän beân ngoaøi. Chuùng ta tu laø phaûi quan saùt laïi xem taâm nieäm mình trong saïch hay khoâng, caùi gì chaân, caùi gì nguïy, luoân luoân thaáy roõ mình maø khoâng maøng chuyeän beân ngoaøi. Ngöôøi naøo thöôøng phaûn chieáu hoài quang nhö vaäy seõ kieán taùnh thaønh Phaät khoâng nghi. Toùm laïi, ngaøi Traàn Thaùi Toâng muoán noùi raèng taát caû moïi ngöôøi ai cuõng coù theå tu ñöôïc, nhöng phaûi luoân luoân phaûn chieáu hoài quang thì seõ thaáy taùnh thaønh Phaät.           

“Huoáng laø thaân ngöôøi khoù ñöôïc, Phaät phaùp khoù nghe. Neáu muoán vöôït khoûi voøng quanh luïc ñaïo, chæ coù con ñöôøng taét Nhaát thöøa. Caàn tìm chaùnh kieán, chôù tin taø sö. Ngoä roài môùi laø vaøo cöûa, haønh ñöôïc môùi hay thoaùt tuïc. Böôùc böôùc ñaïp ñeán ñaát thaät, ñaàu ñaàu ñeàu ñoäi hö khoâng. Khi duøng thì muoân caûnh toaøn baøy, buoâng ñi thì maûy buïi chaúng laäp. Vöôït ñeán choã khoâng coøn töông quan sanh töû, cô lieãu ngoä quæ thaàn nhìn chaúng ra.” Ñaây laø Ngaøi noùi ñeán choã cao sieâu cuûa ñaïo.

“Huoáng laø thaân ngöôøi khoù ñöôïc, Phaät phaùp khoù nghe. Neáu muoán vöôït khoûi voøng quanh luïc ñaïo, chæ coù con ñöôøng taét Nhaát thöøa.” Thaân ngöôøi khoù ñöôïc, maø chuùng ta ngaøy nay ñaõ ñöôïc thaân ngöôøi, ñoù laø ñieàu heát söùc quí. Phaät phaùp khoù nghe, maø nay chuùng ta ñöôïc nghe phaùp Phaät, ñoù laø ñieàu quí thöù hai. Vaäy chuùng ta phaûi laøm gì? Neáu muoán ra khoûi voøng quanh cuûa luïc ñaïo luaân hoài, chæ coù con ñöôøng taét Nhaát thöøa. Trong kinh Phaùp Hoa daïy Nhaát thöøa töùc laø Phaät thöøa. Nhaát thöøa laø chæ Tri kieán Phaät, moãi chuùng sanh saün coù, vaäy ai cuõng coù Tri kieán Phaät, hay noùi theo nhaø Thieàn laø coù taùnh giaùc, hay laø Baûn lai dieän muïc, neáu xoay laïi lieàn thaáy lieàn ñöôïc, neân goïi laø con ñöôøng taét. Khoâng phaûi tu ñeå ñôøi naøy coù phöôùc sanh leân coõi trôøi, roài tu nöõa cho ñeán traêm ngaøn muoân kieáp sau môùi thaønh Phaät, ñoù laø con ñöôøng quanh. Vaäy phaûi trôû laïi mình tìm cho ra taùnh giaùc hay Tri kieán Phaät cuûa mình, ñoù laø con ñöôøng taét nhaát.

“Caàn tìm chaùnh kieán, chôù tin taø sö.” Ngaøi khuyeân ngöôøi Phaät töû cuõng nhö Taêng Ni, khi tu caàn phaûi tìm nhöõng baäc thaày coù chaùnh kieán, chôù tin nhöõng thaày taø. Thaày chaùnh kieán coù hai: Chaùnh kieán ñoái vôùi Phaät phaùp vaø chaùnh kieán ñoái vôùi Thieàn toâng. Coù chaùnh kieán ñoái vôùi Phaät phaùp töùc laø ngöôøi thaâm hieåu Phaät phaùp ñuùng nhö thaät, khoâng daïy thieân leäch moät beân. Tæ duï nhö khoâng daïy chuùng ta chaáp veà hình thöùc söï töôùng, cuõng khoâng daïy chaáp veà lyù taùnh, khoâng nghieâng beân naøo goïi laø chaùnh kieán. Ñaïo Phaät laø ñaïo daïy chuùng ta ñi ñuùng trung ñaïo, nghóa laø khoâng maéc keït beân naøy beân kia. Neáu keït moät beân laø thieân kieán, khoâng phaûi chaùnh kieán. Coøn chaùnh kieán nhaø Thieàn laø chæ nhöõng ngöôøi ñaõ giaûi ngoä hoaëc ñaïi ngoä, thaáy ñöôïc nôi mình coù taùnh Phaät, hoaëc nhaän ñöôïc baûn lai dieän muïc cuûa mình khoâng coøn nghi ngôø. Ñöôïc nhöõng baäc ngoä ñaïo chæ daïy, mình môùi tieán ñeán giaùc ngoä, ñoù laø chaùnh kieán. Taø sö laø nhöõng ngöôøi daïy leäch, khoâng ñuùng chaùnh phaùp, nhö trong kinh Phaät daïy theá naøy, ngöôøi ôû chuøa laïi daïy theá khaùc. Thí duï trong chaùnh phaùp, nhöõng boä kinh daïy ngöôøi sô cô nhö kinh Töù Thaäp Nhò Chöông, kinh Di Giaùo, Phaät caám Taêng khoâng ñöôïc coi töôùng boùi soá v.v... Nhöng hieän nay khi coù Phaät töû vaøo chuøa, thaày laïi xem töôùng boùi soá cho, ñoù laø taø, traùi lôøi Phaät daïy. Theá neân chuùng ta tu phaûi bieát choïn löïa, neáu khoâng raát deã laïc ñöôøng taø, laïc ñöôøng roài chuùng ta noùi tu maø roát cuoäc laïi ñi trong choã môø mòt toái taêm.

“Ngoä roài môùi laø vaøo cöûa, haønh ñöôïc môùi hay thoaùt tuïc.” Ñaây noùi cao sieâu hôn. Ngöôøi tu Thieàn ngoä ñaïo roài goïi laø vaøo cöûa. Nhö Luïc Toå nhaân nghe  moät caâu trong kinh Kim Cang, lieàn ngoä ñaïo. Ngoä roài Ngaøi ñeán choã Nguõ Toå trình keä, Toå cho vaøo cöûa. Töø ñoù veà sau Ngaøi coá gaéng tu haønh vaø ngoä moät laàn nöõa môùi laø ngöôøi thoaùt tuïc. Vì theá neáu coù duyeân toát, chuùng ta ngoä ñöôïc taâm theå trong saùng haèng höõu nôi mình laø ñöôïc vaøo cöûa cuûa ngöôøi tu Thieàn. Nhöng phaûi “haønh ñöôïc môùi hay thoaùt tuïc”, töùc laø töø ñoù veà sau chuùng ta khoâng coøn bò nhöõng töôùng giaû doái beân ngoaøi chi phoái, laïi haèng soáng vôùi caùi chaân thaät, ñoù laø haønh ñöôïc, ngay ñoù laø thoaùt tuïc. Haønh ñöôïc nhö theá thì:

“Böôùc böôùc ñaïp ñeán ñaát thaät, ñaàu ñaàu ñeàu ñoäi hö khoâng.” Ngöôøi soáng ñöôïc vôùi theå chaân thaät thì moãi böôùc ñi khoâng rôøi baûn taâm thanh tònh, ñeán nôi naøo ñaàu khoâng bao giôø rôøi hö khoâng, nghóa laø chaân vaø ñaàu khoâng rôøi theå chaân thaät. Noùi caùch khaùc ñeán ñaâu luùc naøo cuõng khoâng rôøi theå thaät, môùi goïi laø thoaùt tuïc. Ngöôøi ñöôïc nhö vaäy thì coù dieäu duïng:

“Khi duøng thì muoân caûnh toaøn baøy, buoâng ñi thì maûy buïi chaúng laäp.” Nghóa laø khi öùng duïng thì muoân caûnh toaøn baøy, boû ñi thì khoâng dính moät maûy buïi. Khi xöa caùc Ngaøi ngoä ñaïo roài, soáng ñöôïc vôùi theå chaân thaät thì trí tueä raát nhaïy beùn, caàn duøng phöông tieän gì ñeå tieáp ñoä chuùng sanh, caùc Ngaøi duøng khoâng thieáu, neân noùi: Khi duøng thì muoân caûnh toaøn baøy. Khi khoâng caàn thì buoâng ñi, khoâng dính moät maûy buïi, trong loøng hoaøn toaøn thanh tònh. Ñoù laø dieäu duïng cuûa ngöôøi ñaõ soáng ñöôïc vôùi ñaïo.

“Vöôït ñeán choã khoâng coøn töông quan sanh töû, cô lieãu ngoä quæ thaàn nhìn chaúng ra.” Ngöôøi ngoä ñaïo nhö vaäy môùi vöôn leân, vöôït ra ñeán choã khoâng coøn vöôùng maéc sanh töû. Thaät ra sanh töû laø moät leõ ñöông nhieân, nhö chuùng ta coù thaân chaéc chaén phaûi coù töû. Neáu ngoä ñaïo roài khoâng coøn töông quan sanh töû, nghóa laø sao? Vì ngöôøi ngoä ñaïo thaáy roõ sanh töû do ñaâu maø coù, neân nhaân taïo sanh töû khoâng coøn chi phoái ñöôïc nöõa, ñoù goïi laø khoâng töông quan sanh töû. (Khoâng phaûi ngoä ñaïo roài thaønh tieân soáng hoaøi nhö theá gian töôûng). Tuy coù töû nhöng khoâng bò nhaân loâi keùo phaûi sanh trôû laïi, neân ngang ñoù laøm chuû ñöôïc sanh töû. Soáng ñöôïc nhö vaäy thì quæ thaàn cuõng khoâng thaáy ñöôïc taâm. Cho neân noùi:

“Cô lieãu ngoä quæ thaàn nhìn chaúng ra.” Taïi sao? Quæ thaàn thaáy taâm mình laø khi chuùng ta coù voïng töôûng. Toâi noùi ñeå quí vò kinh nghieäm, khi ñi tôùi nôi naøo goïi laø linh thieâng, quí vò töôûng caùi gì thì noù bieát, coøn heát töôûng thì noù khoâng bieát. Thí duï nhö chuyeän caàu cô, chuùng ta khôûi nghó caàu moät ngöôøi maát trôû veà, töôûng ñeán ngöôøi naøo thì quæ thaàn thaáy taâm mình neân noù gaït. Thaät ra ngöôøi maát ñaõ ñi thoï sanh nôi khaùc roài, ñaâu coøn laån quaån ôû ñaây ñeå chuùng ta caàu veà. Nhö vaäy quæ thaàn thaáy ñöôïc taâm laø khi chuùng ta khôûi töôûng, voïng töôûng laø maàm daãn chuùng ta ñi trong sanh töû ñôøi sau. Trong kinh thöôøng daïy khi gaàn nhaém maét chuùng ta phaûi nhieáp taâm nieäm Phaät, hoaëc nhaát taâm höôùng veà kinh ñieån, hoaëc laøm chuû ñöôïc mình nhö tu Thieàn, khoâng khôûi nieäm. Theá laø thoaùt ñöôïc sanh töû hay laø töï do ñi trong sanh töû. Nieäm laø nhaân ñöa mình ñeán sanh töû, vaäy nieäm laø töôùng quæ thaàn nhìn thaáy ñöôïc.

“Laø phaøm laø thaùnh ñoàng vaøo ñöôøng naøy, hoaëc oaùn hoaëc thaân cuøng chung moät loã muõi. Thaät ngoä nhö theá, coøn keït giöõa ñöôøng. Thoâi noùi tam huyeàn höôùng thöôïng, coát roõ moät caâu roát sau. Haõy noùi hieän nay caùi gì laø ‘moät caâu roát sau’?”

            Non xanh choán aáy nhìn trôøi roäng,

            Sen ñoû nôû roài nghe muøi thôm.

Ñeán ñaây ngaøi Traàn Thaùi Toâng nhaéc laïi chuùng ta, ngöôøi ngoä roài luoân luoân soáng vôùi ñaïo, taâm khoâng bò ngoaïi caûnh chi phoái, ñoái vôùi ngöôøi aáy laø phaøm laø thaùnh cuõng ñoàng moät ñöôøng, ñöôøng naøy khoâng phaûi ñöôøng töû maø laø ñöôøng khoâng sanh töû. Nghóa laø thaùnh cuõng taâm theå ñoù, phaøm cuõng taâm theå ñoù. Nhaän ra taâm theå goïi laø thaùnh, chöa nhaän ra goïi laø phaøm. Thaùnh hay phaøm ñeàu coù taâm theå, cho neân ñoàng moät ñöôøng.

“Hoaëc oaùn hoaëc thaân cuøng chung moät loã muõi.” Moãi ngöôøi coù loã muõi rieâng, taïi sao noùi: oaùn thaân cuøng moät loã muõi? Vì nhaø Thieàn thöôøng duøng loã muõi ñeå bieåu tröng cho caùi chaân thaät hieän höõu toái quan troïng cuûa con ngöôøi, ôû ngay tröôùc maét maø khoâng thaáy. Chuùng ta thaáy maët, thaáy muõi cuûa ngöôøi khaùc maø khoâng thaáy roõ maët muõi mình, nhìn kyõ chæ thaáy moät chuùt ôû ñaàu muõi thoâi, neáu nhìn vaøo göông thì thaáy boùng chôù ñaâu thaáy loã muõi thaät. Theá neân muõi ôû treân maët maø chuùng ta khoâng thaáy, noù luoân luoân hieän höõu nhöng döôøng nhö ít khi thaáy noù. Ñoái vôùi thaân naøy, muõi laø maïch soáng toái thöôïng, mieäng ngöøng aên ngöøng uoáng ñöôïc ñoâi ngaøy, nhöng muõi ngöøng thôû ñöôïc bao laâu? Ngöøng thôû laø taét thôû cheát ngay. Cuõng nhö vaäy, taâm theå laø caùi chaân thaät hieän höõu, laø theå toái thöôïng cuûa con ngöôøi, song chuùng ta chöa bao giôø thaáy bieát. Ñöøng nghó raèng caùi khoâng thaáy khoâng bieát laø khoâng coù, noù luoân luoân hieän höõu, nhöng vì chuùng ta khoâng chòu hoài quang phaûn chieáu thì laøm sao thaáy ñöôïc! Theá neân ngöôøi tu muoán thaáy caùi chaân thaät cuûa mình, taát phaûi hoài quang phaûn chieáu. Caùi chaân thaät ñöôïc töôïng tröng nhö loã muõi, phaûi chòu khoù nhìn xuoáng môùi thaáy, neáu ngoù ra ngoaøi chaúng thaáy noù ñaâu. Chuùng ta phaûi hieåu cho thaät kyõ nhöõng lôøi nhaéc nhôû naøy, baát cöù haïng ngöôøi naøo, duø keû thaân hay ngöôøi oaùn cuõng ñeàu coù loã muõi, cuõng ñeàu coù maïng soáng chaân thaät nhö nhau, khoâng phaûi ngöôøi naøy coù ngöôøi kia khoâng. Cho neân noùi “cuøng chung moät loã muõi”, töùc laø ai cuõng coù maïng soáng nhö nhau, maïng soáng ñoù laø taâm theå thanh tònh hay taùnh giaùc cuûa mình.

“Thaät ngoä nhö theá, coøn keït giöõa ñöôøng.” Ngoä ñuùng nhö vaäy vaãn coøn keït giöõa ñöôøng, vì sao? Vì ngöôøi ngoä ñaïo gioáng nhö ngöôøi ñöùng xa nhìn thaáy moät ngoïn nuùi, thaáy thaät roõ, bieát ngoïn nuùi cao thaáp, coù nhöõng taûng ñaù lôùn nhoû v.v... Thaáy ngoïn nuùi nhöng chöa phaûi laø ngöôøi ñeán nuùi. Ngöôøi ngoä chöa phaûi laø ngöôøi ñeán nôi, neân noùi “coøn keït giöõa ñöôøng”, thaáy ñöôïc maø chöa ñeán ñöôïc. Ngaøi Traàn Thaùi Toâng noùi nhöõng caâu khoâng phaûi con ngöôøi thöôøng noùi ñöôïc!

“Thoâi noùi tam huyeàn höôùng thöôïng, coát roõ moät caâu roát sau.” Tam huyeàn tam yeáu laø chuû ñích cuûa Toâng Laâm Teá, nhöõng ñieàu naøy raát cao sieâu. Giôø ñaây coát roõ “moät caâu roát sau”.

“Haõy noùi hieän nay caùi gì laø ‘moät caâu roát sau’?” Ngaøi lieàn laøm hai caâu thô raát taøi tình:

            Thanh sôn ñeâ xöù kieán thieân hoaït,

            Hoàng ngaãu khai thôøi vaên thuûy höông.

Dòch:

            Non xanh choán aáy nhìn trôøi roäng,

            Sen ñoû nôû roài nghe muøi thôm.

Neáu ngöôøi ñöùng döôùi gieáng nhìn leân, trôøi chæ lôùn baèng mieäng gieáng, ñöùng treân ñaát baèng nhìn, trôøi roäng hôn, nhöng khi leân ñeán ngoïn nuùi, töùc laø vöôït heát moïi ngaên che thì chuùng ta nhìn trôøi caøng roäng hôn nöõa, neân noùi: “Non xanh choán aáy nhìn trôøi roäng.”

“Sen ñoû nôû roài nghe muøi thôm”: Khi hoa sen chöa nôû, tuy nhìn thaáy hoa, nhöng chöa coù muøi thôm. Khi hoa nôû troøn ñaày, höông môùi cuøng khaép.

Cuõng nhö vaäy, caâu roát sau laø caâu vöôït leân treân taát caû nhöõng chöôùng ngaïi, nhö ngoïn nuùi xanh cao ngaát. Khi aáy chuùng ta môùi thaáy taâm theå theânh thang roäng lôùn. Thaáy nhö vaäy chæ laø môùi ngoä thoâi, nhöng chöa thöôûng thöùc ñöôïc caùi cao sieâu quí baùu cuûa noù. Gioáng nhö hoa sen töø döôùi buøn troài leân khoûi maët nöôùc, coù hình daùng nuï hoa, nhöng chöa coù muøi thôm. Phaûi ñôïi hoa nôû môùi coù muøi höông thôm ngaùt. Ngöôøi tu cuõng vaäy, duø coù tænh ngoä vöôït ra khoûi voøng taàm thöôøng, töôûng nhö mình ñaõ tænh giaùc, nhöng coøn phaûi tu haønh moät thôøi gian cho coâng phu vieân maõn môùi ñöôïc quaû xuaát theá. Ñöøng nghó mình ngoä laø ñöôïc quaû ngay, ñoù laø khoâng ñuùng. Vaäy caâu roát sau coù nghóa laø ñaït ñeán choã cöùu kính vieân maõn. Neáu môùi ngoä ñaïo laø coøn keït giöõa ñöôøng, chæ neân möøng phaân nöûa thoâi. Bao giôø ñi ñeán taän nôi cuoái cuøng, môùi möøng troïn veïn, hieåu nhö vaäy môùi khoûi laàm laãn. Nhöng hieän nay coù moät soá ngöôøi hieåu laàm, khi coù tænh ngoä thì noùi hay quaù, caùi thaáy cuûa mình so laïi vôùi kinh ñieån ñeàu truùng heát khoâng sai chuùt naøo, töôûng nhö mình laø thaùnh cöù lo noùi hoaøi, roát cuoäc thaønh thaùnh noùi chôù khoâng phaûi thaùnh thaät, ñoù laø beänh maø nhöõng ngöôøi tu sau naøy hay maéc phaûi. Theá neân khi tu thaáy ñaïo roài, chuùng ta caàn phaûi haønh cho ñeán choã cöùu kính vieân maõn.

Qua baøi “Roäng khuyeân phaùt taâm Boà-ñeà”, chuùng ta thaáy ngaøi Traàn Thaùi Toâng quaû laø moät oâng vua kyø ñaëc, ñang ngoài treân ngai vaøng trò vì muoân daân maø tu ñöôïc, ngoä ñöôïc vaø coá gaéng tu ñeå giaûi thoaùt, thaät quaù hy höõu. Nhôù laïi chuùng ta laø moät thaày tu, moät coâ ni, coù baän roän chaêng laø chuùt vieäc laøm vöôøn laøm raãy, coù thaám vaøo ñaâu, chæ lo chuyeân tu maø thoâi. Theá maø chuùng ta tu khoâng ra gì, nghó coù hoå theïn vôùi nhaø vua naøy khoâng? Caùc cö só Phaät töû cuõng vaäy, neáu coù baän roän lo cho gia ñình moät vôï vaøi ba con, so vôùi nhaø vua lo cho muoân daân, ngöôøi cö só taïi gia baän roän bao nhieâu maø noùi tu khoâng ñöôïc. Loãi taïi mình khoâng quyeát tu, neáu chuùng ta quyeát chí tu haønh thì chaéc chaén seõ tu ñöôïc.

Noùi toùm laïi trong baøi “Roäng khuyeân phaùt taâm Boà-ñeà”, ngaøi Traàn Thaùi Toâng muoán khuyeân moïi ngöôøi phaùt taâm caàu giaùc ngoä, neân tuaàn töï giaûi baøy höôùng daãn chuùng ta:

1. Tröôùc tieân Ngaøi so saùnh vaøng baïc cuûa baùu vôùi thaân maïng con ngöôøi, chính thaân ngöôøi môùi thaät laø quí. Nhöng theá gian coù nhieàu ngöôøi meâ muoäi, queân thaân ñeå tìm vaøng baïc. Thaät ra vaøng baïc chæ laø vaät beân ngoaøi, chính thaân naøy môùi laø goác cuûa söï soáng, cho neân thaân quí hôn vaøng baïc.

2. Keá ñeán, thaân maïng tuy quí song so vôùi ñaïo thì ñaïo coøn quí hôn. Vì thaân naøy coù roài phaûi hoaïi, ñaïo laø baát hoaïi neân cao caû hôn. Nhö ñöùc Phaät Thích-ca khi xöa queân thaân ñeå caàu ñaïo. Beân Nho giaùo coù ngaøi Nhan Hoài, beân Laõo giaùo coù oâng Töû Cô, cuõng vì caàu ñaïo maø queân thaân. Ngöôøi xöa coi nheï thaân maø quí troïng ñaïo.

3. Sau ñoù Ngaøi daãn chöùng laøm sao bieát ñaïo laø quí? Nhö nhöõng ngöôøi laøm vua, laøm quan, laøm töôùng vaãn ñi hoûi ñaïo vôùi caùc Thieàn sö. Nhö vaäy neáu ñaïo khoâng quí laøm sao ngöôøi ñi caàu hoïc.

4. Cho ñeán caùc loaøi vaät nghe ñaïo coøn ngoä coøn tu, huoáng nöõa laø con ngöôøi khoâng ham tu, khoâng moä ñaïo sao? Ñaây laø Ngaøi nhaéc nhôû ñaùnh thöùc chuùng ta, ñaõ ñöôïc laøm ngöôøi laïi ñöôïc hoïc ñaïo, phaûi noã löïc coá gaéng tu haønh, chôù ñeå thieät thoøi.

5. Cuoái cuøng Ngaøi chæ cho ngöôøi tu muoán ñaït ñöôïc keát quaû vieân maõn, laø phaûi ñi con ñöôøng taét nhaát, töùc laø phaûi hoài quang phaûn chieáu, chính mình laø goác ñeå tìm ra ñaïo, khoâng chaïy ra beân ngoaøi. Bieát hoài quang phaûn chieáu thì ai cuõng coù taùnh giaùc nhö nhau, ai cuõng coù theå tu ñöôïc, vì ñaïo laø bình ñaúng khoâng coù rieâng tö. Neáu tu ñöôïc, coù ngoä chuùt ít cuõng ñöøng töï maõn, vì ñoù môùi laø nöûa ñöôøng, coøn phaûi raùng ñi cho ñeán choã cuoái cuøng. Nhö hoa sen töø döôùi buøn ngoi leân khoûi buøn, troài leân khoûi nöôùc, coù nuï hoa vaø phaûi nôû troøn toûa muøi thôm ngaùt môùi ñaày ñuû giaù trò. Chuùng ta cuõng phaûi tu tieán nhö vaäy cho ñeán choã cöùu kính vieân maõn.

Toùm laïi baøi naøy nhaéc nhôû chuùng ta, caû taêng vaø tuïc, ai cuõng coù theå tu ñöôïc vaø ai cuõng phaûi coá gaéng haønh ñöôïc cho ñeán ngaøy ñaïo quaû vieân thaønh.

]