NGÖÕ LUÏC VAÁN ÑAÙP

Dòch

Moät hoâm vua (Traàn Thaùi Toâng) ñeán thaêm chuøa Chaân Giaùo. Coù vò taêng teân Ñöùc Thaønh ngöôøi nhaø Toáng hoûi: Theá Toân chöa rôøi Ñaâu-suaát ñaõ giaùng sanh vöông cung, chöa ra khoûi thai meï ñoä ngöôøi ñaõ xong. Laø yù nghóa theá naøo?

Vua ñaùp:

            Ngaøn soâng coù nöôùc ngaøn traêng hieän,

            Muoân daëm khoâng maây muoân daëm trôøi.

Taêng hoûi:

            Chöa rôøi cung, chöa ra ñôøi ñaõ ñöôïc chæ daïy.

            Ñaõ rôøi cung, ñaõ ra ñôøi vieäc theá naøo?

Vua ñaùp:

            Maây sanh ñaûnh nuùi toaøn maøu traéng,

            Nöôùc ñeán Tieâu, Töông moät daùng trong.

Taêng hoûi:

            Möa taïnh saéc nuùi saùng,

            Maây ñi trong ñoäng ngôøi.

            Vì sao aån hieån nhö moät?

Vua ñaùp:

            Tröø ngöôøi quaû thaät con ta ñoù,

            Ai keû baïo chaân vaøo ñöôøng naøy.

Taêng hoûi:

            Xöa nay khoâng loái khaùc,

            Ngöôøi ñaït cuøng chung ñöôøng.

            Beä haï coù nhaän rieâng Theá Toân ñaéc ñaïo chaêng?

Vua ñaùp:

            Möa xuaân khoâng cao thaáp,

            Caønh hoa coù ngaén daøi.

Taêng hoûi:

            Ngöôøi ngöôøi voán töï ngöôøi ngöôøi ñuû,

            Moãi moãi xöa nay moãi moãi troøn.

            Vì sao Theá Toân vaøo nuùi tu haønh?

Vua ñaùp:

            Kieám vì baát bình môû hoäp baùu,

            Thuoác do trò beänh ra khoûi bình.

Taêng hoûi:

            Trong maét thoâi ñeå buïi,

            Treân thòt chôù khoeùt thöông.

            Treân phaàn ngöôøi hoïc coù tu chöùng khoâng?

Vua ñaùp:

            Nöôùc chaûy xuoáng non ñaâu coù yù,

            Maây bay qua nuùi voán khoâng taâm.

Taêng im laëng.

Vua noùi:

            Chôù baûo khoâng taâm ñaây laø ñaïo,

            Khoâng taâm coøn caùch moät lôùp raøo.

Taêng thöa:

            Nôi taâm ñaõ khoâng, noùi gì laø moät lôùp raøo?

Vua ñaùp:

            Nöôùc chaûy xuoáng non ñaâu coù yù,

            Maây bay qua nuùi voán khoâng taâm.

Taêng khoâng ñaùp ñöôïc.

Giaûng

“Moät hoâm Vua (Traàn Thaùi Toâng) ñeán thaêm chuøa Chaân Giaùo. Coù vò taêng teân Ñöùc Thaønh ngöôøi nhaø Toáng hoûi: Theá Toân chöa rôøi Ñaâu-suaát ñaõ giaùng sanh vöông cung, chöa ra khoûi thai meï ñoä ngöôøi ñaõ xong. Laø yù nghóa theá naøo?

Vua ñaùp:

            Ngaøn soâng coù nöôùc ngaøn traêng hieän,

            Muoân daëm khoâng maây muoân daëm trôøi.”

Ñoù laø loái ñoái ñaùp trong nhaø thieàn. Caâu hoûi cuûa oâng taêng naøy laø daãn töø kinh Hoa Nghieâm. Trong kinh Hoa Nghieâm coù noùi: “Ñöùc Theá Toân chöa rôøi Ñaâu-suaát ñaõ giaùng sanh vöông cung, chöa ra khoûi thai meï ñoä ngöôøi ñaõ xong.” Khi nghe caâu noùi naøy coù vò taêng teân Ñöùc Thaønh môùi ñem ra hoûi, nhö vaäy laø yù nghóa theá naøo? Nhaø vua ñaùp:

            Ngaøn soâng coù nöôùc ngaøn traêng hieän,

            Muoân daëm khoâng maây muoân daëm trôøi.

Caâu ñaùp naøy thaät hay, coù yù nghóa theá naøo? Ñoù laø nhöõng vieäc maø toâi nghó neáu khoâng chòu khoù giaûi thích thì taát caû quí vò ñoïc maø khoâng theå hieåu, khoâng hieåu raát toát, ñoù môùi laø Thieàn, coøn hieåu thì maát Thieàn. Nhöng chuùng ta tu Thieàn maø khoâng hieåu coøn coù yù nghóa Thieàn, chôù ngöôøi khoâng tu Thieàn chæ nghieân cöùu maø khoâng hieåu laø tai hoïa. Do ñoù toâi chòu khoù giaûi thích cho quí vò thaám nhuaàn ñöôïc yù nghóa thaâm traàm cuûa caâu hoûi vaø lôøi ñaùp.  Nhö trong kinh Hoa Nghieâm noùi: Phaät chöa rôøi cung trôøi Ñaâu-suaát maø ñaõ giaùng sanh trong cung vua Tònh Phaïn. Chöa ra khoûi thai meï (töùc laø chöa ra khoûi thai baø Ma-da phu nhaân) maø Ngaøi giaùo hoùa ñaõ xong. Noùi vaäy laøm sao chuùng ta coù theå hieåu, chöa rôøi cung trôøi thì laøm sao coù maët döôùi ñaây, chöa ra khoûi thai meï laøm sao giaùo hoùa ñaõ xong? Ñoù laø moät vaán ñeà raát khoù hieåu, nhöng yù kinh noùi raèng taát caû chuùng sanh cuõng nhö chö Phaät ñeàu coù phaùp thaân baát sanh baát dieät. Theå phaùp thaân baát sanh baát dieät khoâng coù ñeán ñi, nhöng moïi vieäc ñeàu ñaõ an baøi töùc laø ñeàu ñaõ xong, neân noùi raèng: chöa rôøi cung Ñaâu-suaát maø ñaõ ñeán vöông cung, chöa ra khoûi thai meï ñoä ngöôøi ñaõ xong, laø ñeå chæ cho yù nghóa theå phaùp thaân baát sanh baát dieät ai cuõng coù. Vì vaäy nhaø vua môùi ñaùp baèng hai caâu thô:

            Ngaøn soâng coù nöôùc ngaøn traêng hieän,

            Muoân daëm khoâng maây muoân daëm trôøi.

Nghóa laø sao? Vì treân hö khoâng chæ coù moät vaàng traêng, nhöng döôùi theá gian naøy coù ngaøn con soâng thì coù ngaøn boùng maët traêng hieän, ñoù laø ñeå bieåu tröng hoùa thaân, coøn moät maët traêng treân hö khoâng laø ñeå bieåu tröng cho phaùp thaân. Phaùp thaân khoâng coù nhieàu, maø hoùa thaân thì tuøy duyeân öùng hieän, nhö vaäy caâu “ngaøn soâng coù nöôùc ngaøn traêng hieän, muoân daëm khoâng maây muoân daëm trôøi”, trôøi coù muoân daëm khoâng? Trôøi thì khoâng coù muoân daëm, nhöng choã naøo coù maây thì thaáy trôøi bò ngaên caùch, choã khoâng maây thì thaáy trôøi coù caû ngaøn daëm. Trôøi khoâng phaûi laø hai, nhöng tuøy söï che ñaäy cuûa maây maø thaáy trôøi coù ngaén coù daøi, coù gaàn coù xa. Theá neân, thaáy trôøi gaàn, xa, ngaén, daøi chæ laø do maây. Trôøi laø ñeå duï cho phaùp thaân, coøn maây nhieàu ít laø ñeå duï cho hoùa thaân tuøy duyeân thaáy coù lôùn nhoû sai bieät. Nhö vaäy hai caâu traû lôøi naøy ñeå noùi roõ raèng Phaät giaùng sanh ôû vöông cung hay ñi giaùo hoùa ngöôøi ñoù laø Phaät hoùa thaân, coøn Phaät phaùp thaân vaãn nguyeân veïn, vaãn saün ñuû chöa bao giôø ñeán ñi, maø khoâng ñeán ñi neân vieäc gì cuõng ñaõ xong. Ñoù laø yù nghóa cuûa caâu hoûi vaø caâu ñaùp.

Taêng hoûi:

            Chöa rôøi cung, chöa ra ñôøi ñaõ ñöôïc chæ daïy.

            Ñaõ rôøi cung, ñaõ ra ñôøi vieäc theá naøo?

Nhö vaäy Ngaøi chæ daïy luùc ñöùc Theá Toân chöa rôøi cung trôøi Ñaâu-suaát, chöa ra khoûi thai meï, baây giôø sau khi ñaõ rôøi cung trôøi Ñaâu-suaát, ñaõ ra khoûi thai meï roài thì vieäc ñoù laøm sao?

Vua ñaùp:

            Maây sanh ñaûnh nuùi toaøn maøu traéng,

            Nöôùc ñeán Tieâu, Töông moät daùng trong.

Nghóa laø maây sanh ôû treân ñaûnh nuùi thì tuy maây coù nhieàu cuïm, nhieàu aùng, nhöng chæ toaøn moät maøu traéng. Coøn nöôùc soâng Tieâu, nöôùc soâng Töông ôû beân Trung Hoa khi chaûy ñeán choã giaùp nhau thì doøng soâng saâu, neân loùng thaønh nöôùc trong. Hai doøng tuy khaùc nhöng ñeán choã cöùu kính ñeàu trong. Nhö vaäy treân thì laáy theå maø noùi, döôùi laáy duïng maø noùi. Duïng laø gì? - Töùc laø maây, maây laø töôùng sanh dieät, tuy töôùng sanh dieät khaùc nhau nhöng ñoàng maøu. Nöôùc soâng Tieâu khaùc, nöôùc soâng Töông khaùc ñeán choã giaùp nhau cuõng ñoàng moät saéc. Nhö vaäy tuy raèng ñaõ coù giaùng sanh ôû vöông cung, ñaõ ra ñôøi giaùo hoùa, nhöng theå cuõng khoâng hai. Hieåu nhö theá môùi thaáy caâu traû lôøi kheùo leùo cuûa Ngaøi. ÔÛ treân nhaém thaúng veà maët traêng, veà baàu trôøi laø chæ caùi theå, coøn duïng laø hoùa thaân tuøy duyeân öùng hieän traêm ngaøn thöù khaùc nhau, nhöng theå vaãn khoâng hai.

Taêng hoûi:

            Möa taïnh saéc nuùi saùng,

            Maây ñi trong ñoäng ngôøi.

            Vì sao aån hieån nhö moät?

Nghóa laø treân nhöõng ngoïn nuùi khi saép möa thì trôøi muø mòt, ñeán khi möa taïnh thì nuùi hieän roõ raøng, neân saéc nuùi saùng. Maây che thì cöûa hang ñoäng toái, maây qua roài thì cöûa hang ñoäng saùng ngôøi. Nhö vaäy coù toái coù saùng roõ raøng. Hai hình aûnh ñoù coù khaùc nhau, khi möa khi taïnh nuùi coù hai hieän töôïng khaùc, khi maây che khi maây tan cöûa ñoäng coù hai hieän töôïng khaùc, taïi sao laïi noùi aån hieån nhö moät? Trong kinh noùi: AÅn hieån khoâng hai laø sao? Caâu hoûi naøy thaät khoù traû lôøi, neáu mình khoâng kheùo thì khoâng laøm sao ñaùp noåi.

Vua ñaùp:

            Tröø ngöôøi quaû thaät con ta ñoù,

            Ai keû baïo chaân vaøo ñöôøng naøy.

Lyù aån hieån khoâng hai tröø ngöôøi thaät laø con trong nhaø Thieàn môùi thaáy ñöôïc choã ñoù, coøn keû khaùc thì khoâng daùm böôùc chaân vaøo ñaây. Cho neân Ngaøi noùi roõ “tröø ngöôøi quaû thaät con ta ñoù, ai keû baïo chaân vaøo ñöôøng naøy”. Nhö vaäy thì aån hieån nhö moät laø ñeå chæ ngöôøi ñaït ñaïo roài môùi thaáy roõ ñieàu ñoù, coøn ngöôøi chöa ñaït ñaïo thì luùc naøo cuõng thaáy laø hai.

Taêng hoûi:

            Xöa nay khoâng loái khaùc,

            Ngöôøi ñaït cuøng chung ñöôøng.

            Beä haï coù nhaän rieâng Theá Toân ñaéc ñaïo chaêng?

Trong kinh noùi “xöa nay khoâng loái khaùc, ngöôøi ñaït cuøng chung ñöôøng” laø chæ choã chaân thaät xöa nay khoâng coù loái naøo khaùc, ai ñaït ñaïo cuõng ñi chung con ñöôøng ñoù. Maø ñaõ khoâng loái khaùc, vaäy taïi sao noùi rieâng Theá Toân ñöôïc ñaïo? Ai cuõng loái ñoù, ai cuõng ñöôøng ñoù, ai cuõng ñöôïc ñaïo, taïi sao noùi rieâng Theá Toân ñöôïc ñaïo? Nhö vaäy beä haï coù nhaän rieâng Phaät ñöôïc ñaïo khoâng?

Vua ñaùp:

            Möa xuaân khoâng cao thaáp,           

            Caønh hoa coù ngaén daøi.

Caâu traû lôøi thaät hay “möa xuaân khoâng cao thaáp”. Nghóa laø trôøi möa thì bình ñaúng khoâng cao thaáp, nhöng maø “caønh hoa coù ngaén daøi”, neân höùng nöôùc möa coù nhieàu coù ít khaùc nhau. Vaäy laø khaùc nhau taïi caønh hoa chôù khoâng phaûi taïi möa. Möa ñoù chæ cho caùi gì? Cuõng nhö ôû treân noùi “xöa nay khoâng loái khaùc, ngöôøi ñaït cuøng chung ñöôøng”, ñoù laø yù noùi taát caû chuùng sanh ñoàng theå, ñoàng coù taùnh giaùc, thì ñaâu rieâng gì Phaät ñaéc ñaïo, maø ai coù taùnh giaùc cuõng coù quyeàn ñaéc ñaïo. Nhöng taïi sao chæ noùi ñöùc Theá Toân ñaéc ñaïo, coøn chuùng ta khoâng ai ñaéc ñaïo? Vì ñöùc Theá Toân bieát tu neân ngoä ñöôïc taùnh giaùc, coøn chuùng ta khoâng bieát tu neân chöa ngoä ñöôïc taùnh giaùc. Taùnh giaùc ñoù ôû ñaây noùi “möa xuaân khoâng cao thaáp”, möa laø chung chôù khoâng rieâng ai, nhöng vì caønh hoa coù ngaén daøi, nhoû lôùn, neân höùng möa, höùng söông coù khaùc nhau. Cho neân khi ñoïc ñeán ñaây chuùng ta môùi thaáy caùi nhìn cuûa caùc ngaøi vöøa thi vò, vöøa töôøng taän yù nghóa.

Taêng hoûi:

            Ngöôøi ngöôøi voán töï ngöôøi ngöôøi ñuû,

            Moãi moãi xöa nay moãi moãi troøn.

            Vì sao Theá Toân vaøo nuùi tu haønh?

Trong caùc vò Thieàn sö hay trong kinh Ñaïi thöøa luoân luoân noùi: Ai ai cuõng voán töï ñuû, ai ai cuõng voán troøn ñaày. Töï ñuû caùi gì, troøn ñaày caùi gì? - Laø taùnh giaùc, ai cuõng ñuû ai cuõng ñaày, vì sao Theá Toân vaøo nuùi tu haønh, ñaày ñuû roài cöù höôûng ñi, vaøo nuùi tu haønh chi nöõa. Ñoù laø yù cuûa caâu hoûi.

Vua ñaùp:

            Kieám vì baát bình môû hoäp baùu,

            Thuoác do trò beänh ra khoûi bình.

Kieám quí ñeå trong hoäp ngoïc, vì baát bình thieân haï coù nhöõng caùi gian giaûo hung aùc, neân môùi môû hoäp laáy kieám ra ñeå trò nhöõng keû gian aùc. Cuõng nhö thuoác naèm saün trong bình vaøng nhöng vì beänh chuùng sanh neân môùi truùt ra ñeå trò beänh. Nhö vaäy khoâng phaûi do coù giaëc môùi coù kieám, maø kieám ñaõ naèm saün trong hoäp ngoïc, cuõng nhö khoâng phaûi do coù beänh môùi coù thuoác, maø thuoác ñaõ naèm saün trong bình vaøng. Vì muoán lôïi ích cho ngöôøi buoäc loøng môû hoäp laáy kieám ra, môû bình truùt thuoác ra. Nhö vaäy ai ai cuõng saün ñuû, nhöng vì muoán lôïi ích cho chuùng sanh Theá Toân phaûi ñi tu. Ñoù laø choã ñaëc bieät caàn phaûi hieåu cho thaät roõ. Cuõng nhö chuùng ta thaáy trong kinh noùi ai ai cuõng coù taùnh Phaät, cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät, vaäy quí thaày ñaõ coù taùnh Phaät, ñaõ thaønh Phaät, taïi sao ñi tu laøm gì, thì phaûi hieåu yù ñoù. Cho neân duøng caâu “kieám vì baát bình môû hoäp baùu, thuoác do trò beänh ra khoûi bình”. Nhö vaäy kieám ra khoûi hoäp baùu, thuoác ra khoûi bình laø vì trò beänh, vì cöùu daân, vì muoán lôïi ích cuï theå neân phaûi hieän ra ngoaøi. Cuõng nhö ñöùc Theá Toân coù ñuû taùnh giaùc, troøn ñaày theå baát sanh baát dieät, nhöng vì muoán cho moïi ngöôøi ñöôïc lôïi ích, ñöôïc trôû veà taùnh giaùc maø phaûi vaøo nuùi tu haønh.

Taêng hoûi:

            Trong maét thoâi ñeå buïi,

            Treân thòt chôù khoeùt thöông.

            Treân phaàn ngöôøi hoïc coù tu chöùng khoâng?

Con maét ñang maïnh ñeå buïi vaøo thì xoán. Treân thòt laønh khoeùt moät veát thöông thì ñau. Con maét khoâng beänh ñang khoûe ñeå buïi voâ laøm chi. Thòt laønh ñeå cho khoûe khoeùt theâm laøm chi. Nhö vaäy laø noù ñaõ saün, ñaâu caàn laøm theâm caùi gì nöõa. Vaäy treân phaàn ngöôøi hoïc coù tu chöùng khoâng? Nghóa laø ñaõ saün taùnh giaùc, ñaõ saün chaân taâm caàn tu chi nöõa cho theâm chuyeän, cuõng nhö con maét laønh boû theâm buïi, thòt laønh khoeùt thaønh veát thöông. Nhö vaäy thì caàn tu hay khoâng?

Vua ñaùp:

            Nöôùc chaûy xuoáng non ñaâu coù yù,

            Maây bay qua nuùi voán khoâng taâm.

Nöôùc töø treân nuùi chaûy xuoáng aàm aàm, maø coù yù chaûy khoâng? - Nöôùc chaûy chôù khoâng coù yù. Coøn maây bay qua nuùi töøng ñôït töøng ñôït coù nghó raèng che nuùi khoâng? Nhö vaäy nöôùc chaûy maây bay laø ñeå noùi phaàn tu chöùng, “Tu chöùng chaúng phaûi khoâng maø nhieãm oâ khoâng theå ñöôïc.” Caâu traû lôøi thaät hay vì khoâng taâm khoâng yù laøm sao nhieãm oâ. Caâu ñaùp vöøa trung thaønh vôùi Phaät Toå, vöøa laø caâu vaên raát neân thô. Hai hình aûnh nöôùc treân nuùi chaûy, maây bay qua nuùi, caû hai ñeàu coù ñoäng taùc maø khoâng taâm khoâng yù. Nhö vaäy tu chöùng chaúng phaûi khoâng maø khoâng coù yù ñeå dính maéc söï tu chöùng. Vì vaäy ngaøi Hoaøi Nhöôïng khi ñeán vôùi Luïc Toå, Luïc Toå hoûi: OÂng töø Tung Sôn ñeán ñaây coù mang theo vaät gì? Ngaøi khoâng traû lôøi ñöôïc, neân xin vaøo chuùng ôû taùm naêm môùi phaùt minh, beøn ra thöa: Baïch Hoøa thöôïng “noùi moät vaät töùc chaúng truùng”. Toå lieàn hoûi: Coù tu chöùng chaêng? Ngaøi thöa: “Tu chöùng chaúng phaûi khoâng, nhieãm oâ khoâng theå ñöôïc.” Caâu naøy thaät thieát yeáu. Cuõng nhö ôû ñaây maây bay nöôùc chaûy, maø khoâng yù neân nhieãm oâ khoâng theå ñöôïc. Nhö vaäy bay, chaûy laø hai ñoäng taùc hieän tieàn nhöng yù khoâng dính khoâng maéc. Cuõng nhö taát caû chuùng ta ñeàu coù taùnh giaùc saün khoâng caàn phaûi tìm kieám ôû ñaâu, neáu khôûi tìm kieám thì gioáng nhö ñeå buïi vaøo maét, nhö khoeùt thòt  ñeå thaønh veát thöông. Tuy nhieân nhö theá treân phaàn tu chöùng chaúng phaûi chaúng coù. Taïi sao? Bôûi vì tu chöùng laø phöông tieän ñeå hieån baøy caùi saün coù cuûa chính mình, chôù khoâng coù yù dính maéc ôû choã chöùng ñaéc. Theá neân môùi duøng hình aûnh nöôùc chaûy xuoáng non ñaâu coù yù, maây bay qua nuùi voán khoâng taâm. Ñeán ñaây vò taêng Ñöùc Thaønh im laëng, neân vua noùi:

            Chôù baûo khoâng taâm ñaây laø ñaïo,

            Khoâng taâm coøn caùch moät lôùp raøo.

Bôûi vì ôû treân Ngaøi duøng caâu “maây bay qua nuùi voán khoâng taâm”, sôï e oâng chaáp choã khoâng taâm neân Ngaøi nhaéc laïi “chôù baûo khoâng taâm ñaây laø ñaïo, khoâng taâm coøn caùch moät lôùp raøo”. Caâu naøy laø daãn lôøi cuûa ngaøi Tröôøng Sa Caûnh Saàm. OÂng taêng nghe nhö vaäy thì beû laïi: Ñaõ noùi khoâng taâm, töùc nôi taâm ñaõ khoâng thì noùi gì laø moät lôùp raøo? Ngaøi lieàn ñaùp:

            Nöôùc chaûy xuoáng non ñaâu coù yù,

            Maây bay qua nuùi voán khoâng taâm.

Noùi moät lôùp raøo laø chæ caùi chaáp cuûa ngöôøi, coøn chaáp laø coøn maéc keït. Neáu khoâng taâm khoâng yù ñaâu coøn gì chaáp, khoâng chaáp thì coù gì maéc keït maø noùi moät lôùp raøo. Ngaøi laäp laïi caâu treân, oâng taêng nghe laäp laïi, khoâng theå ñoái ñaùp ñöôïc. Coøn Ngaøi vöøa ñaùp ñöôïc yù raát saâu, ñoàng thôøi vaên thô cuõng thaät hay. Cho neân chuùng ta thaáy Thieàn sö Vieät Nam vöøa thaät thaø, vöøa thi vò, noùi roõ ñöôïc yù nghóa maø vaãn coù thi vò.

]